Οι πληροφορίες που αφορούν την πρώτη κατηγορία είναι κυρίως βιογραφικής φύσης και μπορούν να συγκεντρωθούν πριν αρχίσει το πρόγραμμα: π.χ. ηλικία, εθνικότητα, οικογενειακή κατάσταση, επίπεδο γλωσσομάθειας στα ελληνικά, άλλες γλώσσες, επάγγελμα, εκπαίδευση κλπ.

Οι πληροφορίες που αφορούν τη δεύτερη κατηγορία είναι πιο προσωπικές και υποκειμενικές και μπορεί να τις συγκεντρώσει ο δάσκαλος, αφού αρχίσει το πρόγραμμα και γνωρίσει τους σπουδαστές.

'Eνας τρόπος για τη συλλογή πληροφοριών είναι να ετοιμάσει ο δάσκαλος ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο, ανάλογα με το επίπεδο ελληνομάθειας των μαθητών, συμπληρώνεται από τους ίδιους ή από τον δάσκαλο. Ένας άλλος τρόπος είναι να συμπληρώσει ο ίδιος ο δάσκαλος τον παρακάτω ενδεικτικό πίνακα:

Ανάλυση γλωσσικών αναγκών

1ο ΜΕΡΟΣ

1. Ταυτότητα των σπουδαστών

Ηλικία

Φύλο

Εθνικότητα

Τόπος διαμονής

Επάγγελμα /Απασχόληση

Προηγούμενη εκπαίδευση

Οικογενειακή κατάσταση

2. Γλώσσα

Μητρική

Άλλες γλώσσες

Επίπεδο γλωσσομάθειας στη γλώσσα-στόχο, δηλαδή τα ελλη-νικά:

εντελώς αρχάριο

ψευδο-αρχάριο

αρχικό

αρχικό-μέσο

μέσο

προχωρημένο

3. Ο σκοπός για τον οποίο μαθαίνεται η γλώσσα

Επαγγελματικός:

Είδος επαγγέλματος

-χειρωνακτικό

-υπαλληλικό

-τεχνικό

-επιχειρησιακό

-γραφείου

-καλλιτεχνικό

-αθλητικό κλπ.

Τομέας

-Εμπόριο/βιομηχανία

-δημόσια διοίκηση

-Επιστημονικός (νομικά, εκ- παίδευση)

-έρευνα

-στρατιωτικό

-διασκέδαση/ τέχνες

-υπηρεσίες κλπ.

Εκπαιδευτικός

Ακαδημαϊκή περιοχή

-μαθηματικά

-φυσικές επιστήμες

-ανθρωπιστικές σπουδές

-κοινωνικές επιστήμες

-βιολογία/ γενετική κλπ.

-ιατρική

-εκπαίδευση

-μηχανική κτλ.

4. Γενικά ενδιαφέροντα

-ψυχαγωγία στο σπίτι (ραδιόφωνο, τηλεόραση)

-ψυχαγωγία εκτός σπιτιού

-κοινωνικές επαφές

-συνομιλία με φίλους

-πολιτιστικό ενδιαφέρον

-βιβλία (τι είδους βιβλία)

-τουρισμός, ταξίδια κλπ.

5. Τρόποι χρήσης της γλώσσας:

-θέση, ρόλος του χρήστη

-παραγωγή προφορικού λόγου

-κατανόηση προφορικού λόγου

-παραγωγή γραπτού λόγου

-κατανόηση γραπτού λόγου

-προσωπική επαφή

-τηλέφωνο κλπ.

6. Συνθήκες διδασκαλίας

χώρος

εποπτικά μέσα

κασετόφωνο

βίντεο

προβολέας διαφανειών

γλωσσικό εργαστήριο κλπ.

