Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Τοις αναγνώσταις

Εν τη «Συναγωγή λέξεων αθησαυρίστων» ην προ δέκα και επτά ετών εξέδωκεν ο συγγραφεύς και ταύτης της βίβλου ομολογεί ο ίδιος^[1] ότι το λεξιθηρείν ου μόνον ανιαρόν, αλλά και πως και επιβλαβές είνε τοις περί αυτό ασχολουμένοις, και ότι συμβαίνει αυτοίς μάλιστα το του ρητού εκείνου «άλλοις υπηρετών αναλίσκομαι». Και ταύτα όμως φρονών δεν έπαυσε καθ' όλον το μεταξύ διαρρεύσαν χρονικόν διάστημα περί όμοιον και περισσοτέρας ενέχον δυσχερείας έργον ασχολούμενος, εις την συναγωγήν δηλ. της ύλης του παρόντος βιβλίου· μόλις δε περί τα έσχατα του βίου του ιδών ότι αι συλλεγείσαι λέξεις υπέρ τας εξήκοντα χιλιάδας εγένοντο και προαισθανόμενος τον θάνατον, συγχρόνως δε προθύμου τυχών αρωγού, του χορηγού, ου το όνομα φέρεται αναγεγραμμένον επί της επικεφαλίδος και τούτου του βιβλίου, απεφάσισε και τύποις να καταστήση αυτό κοινόν των Ελλήνων κτήμα, ει και ενόμιζεν ότι το έργον δεν ήτο, όπως αυτός το ήθελε, πλήρες και τέλειον και ούτε περί του δοτέου αυτώ ονόματος είχε τι οριστικόν αποφασίσει, ούτε τον Πρόλογον, ον έμελλε να προτάξη, είχε γράψει σκοπών να πράξη ταύτα μετά την του όλου έργου τύπωσιν, ην ήλπιζε να φέρη ζων ο ίδιος εις πέρας. Κακή μοίρα ο θάνατος αφήρπασεν αυτόν, ενώ μόλις είχε τυπωθή το 8ον τυπογραφικόν φύλλον, εξ δε μετά ταύτα μήνας ηκολούθησεν τον πατέρα εις τον τάφον και ο πρωτότοκος αυτού υιός όστις και είχεν αναλάβει μετά τον θάνατον του συγγραφέως την επιμέλειαν της εκτυπώσεως.

Εκ προφορικών του μακαρίτου πατρός μου ανακοινώσεων μοι είνε γνωστόν ότι ο Πρόλογος δεν έμελλε να είνε μακρός, διότι έλεγεν «ό,τι άλλος τις εν Προλόγω ίσως θα έγραφεν, εγώ επροτίμησα να εγκατασπείρω εν αυτώ τω βιβλίω, ως εκάστοτε η χρεία το εκάλει». Και αληθώς πάμπολλαί είσιν αι λέξεις, ας μακραί συνοδεύουσιν σημειώσεις, εν αις περί πολλών και παντοίων ζητημάτων γίνεται λόγος, δηλούται δε η επ' αυτών του συγγραφέως γνώμη. Αλλ' όμως, είτε μακρός είτε σύντομος, λίαν ευπρόσδεκτος θα ήτο ο Πρόλογος, ον ο συγγραφεύς θα προέτασσε μετά την του όλου μάλιστα έργου τύπωσιν και από περιωπής, ούτως ειπείν, ανασκόπησιν αυτού. Διότι μόνον εκείνος θα ηδύνατο, συντόμως μεν, ως εν Προλόγω, αλλά σαφώς και δεόντως να εξηγήση εις τον αναγνώστην πόθεν ορμηθείς συνέλαβεν εν νω την συγγραφήν του βιβλίου, και αν ευθύς εξ αρχής ή συν τω χρόνω επήλθεν αυτώ η έννοια, και εντεύθεν ίσως εξεπήγασαν καί τινες ανωμαλίαι είς τινας των λέξεων περί την παράθεσιν των πηγών, των αρχαιοτέρων των οποίων τινάς ίσως και όλως αμνημονεύτους αφήκεν.^[2] Ότι το έργον υπελάμβανε χρησιμώτατον, καταφαίνεται εκ των εκασταχού σημειώσεων. Εν αυτώ, ως εν κατόπτρω, ενόμιζεν ότι θα καταδειχθή η εις τα γράμματα και τον πολιτισμόν εν γένει πρόοδος του έθνους, μάλιστα κατά τας δύο τελευταίας εκατονταετηρίδας, και σύναμα φρονών ότι ματαιοπονούσι ως εναντία τη θελήσει του έθνους πράττοντες οι την κατάργησιν της νύν γραφομένης γλώσσης επιδιώκοντες και την επαναφοράν εις το δημώδες ιδίωμα, επίστευεν ότι πολλής χρησιμότητος έργον ήτο η συναγωγή τοσούτου γλωσσικού υλικού, πλασθέντος, ως αυτός άλλοτε έγραψεν, κατά το εν ημίν ζων εθνικόν πνεύμα. Την αυτήν δ', ως φαίνεται, ηκολούθησε και εν τούτω τω έργω μέθοδον, ην και εν τη «Συναγωγή αθησαυρίστων λέξεων»· ηρμήνευσε δηλ. είτε διά της παραθέσεως της αντιστοίχου φραγκικής λέξεως, είτε και άλλως, εκείνας μόνον τας λέξεις, όσαι έχρηζον κατά την κρίσιν του ερμηνείας, αφήσας τας λοιπάς ανερμηνεύτους, ως ευκόλως δυναμένας να εννοηθώσιν.

