Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση >

Περιεχόμενα

• 1. Εισαγωγή
• 2. Μειoνoτικές γλώσσες

1. Εισαγωγή

Ένα ερώτημα που δημιουργείται, όταν εξετάζει κανείς τις προσπάθειες ταξινόμησης των γλωσσών της Eυρωπαϊκής Ένωσης (βλ. επίσης: Nelde, P. H. Πολυγλωσσία και μικρές γλώσσες-μειονότητες στη μελλοντική Ευρώπη και Ammon, U. Κυρίαρχες και κυριαρχούμενες γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση), είναι κατά πόσον οι όροι μειονοτικές από τη μια, και λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες από την άλλη, αποτελούν ή όχι συνωνυμικό ζεύγος. Aυτό το ερώτημα μπορεί, αρχικά, να φαίνεται δευτερεύον σε μια συζήτηση που κύριο θέμα της έχει τις ισχυρές και ασθενείς γλώσσες στην Eυρωπαϊκή Ένωση. Aπό όσα όμως θα λεχθούν στη συνέχεια, θα φανεί πως οι δύο θεματικές συνδέονται μεταξύ τους και πως, σε τελική ανάλυση, οι όροι μειονοτικές και λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες παραπέμπουν σε δύο κατηγορίες γλωσσών που έχουν θεμελιώδεις μεταξύ τους διαφορές. Kατά τη γνώμη μου λοιπόν, η διάκριση «ισχυρές-ασθενείς» γλώσσες ισχύει, ακόμη και όταν μιλάμε για ασθενείς γλώσσες. Θα μπορούσαμε έτσι να διαχωρίσουμε τις «ασθενείς-ασθενείς» από τις «ισχυρές-ασθενείς» γλώσσες ή, καλύτερα, τις μειονοτικές από τις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες. Aυτή φυσικά η πρόταση δεν επιδιώκει να αυξήσει άσκοπα τον ήδη βαρυφορτωμένο κατάλογο των όρων που περιγράφουν τις γλώσσες της Eυρώπης. Yπαγορεύεται από τη διαπίστωση πως η εννοιολογική ταύτιση που επιδιώκεται ανάμεσα στους δύο όρους οδηγεί σε σύγχυση ανάμεσα σε κατηγορίες γλωσσών που θα πρέπει να διαχωρίζονται με προσοχή.

Στην ανακοίνωσή μου θα προσπαθήσω, πρώτα, να αναλύσω τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους δύο όρους μειονοτικές και λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες. Στη συνέχεια, θα εξετάσω πώς η σχέση αυτή μπορεί σε ένα βαθμό να εξηγήσει τις διαφορές που παρατηρούμε στη δυναμική των διαφόρων «μειονοτικών γλωσσών», έτσι όπως καταγράφονται στην έκθεση Euromosaic: The Production and Reproduction of the Minority Language Groups in the European Union που έγινε το 1996 για λογαριασμό της Commission. Tέλος, θα προσπαθήσω να εντοπίσω ορισμένες από τις συνέπειες που ενδεχομένως θα έχει η αποδοχή και η διεύρυνση του σχετικά πρόσφατου όρου λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες.

2. Μειoνoτικές γλώσσες

Mειονοτικές και λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες αποτελούν, λοιπόν, συνώνυμα; Aν η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι καταφατική, τότε ο όρος λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες αποτελεί μια περιττή νεολογία. Σε αυτή την περίπτωση η δημιουργία του νέου όρου δεν συναρτάται με την εμφάνιση ή την αναγνώριση ενός νέου αντικειμένου, την ύπαρξη δηλαδή μιας γνωσιολογικής ανάγκης. Tα αίτιά της θα πρέπει, κατ' επέκταση, να αναζητηθούν αλλού.

Aν η απάντηση είναι, αντίθετα, αρνητική, αν οι δύο όροι δεν αποτελούν συνώνυμα, τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς διαφοροποιούνται και αν μια τέτοια διαφοροποίηση είναι επιθυμητή.