αριθμός σπουδαστών

ώρες διδασκαλίας

2ο ΜΕΡΟΣ

1. Γιατί θέλετε να μάθετε τα ελληνικά; Για να:

-καταλαβαίνετε τους φυσικούς ομιλητές;

-μιλάτε σε επίσημες καταστάσεις επικοινωνίας;

-συζητάτε με φίλους;

-παρακολουθείτε ραδιόφωνο/ τηλεόραση;

-συμπληρώνετε έντυπα (αιτήσεις, δηλώσεις κλπ.);

-διαβάζετε εφημερίδες/ περιοδικά;

-γράφετε γράμματα; κλπ., κλπ., κλπ.

• Τι προτιμάτε κατά τη διδασκαλία; Να μαθαίνετε και να εξασκείτε:

  -κανόνες γραμματικής;

-προφορά;

-ορθογραφία;

-λεξιλόγιο;

-ανάγνωση;

3. Ποια δεξιότητα είναι η πιο σημαντική για σας;

-παραγωγή προφορικού λόγου;

-κατανόηση προφορικού λόγου;

-παραγωγή γραπτού λόγου;

-κατανόηση γραπτού λόγου;

4. Πώς θέλετε να δουλεύετε μέσα στην τάξη;

-με όλη την τάξη;

-σε μικρές ομάδες;

-σε ζευγάρια;

-μόνος/-η, κλπ.

Οι πληροφορίες που συλλέγονται από την ανάλυση αναγκών μάς βοηθούν να ορίσουμε και να περιγράψουμε τον στόχο του προγράμματος. Σε αυτό το στάδιο η περιγραφή του στόχου μπορεί να είναι πολύ γενική. Μια μεγάλη και γενική διάκριση, π.χ., μπορεί να γίνει ανάμεσα σε τρεις κατηγορίες. Αν το γλωσσικό πρόγραμμα απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν σκοπό να σπουδάσουν, τότε στόχος είναι να ετοιμαστούν οι σπουδαστές για να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους στο ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης. Αν το πρόγραμμα απευθύνεται σε ανθρώπους που έχουν σκοπό να εργαστούν, τότε ο στόχος είναι να ετοιμαστούν για να ανταποκριθούν στις αντίστοιχες επικοινωνιακές συνθήκες. Αν πάλι απευθύνεται σε ανθρώπους που μαθαίνουν τη γλώσσα από ενδιαφέρον για τη χώρα, τον πολιτισμό ή τον λαό της ανάλογα θα περιγραφεί και ο γενικός στόχος.

2. Επιλογή μοντέλου για τον σχεδιασμό του γλωσσικού μαθήματος

Αφού έχουμε αποφασίσει τη γενική κατεύθυνση, τον γενικό στόχο του προγράμματος, το επόμενο βήμα είναι η επιλογή του μοντέλου για να κάνουμε τον σχεδιασμό. Το βασικό ερώτημα εδώ είναι πώς θα συνδέσουμε στη διδασκαλία τη δομή της γλώσσας με τη χρήση της.

Οι σπουδαστές μας χρειάζεται να αναπτύξουν τις δεξιότητες ^[8] και τις γνώσεις που πρόκειται να χρησιμοποιήσουν για κάποιους σκοπούς και όχι γενικά τη γνώση του γλωσσικού συστήματος. Οι περισσότεροι δάσκαλοι προσπαθούν να διατηρήσουν μια ισορροπία μέσα στο πρόγραμμα διδασκαλίας ανάμεσα στις γνώσεις που αφορούν τη δομή της γλώσσας και την ανάπτυξη της επικοινωνιακής δεξιότητας. Και οι δύο αυτές πλευρές της γλωσσικής εκμάθησης υπεισέρχονται από την αρχή στο μάθημά μας, αλλά η εμπειρία μάς λέει ότι, σε πρώτο επίπεδο, στο επίκεντρο του μαθήματος είναι η δουλειά που κάνουμε πάνω στη γραμματική, στις βασικές δομές. Αυτό είναι κάτι που το ζητούν οι ίδιοι οι μαθητές, τουλάχιστον οι ενήλικες, οι οποίοι νιώθουν την ανάγκη να κατανοήσουν κάπως τις βασικές δομές για να προχωρήσουν και στην επικοινωνία. Καθώς προχωρούν στην κατανόηση της δομής, είναι δυνατόν σιγά σιγά το επίκεντρο του μαθήματος να μετατίθεται περισσότερο προς την πλευρά της ανάπτυξης της επικοινωνιακής δεξιότητας. Θα μπορούσαμε ίσως να παραστήσουμε σχηματικά αυτή τη μετατόπιση βάρους από τη δομή στην επικοινωνία.

