Παρουσίαση της Βάσης Δεδομένων

Φώτης Α. Καβουκόπουλος

1. Περιεχόμενα και οργάνωση της Βάσης Δεδομένων

Η παρούσα Βάση Δεδομένων (εφεξής ΒΔ) περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία των μαθητικών εγχειριδίων Γλώσσας (Βιβλία Μαθητή και Τετράδια Εργασιών) που αφορούν τη διδασκαλία της γραμματικής κατά τις σημερινές θεωρητικές αντιλήψεις, δηλαδή δεδομένα μορφολογικά, συντακτικά, λεξιλογικά, σημασιολογικά, υφολογικά, καθώς και ορισμένα πραγματολογικά. Τα δεδομένα αυτά εμφανίζονται τις περισσότερες φορές με την ίδια μορφή και στη γραμματική του Δημοτικού. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις τα γραμματικά αυτά δεδομένα παραπέμπουν σε φαινόμενα ή λεπτομέρειες που είτε δεν απαντούν στη γραμματική Δημοτικού είτε συναντώνται σε αυτή με διαφορετική μορφή ή ορολογία από εκείνη με την οποία διδάσκονται στα εγχειρίδια.

Εξάλλου, η ΒΔ περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία των μαθητικών εγχειριδίων τα οποία αφορούν τη διδασκαλία κειμενικών ειδών και κειμενικών τύπων (υπενθυμίζεται ότι ένας κειμενικός τύπος, όπως π.χ. η περιγραφή, περιλαμβάνει διάφορα κειμενικά είδη, π.χ. περιγραφή αντικειμένων, ταξιδιωτική περιγραφή κ.λπ.). Στη γραμματική Δημοτικού η κειμενολογική διάσταση θίγεται μόνο σε γενικές γραμμές και σε σχέση με ευρύτερους κειμενικούς τύπους, όπως π.χ. η περιγραφή. Αντίθετα, στα εγχειρίδια Γλώσσας, που συνιστούν την κύρια στόχευση της παρούσας ΒΔ, η διδασκαλία των κειμένων αυτή καθαυτή καταλαμβάνει μεγάλη έκταση.

Η βαρύτητα που δίνουν στην κειμενική διάσταση οι συγγραφικές ομάδες όλων των τάξεων φαίνεται από το γεγονός ότι τα εγχειρίδια δεν περιέχουν μόνο πλειάδα κειμενικών παραδειγμάτων αλλά και αναλύσεις της δομής και γλωσσικής οργάνωσης πολλών ειδών λόγου, καθώς και οδηγίες σύνταξής τους, με σκοπό οι μαθητές να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν αλλά και να συντάσσουν αντίστοιχα κειμενικά είδη ανάλογα με το καταστασιακό περιβάλλον. Τα παραπάνω μάλιστα ισχύουν όχι μόνο για τις μεγαλύτερες τάξεις αλλά και για τις μικρότερες.

Γενικότερα, τα εγχειρίδια όλων των τάξεων μπορούν να χαρακτηριστούν σε μεγάλο βαθμό κειμενοκεντρικά και από την πλευρά αυτή επηρεάζονται από την παράδοση της διδασκαλίας με βάση τα κειμενικά είδη (Σχολή του Σίδνεϋ). Συγχρόνως, τα εγχειρίδια δίνουν έμφαση στην επικοινωνιακή ικανότητα μέσα από την εξάσκηση σε καθημερινά κείμενα που συσχετίζονται με συγκεκριμένες επικοινωνιακές και καταστασιακές συνθήκες. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, τα νέα εγχειρίδια αναδιαμορφώνουν μερικά την παράδοση που ίσχυε στα προγενέστερα εγχειρίδια Γλώσσας του Δημοτικού, στα οποία η διδακτική στοχοθεσία ήταν στραμμένη κατά βάση στη γραμματική και λεξιλογική εκγύμναση (αναγνωριστικός γραμματισμός).

Από την άλλη πλευρά, πρέπει να επισημανθεί ότι αυτή η επικοινωνιακή – κειμενική προσέγγιση της γλωσσικής διδασκαλίας υλοποιείται παράλληλα και σε συνδυασμό με την παραδοσιακή διδασκαλία γραμματικής και λεξιλογίου. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου η διδασκαλία αυτή αξιοποιείται για να αναδειχτεί η γλωσσική συγκρότηση των κειμενικών ειδών. Όμως, η συστηματική παρουσίαση των γραμματικών δεδομένων και η έμφαση στις λεπτομέρειες (π.χ. στα είδη κλίσεων) υποδεικνύει ότι γραμματική και λεξιλόγιο αποτελούν για τα εγχειρίδια αυτά τον κεντρικό άξονα της γλωσσικής διδασκαλίας, γύρω από τον οποίο κινείται η κειμενική και η επικοινωνιακή διδασκαλία.

Πρέπει, τέλος, να επισημανθεί ότι απουσιάζει από τα εγχειρίδια η συστηματική εφαρμογή άλλων σύγχρονων προσεγγίσεων και μάλιστα οι προσεγγίσεις του κριτικού γραμματισμού και των πολυγραμματισμών (για τα μοντέλα αυτά βλ. στη θεωρητική εισαγωγή πιο πάνω). Ωστόσο, σε σχέση ιδιαίτερα με τους πολυγραμματισμούς, περιλαμβάνεται στα εγχειρίδια η διδασκαλία αρκετών πολυτροπικών κειμενικών ειδών.

Με αφετηρία το ποικίλο υλικό των εγχειριδίων, η ΒΔ επιχειρεί μια όσο το δυνατό πληρέστερη χαρτογράφηση των διδασκόμενων γλωσσικών δεδομένων. Παράλληλα, επιχειρείται μια εξομάλυνση και ενιαιοποίηση της σχετικής γραμματικής και διδακτικής ορολογίας λόγω των αποκλίσεων που παρατηρούνται αν συγκριθούν τα εγχειρίδια των διάφορων τάξεων τόσο μεταξύ τους όσο και με τη σχολική γραμματική Δημοτικού. Για το διπλό αυτό σκοπό της περιγραφής των δεδομένων και της ενιαιοποίησης της ορολογίας, χρησιμοποιείται ένα σύνολο σταθερών ταξινομικών κατηγοριών και υποκατηγοριών, που λειτουργεί ως πλέγμα κριτηρίων στη βάση των οποίων ταξινομούνται τα θεματικά αντικείμενα των εγχειριδίων και οι διδακτικοί χειρισμοί για καθένα από αυτά τα αντικείμενα (διδακτικοί στόχοι και πρακτικές, γραμματισμοί κ.ά.).

Σε ό,τι αφορά ειδικά τη μεθοδολογική οργάνωση της ΒΔ, το ευρύτατο φάσμα δεδομένων που περιλαμβάνεται στα εγχειρίδια καθιστούσε αναγκαία την κωδικοποίηση αυτών των δεδομένων και την αναγωγή τους σε ένα πεπερασμένο αριθμό σταθερών κατηγοριών. Οι κατηγορίες αυτές θα διευκόλυναν την περιήγηση στη ΒΔ και τη στοχευμένη αναζήτηση όρων και θα συναπάρτιζαν ταυτόχρονα μια πρόταση περιγραφής των εγχειριδίων, με μετρήσιμα μεγέθη, στις ποικίλες θεματολογικές και διδακτικές τους διαστάσεις. Με βάση τη συλλογιστική αυτή και συνολικά το χρηστικό χαρακτήρα της ΒΔ, επιλέχτηκαν κατηγορίες που δεν είναι ούτε πολύ εξειδικευμένες (δεν επιλέχτηκαν λεπτομέρειες που ενδέχεται να έχουν συγκριτικά μικρή διδακτική αξία) ούτε πολύ γενικές (ακόμα και οι ευρύτερες κατηγορίες που χρησιμοποιούνται έχουν συγκεκριμένη πληροφοριακή αξία για κάποιο διδακτικό πεδίο).

Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι η καταγραφή των δεδομένων είναι μεν εξαντλητική ως προς τις συγκεκριμένες κατηγορίες της κωδικοποίησής τους, αλλά όχι ως προς τα πρωτογενή δεδομένα ως σύνολο. Αυτό είχε ως συνέπεια ότι ένα (μικρό σχετικά) μέρος των δεδομένων των εγχειριδίων δεν καταγράφτηκε, γιατί συμπεριλάμβανε άτυπες –από τη σκοπιά αυτής της κωδικοποίησης– διδακτικές οντότητες όπως:

·         ερωτήσεις κατανόησης κειμένων, οι οποίες δε συνεισέφεραν άμεσα στην κειμενολογική διδασκαλία,

·         ορισμένες ασκήσεις γενικής φύσης που δεν εστιάζονταν σε συγκεκριμένα γραμματικά φαινόμενα, όπως ορθογραφικές ασκήσεις γενικού σκοπού,

·         μερικές ασκήσεις παραγωγής λόγου που δε στόχευαν συγκεκριμένα στην εξοικείωση με κάποιο κειμενικό είδος / τύπο σε δεδομένο καταστασιακό περιβάλλον ή / και στην εξάσκηση σε κάποιο γραμματικό φαινόμενο.

