Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 2: Π. Αναγνωστόπουλος, Γ. 1964. Oρθογραφία. Ιστορική επιθεώρησις αυτής από των αρχαίων χρόνων μέχρι της σήμερον. Στο Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, 10ος τόμ., κεφ. Γλώσσα, 108-109. Αθήνα: Φοίνιξ.

Στο κείμενο διατηρήθηκε η ορθογραφία του συγγραφέα.

Αι δυσκολίαι… εις τας οποίας προσέκοψε και προσκόπτει η μεταρρύθμισις της ορθογραφίας μεγάλων οργάνων του πολιτισμού, όπως η αγγλική, η γαλλική και άλλαι γλώσσαι, ημπόδισαν και τας μέχρι τούδε καταβληθείσας προσπαθείας προς μεταβολήν και της ελληνικής ορθογραφίας. Τα προς τούτο επινοηθέντα και προταθέντα παρ' ημίν ορθογραφικά συστήματα δυνάμεθα να διαιρέσωμεν εις δύο μεγάλας τάξεις: α) εις τα αποτελούντα ριζικήν μεταβολήν ή μάλλον πλήρη απόσπασιν από την ορθογραφικήν μας παράδοσιν και αποσκοπούντα εις καθιέρωσιν καθαρώς φωνητικής γραφής, και β) εις τα αποτελούντα συμβιβασμόν της ιστορικής μας ορθογραφίας προς την φωνητικήν μας γραφήν, τουτέστιν εις τα ορθογραφικά συστήματα τα στηριζόμενα μεν κατ' αρχήν επί της ιστορικής ορθογραφίας, αλλά δεχόμενα ποικίλας απλοποιήσεις, ικανάς να καταστήσουν την ορθογραφίαν μας κατά το μάλλον ή ήττον απλουστέραν και ευκολωτέραν.

Εις τα πρώτα ανήκει η εις την βενετοκρατουμένην Κρήτην και αλλαχού χρησιμοποίησις του λατινικού αλφαβήτου προς γραφήν ουχί μόνον συμβολαίων και λοιπών συμβολαιογραφικών πράξεων, αλλά και λογοτεχνικών έργων, ως λ.χ. της "Ερωφίλης" του Χορτάτση (έκδ. Legrand 1875 και 1881) και άλλων.

Ως δείγμα της γραφής αυτής παραθέτω ολίγους στίχους της "Ερωφίλης" εκ της ανωτέρω εκδόσεων Legrand:

Ta gieglia me ta claimata, me ti gharan i prica
mnian horan esparthicassi chie amadhi egiegnithica…

Η διά λατινικού αλφαβήτου ριζική λύσις του ορθογραφικού μας ζητήματος επανήλθε και πάλιν προ τινων ετών εις την συζήτησιν. Προ δεκαετίας και πλέον την προέτεινεν ο Αλ. Πάλλης, αλλά την εγκατέλειψε μετ' ολίγον… Το λατινικόν αλφάβητον προέτειναν επίσης ο Ν. Χατζιδάκις, ο Δ. Γληνός, ο Μ. Φιλήντας, ο Φ. Γιοφύλλης και τινες άλλοι, αλλά σφοδρώς το απέκρουσεν εκτός άλλων και ο Ι. Ψυχάρης, όστις… γράφει τα εξής: "…θεοφάνερο πως την ιδέα την πήραμε από την τούρκικη μεταρρύθμιση, που τώρα θέλησε ν' αντικαταστήση τα σημιτικά ψηφία με λατινικά. Μα δεν υπάρχει καμμιά σύγκριση μεταξί την τούρκικη μεταρρύθμιση και κείνη που προτείνουμε για τα ελληνικά. Τα δυο αρφάβητα, το ελληνικό και το σημιτικό δε μοιάζουνε διόλου. Το σημιτικό δεν έχει σημεία για τα φωνήεντα. Εμείς έχουμε. Λοιπόν η δυσκολία, που σταματά τον Τούρκο στο διάβασμα, δε βασανίζει το Ρωμιό. Το πιο κωμικό είναι που δε βλέπουμε τι όφελος θα μας βγη από τα λατινικά ψηφία… Με δυο λόγια: όχι μονάχα δε φαντάζεται κανείς μεταρρύθμιση πιο μπόσικη, μα και πιο καταστρεφτική δε φαντάζεται". Ριζικήν ωσαύτως λύσιν του ορθογραφικού μας ζητήματος, αλλά διά του ελληνικού αλφαβήτου, αποτελούν τα ορθογραφικά συστήματα τα επινοηθέντα και χρησιμοποιηθέντα υπό του Ι. Βηλαρά (1770-1823), του Τιμοθέου Κούστα, του Εμιλίου Εβρότα και των Ελλήνων της σοβιετικής Ρωσίας. Και ο μεν Ι. Βηλαράς εξέθηκε και εφήρμοσε το ορθογραφικόν σύστημά του εις την "Μηκρην ορμηνιαν για τα γραματα κε ορθογραφηα της ρομεηκης γλοσας"… Εικόνα του συστήματος τούτου λαμβάνει τις από τα επόμενα, τα οποία αποσπώ από την μετάφρασιν του "Κρίτωνος" του Πλάτωνος, δημοσιευθείσαν από σελ. ΚΒ΄ κ.εξ. της "Μηκρης ορμηνιας κλπ.":