Ι ΙΙ ΙΙΙ

στάδιο στάδιο στάδιο

γλωσσικά στοιχεία

(γραμματική, σύνταξη, μορφολογία, φωνητική, γραφή)

επικοινωνιακή λειτουργία

3. Σχεδιασμός γλωσσικού μαθήματος

Και φτάνουμε στο τέταρτο στάδιο, που είναι να εξειδικεύσουμε τον γενικό στόχο που ορίσαμε περιγράφοντας πιο αναλυτικά το διδακτικό υλικό· ή θα λέγαμε -για να χρησιμοποιήσουμε και έναν οικείο, στην εκπαιδευτική κοινότητα, όρο- τη διδακτέα ύλη. Τα εργαλεία που θα μας βοηθήσουν στην επιλογή και στην κατάταξη της διδακτέας ύλης είναι:

1. επικοινωνιακές λειτουργίες
2. επικοινωνιακές καταστάσεις και θέματα
3. έννοιες
4. γλωσσικά στοιχεία
5. φωνολογία-γραφή

α. Γλωσσικές λειτουργίες ^[11].

Με τον όρο αυτόν εννοούμε όλα αυτά που κάνει ο κάθε ομιλητής κάθε φορά που χρησιμοποιεί τη γλώσσα. Δηλαδή επιτελεί γλωσσικά μια πράξη, μια δραστηριότητα: π.χ. περιγράφει, χαιρετάει, ρωτάει, προσκαλεί, ευχαριστεί, απολογείται, εκφράζει χαρά ή μια άποψη κλπ. Οι γλωσσικές λειτουργίες δεν αντιστοιχούν σε κάποια συγκεκριμένη περίσταση επικοινωνίας, αλλά τις διαπερνούν όλες. Για παράδειγμα η γλωσσική λειτουργία "ζητώ πληροφορίες για πρόσωπα ή πράγματα" μπορεί να εμφανιστεί σε ποικίλες καταστάσεις, όπως στην αγορά καταναλωτικών αγαθών ή σε συναλλαγές σε σταθμούς, πρακτορεία, καθώς και σε προσωπικές επαφές για την εξασφάλιση διαμονής κλπ. Επίσης μια γλωσσική λειτουργία μπορεί να εκφέρεται με ποικίλες γλωσσικές δομές. Για παράδειγμα ο ομιλητής μπορεί να κάνει μια πρόσκληση χρησιμοποιώντας μια ερωτηματική πρόταση (π.χ. Θα έρθεις μέσα για καφέ;) ή μια προστακτική (Έλα μέσα για έναν καφέ) ή μια δυνητική πρόταση με το συμπλήρωμά της (Θα ήθελα να έρθεις στο πάρτι μου). Εμείς κατά τον σχεδιασμό θα πρέπει να πάρουμε δύο αποφάσεις. Η πρώτη αφορά τις λειτουργίες που θα επιλέξουμε για να συμπεριλάβουμε στο πρόγραμμά μας και η άλλη αφορά τις εκφορές της κάθε λειτουργίας· δηλαδή με ποιες γλωσσικές δομές μπορεί να επιτελεστεί αυτή η λειτουργία. Αφού καταγράψουμε τις δυνατότητες εκφοράς, θα πρέπει να αποφασίσουμε σε ποιο επίπεδο θα τις διδάξουμε ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας που παρουσιάζουν.