 

2. Αξιοποίηση της ΒΔ στη διδακτική πράξη και αλλού

 

Η ΒΔ μπορεί να αξιοποιηθεί από την / τον εκπαιδευτικό σε μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την οργάνωση της γλωσσικής διδασκαλίας. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ελέγξουν συγκεντρωτικά, οποιαδήποτε στιγμή, τα διδακτικά αντικείμενα ανά τάξη:

·         Σε ό,τι αφορά τη διδαγμένη ύλη: ποια στοιχεία από τη γλωσσική διδασκαλία των εγχειριδίων έχουν (καταρχή) διδαχτεί στους μαθητές σε προηγούμενες τάξεις και γενικά ποιες γνώσεις μπορούν να θεωρήσουν ότι έχουν κατακτηθεί σε προγενέστερο χρόνο. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί θα είναι σε θέση να ελέγξουν γενικά την πρόοδο μιας τάξης αλλά και ειδικότερα σημεία προόδου.

·         Σε ό,τι αφορά τη διδακτέα ύλη: ποια στοιχεία πρέπει να συμπεριληφθούν στο διδακτικό σχεδιασμό λαμβάνοντας υπόψη την τάξη και τα υλικά των εγχειριδίων.

Σημειώνεται ότι η ποικιλία πληροφοριών που περιλαμβάνεται στο λήμμα κάθε θεματικού αντικείμενου και σχετίζεται με τους εκάστοτε γραμματισμούς και διδακτικές πρακτικές, τα προβλήματα γραμματικής ομοιογένειας κ.ά. θα επιτρέψει στους εκπαιδευτικούς να προσδιορίσουν και να σχεδιάσουν με ακρίβεια τα διδακτικά ζητούμενα για μια τάξη, ανάλογα και με τις δυνατότητες που παρέχουν τα εγχειρίδια.

Η ΒΔ μπορεί, εξάλλου, να χρησιμοποιηθεί και για ερευνητικούς σκοπούς, που αφορούν π.χ.:

·         συγκριτικές αναλύσεις δεδομένων πάνω στη διδακτέα ύλη ή τις μεθόδους διδασκαλίας ανά τάξη,

·         ταυτοποίηση των διδακτικών σχημάτων που χρησιμοποιούνται,

·         ποιοτική και ποσοτική αποτίμηση του υλικού ανά τάξη σε σχέση με τους γραμματισμούς, τα κειμενικά είδη και την πολυτροπικότητα, τα είδη ασκήσεων κ.ά.

Πρέπει, επίσης, να τονιστεί, όπως προαναφέρθηκε, ότι ένας βασικός στόχος της παρούσας ΒΔ είναι να εντοπίσει και να εξομαλύνει τις αποκλίσεις στη γραμματική και κειμενική ορολογία και περιγραφή που διαπιστώνονται μερικές φορές ανάμεσα στα ίδια τα εγχειρίδια από τη μια τάξη στην άλλη, αλλά και ορισμένες διαφοροποιήσεις των εγχειριδίων σε σχέση με τη γραμματική Δημοτικού, καθώς και με τα Προγράμματα Σπουδών του Δημοτικού. Ο στόχος αυτός, με άλλα λόγια, είναι η κατά το δυνατό ενιαιοποίηση της γραμματικής και κειμενικής ορολογίας και περιγραφής στο Δημοτικό, κάτι που ενδιαφέρει τόσο σε θεωρητικό όσο και, κυρίως, σε διδακτικό επίπεδο, εφόσον θα μπορούσε να συντελέσει στο να αποφευχθούν ποικίλες παρενέργειες στη διδακτική εφαρμογή.

Στο κείμενο με τίτλο «Επισημάνσεις στη γραμματική διδασκαλία των εγχειριδίων του Δημοτικού», που ακολουθεί το παρόν, παρατίθενται και σχολιάζονται παραδείγματα από τις χαρακτηριστικότερες αποκλίσεις οι οποίες εντοπίζονται γενικά στα εγχειρίδια σε σχέση με τη διδασκαλία της γραμματικής. Εξάλλου, στο πεδίο «Στοιχείο» ορισμένων λημμάτων, όπως εξηγείται παρακάτω, έχουν προστεθεί ενεργοί σύνδεσμοι (hot link) με αντίστοιχα σχόλια πάνω στη γραμματική διδασκαλία τα οποία αφορούν επιμέρους τάξεις. Τέλος, σχετικά σχόλια που αφορούν επίσης επιμέρους τάξεις έχουν προστεθεί στο πεδίο «Σημειώσεις» (βλ. και πιο κάτω). Σε ό,τι αφορά τώρα την κειμενική διδασκαλία, σχόλια για επιμέρους τάξεις υπάρχουν επίσης σε ενεργούς συνδέσμους και στο πεδίο «Σημειώσεις» συγκεκριμένων λημμάτων.

 

3. Τα λήμματα της ΒΔ. Πεδία και κατηγορίες που τα απαρτίζουν

 

Η ΒΔ είναι οργανωμένη σε 1.141 λήμματα και η αναζήτηση ενός όρου επιστρέφει το συνολικό λήμμα όπου απαντά ο όρος. Σε κάθε λήμμα καταγράφεται ένα μοναδικό διδακτικό αντικείμενο και μια επιμέρους υποενότητα γλωσσικής διδασκαλίας, που καταλαμβάνει συνήθως μία ή δύο σελίδες των εγχειριδίων. Η υποενότητα αυτή (και το συναφές λήμμα-καταγραφή) μπορεί να αφορά κάποια κλίση ουσιαστικών ή ρημάτων, ένα είδος δευτερευουσών προτάσεων ή επιρρημάτων, κάποιο κειμενικό είδος κ.ο.κ. Από τη σκοπιά αυτή, ένα λήμμα της ΒΔ θεωρείται ότι αντιστοιχεί στην ελάχιστη διδακτική μονάδα των εγχειριδίων.

Διευκρινίζεται ότι ένα διδακτικό αντικείμενο, όπως απαντά στα εγχειρίδια, μπορεί να έχει σύνθετη μορφή, δηλαδή μια συγκεκριμένη στοχοθεσία να περιλαμβάνει συγχρόνως περισσότερα από ένα γραμματικά και / ή κειμενικά δεδομένα. Για παράδειγμα, η γενική πτώση διδάσκεται ως μορφολογική κατηγορία και συγχρόνως ως ετερόπτωτος προσδιορισμός στην Δ΄ τάξη (Βιβλίο Μαθητή, α΄ τεύχ., σ. 60), το κειμενικό είδος της διαφήμισης διδάσκεται στην ΣΤ΄ τάξη (Βιβλίο Μαθητή, α΄ τεύχ., σ. 56-57) μαζί με τα γλωσσικά μέσα που το οργανώνουν, όπως εγκλίσεις και επίθετα κ.ο.κ. Εννοείται ότι στις περιπτώσεις αυτές καθένα από τα διδακτικά αντικείμενα θεωρείται ενιαίο και καταγράφεται στη ΒΔ σε ένα μοναδικό λήμμα.

Ένα λήμμα περιλαμβάνει δυο κύρια μέρη:

α. τον τίτλο του λήμματος, που χρησιμεύει για την ταυτοποίηση των αντικειμένων στα διδακτικά εγχειρίδια και παραπέμπει στην Ενότητα, την Τάξη, το Β.Μ. ή Τ.Ε. (= Βιβλίο Μαθητή ή Τετράδιο Εργασιών), το Τεύχος όπου συναντάται το στοιχείο (ως γνωστό, κάθε Β.Μ. και κάθε Τ.Ε. αποτελείται από 2 ή 3 τεύχη) και τον αριθμό σελίδας (ή αριθμούς σελίδων) και

 

Πίνακας 1. Τίτλος λήμματος

 

β.  τα περιεχόμενα (πεδία) του λήμματος. Τα περιεχόμενα αυτά αποκαλύπτονται με ένα κλικ του ποντικιού στον τίτλο του λήμματος και περιλαμβάνουν, ανάλογα με το λήμμα, 5 έως 7 πεδία / τμήματα. Στο εσωτερικό καθενός από τα πεδία καταγράφονται πληροφορίες διαφορετικών ειδών.

 

Πίνακας 2. Πεδία λήμματος

 

Ακολουθεί η ονομασία και η περιγραφή κάθε πεδίου.

 

4. Τα πεδία του λήμματος

 

4.1. Πεδίο «Στοιχείο»

 

Το πεδίο «Στοιχείο» περιλαμβάνει τα επιμέρους αντικείμενα που διδάσκονται στα εγχειρίδια και που έχουν ταξινομηθεί σε 151 περιπτώσεις –102 κύριες κατηγορίες και 49 υποκατηγορίες που ανήκουν σε ορισμένες από τις κύριες κατηγορίες. Ο αριθμός αυτός στοιχείων περιλαμβάνει το σύνολο της γραμματικής και κειμενολογικής διδασκαλίας των εγχειριδίων και αφορά τόσο την ίδια τη ΒΔ όσο και ισάριθμα φίλτρα αναζήτησης που είναι ενσωματωμένα στις δυνατότητες αναζήτησης του ιστοχώρου. Πρόκειται, εκ πρώτης όψεως, για μεγάλο αριθμό, αν ληφθεί υπόψη ότι ο χρήστης πρέπει να διευκολυνθεί στο να διαχειρίζεται άκοπα τις λειτουργίες αναζήτησης του ιστοχώρου. Ωστόσο, το γεγονός είναι ότι ο αριθμός αυτός περιλαμβάνει τις συχνότερες μόνο από τις πιθανές υποπεριπτώσεις των θεματικών αντικειμένων και θα ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος αν περιλαμβάνονταν όλες. Έτσι, ορισμένα γραμματικά δεδομένα, για λόγους οικονομίας, δεν (υπο)κατηγοριοποιήθηκαν ως στοιχεία και συνεπώς δεν εμφανίζονται στο εν λόγω πεδίο. Ως τέτοια δεδομένα μπορούν να αναφερθούν: η διάκριση μεταξύ των διάφορων ονοματικών κλίσεων (π.χ. κλίσεις ουσιαστικών κατά το γένος, κλίσεις λόγιων και μη λόγιων επιθέτων), μεταξύ ειδών αντωνυμιών, μεταξύ ρηματικών χρόνων, μεταξύ δευτερευουσών προτάσεων, μεταξύ ειδών παραγώγων ή συνθέτων κ.ά. Σε αντιστάθμισμα, οι συναφείς πληροφορίες έχουν συμπεριληφθεί στο πεδίο «Σημειώσεις» των λημμάτων, όπου θα ανατρέξει ο χρήστης για να πληροφορηθεί για ποια επιμέρους περίπτωση του στοιχείου γίνεται λόγος, π.χ., για ποια ονοματική κλίση πρόκειται, για ποιο είδος αντωνυμίας, για ποιο είδος δευτερευουσών, για ποια παραγωγική κατάληξη, ποιος μεμονωμένος ρηματικός χρόνος διδάσκεται κ.ο.κ., όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί.

