Η «ισχυρή» αττική διάλεκτος

Κάτι ανάλογο έγινε στην αρχαιότητα. Μέσα στο «μωσαϊκό» των αρχαίων διαλέκτων άρχισε από τον 5ο αιώνα π.Χ. να ξεχωρίζει μία, η αττική διάλεκτος  , η διάλεκτος δηλαδή της σημαντικότερης και ισχυρότερης πόλης της εποχής. Οι Αθηναίοι   τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν οι κυρίαρχοι ενός μεγάλου μέρους του ελληνόφωνου κόσμου, και μάλιστα του μέρους εκείνου που κατοικούνταν από ομιλητές της ιωνικής διαλέκτου. Η ιωνική διάλεκτος   είχε ιδιαίτερο γόητρο. Ήταν η διάλεκτος των πλούσιων πόλεων της μικρασιατικής παραλίας, που γέννησαν τους πρώτους «σοφούς»: τον Θαλή τον Μιλήσιο  , τον Ηράκλειτο, τον πατέρα της ιστορίας Ηρόδοτο (σύνδεσμος  ). Ήταν ακόμη η διάλεκτος που κυριαρχούσε στα ποιήματα του Ομήρου. Αυτή η συνάντηση αττικής και ιωνικής δημιούργησε μια ισχυρή αττικοϊωνική διάλεκτο - «ισχυρή» γιατί οι ομιλητές της ανήκαν στην «αυτοκρατορία» της εποχής, την αθηναϊκή «αυτοκρατορία». Η διάλεκτος αυτή ξεχωρίζει, για ιστορικούς λόγους, με τον ίδιο τρόπο (και για παρόμοιους λόγους) που θα «ξεχωρίσει» πολύ αργότερα η πελοποννησιακή διάλεκτος, ή που «ξεχωρίζει» σήμερα η αγγλική γλώσσα. «Ισχυρή» διάλεκτος, «ισχυρή» γλώσσα σημαίνει επέκταση της χρήσης της: όλο και περισσότεροι θέλουν να τη μάθουν, γιατί τη χρειάζονται. Το πρώτο λοιπόν βήμα είχε γίνει: μία διάλεκτος, μέσα από το «μωσαϊκό» των διαλέκτων της αρχαίας ελληνικής, άρχισε για ιστορικούς λόγους να ξεχωρίζει από τις άλλες και να τις επισκιάζει, να κατακτά δηλαδή δικούς τους χώρους χρήσης. Όπως ήδη έχουμε πει, η αττική διάλεκτος, λόγω του γοήτρου της, έφτασε ως την αυλή των μακεδόνων βασιλιάδων, έγινε η επίσημη διάλεκτος του μακεδονικού βασιλείου. Η κυριαρχία των Μακεδόνων πάνω στις πόλεις της νότιας Ελλάδας, της Αθήνας συμπεριλαμβανομένης, στα χρόνια του Φιλίππου Β'  , πατέρα του Μ. Αλεξάνδρου, και στη συνέχεια οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου   μέχρι την Αίγυπτο και την Ινδία εξάπλωσαν την αττική διάλεκτο σε μια τεράστια γεωγραφική έκταση. Έτσι, η διάλεκτος αυτή έγινε η κοινή γλώσσα όλου του κόσμου που ήταν είτε ελληνόφωνος (δηλαδή μιλούσε κάποια διάλεκτο της ελληνικής) είτε αλλόγλωσσος αλλά χρειαζόταν να ξέρει την «ισχυρή» γλώσσα της εποχής. Στην κοινή γράφουν οι αρχαίοι ιστορικοί Πολύβιος και Διόδωρος  . Σε αυτή τη μορφή γλώσσας είναι επίσης γραμμένη η μετάφραση τμημάτων της Παλαιάς Διαθήκης, γνωστή ως μετάφραση των Εβδομήκοντα  . Στην ίδια, τέλος, μορφή γλώσσας είναι γραμμένη η Καινή Διαθήκη.

Έτσι, λοιπόν, με βάση την αττική διάλεκτο δημιουργήθηκε η κοινή (έτσι την ονόμασαν οι ίδιοι οι αρχαίοι). Το «γόητρο» της κοινής οδήγησε σε μαρασμό και εξαφάνισε τις άλλες διαλέκτους, με τον ίδιο τρόπο που η δημιουργία της κοινής ομιλούμενης νέας ελληνικής, με βάση κυρίως την πελοποννησιακή διάλεκτο, οδήγησε σε μαρασμό τις νεοελληνικές διαλέκτους, αφού οι ομιλητές τους τις εγκατέλειψαν γιατί χρειάζονταν τα κοινωνικά οφέλη που παρείχε η κοινή ομιλούμενη νέα ελληνική. Έτσι, λοιπόν, χάθηκαν οι αρχαίες ελληνικές διάλεκτοι (έχασαν δηλαδή τους ομιλητές τους), για να επικρατήσει η κοινή που γεννήθηκε από τη γενίκευση της χρήσης μιας «ισχυρής» διαλέκτου. Από την αρχαία αυτή κοινή και τη διάσπασή της θα γεννηθούν οι νεότερες ελληνικές διάλεκτοι, οι οποίες, με τη σειρά τους, θα επισκιαστούν από τη δημιουργία μιας νέας κοινής, της κοινής ομιλούμενης νέας ελληνικής του 19ου αιώνα.

Εικ. 5: Χάρτης της Αθηναϊκής Ηγεμονίας (το 431 π.Χ.)

 

Εικ. 6: Χάρτης επέκτασης της Μακεδονίας ως τον θάνατο του Φιλίππου

 

Εικ. 7: Χάρτης κατακτήσεων Μ. Αλεξάνδρου