Πρόκειται για την εξέλιξη αλλοφώνων σε ανεξάρτητα φωνήματα μέσω της απώλειας των περιβαλλόντων που ρύθμιζαν την εμφάνιση των διαφορετικών φωνητικών πραγματώσεων, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη διαχρονική εξέλιξη από ένα ασταθές σχήμα φωνητικών αντιθέσεων προς ένα σταθερό σχήμα φωνολογικών αντιθέσεων (φωνολογική αντίθεση). Χαρακτηριστικό παράδειγμα φωνηματοποίησης είναι η εμφάνιση του φωνήματος /k/ (ΠΙΕ *k^w) στη σανσκριτική: η αλλοφωνική αντίθεση [k]~[c] έπαψε να ισχύει όταν τα φωνήεντα [e] και [o] (από τα βασικά περιβάλλοντα εναλλαγής των εν λόγω αλλοφώνων) εξελίχθηκαν και τα δύο σε [a] (δηλαδή ko > ka και co > ca), με αποτέλεσμα τα αλλόφωνα να διακρίνουν πλέον λέξεις και να αποκτήσουν έτσι φωνηματική αξία (π.χ., σανσ. kád 'τί' < ΠΙΕ *k^{wod, -ca 'και' ΠΙΕ*-kwe).}

Με τη διαδικασία αυτή ερμηνεύονται και πολλές από τις αλλαγές που συνέβησαν στο φωνημικό σύστημα της ελληνικής σε διαχρονικό επίπεδο.

M. Aραποπούλου

Πηγές

• Asher, R. E., επιμ. 1994. The Encyclopedia of Language and Linguistics. 10 τόμ. Οξφόρδη & Νέα Υόρκη: Pergamon Press.
• Beekes, R.S.P. 2004. Εισαγωγή στη συγκριτική ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία. Μτφρ. Γ. Παπαναστασίου & Σ. Τσολακίδης. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].
• Κρύσταλ, Ντ. 2000. Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής. Μτφρ. Γ. Ξυδόπουλος. Αθήνα: Πατάκης.
• Lass, R. [1984] 1993. Phonology: An Introduction to Basic Concepts. Cambridge: Cambridge University Press.

Πεδίο