 

Πίνακας 3. Πεδίο «Στοιχείο»

 

Στο πεδίο «Στοιχείο» δεν είναι ορατή η διάκριση ανάμεσα στις κύριες κατηγορίες και τις υποκατηγορίες τους, διότι τα δεδομένα αυτά καταχωρούνται σε συνεχές κείμενο. Έτσι, όταν αναγράφεται στο εν λόγω πεδίο «ρήματα Α΄ συζυγίας (ενεργ. φωνή)» ή «ρήματα Α΄ συζυγίας (παθ. φωνή)», το πεδίο αυτό συνδυάζει την κύρια κατηγορία «ρήματα» με την υποκατηγορία της «Α΄ συζυγίας (ενεργ. φωνή)» στην πρώτη περίπτωση και με την υποκατηγορία της «Α΄ συζυγίας (παθ. φωνή)» στη δεύτερη. Η ιεράρχηση όμως αυτή είναι ορατή στα σχετικά φίλτρα αναζήτησης, στα οποία θα ανατρέξει ο χρήστης, όταν θέλει να έχει πλήρη εικόνα –και να κάνει πλήρη χρήση– της (υπο)κατηγοριοποίησης των διδακτικών αντικειμένων.

 

Πίνακας 4. Υποκατηγορίες που εμφανίζονται στα φίλτρα αναζήτησης

 

Από την άλλη πλευρά, το πεδίο «Στοιχείο» μπορεί να περιλαμβάνει δύο ή και περισσότερες κύριες κατηγορίες, που χωρίζονται στην περίπτωση αυτή από ένα ειδικό τυπογραφικό σύμβολο (•, κουκκίδα ή βούλα, αγγλ. bullet) και δεν εμφανίζονται ως συνεχές κείμενο. Ο χρήστης πρέπει εδώ να έχει υπόψη του ότι η συνεμφάνιση δυο ή περισσότερων κύριων κατηγοριών υποδηλώνει την παρουσία ενός σύνθετου διδακτικού αντικειμένου (βλ και υποενότητα 3 πιο πάνω). Πιο συγκεκριμένα, υποδηλώνεται ότι αυτά τα στοιχεία συνδυάζονται στη στοχοθεσία ή και τη διδακτική πρακτική που προτείνει το εγχειρίδιο με τρόπο που δεν μπορούν να περιγραφούν ατομικά. Π.χ. όταν στο πεδίο «Στοιχείο» ενός λήμματος αναφέρονται χωριστά οι δυο κατηγορίες «άρθρα» και «αντωνυμίες», αυτό μπορεί να παραπέμπει στο ότι τα εν λόγω γραμματικά αντικείμενα παρουσιάζονται συνδυαστικά σε μια δεδομένη περίπτωση και πιο συγκεκριμένα ότι διδάσκεται η διάκριση μεταξύ οριστικών άρθρων και αδύνατων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών (η διευκρίνιση παρέχεται ρητά στο πεδίο «Σημειώσεις» των σχετικών λημμάτων). Ένα άλλο παράδειγμα είναι κάποιο λήμμα το στοιχείο του οποίου περιλαμβάνει συνδυαστικά τις κατηγορίες «πολυσημία» και «στερεότυπες εκφράσεις»: σε αυτή την περίπτωση, διδάσκεται κάποια πολυσημική λέξη και παράλληλα παρουσιάζονται στερεότυπες εκφράσεις που περιλαμβάνουν πολυσημικές χρήσεις της ίδιας λέξης (η απαραίτητη διευκρίνιση δίνεται κι εδώ στο πεδίο «Σημειώσεις» των συναφών λημμάτων).

 

Πίνακας 5. Συνεμφάνιση στοιχείων

 

Το πεδίο «Στοιχείο» περιέχει επίσης, σε επιλεγμένες περιπτώσεις, ενεργούς συνδέσμους (hot link) οι οποίοι παραπέμπουν σε σύντομα σχόλια που ενημερώνουν για ορισμένα προβλήματα ορολογίας και περιγραφής. Τα κείμενα αυτά εμφανίζονται, όταν ο χρήστης τοποθετήσει το ποντίκι πάνω στη λέξη που περιέχει το σύνδεσμο (mouse over), λέξη που επισημαίνεται στην περίπτωση αυτή με διαφορετικό (κόκκινο) χρώμα. Διευκρινίζεται ότι, σε αντίθεση με τα κείμενα των λημμάτων, δεν μπορούν να γίνουν αναζητήσεις στα κείμενα των ενεργών συνδέσμων.

 

4.2. Πεδίο «Επίπεδο»

 

Το πεδίο «Επίπεδο» κατηγοριοποιεί τα θεματικά στοιχεία του προηγούμενου πεδίου σε 9 επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (και ισάριθμα φίλτρα αναζήτησης): φωνητικό, μορφολογικό, συντακτικό, ορθογραφικό, σημασιολογικό, λεξιλογικό, κειμενικό, πραγματολογικό και υφολογικό. Σημειώνεται ότι δε χρειάστηκε να προστεθεί ένα φωνολογικό επίπεδο, εφόσον τα εγχειρίδια δεν κάνουν διάκριση μεταξύ φωνητικής και φωνολογίας. Όπως διαπιστώνεται, στα παραδοσιακά γραμματικά επίπεδα προστέθηκε το κειμενικό, κάτι απαραίτητο λόγω της έκτασης της κειμενικής διδασκαλίας στα εγχειρίδια, καθώς και το πραγματολογικό και το υφολογικό επίπεδο. Τα δυο τελευταία δε συναντώνται πολύ συχνά στα εγχειρίδια ούτε παρουσιάζονται αναλυτικά στη σχολική γραμματική, αλλά συμπεριλήφθηκαν τόσο για λόγους πληρότητας όσο και γιατί παρουσιάζουν ειδικό ενδιαφέρον στο πλαίσιο των νεότερων διδακτικών προσεγγίσεων.

Σε ό,τι αφορά το ίδιο πεδίο, ο χρήστης θα παρατηρήσει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα θεματικό στοιχείο συσχετίζεται σταθερά με περισσότερα από ένα γλωσσικά επίπεδα, λόγω της ιδιαιτερότητας αυτού του στοιχείου: π.χ. η «έγκλιση τόνου», που συσχετίζεται σταθερά τόσο με το «φωνητικό» όσο και με το «ορθογραφικό» επίπεδο, εφόσον η διδασκαλία του φαινομένου περιλαμβάνει κανονικά και τις δύο αυτές πλευρές. Εξάλλου, ένα στοιχείο μπορεί να συσχετίζεται ευκαιριακά με περισσότερα από ένα γλωσσικά επίπεδα λόγω αντίστοιχης διδακτικής διαχείρισης αυτού του στοιχείου από τις / τους συγγραφείς ενός εγχειριδίου. Π.χ. το στοιχείο «παραγωγή» ενδέχεται να παραπέμπει μερικές φορές όχι μόνο στο λεξιλογικό αλλά και στο ορθογραφικό επίπεδο και τούτο όποτε οι συγγραφείς αποσκοπούν στο να διδάξουν συμπληρωματικά την ορθογραφία ορισμένων παραγωγικών καταλήξεων. Σχετικές διευκρινίσεις περιλαμβάνονται και στην περίπτωση αυτή στο πεδίο «Σημειώσεις». Όταν το πεδίο «Επίπεδο» περιλαμβάνει περισσότερες από μία κατηγορίες, αυτές χωρίζονται με το τυπογραφικό σύμβολο της κουκκίδας (ή βούλας, •).

 

Πίνακας 6. Συνεμφάνιση επιπέδων

 

4.3. Πεδίο «Σελίδα»

 

Το πεδίο «Σελίδα» αφορά τον αριθμό σελίδας (ή τους αριθμούς σελίδων) του εγχειριδίου όπου εντοπίζεται το υπό εξέταση στοιχείο (ή στοιχεία). Το πρακτικό ενδιαφέρον του πεδίου αυτού είναι ότι προσφέρει το σύνδεσμο (link) για ένα αρχείο pdf το οποίο περιλαμβάνει τη σελίδα ή τις σελίδες του εγχειριδίου που αντιστοιχούν στα εκάστοτε περιεχόμενα του λήμματος. Συνεπώς, με ένα κλικ του ποντικιού πάνω στον αριθμό σελίδας ο χρήστης μπορεί να εμφανίσει το αρχείο αυτό σε άλλη ιστοσελίδα ή παράθυρο του φυλλομετρητή –ή και να το αποθηκεύσει με δεξί κλικ–, ώστε να μπορεί να αντιπαραβάλει το λήμμα της ΒΔ με την έντυπη πηγή του.