"Μη τα φοβασε λεο, γιατη κε τα μετρητα, οπου γηρεβουν να παρουν καμποση για να σε γλητοσουν κε να σε βγαλουν απ' εδο, δεν παραινε πολα…"…

Πολύ περισσότερα και ασυγκρίτως ποικιλώτερα είναι τα ορθογραφικά συστήματα της δευτέρας τάξεως, ήτοι τα αποτελούντα τοιούτον ή τοιούτον συμβιβασμόν της ιστορικής ορθογραφίας προς τας ανάγκας της απλοποιήσεώς της… Η πρώτη, καθ' όσον γνωρίζω, προσπάθεια ελαφράς μεταρρυθμίσεως και απλοποιήσεως της ορθογραφίας μας έγινε κατά τον ΙΣΤ΄ αιώνα υπό του συγγραφέως της νεοελληνικής γραμματικής Νικ. Σοφιανού, όστις έγραψε χωρίς υπογεγραμμένην: "αν δώση", "εάν γράψης", "εάν γραφθή" κλπ., τα μόρια να, θα, ας με οριστικήν: "να διδάσκει", "ας γράφει"" Αλλ' αι καινοτομίαι αύται του Σοφιανού δεν έτυχον προσοχής"

Κατά τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος αρχίζουν εκ νέου… αι προσπάθειαι προς απλοποίησιν και της ορθογραφίας… Κατά το 1884 Ν. Φαρδύς ο Σαμόθραξ εδημοσίευσεν εν Μασσαλία την γνωστήν "Διατριβήν περί ατόνου και απνευματίστου γραφής της ελληνικής γλώσσης", διά της οποίας εισηγήθη και εις την οποίαν εφήρμοσε την πλήρη κατάργησιν των τόνων και των πνευμάτων, ως όλως περιττών σημείων. Ως δείγμα της καινοτομίας του αναδημοσιεύω την αρχήν της ρηθείσης διατριβής του: "Δημοσιευων την ανα χειρας διατριβην μου σκοπον εχω ουχι να πειθαναγκασω η παρακαλεσω, αλλα μαλλον να δικαιολογησω εμαυτον ενωπιον των πολλων μου φιλων, μετα των οποιων ευρισκομαι εις αλληλογραφιαν δια την προ πολλου ατονον και απνευματιστον γραφην μου…". Αλλά μετ' ολίγα έτη (1889) ο Φαρδύς περιώρισε την καινοτομίαν του εις την κατάργησιν των πνευμάτων και της περισπωμένης, εδέχθη όμως τον τονισμόν των υπερμονοσυλλάβων λέξεων δι' ενός και του αυτού τόνου-της οξείας-διά να μη "επέρχεται δυσκολία εις την ανάγνωσιν"…

Ο Ι. Ψυχάρης -ο μέχρι των άκρων καινοτόμος εις το γλωσσικόν ζήτημα- δεν έκρινε καλόν να δειχθή εξ ίσου νεωτεριστής και εις το ζήτημα της ορθογραφίας. Θεωρών ούτος ουχί σκόπιμον την άμεσον και ριζικήν ορθογραφκήν μεταβολήν και την πλήρη απόσπασιν από την ιστορικήν ορθογραφίαν, εισηγήθη και εχρησιμοποίησεν εις το γνωστόν έργον του "Ρόδα και μήλα" διαφόρους απλοποιήσεις, μεταξύ των οποίων όμως καιμίαν ουχί σύμφωνον προς την ανωτέρω αρχήν του, ήτοι την επί το φωνητικώτερον γραφήν των διφθόγγων αυ και ευ ως αβ, αφ και εβ, εφ, (άβριο, αφτός κλπ.). Ο Ψυχάρης δεν ενέμεινεν εις την ορθογραφίαν του ταύτην μέχρι του τέλους του βίου του… Ο καθηγητής Γ. Χατζιδάκις -εισηγητής της αυστηρώς ιστορικής καθ' όλα ακολούθου προς εαυτήν και συμφώνου προς την ετυμολογικήν αρχήν των λέξεων και τύπων ορθογραφίας- προέτεινεν… την αντικατάστασιν των τόνων δι' ενός "σημείου, σταυρού ή αστερίσκου ή άλλου τινός οποιουδήποτε διακριτικού". Ιδιαιτέρου λόγου άξιαι είναι αι μεταρρυθμιστικαί προσπάθειαι του "Εκπαιδευτικού Ομίλου", διότι το ορθογραφικόν σύστημα τούτου εφηρμόσθη ουχί μόνον εις τας εκδόσεις του, αλλά και εις τα έργα και τα δημοσιεύματα πλείστων λογοτεχνών και -το σπουδαιότερον- έγινε δεκτόν και από του εκπαιδευτικού συμβουλίου του υπουργείου της Παιδείας (τω 1917), ούτω δε κατέστη η επίσημος σχολική ορθογραφία του δημοτικού σχολείου.