Το έργον εξηκολούθησε μετά τον θάνατον του πρεσβυτέρου μου αδελφού Αθανασίου τυπούμενον και ήχθη εις πέρας υπό την εμήν επίβλεψιν, εγώ δ' αυτός σύμφωνα, ως ελπίζω, προς τε το περιεχόμενον του βιβλίου και προς την επιθυμίαν του συγγραφέως έδωκα αυτώ και τον τίτλον. Και η μέν λέξις Συναγωγή πλειστάκις εύρηται εν αυτώ τούτω τω βιβλίω, όπερ μαρτυρεί τρανώς ότι τούτο το όνομα έμελλε να δώση αυτός ο συγγραφεύς εις το έργον του, ότι δε περί συναγωγής νέων λέξεων, ήτοι λέξεων νεοπλάστων, ως αύται υπό του συγγραφέως καλούνται, ας εδημιούργησαν ή έπλασαν οι λόγιοι του Έθνους, από της αλώσεως και εντεύθεν κυρίως^[3] πρόκειται, δήλον επίσης εξ αυτού τούτου του έργου. Εξ αυτού δε τούτου του βιβλίου κατάδηλος γίνεται και η σημασία των σημείων των εις πολλάς λέξεις προτασσομένων, περί ων ουδεμίαν ο συγγραφεύς αφήκε σημείωσιν, μέλλων, ως εικός, να κάμη και περί τούτων λόγον εν τω Προλόγω.

Και το μεν του αστερίσκου * σημείον δηλοί, ως και σημειούται πλειστάκις ότι η λέξις δεν είνε νεόπλαστος, αλλ' ότι εν τη αρχαία γλώσση έχει άλλην, η εν τη νεωτέρα σημασίαν, ως λ.χ. αι λέξεις· αριθμητής, εκδοχεύς, εκλογεύς.^[4] Το δε του σταυρού + σημείον ότι η λέξις είναι νοθογενής, εν μόνον έχουσα της νυν γραφομένης γλώσσης στοιχείον, τα δε λοιπά ξένα, ως λ.χ. αι λέξεις· αρχιδούξ, γρανιτόστρωσις, γριππώδης, το δε της ισότητος = σημείον ότι η λέξις είνε μεν νεόπλαστος, αλλ' επλάσθη υπό των Φράγκων, χρήσιν δε ταύτης εποιήσαντο κατόπιν και ποιούνται και νυν και οι ημέτεροι λόγιοι, παραλαβόντες την λέξιν ετοίμην, οίαι λ.χ. αι λέξεις· ανατομία, δολιχοκέφαλος, εθνογραφία. Υπάρχουσιν όμως και λέξεις αίτινες κατά την εμήν κρίσιν, ίσως δε και κατά την του αναγνώστου, καίπερ νοθογενείς δεν φέρουσι προ αυτών το του + σημείον, διότι δεν το έφερον και εν τω χειρογράφω· τούτο πιθανώτατα προήλθεν εξ αβλεψίας του συγγραφέως μέλλοντός ποτε κατά την διόρθωσιν των τυπογραφικών δοκιμίων να επανορθώση τα τοιαύτα του καλάμου ολισθήματα, ενιαχού όμως το πράγμα προήλθε πιθανώτατα και εξ εμής αβλεψίας, μη διορθώσαντος τα τυπογραφικά σφάλματα.

Εν τέλει του βιβλίου παρέθηκα πίνακα, εν ω αναγράφονται κατά κατηγορίας αι πηγαί αφ' ων αι λέξεις ελήφθησαν. Τοιούτον πίνακα υποθέτω ότι και αυτός ο συγγραφεύς θα συνέταττεν ως χρήσιμον και δι' άλλους μεν λόγους, ους οίκοθεν κατανοεί ο αναγνώστης, μάλιστα δ' όπως εξηγηθώσιν εις τους μη οικείως έχοντας τη βιβλιογραφία αι εν τη Συναγωγή απαντώσαι πλείσται συντομογραφίαι. Διότι αναγράφονται μεν εν πολλαίς λέξεσιν άλλοτε μεν πληρέστερον, άλλοτε δε ολόκληρα τα των συγγραφέων και πηγών εν γένει ονόματα, αλλά και πολλάκις ούτω συγκεκομμένα εφέροντο ταύτα εν τω χειρογράφω και ούτω συγκεκομμένα κυρίως χάριν οικονομίας χώρου και ετυπώθησαν, ώστε αδύνατον να μαντευθώσι παρά του αναγνώστου του μη οικειότατα προς το βιβλίον έχοντος. Τινές δε των πηγών και όλως ακατάληπτοι θα έμεναν, ει μη κατά τινα αγαθήν τύχην δεν ήσαν εμοί γνωσταί ως εκ της μετά του συγγραφέως συμβιώσεως. Ουχ ήττον χάριν ακριβείας οφείλω να προσθέσω ότι ελλείψεις τινάς περί την αναγραφήν των παραπομπών πιθανόν να εύρη ο αναγνώστης, αλλά ταύτας όλως ασημάντους, προελθούσας δε είτε εξ εμής αβλεψίας είτε και εξ αγνοίας.

Ως δ' εν τω κειμένω της Συναγωγής ούτω και εν τοις πίναξιν εσημειώθη προς τοις ονόμασι των λογίων ή τοις τίτλοις των βιβλίων και ο χρόνος καθ' ον εξεδόθησαν τα βιβλία ή τα διάφορα έγγραφα και δημοσιεύματα, αφ' ων ελήφθησαν αι λέξεις· αλλ' ως επί το πλείστον συμπίπτει ο χρόνος της εκδόσεως των έργων προς τον χρόνον καθ' ον συνέγραψαν οι λόγιοι, ων αναγράφονται τα ονόματα, σπανίως δε συμβαίνει ν' αναγράφηται έργον τι όχι κατά το έτος καθ' ο εξεδόθη το πρώτον υπό του συγγραφέως, ου και το όνομα συμπαρατίθεται, αλλά κατ' άλλο μεταγενέστερον τυχόν μετατυπώσεως. Και τα μεν της ληξάσης εκατονταετηρίδος έτη δηλούνται σχεδόν πάντοτε διά δύο μόνο ψηφίων, π.χ. τα έτη 1802, 1835, 1895 διά μόνον των ψηφίων 02, 35, 95, τα δε των από αλώσεως μέχρι της ΙΗ^ης εκατονταετηρίδος αναγράφονται είτε ολόκληρα ως 1520, 1695, 1725 είτε και συγκεκομμένα ως 520, 695, 725. Χάριν δε συντομίας εν τω πίνακι παρά τα ονόματα των λογίων εσημειώθησαν ουχί όλα κατά σειράν τα έτη, καθ' α ούτοι εν τη Συναγωγή αναφέρονται, αλλά μόνον δύο τα κυριώτατα, το αφ' ημών δηλ. απώτερον και το ημίν πλησιέστερον.

Και τοσαύτα μεν εγώ αντί προλόγου είχον να προτάξω της βίβλου. Εύχομαι δ' όπως το έργον αποβή ωφέλιμον τω Έθνει, υπέρ ου μόχθοις μακροίς και ταλαιπωρίαις εξεπόνησεν αυτό ο συγγραφεύς.

Εν Αθήναις τη 1 Ιουλίου 1900

Π. Σ. Κουμανούδης