 

4.4. Πεδίο «Γραμματισμοί»

 

Το πεδίο αυτό περιλαμβάνει στα αντίστοιχα φίλτρα αναζήτησης 13 κύριες κατηγορίες και 26 υποκατηγορίες. Οι βασικοί άξονες γραμματισμού αφορούν τις γνώσεις για τη γλώσσα και σε αυτό το πλαίσιο αναφέρεται αρχικά κατά πόσο γίνεται αναγνώριση και / ή γράψιμο του εκάστοτε διδακτικού αντικειμένου (ή αντικειμένων) που αναφέρεται στο πεδίο «Στοιχείο», π.χ.

 

Πίνακας 7. Γραμματισμοί

 

Μια βασική διάκριση αφορά εδώ τους γραμματισμούς που σχετίζονται με τις γραμματικές οντότητες από τη μια πλευρά και με τις κειμενικές οντότητες από την άλλη. Ως γραμματικές οντότητες νοούνται όλα όσα περιλαμβάνονται στα περιεχόμενα της σχολικής γραμματικής με εξαίρεση τα κειμενικά είδη. Έτσι, ένα στοιχείο όπως π.χ. οι «δευτερεύουσες προτάσεις», που ανήκει στο συντακτικό επίπεδο, κατηγοριοποιείται στο πεδίο των γραμματισμών με τους όρους «αναγνώριση και / ή γράψιμο γραμματικών στοιχείων», με δεδομένο το ότι η σύνταξη αποτελεί μέρος της σχολικής γραμματικής Δημοτικού.

 

Πίνακας 8. Γραμματισμοί: αναγνώριση και / ή γράψιμο γραμματικών στοιχείων

 

Όσον αφορά τα κείμενα, θα διαπιστωθεί ότι γίνεται τριπλή διάκριση ανάμεσα στα «κειμενικά είδη», στους γενικούς «κειμενικούς τύπους» (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία) και στα «κειμενικά στοιχεία»: η τελευταία αυτή κατηγορία αφορά στοιχεία που θεωρούνται εδώ συστατικά μέρη κειμενικών ειδών και όχι αυθύπαρκτα κειμενικά είδη και αναφέρεται στις εξής διδακτικές οντότητες: παράγραφοι, ευθύς και πλάγιος λόγος, τίτλοι παραγράφων και άρθρων, λεζάντες. Παράδειγμα:

 

Πίνακας 9. Γραμματισμοί: αναγνώριση και / ή γράψιμο κειμενικών στοιχείων

 

Άλλες κατηγορίες που εμφανίζονται στο συγκεκριμένο πεδίο αφορούν:

·         Το κατά πόσο οι ασκήσεις (ή δραστηριότητες) που σχετίζονται με το εκάστοτε στοιχείο (ή στοιχεία) υλοποιούνται σε επίπεδο λέξης, πρότασης και κειμένου ή ενός συνδυασμού τους.

·         Ενδεχομένως, την εξήγηση της (σημασιολογικής) λειτουργίας ορισμένων μορφολογικών και συντακτικών στοιχείων.

·         Ενδεχομένως, την κειμενική χρήση μορφολογικών, λεξιλογικών κ.λπ. στοιχείων, σε περιπτώσεις όπου διδάσκεται κάποιο κειμενικό είδος είτε μόνο του είτε σε συνδυασμό με γραμματικά στοιχεία.

Παράδειγμα που συνδυάζει τα τρία αυτά είδη κατηγοριών:

 

Πίνακας 10. Είδη γραμματισμών

 

Ακόμα, μερικές άλλες κύριες κατηγορίες παραπέμπουν σε ειδικές γλωσσικές δεξιότητες στις οποίες στοχεύουν τα εγχειρίδια, όπως είναι η πύκνωση κειμένου και η χρήση του σχολικού λεξικού ή της γραμματικής.

Επισημαίνεται, τέλος, ότι στο πεδίο των γραμματισμών περιλαμβάνεται η διάσταση του πολυτροπικού λόγου, που απεικονίζεται αφενός στην κύρια κατηγορία «αντιστοίχιση εικόνας και λόγου» και αφετέρου σε ορισμένες υποκατηγορίες που αφορούν την ταυτοποίηση πολυτροπικών κειμενικών ειδών.

 

Πίνακας 11. Γραμματισμοί: πολυτροπικά είδη λόγου

 

Το πεδίο «Γραμματισμοί» των λημμάτων περιλαμβάνει κατά κανόνα δυο ή περισσότερες κύριες κατηγορίες (π.χ. «αναγνώριση …», «κειμενική χρήση …», «χρήση λεξικού»), που χωρίζονται μεταξύ τους είτε με αλλαγή γραμμής είτε, αν οι κατηγορίες αυτές χωρούν σε μια γραμμή, με το σύμβολο της κουκκίδας (βούλας, •).

 

4.5. Πεδίο «Διδακτική πρακτική: προσφορά»

 

Στο πεδίο αυτό, καθώς και στο συμμετρικό του πεδίο «Διδακτική πρακτική: ζήτηση», που ακολουθεί, εντοπίζεται συνήθως ο πυρήνας της διδακτικής πρότασης ενός εγχειριδίου σε συνάρτηση με ένα δεδομένο στοιχείο. Τα δυο αυτά πεδία αντιστοιχούν στο σύνηθες διδακτικό σχήμα σύμφωνα με το οποίο προσφέρεται στους μαθητές κάποια ύλη διδασκαλίας (κείμενα, θεωρία, πίνακες, οδηγίες για τη σύνταξη κειμένου …) και στη συνέχεια ζητείται από αυτούς να ασχοληθούν με συναφείς ασκήσεις και δραστηριότητες (για τις διδακτικές έννοιες της Προσφοράς και της Ζήτησης βλ. και στο προηγούμενο κείμενο, «Οι Γνώσεις για τη Γλώσσα και η λογική της βάσης δεδομένων»).

Στην περίπτωση των εγχειριδίων Γλώσσας του Δημοτικού, τα είδη διδακτικής προσφοράς έχουν ταξινομηθεί σε 12 κύριες κατηγορίες και 10 υποκατηγορίες, όπως αυτές παρατίθενται στα φίλτρα αναζήτησης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η προσφορά αφορά στοιχεία θεωρίας ή επαγωγικής γνώσης, κείμενα, παραδείγματα, πίνακες και οδηγίες διάφορων ειδών (π.χ. για την παραγωγή κειμενικού είδους), είτε σωρευτικά είτε εναλλακτικά. Ειδικά για τη διδασκαλία των κειμενικών ειδών, έχουν ταυτοποιηθεί και χρησιμοποιούνται στη ΒΔ οι εξής κατηγορίες προσφοράς: «ανάλυση σε κειμενικά συστατικά», «έτοιμο [κειμενικό] πρότυπο», «ιστορία σε εικόνες» (ιστορία χωρίς λόγια που πρέπει να μετατραπεί, π.χ., σε λεκτική αφήγηση) και «πολυτροπικό κείμενο».

 

Πίνακας 12. Πεδίο «Διδακτική πρακτική: προσφορά»

 

Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στην κατηγορία «επαγωγική γνώση» (τη διδακτική πορεία από τα γλωσσικά δεδομένα στη θεωρία), που συναντάται ιδιαίτερα στα εγχειρίδια των 4 πρώτων τάξεων του Δημοτικού (αλλά σχεδόν καθόλου σε εκείνα των 2 τελευταίων τάξεων). Η κατηγορία αυτή υλοποιείται στα εγχειρίδια με μια ποικιλία τρόπων, που αντιστοιχούν στη ΒΔ σε συναφείς υποκατηγορίες. Έτσι, στο πλαίσιο μιας επαγωγικής πορείας είναι δυνατό να παρατίθενται εναλλακτικά ή συνδυαστικά κλειστές ασκήσεις, κλειστές ερωτήσεις, παραδείγματα ή / και πίνακες. Η επαγωγική γνώση που αποκομίζεται από τους μαθητές συνοψίζεται συνήθως με ένα μικρό συμπέρασμα (στη ΒΔ αντιστοιχεί στην κατηγορία «σύνοψη»).

 

Πίνακας 13. Επαγωγική γνώση

 

Το πεδίο «Προσφορά» δεν εμφανίζεται σε όλα τα λήμματα. Ιδιαίτερα σε εκείνα που αφορούν στοιχεία από τα Τετράδια Εργασιών είναι συχνό να υπάρχει μόνο «ζήτηση» και να προϋποτίθεται ως γνωστή η «προσφορά» (π.χ. η θεωρία ή το κείμενο που αφορούν το στοιχείο), η οποία βρίσκεται κανονικά στο Βιβλίο Μαθητή. Επίσης, η «προσφορά» είναι δυνατό να απουσιάζει από λήμματα που έχουν ως βασικό αντικείμενο ανακεφαλαιωτικές ή επαναληπτικές ασκήσεις, η θεωρία των οποίων προϋποτίθεται γενικά από προηγούμενες ενότητες ή ακόμα και προηγούμενες τάξεις.

