Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

4.6. Υπολεξικές μονάδες

Ο
ι μονάδες αυτές καταγράφονται με τη μορφή που έχουν στην επιφανειακή δομή, π.χ. τα ξανα-, ξανά- και ξαν- αποτελούν τρία ξεχωριστά λήμματα. Συνεπώς πρόκειται για ανάλυση που διαφοροποιείται από εκείνη που θα στηριζόταν στη βαθιά δομή. Έτσι, η υπολεξική μονάδα -ερό, που μετέχει στην κατασκευή της λέξης λαδερό, δε θα είχε θέση στο λημματικό κατάλογο της βάσης του λεξιλογικού συστατικού σε μια θεωρία γενετικού τύπου, αφού στην ουσία πρόκειται για το επίθημα -ερ(ός) που μετέχει στην κατασκευή του επιθέτου λαδερός, το οποίο στη συνέχεια ουσιαστικοποιείται μέσω της διαδικασίας της μετατροπής, δηλ. χωρίς την εφαρμογή επιθήματος. Για το λόγο αυτό στο ΑΛΝΕ το -ερό, σε αντίθεση με την κρατούσα άποψη^[1], δεν καταχωρίζεται ως επίθημα παρά ως κλιτός τύπος επιθήματος, ενώ το -ερός καταχωρίζεται ως επίθημα που κατασκευάζει επίθετα στο αρσενικό γένος στον ενικό αριθμό.

Ακόμη στο ΑΛΝΕ παρουσιάζεται απόκλιση σε σχέση με άλλες περιγραφές ως προς τον καθορισμό της γραμματικής κατηγορίας, αφού αυτή αποδόθηκε σύμφωνα με τη λειτουργία των στοιχείων. Έτσι, το -ώδης θεωρείται β' συνθετικό στα επίθετα ευώδης, δυσώδης και επίθημα στα επίθετα βραχώδης, αμμώδης.

Όσον αφορά τα α' συνθετικά, δεν έχουν περιληφθεί τα "ελευθερώσιμα"^[2] α' συνθετικά, γιατί κάθε ελευθερώσιμο λεξικό μόρφημα μπορεί να καταλάβει τη θέση αυτή. Αντίθετα, έχουν περιληφθεί τα "δεσμευμένα" α' συνθετικά, π.χ. αλεξι-, ρινο- κτλ. Στα α' συνθετικά δεν προσδιορίζεται περαιτέρω η γραμματική κατηγορία σε αντίθεση με τα β' συνθετικά όπου δίνεται επιπλέον η πληροφορία για το είδος της λέξης που κατασκευάζεται, π.χ. -άγω β' συνθ:Ρ:ΟΕ. Στα α' συνθετικά δε δίνεται η πληροφορία αυτή, γιατί η γραμματική κατηγορία δεν εξαρτάται από το α' συνθετικό, π.χ. το α' συνθετικό ωτ- κατασκευάζει ουσιαστικά, π.χ. ωταλγία, επίθετα, π.χ. ωτοκροταφικός, ρήματα, π.χ. ωτοσκοπώ και λειτουργεί ως βάση στο παράγωγο ωτικός· το α' συνθετικό υδατ- κατασκευάζει επίθετα π.χ. υδατοδιαλυτός, ουσιαστικά, π.χ. υδατάνθρακες, και στα παράγωγα λειτουργεί ως βάση, π.χ. υδατικός, υδατώνω.

Από τα β' συνθετικά έχουν περιληφθεί όσα παρουσιάζουν αλλαγή στη μορφή τους σε σχέση με το αντίστοιχο ελεύθερο μόρφημα από το οποίο προέρχονται. Έτσι, δεν έχει συμπεριληφθεί το λήμμα -παίδι (παπαδ-ο-παίδι), έχει περιληφθεί όμως το -παιδο {σοκολατ-ό-παιδο). Ακόμη έχουν περιληφθεί τα β' συνθετικά που κατασκευάζουν λέξεις οι οποίες ανήκουν σε διαφορετική γραμματική κατηγορία από εκείνη στην οποία ανήκουν τα ίδια, ακόμη κι αν αυτά διατηρούν τη μορφή που έχουν ως ελεύθερα μορφήματα. Έτσι, έχει καταχωριστεί β' συνθετικό -ρυθμος, επειδή, ενώ είναι ουσιαστικό, κατασκευάζει επίθετα λ.χ. ταχύ-ρρυθμος. Καταχωρίστηκαν επίσης τα β' συνθετικά που συμπίπτουν ως προς τη μορφή με λέξεις, χωρίς όμως να συσχετίζονται σημασιολογικά με αυτές, π.χ. -κόπος (πρβ. ξυλοκόπος), ενώ υπάρχει το ουσιαστικό κόπος. Δε θεωρήθηκε διαφορά η διαφορετική θέση του τόνου και συνεπώς δεν έχουν συμπεριληφθεί τύποι όπως -ριζα (πρβ. σελινόριζα), -χάρτι (πρβ. συγχωροχάρτι) κτλ.