Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

4.2. Επίθετα

Ο
ι τύποι σε -μένος κωδικοποιούνται ως επίθετα, επειδή λειτουργούν και ως επίθετα και πολλοί τύποι δεν αντιστοιχούν σε ρήμα, π.χ. σκοροφαγωμένος. Οι τύποι σε -ών, -ούσα, -ούν, π.χ. αντιφρονών- -ων, -ούσα, -ονΙ-ών, -ούσα, -όν, π.χ. επιβλέπων/ανιών∙ -ών, -ώσα, -ών, π.χ. δρων· -ας, -ασα, -αν, π.χ. λήξας και -ε/ς, -εί'σα, -έν, π.χ. διασωθείς που προέρχονται από μετοχές της αρχαίας ελληνικής, καταχωρίζονται ως επίθετα ή/και ουσιαστικά, επειδή στη νεοελληνική λειτουργούν ως επίθετα ή/και ουσιαστικά και δεν προβλέπονται ως μετοχές από το τυπικό της δημοτικής.

Πρόσθετη κωδικοποίηση σε ό,τι αφορά το γένος του θηλυκού κρίθηκε σκόπιμη για τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα σε -ής/-ης, που παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες στο σχηματισμό τους, π.χ. αβαθής Ε:αε,θε. Στα επίθετα αυτά ο τύπος του ουδετέρου αποτέλεσε ξεχωριστό λήμμα, γιατί ορισμένα ανεβά­ζουν τον τόνο, π.χ. αβαθές Ε:οε, αλλά άηθες Ε:οε. Αν ο τύπος του ουδετέρου είναι αποδεκτός και ως ουσιαστικό, η γραμματική κατηγορία συμπληρώνεται με την ένδειξη Ο:οε. Στα επίθετα και στα ουσιαστικοποιημένα επίθετα σε -ης, -ης, -ες/-ής, -ής, -ές και σε -ων, -ων, -ον όλες οι πληροφορίες για το αρσενικό και το θηλυκό γένος δίνονται συνεχόμενες, π.χ. χαώδης Ε:αε,θε, αφθώδης Ε:αε,θε,Ο:αε, ευπα­θής Ε:αε,θε, θυρεοειδής Ε:αε.θε,Ο:αε, μακραίων Ε:αε,θε, αυτόχθων Ε:αε,θε,Ο:αε.

Στα επίθετα σε -ος/-ός δίνονται χωριστά επιπλέον πληροφορίες για το θηλυκό γένος, λόγω της ιδιαιτερότητας που έχουν τα επίθετα αυτά ως προς το σχηματισμό του. Ειδικά, λοιπόν, στα επίθετα σε -ος, -ος/-α, -ο και -ός, -ός/-ά, -ό λημματογραφείται ο τύπος του επιθέτου σε -ος, π.χ. ανθρακούχος Ε:αε (που περιλαμβάνει τύπο θηλυκού σε -α και ουδετέρου σε -ο) και επιπλέον τύπος θηλυκού σε -ος, π.χ. ανθρακούχος Ε:θε. Στα επίθετα σε -ός, -ή/-ιά, -ό λημματογραφείται ο τύπος του επιθέτου σε -ός, π.χ. υπερβολικός Ε:αε (που περιλαμβάνει τύπο θηλυκού σε -ή και ουδετέρου σε -ό) και επιπλέον τύπος θηλυκού σε -ίά, π.χ. υπερβολικιά Ε:θε. Στα επίθετα σε -ος, -ος/-η, -ο λημματογραφείται ο τύπος του επιθέτου σε -ος, π.χ. υπόλογος Ε:αε (που περιλαμβάνει τύπο θηλυκού σε -η και ουδετέρου σε -ο) και επιπλέον τύπος θηλυκού σε -ος, π.χ. υπόλογος Ε:θε ^[1] ιδιαίτερος Ε:αε (που περιλαμβάνει τύπο θηλυκού σε -η και ουδετέρου σε -ο) και Ο:αε αλλά και λημματικοί τύποι ιδιαιτέρα Ο:θε και ιδιαίτερο Ο:οε. Λόγια επίθετα σε -ος που διαθέτουν και ουσιαστικοποιημένο τύπο παρουσιάζονται ως εξής: δικάσιμος Ε:αε, δικάσιμος Ε:θε,Ο:θε. Στα επίθετα σε -ος, -η /-α, -ο λημματογραφείται ο τύπος του επιθέτου σε -ος, π.χ. βέβαιος Ε:αε (που περιλαμβάνει τύπο θηλυκού σε -η και ουδετέρου σε -ο) και επιπλέον τύπος θηλυκού σε -α, π.χ. βεβαία Ε:θε.

Λόγια αρχαιόκλιτα επίθετα λημματογραφούνται και στα τρία γένη, επειδή ο σχηματισμός των γενών τους δεν προβλέπεται από το τυπικό της νεοελληνικής, π.χ. χρυσούς Ε:αε, χρυσή Ε:θε, χρυσούν Ε:οε. Παρόμοια λύση δόθηκε και σε λόγια επίθετα τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ισχυρογνώμων Ε:αε,θε,^[2] ισχυρογνώμον Ε:οε. Στην τελευταία περίπτωση προβλέπεται και ξεχωριστό λήμμα με τον ουσιαστικοποιημένο τύπο της νεοελληνικής: ισχυρογνώμονας Ο:αε.

Τα άκλιτα δάνεια επίθετα καταχωρούνται ως εξής: ιβουάρ Ε:αε,θε,οε,Ο:οε.

Τύποι που προβλέπονται από την κλίση, όπως τα ομαλά παραθετικά των επιθέτων, δεν περιλαμβάνονται στο λημματολόγιο. Καταχωρίζονται όμως σε ξεχωριστά λήμματα οι ανώμαλοι σχηματισμοί, π.χ. μεγάλος - μεγαλύτερος - μέγιστος, ιδιαίτερος - ιδιαίτατος.

Τα επίθετα όπως και κάθε λημματικός τύπος με υψηλό βαθμό λογιότητας που εμφανίζεται μόνο στο πλαίσιο εκφράσεων, καταχωρίζονται μαζί με τις εκφράσεις και όχι ως ξεχωριστά λήμματα, π.χ. το επίθετο μενετός καταχωρίζεται στην έκφραση οι καιροί ου μενετοί.

Τέλος, λήμματα από το "Αρχείο λογοτεχνικών λέξεων" αντιμετωπίστηκαν συντηρητικά όσον αφορά τους τύπους στα άλλα γένη, π.χ. το επίθετο ζαλόεσσα καταγράφεται στον τύπο του θηλυκού επειδή μόνο αυτός ο τύπος βρέθηκε στο αρχείο.