Πρέπει να σημειωθεί ότι ορισμένες υποκατηγορίες αυτού του πεδίου διαθέτουν περαιτέρω υποδιαιρέσεις. Π.χ. η υποκατηγορία «κλειστές ασκήσεις» της κατηγορίας «επαγωγική γνώση» διαθέτει σε μια σειρά από λήμματα υποδιαιρέσεις όπως «συμπλήρωση κενών», «αναγνώριση σε κείμενο», «αντιστοίχιση» κ.ά. Οι υποδιαιρέσεις αυτές δεν έχουν ενταχθεί στα φίλτρα αναζήτησης, για λόγους οικονομίας, αλλά βρίσκονται καταγραμμένες στα σχετικά λήμματα και μπορούν να ανιχνευτούν στη ΒΔ με την πληκτρολόγηση των όρων στο πλαίσιο της αναζήτησης με ελεύθερο κείμενο (χωρίς φίλτρα).

Όπως και το πεδίο των γραμματισμών, το πεδίο της προσφοράς περιλαμβάνει συνήθως δυο ή περισσότερες κύριες κατηγορίες (π.χ. «θεωρία», «κείμενο», «επαγωγική γνώση»), που διαχωρίζονται μεταξύ τους είτε με αλλαγή γραμμής είτε, αν οι κατηγορίες χωρούν στην ίδια γραμμή, με μια κουκκίδα (βούλα, •). Σημειώνεται, εξάλλου, ότι οι υποκατηγορίες του πεδίου δηλώνονται με παύλα (–) ή άνω και κάτω τελεία (:) πριν από τον τίτλο της υποκατηγορίας (βλ. πίν. 13 πιο πάνω).

 

4.6. Πεδίο «Διδακτική πρακτική: ζήτηση»

 

Το πεδίο αυτό διαθέτει μόνο 7 κύριες κατηγορίες, οι σημαντικότερες από τις οποίες είναι οι «ασκήσεις κλειστού τύπου» και η «παραγωγή κειμένου». Η έμφαση στα δυο αυτά είδη διδακτικής ζήτησης αντανακλά τα δυο είδη πρακτικών γραμματισμού τα οποία κυριαρχούν στα γλωσσικά εγχειρίδια του Δημοτικού, που είναι, αφενός και κυρίως, η παραδοσιακή γραμματική διδασκαλία (στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η λεξιλογική) και, αφετέρου, ο γραμματισμός των κειμενικών ειδών. Από την άλλη πλευρά, συναντώνται επίσης κατηγορίες, όπως «ασκήσεις ανοιχτού τύπου», «αυτοαξιολόγηση» και «πολυτροπικές ασκήσεις», οι οποίες εμπλουτίζουν κατά περίπτωση τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις των εγχειριδίων, που μπορούν να ποικίλλουν από τη μια σχολική τάξη στην άλλη.

Το πεδίο αυτό χαρακτηρίζεται επίσης, σε αντιστάθμισμα του μικρού αριθμού κύριων κατηγοριών, από πολλές υποκατηγορίες –55 συνολικά–, περισσότερες απότι σε καθένα από τα άλλα πεδία. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στη λεπτομερή υποκατηγοριοποίηση της κατηγορίας «ασκήσεις κλειστού τύπου», όπως καταγράφεται στα φίλτρα αναζήτησης, και κατά μικρότερο λόγο στις υποδιαιρέσεις της κατηγορίας «παραγωγή κειμένου».

 

Πίνακας 14. Πεδίο «Διδακτική πρακτική: ζήτηση»

 

Το πεδίο αυτό επίσης δεν εμφανίζεται σε όλα τα λήμματα: σε ορισμένα από αυτά, εμφανίζεται «προσφορά» αλλά όχι και «ζήτηση». Αυτό αφορά συνήθως καταγραφές ειδικών τμημάτων των Βιβλίων Μαθητή, ιδιαίτερα ανακεφαλαιώσεις ύλης και παραρτήματα γραμματικής που συναντώνται σε μερικά από τα εγχειρίδια.

Σημειώνεται ότι μια από τις υποκατηγορίες αυτού του πεδίου διαθέτει περαιτέρω υποδιαιρέσεις. Πρόκειται για την υποκατηγορία «[πολυτροπικές ασκήσεις] κλειστού τύπου», που διαθέτει υποδιαιρέσεις όπως «συμπλήρωση κενών», «αντιστοίχιση» κ.ά. Και σε αυτή την περίπτωση, οι υποδιαιρέσεις αυτές δεν εντάχθηκαν στα φίλτρα αναζήτησης αλλά καταγράφονται στα σχετικά λήμματα και μπορούν να ανιχνευτούν στη ΒΔ μέσω της αναζήτησης με ελεύθερο κείμενο (χωρίς χρήση φίλτρων).

 

Πίνακας 15. Πολυτροπικές ασκήσεις κλειστού τύπου

 

Και στο πεδίο αυτό οι κύριες κατηγορίες, όπως «ασκήσεις κλειστού τύπου», «παραγωγή λόγου», διαχωρίζονται μεταξύ τους με αλλαγή γραμμής ή, σε μερικές περιπτώσεις, με μια κουκκίδα (βούλα, •), ενώ οι υποκατηγορίες του πεδίου διακρίνονται από τις κύριες κατηγορίες με μια διπλή τελεία (:) ή παύλα (–) πριν από τον τίτλο της υποκατηγορίας (βλ. πίν. 14 και 15 πιο πάνω).

 

4.7. Πεδίο «Σημειώσεις»

 

Το τμήμα αυτό των λημμάτων είναι το μόνο πεδίο που δεν περιλαμβάνει κωδικοποίηση των διδακτικών υλικών με το σύστημα των κατηγοριών. Έχουν καταχωρηθεί εδώ σε ελεύθερο κείμενο, εκεί όπου κρίθηκε απαραίτητο, πρόσθετες πληροφορίες και ποικίλες παρατηρήσεις πάνω στα περιεχόμενα των υπόλοιπων πεδίων και ιδιαίτερα:

·         Γίνεται ακριβέστερη ταυτοποίηση των στοιχείων στις περιπτώσεις όπου αυτό απαιτείται (π.χ. για ποια ακριβώς κλίση ουσιαστικών, για ποιο είδος δευτερευουσών προτάσεων ή για ποιες στερεότυπες εκφράσεις πρόκειται), όπως προαναφέρθηκε.

·         Σημειώνεται το κατά πόσο η διδασκαλία ενός στοιχείου σε μια συγκεκριμένη σχολική τάξη προβλέπεται στο ισχύον Π.Σ. Γλώσσας Δημοτικού ή, με άλλα λόγια, αν υπάρχει απόκλιση από το Π.Σ. Παρόμοια, αναφέρεται σε ορισμένες περιπτώσεις το αν ένα στοιχείο προβλέπεται ή μη στο αντίστοιχο πιλοτικό Π.Σ.

·         Επισημαίνονται ζητήματα γραμματικής περιγραφής και ορολογίας που αφορούν δεδομένα στοιχεία σε εγχειρίδια συγκεκριμένων σχολικών τάξεων. Όπως ήδη αναφέρθηκε, σχετικές επισημάνσεις που αφορούν το σύνολο των τάξεων βρίσκονται με μορφή ενεργών συνδέσμων στο πεδίο «Στοιχείο». Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, χαρακτηριστικά παραδείγματα βασικών προβλημάτων γραμματικής περιγραφής περιγράφονται στο κείμενο «Επισημάνσεις στη γραμματική διδασκαλία …», που ακολουθεί την παρούσα εισαγωγή.

·         Καταγράφονται σε επιλεγμένες περιπτώσεις οι «γνώσεις για τη γλώσσα» τις οποίες επιδιώκεται να κατακτήσουν οι μαθητές και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για αυτό.

·         Παρατίθενται πληροφορίες για τη διάταξη του διδακτικού υλικού, σχόλια πάνω στη διδακτική εστίαση του υλικού κ.ά.

Η παρουσία σημειώσεων σε ένα λήμμα δηλώνεται με ένα αστερίσκο δεξιά από τον τίτλο του λήμματος.

 

Πίνακας 16. Πεδίο «Σημειώσεις»

 

5. Διευκρινίσεις για τις κατηγορίες της ΒΔ

 

5.1. Διαδοχή (σειρά) κατηγοριών στα πεδία των λημμάτων

 

Η σειρά καταγραφής των κατηγοριών σε κάθε πεδίο –όπως και των υποκατηγοριών στο εσωτερικό μιας κύριας κατηγορίας– είναι αλφαβητική: η προγραμματιστική υποδομή της ΒΔ δεν επέτρεπε να αναπαρασταθεί γραμμικά η διαδοχή των αντίστοιχων δεδομένων των εγχειριδίων. Ωστόσο, η ακολουθία των δεδομένων ενδέχεται να είναι σημαντική τόσο για τις διδακτικές μεθόδους που εφαρμόζονται στις επιμέρους περιπτώσεις όσο και για τη συνολική φυσιογνωμία μιας διδακτικής ενότητας και συνεπώς συνιστάται στους χρήστες να ανατρέχουν παράλληλα στα αρχεία pdf των συναφών σελίδων (κάνοντας κλικ στους ενεργούς συνδέσμους του πεδίου «Σελίδα»), στις περιπτώσεις όπου χρειάζεται να ελέγξουν τη συγκεκριμένη παράμετρο. Επισημαίνεται ότι παρατηρήσεις σχετικά με την ακολουθία των δεδομένων έχουν ενσωματωθεί και στο πεδίο «Σημειώσεις» ορισμένων λημμάτων, όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί.

