προστριβόμενο σύμφωνο [affricate consonant]
προστριβόμενο σύμφωνο [affricate consonant]
Όρος που χρησιμοποιείται για την ταξινόμηση των συμφώνων με βάση τον τόπο άρθρωσης . Πρόκειται για το εξακολουθητικό σύμφωνο που παράγεται από τον συνδυασμό ενός κλειστού και ενός εξακολουθητικού/τριβόμενου στον ίδιο τόπο άρθρωσης. Κατά την παραγωγή αυτού του φθόγγου δημιουργείται απόλυτο κλείσιμο κάπου στη στοματική κοιλότητα, το οποίο όμως δεν συνοδεύεται από άμεσο άνοιγμα (όπως για την παραγωγή ενός κλειστού συμφώνου), με αποτέλεσμα ο αέρας να απελευθερώνεται σταδιακά και να παράγεται ένας ομοργανικός (δηλαδή αντίστοιχος) εξακολουθητικός φθόγγος. Ενώ θεωρητικά μπορούν να συνδυαστούν και τα χειλικά και τα ουρανικά κλειστά με τους αντίστοιχους εξακολουθητικούς φθόγγους [pf, bv, kx, gγ], ο πιο συνηθισμένος συνδυασμός είναι ενός κλειστού φατνιακού με το αντίστοιχο εξακολουθητικό ή με το κοντινό αρθρωτικά φατνοουρανικό [ts, dz, ʧ, ʤ]. Ακουστικά έχουμε δύο σύμφωνα, μπορεί ωστόσο σε κάποιες γλώσσες να αποτελούν μέρη ενός ενιαίου συμφώνου και μάλιστα ξεχωριστό φώνημα (όπως το [ʧ] της αγγλικής), αν και η φωνολογική ανάλυση δεν έχει καταλήξει σε ενιαία αντιμετώπιση των φθόγγων αυτών.
Προστριβόμενα σύμφωνα της κοινής νέας ελληνικής είναι τα [ts] (τσέπη) και [dz] (τζιτζίκι), ενώ στις νεοελληνικές διαλέκτους απαντούν και τα αντίστοιχα «παχιά» [ʧ] και [ʤ]. Προστριβόμενα σύμφωνα απαντούν και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες: αγγλ. church([ʧ]), judge ([ʤ]), γερμ. Pferd [pf], zehn ([ts]), ιταλ. ciao [ʧ], giù [ʤ] κλπ.
Πηγές
- Crystal, D. 1997. The Cambridge Encyclopedia of Language. 2η έκδ. Cambridge: Cambridge University Press.
- Κρύσταλ, Ντ., 2000. Λεξικόγλωσσολογίαςκαιφωνητικής. Μτφρ. Γ. Ξυδόπουλος. Αθήνα: Πατάκης.
- Πετρούνιας, Ευ. [1984] 1993. Νεοελληνική γραμματική και συγκριτική ανάλυση. 1ος τόμ. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
- Pullum, G. K. & W. A. Ladusaw. 1996. Phonetic Symbol Guide. 2η έκδ. Σικάγο & Λονδίνο: The University of Chicago Press.
Μπορείτε να ακούσετε τους σχετικούς φθόγγους, μεταξύ άλλων, στις παρακάτω διευθύνσεις:
