Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 4: Μπουτουλούση, Ε.Παραδείγματα από μαθήματα γλωσσικής επίγνωσης που αφορούν τους διάφορους τομείς γλωσσικής ανάλυσης.

Τα παιδιά συνήθως δεν προσέχουν τη μορφή των λέξεων. Γι' αυτά οι λέξεις είναι σαν ένα γυαλί μέσα από το οποίο κοιτούν τον κόσμο. Στόχος της γλωσσικής επίγνωσης είναι να βοηθήσει τα παιδιά να συνδέουν τη μορφή, ακουστική και οπτική, των γλωσσικών μηνυμάτων με το περιεχόμενο που μεταφέρουν και με τις σχέσεις που δημιουργούν ανάμεσα στους συνομιλητές.

Η έλλειψη φωνολογικής επίγνωσης μπορεί να είναι, σύμφωνα με τον Nicholson (1997), μία από τις κύριες αιτίες που ευθύνονται για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά κατά την επαφή τους με τον γραμματισμό. Έρευνες έδειξαν ότι, όταν επιστήσει κανείς την προσοχή των παιδιών στους φθόγγους από τους οποίους αποτελείται μια λέξη και τους αντιπαραθέσει με τα γράμματα, διευκολύνει κατά πολύ τη διαδικασία εκμάθησης γραφής και ανάγνωσης. Σε ασκήσεις μπορεί κανείς να ζητάει από τα παιδιά να παραλείψουν, να προσθέσουν ή να αντικαταστήσουν ήχους σε λέξεις και να τους αντιπαραθέσουν με τα γράμματα που τους συμβολίζουν. Για παράδειγμα: Τι θα γίνει αν από το κράνος βγάλουμε το [α] και βάλουμε το [ι]; Θα γίνει κρίνος. Πότε η κούτα γίνεται κότα; Πόσους φωνηεντικούς και πόσους συμφωνικούς ήχους έχει η λέξη αυτιά. Με ποια γράμματα συμβολίζονται οι ήχοι αυτοί στην ορθογραφία;

Αν τα παιδιά προσέξουν επίσης τα μορφήματα από τα οποία αποτελούνται οι λέξεις, π.χ. τις καταλήξεις ή τα θέματα των σύνθετων λέξεων, διευκολύνονται στην εκμάθηση και στην παραγωγή νέων λέξεων. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται γλωσσικό υλικό που βρίσκεται κοντά στα παιδιά, π.χ. λογοπαίγνια που κάνουν τα ίδια. Π.χ. Πώς λέγεται αυτός που κρατάει τα αυτιά του; Αυτοκράτορας.

Παρόμοια ανέκδοτα, άρθρα από περιοδικά ή εκπομπές της τηλεόρασης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά το φαινόμενο της πολυσημίας ή της συνωνυμίας ή τη σχέση μορφής και περιεχομένου σε ενότητες μεγαλύτερες των λέξεων, π.χ. στις σταθερές εκφράσεις. Γιατί ο τεμπέλης κρατάει πιστόλι, όταν κάθεται στο παγκάκι; Για να σκοτώνει την ώρα του.

Σε πραγματολογικό επίπεδο μπορούν να συνειδητοποιήσουν πώς εκφράζεται, γλωσσικά και μη, σε διάφορα επικοινωνιακά πλαίσια η ευγένεια, η λύπη, η χαρά· πώς μπορούμε να ζητήσουμε ή να υποσχεθούμε κάτι· τι διαφορετικές συνδηλώσεις και διαφορετικές σχέσεις μπορούν να δημιουργηθούν από τη χρήση διαφορετικών τύπων. Ένα συγκεκριμένο θέμα που θα μπορούσε να απασχολήσει την τάξη μέσα από υλικό που θα συλλέξουν τα παιδιά είναι η χρήση του πληθυντικού ευγενείας. Π.χ. πώς μπορεί να ερμηνευτεί η χρήση του πληθυντικού ευγενείας στην πόλη και στην ύπαιθρο· τι επίπτωση μπορεί να έχουν οι διαφορετικές χρήσεις στις σχέσεις των συνομιλητών;

Για επιπλέον ασκήσεις και σχετικούς προβληματισμούς πρβ. van Lier 1995, 11-137 για όλους τους τομείς· Nicholson 1997, 53 για τη φωνολογική επίγνωση· Sandra 1997, 63 για τη μορφολογική επίγνωση· Combert 1997 για τη μεταγλωσσική επίγνωση· House 1997 για την επικοινωνιακή συνείδηση· Corson 1997 για την επίγνωση σε ποικιλίες του περιθωρίου.