 

Πίνακας 17. Διαδοχή κατηγοριών

 

 

5.2. Πολλαπλές εμφανίσεις κατηγοριών στα εγχειρίδια

 

Σε ορισμένες διδακτικές υποενότητες των εγχειριδίων μια κατηγορία (ή υποκατηγορία) εμφανίζεται πάνω από μια φορά: στις υποενότητες αυτές, π.χ., είναι δυνατό να συνυπάρχουν 2-3 κείμενα, 2 θεωρητικές συνόψεις, 2-3 ασκήσεις συμπλήρωσης κενών, 2 ασκήσεις παραγωγής κειμένου κ.λπ. Αυτό σημαίνει ότι στο πεδίο «Διδακτική πρακτική: προσφορά» ορισμένων λημμάτων η κατηγορία «κείμενο» μπορεί να παραπέμπει στην πραγματικότητα σε 2 ή 3 κείμενα, στο πεδίο «Διδακτική πρακτική: ζήτηση» η κατηγορία «παραγωγή λόγου» ή η υποκατηγορία «[ασκήσεις κλειστού τύπου:] συμπλήρωση κενών» μπορούν να παραπέμπουν σε 2 ή 3 ασκήσεις τέτοιου είδους κ.λπ. Στις περιπτώσεις αυτές οι υπολογιστικές προδιαγραφές της ΒΔ δεν επέτρεπαν να γραφτεί 2 φορές ο αντίστοιχος όρος ή να γραφτεί ο αριθμός των εμφανίσεων. Για αυτού του είδους τις πολλαπλές εμφανίσεις οι χρήστες θα βρουν σχετικές πληροφορίες στο πεδίο «Σημειώσεις», ενώ θα μπορούν να ανατρέξουν και στα αρχεία pdf των συναφών σελίδων, για να επαληθεύσουν τα αντίστοιχα δεδομένα. Για ένα παράδειγμα βλ. στον προηγούμενο πίνακα τη 2^η παρατήρηση του πεδίου «Σημειώσεις».

 

5.3. Ονομασίες των κατηγοριών στον ενικό ή τον πληθυντικό

 

Ο χρήστης της ΒΔ πρέπει να γνωρίζει ότι όροι στον πληθυντικό, όπως «σχήματα λόγου», «σύνδεσμοι» στο πεδίο «Στοιχείο», ή ακόμα, σε άλλα πεδία, «αναγνώριση γραμματικών στοιχείων», «ασκήσεις κλειστού τύπου», «πολυτροπικές ασκήσεις», «ανοιχτές ερωτήσεις», «κλειστές ερωτήσεις», είναι συμβατικές ονομασίες που ενδέχεται να παραπέμπουν σε μία μόνο διδακτική οντότητα του αντίστοιχου είδους. Αντίστροφα, όπως αναφέρθηκε ήδη στην προηγούμενη υποενότητα, όροι στον ενικό, όπως «γράψιμο κειμενικού είδους», «κείμενο», «πίνακας», είναι δυνατό να παραπέμπουν σε 2 ή περισσότερες οντότητες του συγκεκριμένου είδους. Οι περιορισμοί αυτοί υπαγορεύτηκαν από την ανάγκη να συγκρατηθεί ο αριθμός των κατηγοριών σε διαχειρίσιμα πλαίσια. Ο χρήστης που θα χρειαστεί να ελέγξει τη συγκεκριμένη παράμετρο πρέπει να ανατρέξει στο αρχείο pdf με τις σχετικές σελίδες του εγχειριδίου (ή στις παρατηρήσεις του πεδίου «Σημειώσεις»).

 

5.4. Ασκήσεις με πολλαπλή στοχοθεσία

 

Η πλειονότητα των ασκήσεων ή δραστηριοτήτων που προτείνουν τα εγχειρίδια χαρακτηρίζεται από αποκλειστική κάθε φορά εστίαση σε ένα διδακτικό αντικείμενο. Ορισμένες ασκήσεις όμως εμφανίζουν σύνθετο χαρακτήρα, συνδυάζοντας διαφορετικούς –αν και συμβατούς μεταξύ τους– διδακτικούς στόχους. Τυπικό παράδειγμα τέτοιων ασκήσεων αποτελούν δραστηριότητες παραγωγής λόγου όπου ζητείται να παραχθεί ένα κειμενικό είδος (ή ένας κειμενικός τύπος) με τη συνδρομή δεδομένων από συγκεκριμένες γραμματικές κατηγορίες. Στο παράδειγμα που ακολουθεί η παραγωγή αφήγησης ζητείται να συνδυαστεί με τη χρήση γραμματικών δεδομένων που δηλώνουν τη σημασιολογική κατηγορία «έκφραση χρόνου», καθώς και επιθέτων. Η σύνθετη στοχοθεσία επισημαίνεται εδώ τόσο στο πεδίο «Σημειώσεις» όσο και στο πεδίο «Στοιχείο».

 

Πίνακας 18. Ασκήσεις με πολλαπλή στοχοθεσία 1

 

Οι σύνθετες αυτές ασκήσεις δεν περιορίζονται στην παραγωγή λόγου ούτε εμφανίζονται μόνο στις μεγαλύτερες τάξεις. Ακολουθεί παράδειγμα από την Α΄ τάξη, όπου η εκμάθηση μιας διφθόγγου συνδυάζεται με εκείνη μιας ρηματικής κατάληξης:

 

Πίνακας 19. Ασκήσεις με πολλαπλή στοχοθεσία 2

 

Οι ασκήσεις με πολλαπλή στοχοθεσία μπορούν συνήθως να εντοπιστούν άμεσα ή έμμεσα από τα σχόλια του πεδίου «Σημειώσεις» και τα πολλαπλά διδακτικά αντικείμενα που περιλαμβάνονται, στην περίπτωση αυτή, στο πεδίο «Στοιχείο». Ο χρήστης πρέπει να ανατρέξει, παράλληλα, στο αρχείο pdf με τις σχετικές σελίδες για να επιβεβαιώσει τη συγκεκριμένη παράμετρο και τη διδακτική εφαρμογή της.

 

6. Λειτουργίες αναζήτησης στη ΒΔ

 

6.1. Αναζήτηση με ελεύθερο κείμενο (χωρίς κριτήρια / φίλτρα αναζήτησης)

 

Η αναζήτηση με ελεύθερο κείμενο επιτρέπει στους χρήστες να πληκτρολογήσουν στο συναφές κενό πεδίο που βρίσκεται στο πάνω μέρος του ιστοχώρου μία ή περισσότερες λέξεις της επιλογής τους. Πατώντας το κουμπί «Βρες», οι χρήστες ανασύρουν όλα τα λήμματα με τις εμφανίσεις του όρου / των όρων, είτε ένας όρος αντιστοιχεί σε μια από τις σταθερές κατηγορίες της ΒΔ είτε απαντάται μόνο στο ελεύθερο κείμενο του πεδίου «Σημειώσεις».

Η ελεύθερη αναζήτηση είναι απαραίτητη αν ο χρήστης αναζητά γραμματικούς όρους που δεν περιλαμβάνονται ως κατηγορίες ή υποκατηγορίες στα διάφορα πεδία των λημμάτων –και άρα δεν μπορούν να ανακτηθούν με χρήση των φίλτρων αναζήτησης–, όπως π.χ. αν επιχειρεί να ανασύρει τα λήμματα όπου εμφανίζεται ο όρος «ανισοσύλλαβα» (κλίσεις ουσιαστικών), «ενεστώτας» ή «συνδετικό φωνήεν» (σύνθεση). Εξάλλου, όπως προαναφέρθηκε, το ίδιο είδος αναζήτησης είναι απαραίτητο αν ο χρήστης ενδιαφέρεται για τις υποδιαιρέσεις τις οποίες εμφανίζουν μερικές υποκατηγορίες στα λήμματα της ΒΔ και οι οποίες δεν έχουν επίσης συμπεριληφθεί στα φίλτρα αναζήτησης. Παράδειγμα με πληκτρολόγηση του όρου «ενεστώτας»:

 

Πίνακας 20. Αναζήτηση με ελεύθερο κείμενο

 

Η παραπάνω αναζήτηση ανέσυρε 7 καταγραφές για τη λέξη «ενεστώτας», αλλά παρέλειψε συγγενικούς τύπους της λέξης που συναντώνται στη ΒΔ, όπως «ενεστώτα», «ενεστωτικούς» ή ακόμα τη συντομογραφία «ενεστ.», που χρησιμοποιείται μερικές φορές στη ΒΔ. Συνιστάται συνεπώς, για πληρέστερα αποτελέσματα, να πληκτρολογείται το κατάλληλο τμήμα (ή το θέμα) του όρου που αναζητείται. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, αν γραφτεί το «ενεστ», ανασύρονται 42 λήμματα που περιέχουν το τμήμα αυτό λέξης στο πεδίο «Σημειώσεις»!

 

Πίνακας 21. Αναζήτηση με τμήμα λέξης

 

Επιπρόσθετα, πρέπει να σημειωθεί ότι η πληκτρολόγηση μερικών όρων θα ανασύρει όχι μόνο τον ακριβή όρο αλλά και τύπους που είναι φωνητικά παρόμοιοι με αυτόν. Έτσι, αν γραφτεί π.χ. το «προτάσεις», πολλές από τις καταγραφές που θα ανασυρθούν από τη ΒΔ θα περιλαμβάνουν τον τύπο «πρότασης». Για να ανακτηθούν όλοι οι συγγενικοί τύποι (π.χ. το «προτάσεων») και όχι μόνο οι φωνητικά παραπλήσιοι, ο χρήστης θα πρέπει να πληκτρολογήσει το θέμα «προτασ».