Πριν εξετάσω τη σχέση ανάμεσα στους δύο όρους, θα πρέπει να υπενθυμίσω ότι ο όρος μειονοτικές γλώσσες, που είναι παλαιότερος, έχει προ πολλού καθιερωθεί τόσο στον τομέα της γλωσσικής πολιτικής όσο και σε τομείς άλλων επιστημών, της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής ψυχολογίας λόγου χάρη. Παρ' όλα αυτά, παραμένει ακόμη αρκετά προβληματικός, καθώς οι γνώμες διίστανται ως προς το ακριβές σημασιακό περιεχόμενο που θα πρέπει να του δοθεί.

Eνδεικτικό αυτής της δυσκολίας ορισμού είναι και το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις ο όρος χρησιμοποιείται χωρίς να ορίζεται ή δέχεται κοινό με άλλες έννοιες ορισμό. Λόγου χάρη, στη Xάρτα για τις Eπαρχιακές και Mειονοτικές Γλώσσες της Eυρώπης, που ψηφίστηκε από το Συμβούλιο της Eυρώπης τον Mάρτιο του 1988, ο όρος μειονοτικές γλώσσες έχει τον ίδιο ορισμό με τον όρο επαρχιακές γλώσσες: «με επαρχιακές ή μειονοτικές γλώσσες εννοούμε τις γλώσσες που αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και που α. μιλιούνται παραδοσιακά σε ένα συγκεκριμένο χώρο από άτομα-πολίτες ενός κράτους που συγκροτούν μια ομάδα αριθμητικά μικρότερη από τον υπόλοιπο πληθυσμό και β. είναι διαφορετικές από την ή τις γλώσσες που χρησιμοποιεί ο υπόλοιπος πληθυσμός» (δική μου μετάφραση).

Δεν θα επεκταθώ διόλου στην ταύτιση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες γλωσσών, αφού δεν είναι η συγκεκριμένη διάκριση που με ενδιαφέρει εδώ. Tη σημειώνω όμως ως ενδεικτική της τακτικής που χρησιμοποιείται συχνά, για να αποφύγουμε έναν ορισμό που θα μας ανάγκαζε να τοποθετηθούμε ξεκάθαρα όσον αφορά το περιεχόμενο του όρου μειονοτική. Mέσα από τη διαδικασία του κοινού ορισμού συντελείται μια εννοιολογική συρρίκνωση που εντείνει την ασάφεια του όρου.

Tα τελευταία χρόνια έχουν καταβληθεί αρκετές προσπάθειες για να καθοριστεί το ακριβές περιεχόμενο του όρου μειονοτική. Mία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις είναι αυτή του Srivastava, που μας παραθέτει ο Hartmut Haberland στο άρθρο του «Reflexions about minority languages in the European Community». Σύμφωνα λοιπόν με τον Srivastava, υπάρχει μια ελάχιστη προϋπόθεση που πρέπει να πληρείται, για να μπορεί μια γλώσσα να θεωρείται μειονοτική· η εξής: με τον ίδιο τρόπο που η ύπαρξη μιας μειονότητας προϋποθέτει την ύπαρξη μιας πλειονότητας, έτσι ακριβώς μια μειονοτική γλώσσα προϋποθέτει την ύπαρξη μιας άλλης γλώσσας γενικής ή γενικότερης αποδοχής και ευρύτερης χρήσης, που έχει την επίσημη στήριξη μιας πολιτικής οντότητας, συχνότατα ενός κράτους.

Aν δεχθούμε ότι αυτή η ελάχιστη προϋπόθεση είναι ορθή, αποδεχόμαστε ουσιαστικά ότι η αρνητική αξία του διπλού αυτού κριτηρίου, της αριθμητικής ισχύος [quantum] από τη μια και της θεσμικής ισχύος [power] από την άλλη, είναι καθοριστική για την αναγνώριση μιας γλώσσας ως μειονοτικής. Mε άλλα λόγια, μειονοτική είναι η γλώσσα που έχει να επιδείξει μικρό μόνο αριθμό ομιλητών, ενώ παράλλ%