β. Περιστάσεις επικοινωνίας ^[9]

Οι περιστάσεις επικοινωνίας είναι οι συνηθισμένες συναλλαγές της καθημερινής ζωής στις οποίες βρίσκεται ο φυσικός ομιλητής και στις οποίες θα κληθεί να ανταποκριθεί και αυτός που μαθαίνει ελληνικά. Γι' αυτές τις συναλλαγές πρέπει να γίνει χρήση γλωσσικών δομών που ως ένα μεγάλο βαθμό είναι σταθερές.

Μια πολύ συνηθισμένη είναι η περίσταση μετακίνησης. Σε μια τέτοια περίσταση οι ομιλητές της ελληνικής πρέπει να μπορούν:

1. να ζητούν πληροφορίες και να καταλαβαίνουν τις δυνατότητες μετακίνησης (λεωφορεία, τρένα κλπ.)
2. να κόβουν εισιτήριο
3. να διαβάζουν πίνακες με πληροφορίες για δρομολόγια, τιμές και είδη εισιτηρίων
4. να ρωτούν για ειδικές τιμές (φοιτητικά, οικογενειακά κλπ.)
5. να ρωτούν για διαφορετικά είδη μεταφοράς και τα πλεονεκτήματά τους
6. να δηλώνουν απώλεια ή κλοπή

Σε μια άλλη περίσταση, όπως είναι συνομιλία στο ταχυδρομείο, οι ομιλητές πρέπει να μπορούν:

1. να διαβάζουν πληροφορίες στις θυρίδες των υπαλλήλων
2. να ρωτούν για τη δυνατότητα αποστολής και τις ανάλογες τιμές (απλό, επείγον, συστημένο κλπ.)
3. να αγοράζουν γραμματόσημα
4. να συμπληρώνουν σχετικά έντυπα για επιταγές
5. να ζητούν πληροφορίες για άλλες υπηρεσίες (διάφορους λογαριασμούς)

Στη θεματική περιοχή "υγεία, περίθαλψη", μια άλλη περίσταση στην οποία είναι πολύ πιθανόν να εμπλακούν οι σπουδαστές της ελληνικής ως ξένης, πρέπει να μπορούν:

1. να ψάχνουν σχετικές ανακοινώσεις για εφημερεύοντα νοσοκομεία, κλινικές, ιατρεία
2. στο νοσοκομείο να βρουν, να καταλάβουν τις διάφορες οδηγίες για τους ασθενείς
3. να κλείσουν ραντεβού με τον γιατρό
4. να εξηγήσουν το πρόβλημα υγείας τους και να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικές με το πρόβλημα που έχουν και τα συμπτώματά του
5. να καταλάβουν τις συμβουλές και τις οδηγίες για θεραπεία
6. να αγοράσουν τα φάρμακα της συνταγής από το φαρμακείο
7. να πάνε σ' ένα φαρμακείο και να ζητήσουν φάρμακο για μια μικροαδιαθεσία.

γ. Έννοιες ^[12]

Οι έννοιες είναι σημαντικότατη βοήθεια για την επιλογή του λεξιλογίου. Τις διακρίνουμε στις γενικές και στις ειδικές. Ένα παράδειγμα γενικής έννοιας είναι η έννοια του χώρου ή η έννοια της παρουσίας ή της απουσίας. Στις ειδικές έννοιες μπορούμε να κατατάξουμε κάτω από τον τίτλο "αναγνώριση ταυτότητας"τις πληροφορίες που μπορεί να δώσει κανείς για το άτομό του, π.χ. όνομα, όνομα πατέρα και μητέρας, διεύθυνση και όλα τα απαραίτητα στοιχεία της, ημερομηνία και τόπος γέννησης κλπ. Κάτω από την έννοια "Ταξίδια" περικλείονται ειδικότερα τα μεταφορικά δημόσια ή ιδιωτικά μέσα, δρόμοι και σηματοδότηση, συνεργεία αυτοκινήτων, διακοπές, τόποι, μέρη κλπ.