Η αναζήτηση με συνδυασμό 2 (ή περισσότερων) όρων είναι επίσης εφικτή, αλλά σε αυτή την περίπτωση ενδέχεται να μην ανακτηθούν μόνο πεδία λημμάτων που περιέχουν μια διαδοχή των δυο αυτών όρων αλλά και πεδία που περιέχουν τον ένα μόνο από τους δυο. Π.χ., αν πληκτρολογηθεί το «χρονικές προτάσεις», θα ανακτηθούν 5 λήμματα με τον ακριβή συνδυασμό των όρων αυτών στο πεδίο «Σημειώσεις» και ένα λήμμα που περιλαμβάνει μόνο τον όρο «χρονικές» στο ίδιο πεδίο. Αυτό σημαίνει ότι τα αποτελέσματα μπορεί να μην αντιστοιχούν, ανάλογα με τους όρους, στην ακριβή στοχοθεσία του χρήστη και χρειάζονται σχετικό έλεγχο.

Για να ανακτηθούν όλοι οι τύποι των συνδυασμών λέξεων που ενδιαφέρουν το χρήστη, πρέπει να γίνει αναζήτηση με τμήματα (ή θέματα) όρων, όπως ισχύει και για τις μεμονωμένες λέξεις. Ωστόσο, μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να ανασυρθούν λήμματα που περιλαμβάνουν το ένα τμήμα του συνδυασμού σε ένα πεδίο του λήμματος και το άλλο σε ένα άλλο πεδίο. Π.χ., αν πληκτρολογηθεί το «χρονικ προτ», με σκοπό να ανακτηθούν όλοι οι κλιτικοί τύποι της φράσης «χρονική πρόταση», ανασύρονται συνολικά 11 καταγραφές από τις οποίες 5 μόνο ανταποκρίνονται στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Τα υπόλοιπα αποτελέσματα δεν εμφανίζουν τη συγκεκριμένη διαδοχή αλλά, π.χ., το τμήμα «χρονικ» εμφανίζεται στο πεδίο «Σημειώσεις», στη φράση «χρονικά επιρρήματα», και το «προτ» στο πεδίο «Γραμματισμοί», στην κατηγορία «ασκήσεις σε επίπεδο πρότασης». Συνεπώς και σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται έλεγχος και διαλογή των αποτελεσμάτων από το χρήστη.

 

Πίνακας 22. Αναζήτηση με 2 λέξεις ή τμήματα λέξης

 

 

6.2. Αναζήτηση με φίλτρα (κριτήρια)

 

Η λειτουργία της αναζήτησης με φίλτρα, που λειτουργούν στην πράξη ως κριτήρια αναζήτησης, προσφέρει ποικίλες δυνατότητες σε εκπαιδευτικούς και ερευνητές για ανάκτηση λημμάτων με ένα ή πολλαπλά κριτήρια (φίλτρα). Κάθε φίλτρο αντιστοιχεί σε μια από τις σταθερές κατηγορίες ή υποκατηγορίες που χρησιμοποιούνται στα λήμματα της ΒΔ και μπορεί, π.χ., να γίνει αναζήτηση με αφετηρία το στοιχείο, την τάξη, τους γραμματισμούς, το κειμενικό είδος, τον τύπο ασκήσεων, το επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης ή ένα συνδυασμό αυτών ή άλλων παραμέτρων. Επισημαίνεται εδώ ότι ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός επιλεγμένων φίλτρων μπορεί να επιφέρει μηδενικό αποτέλεσμα.

Τα φίλτρα αναζήτησης έχουν ταξινομηθεί σε 7 κύριες ομάδες που κατά σειρά αφορούν: τα στοιχεία, τα (γραμματικά) επίπεδα, τους γραμματισμούς, την προσφορά, τη ζήτηση, τη σχολική τάξη και το είδος εγχειριδίου (Βιβλίο Μαθητή ή Τετράδιο Εργασιών). Ο χρήστης εμφανίζει τα περιεχόμενα κάθε ομάδας φίλτρων με κλικ του ποντικιού πάνω στο σύμβολο «συν» (+) που βρίσκεται δίπλα στο όνομα της ομάδας. Σημειώνεται ότι στο εσωτερικό των ομάδων φίλτρων ορισμένα φίλτρα μπορεί να διαθέτουν επιμέρους υποκατηγορίες, που εμφανίζονται επίσης με κλικ του ποντικιού πάνω στο σύμβολο «+», π.χ. στην ομάδα «Γραμματισμοί» η υποομάδα «ασκήσεις»:

 

Πίνακας 23. Ομάδες και υποομάδες φίλτρων αναζήτησης

                          

 

Ο χρήστης επιλέγει ένα ή περισσότερα από τα φίλτρα που έχει στη διάθεσή του με ένα κλικ στο κενό κουτάκι που βρίσκεται αριστερά από κάθε φίλτρο. Τα επιλεγμένα φίλτρα εμφανίζουν στο κουτάκι τους το σύμβολο √. Στη συνέχεια, ο χρήστης κάνει κλικ στο κουμπί «Εφαρμογή» (πάνω αριστερά μέρος της ιστοσελίδας), για να ανακτήσει τα λήμματα με βάση τα φίλτρα (κριτήρια) που έχει επιλέξει.

Τα λήμματα που ανακτώνται από την αναζήτηση με φίλτρα είναι αυτά όπου συναντώνται μια ή περισσότερες κατηγορίες (φίλτρα) από όλες τις ομάδες ή πεδία στα οποία ανήκουν οι δεδομένες κατηγορίες (δεν ανακτώνται λήμματα που αφορούν ορισμένες μόνο από τις ομάδες ή πεδία). Αν επιλεγούν, π.χ., τα φίλτρα «ουσιαστικό» (ομάδα φίλτρων «Στοιχείο»), «συντακτικό» (ομάδα «Επίπεδο») και «Δ» (ομάδα «Τάξη»), ανασύρονται από τη ΒΔ 4 λήμματα, καθένα από τα οποία εμφανίζει και τα 3 φίλτρα των 3 ομάδων. Αν στο εσωτερικό των ομάδων επιλεγούν περισσότερες από μία κατηγορίες, π.χ. τα φίλτρα «ουσιαστικό» και «επίθετο» του πεδίου «Στοιχείο», τότε ανασύρονται από τη ΒΔ τα λήμματα που εμφανίζουν είτε το ένα φίλτρο, είτε το άλλο, είτε το συνδυασμό τους. Γενικότερα, σε επίπεδο ομάδων φίλτρων η αναζήτηση γίνεται σωρευτικά και αφορά όλες τις επιλεγμένες ομάδες, ενώ σε επίπεδο κατηγοριών στο εσωτερικό μιας ομάδας η αναζήτηση γίνεται διαζευκτικά και μπορεί να αφορά οποιοδήποτε αριθμό κατηγοριών.

Κατά την επιλογή των φίλτρων αναζήτησης, οι χρήστες πρέπει να έχουν κατά νου ότι όσο περισσότερα είναι τα φίλτρα που επιλέγονται τόσο λιγότερα είναι λογικά τα λήμματα που ανακτώνται. Αν ο αριθμός των αποτελεσμάτων είναι πολύ μικρός ή αν υπάρξει μηδενικό αποτέλεσμα, οι χρήστες οφείλουν να αναδιατάξουν ή να περιορίσουν το συνδυασμό φίλτρων που επέλεξαν, έτσι ώστε να ανασύρουν εκείνους τους συνδυασμούς κατηγοριών που αντιπροσωπεύονται πράγματι στη ΒΔ.

Τα επιλεγμένα φίλτρα αναζήτησης εμφανίζονται συγκεντρωτικά στο πάνω μέρος της σελίδας στην οποία παρατίθενται τα αποτελέσματα μιας αναζήτησης. Παράδειγμα:

 

Πίνακας 24. Ομάδες και υποομάδες φίλτρων αναζήτησης

 

Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να διαγράψει εκ των υστέρων από τη λίστα όσα φίλτρα δεν του χρειάζονται, π.χ. με σκοπό να μειωθεί ένας μεγάλος αριθμός αποτελεσμάτων, κάνοντας κλικ στο σύμβολο «x» που βρίσκεται δεξιά από το όνομα κάθε φίλτρου. Επίσης, με ένα κλικ στο σύμβολο «Χ» που βρίσκεται στην πάνω δεξιά πλευρά της λίστας διαγράφονται όλα τα φίλτρα. Τέλος, κάνοντας κλικ πάνω στον τίτλο ενός φίλτρου, εμφανίζονται τα αποτελέσματα που αφορούν αποκλειστικά και μόνο το φίλτρο αυτό.

Οι περιπτώσεις χρήσιμων συνδυασμών των φίλτρων αναζήτησης είναι πολλές λόγω του μεγάλου αριθμού φίλτρων. Ο χρήστης μπορεί εξοικειωθεί με αυτά ξεκινώντας με απλές αναζητήσεις και κατόπιν να πειραματιστεί σχετικά με τους συνδυασμούς εκείνους που ανταποκρίνονται ακριβέστερα στους στόχους του.

Προσοχή: αν ο χρήστης χρησιμοποιήσει πρώτα την απλή αναζήτηση πληκτρολογώντας κάποιο όρο και κατόπιν αρχίσει νέα αναζήτηση με φίλτρα, πρέπει, πριν ξεκινήσει, να σβήσει το κείμενο που έγραψε στο κουτί της απλής αναζήτησης και να πατήσει το κουμπί «Βρες», για να ενημερωθεί το σύστημα. Αντίστροφα, αν χρησιμοποιήσει την αναζήτηση με φίλτρα και κατόπιν στραφεί στην απλή αναζήτηση, πρέπει να αποεπιλέξει τα φίλτρα που χρησιμοποίησε ή, εναλλακτικά, να κάνει κλικ στο κουμπί «Καθαρισμός» (φίλτρων). Σε αντίθετη περίπτωση, τα αποτελέσματα που θα ανακτηθούν θα συνδυάζουν τα φίλτρα και το πληκτρολογημένο κείμενο.

 

6.3. Συνδυασμένη αναζήτηση με φίλτρα και ελεύθερο κείμενο

 

Οι χρήστες μπορούν να συνδυάσουν την αναζήτηση με ελεύθερο κείμενο και την αναζήτηση με φίλτρα και δεν είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν τις δυο δυνατότητες διαζευκτικά. Σε αυτή την περίπτωση όμως, οι χρήστες πρέπει να έχουν κατά νου ότι το κείμενο αυτό θα λειτουργεί ως ένα επιπλέον φίλτρο αναζήτησης, κάτι που αυξάνει τις πιθανότητες να έχουν μηδενικό αποτέλεσμα. Ο λόγος για αυτό είναι ότι, για να εμφανιστεί ένα αποτέλεσμα, πρέπει να πληροί όλα τα κριτήρια αναζήτησης και ταυτόχρονα να εμφανίζει τον όρο που πληκτρολογήθηκε.

Παράδειγμα συνδυασμένης αναζήτησης με φίλτρα και κείμενο:

 

Πίνακας 25. Αναζήτηση με φίλτρα και κείμενο

 

 

6.4. Στατιστικές

 

Μια σημαντική λειτουργία της ΒΔ είναι η στατιστική. Αφού πρώτα ο χρήστης ανασύρει από τη ΒΔ τα λήμματα που αντιστοιχούν στο φίλτρο ή τα φίλτρα αναζήτησης που επέλεξε, μπορεί να κάνει κλικ στο πεδίο «Στατιστικά» για να εμφανιστούν σε νέο παράθυρο γραφήματα που αντιπροσωπεύουν τις ποσοτικές κατανομές των επιλεγμένων δεδομένων, καθώς και αριθμητικοί πίνακες με αυτές τις κατανομές. Τα στατιστικά στοιχεία είναι διαθέσιμα μόνο για την αναζήτηση με φίλτρα. Το κουμπί «Στατιστικά» είναι απενεργοποιημένο κατά την αναζήτηση με ελεύθερο κείμενο ή με συνδυασμό κειμένου και φίλτρων.

Στο παράδειγμα που ακολουθεί έχουν επιλεγεί τα φίλτρα «ρήματα» (πεδίο «Στοιχείο»), «ορθογραφικό» (πεδίο «Επίπεδο») και «Γ», «Δ», «Ε» και «ΣΤ» (πεδίο «Τάξη»), με τα οποία ανακτώνται 11 καταγραφές (λήμματα) σχετικά με την ορθογραφική διδασκαλία των ρημάτων. Στο παράθυρο των στατιστικών εμφανίζεται αρχικά το παρακάτω γράφημα:

 

Πίνακας 26. Στατιστικό γράφημα

 

Αν ο χρήστης φέρει το ποντίκι πάνω από το γράφημα (mouse over), θα εμφανιστούν τα συνολικά ποσοστά των φίλτρων ανά σχολική τάξη και θα διαπιστώσει, π.χ. ότι για την Ε΄ τάξη υπάρχουν 4 λήμματα που αφορούν την ορθογραφία των ρημάτων (36% του συνόλου). Ο αριθμός λημμάτων για την ορθογραφία των ρημάτων ανά τάξη εμφανίζεται και στον πίνακα που ακολουθεί μετά το γράφημα.

 

Πίνακας 27. Κατανομή αποτελεσμάτων ανά τάξη

 

Ακολουθεί ένα γράφημα με τις ποσοτικές κατανομές κάθε φίλτρου χωριστά. Στο γράφημα αυτό περιλαμβάνονται και οι κατανομές των υποκατηγοριών ενός φίλτρου, εφόσον υπάρχουν, π.χ. στο συγκεκριμένο παράδειγμα η α΄ και η β΄ συζυγία των ρημάτων:

 

Πίνακας 28. Κατανομή φίλτρων ανά τάξη

 

Τα ίδια αποτελέσματα για την κατανομή των φίλτρων παρατίθενται με διαφορετική μορφή και στον αριθμητικό πίνακα που ακολουθεί μετά το δεύτερο γράφημα:

 

Πίνακας 29. Πίνακας κατανομής φίλτρων ανά τάξη

 

Για την αποτελεσματικότερη χρήση της στατιστικής λειτουργίας, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι όσο περισσότερα φίλτρα επιλέγονται κάθε φορά τόσο πιο περιορισμένα θα είναι τα ποσοτικά δεδομένα και τόσο μικρότερη αξία θα έχουν οι ποσοτικές κατανομές. Στην πράξη, οι στατιστικές στην παρούσα ΒΔ δεν είναι συνήθως αξιοποιήσιμες αν βασίζονται σε μονοψήφιο αριθμό λημμάτων αλλά σε αριθμό λημμάτων που να ανήκει τουλάχιστο στην τάξη των δεκάδων.

 

7. Βραχυγραφίες της ΒΔ

Η ΒΔ περιλαμβάνει ένα περιορισμένο αριθμό βραχυγραφιών, που σκοπό έχουν να περιορίσουν την έκταση των μεμονωμένων λημμάτων, χωρίς να δυσκολέψουν υπερβολικά την αναγνωσιμότητά τους, και εμφανίζονται κυρίως στο πεδίο «Σημειώσεις» και στα κείμενα των ενεργών συνδέσμων (hot link) του πεδίου «Στοιχείο». Ακολουθεί σχετικός κατάλογος.

 

Βιβλιογραφικές βραχυγραφίες

 

Γραμμ. Τριανταφυλλίδη: Tριανταφυλλίδης, Mανόλης 1991. Nεοελληνική γραμματική (της δημοτικής). Aνατύπωση της έκδοσης του OEΣB (1941) με διορθώσεις. Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Iνστιτούτο Nεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη).

Γραμμ. Τσοπανάκη: Tσoπανάκης, Aγαπητός Γ. 1994. Nεοελληνική γραμματική. Θεσσαλονίκη & Aθήνα: Eκδοτικός Oίκος Aδελφών Kυριακίδη & «Bιβλιοπωλείον της Eστίας».

Κλαίρης-Μπαμπ.: Κλαίρης, Xρήστος & Γεώργιος Μπαμπινιώτης 2005. Γραμματική της νέας ελληνικής. Δομολειτουργική-επικοινωνιακή. Aθήνα: Eλληνικά Γράμματα.

Holton κ.ά.: Holton, David, Peter Μackridge & Eιρήνη Φιλιππάκη-Warburton 1999. Γραμματική της ελληνικής γλώσσας. Μτφρ. B. Σπυρόπουλου. Aθήνα: Πατάκης.

Ισχύον Π.Σ.: Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών της Ελληνικής Γλώσσας για το Δημοτικό Σχολείο. Μέρος του ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ Ελληνικής Γλώσσας για το Δημοτικό, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php.

Πιλοτικό Π.Σ.: Νεοελληνική Γλώσσα. Μέρος των Προγραμμάτων Σπουδών Για Τη Διδασκαλία Της Νεοελληνικής Γλώσσας & Λογοτεχνίας Στο Δημοτικό Σχολείο [εφαρμόζεται σήμερα συμπληρωματικά προς το ισχύον Π.Σ.], http://ebooks.edu.gr/new/ps.php, Υπ. Απόφ. 113730/Γ2/ 03-10-2011.

 

Βραχυγραφίες όρων

 

ΑΕ: αρχαία ελληνική

αρσ.: αρσενικό (γένος)

Β.Δ.: Βιβλίο Δασκάλου

Β.Μ.: Βιβλίο Μαθητή

γραμμ.: γραμματική

εν.: ενικός

ενεργ.: ενεργητικός-ή-ό

ενεστ.: ενεστώτας, ενεστωτικός

εξακολ.: εξακολουθητικός (μέλλοντας)

θηλ.: θηλυκό (γένος)

λ.: λέξη/λέξεις

οριστ.: οριστική (έγκλιση) ή οριστικό (άρθρο)

ουδ.: ουδέτερο (γένος)

ουσ.: ουσιαστικό

παθ.: παθητικός-ή-ό

παρατατ.: παρατατικός

πλθ.: πληθυντικός

προσ.: προσωπική (αντωνυμία) ή πρόσωπο (ρήματος)

Π.Σ.: Πρόγραμμα Σπουδών

ρ.: ρήμα/ρήματα

σχολ.: σχολική (γραμματική)

τ.: τεύχος

Τ.Ε.: Τετράδιο Εργασιών

 

Αναφέρονται παραπάνω οι βραχυγραφίες που συναντώνται πάνω από μία φορά. Οι συντομογραφούμενες λέξεις ενδέχεται να συναντώνται σε μερικά λήμματα και στην πλήρη μορφή τους. Συνεπώς, συνιστάται οι χρήστες να ελέγχουν στις αναζητήσεις τους τόσο το συντομευμένο όσο και τον πλήρη τύπο αυτών των λέξεων.

 

 

 

 

Βιβλιογραφική παραπομπή για το παρόν κείμενο:

 

Καβουκόπουλος, Φ.Α. 2015. Παρουσίαση της Βάσης Δεδομένων. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας (προσπελάστηκε στις ……….....), http://www.greek-language.gr/digitalResources/el/index.html.