Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

Κατὰ Φιλίππου γ΄ (9) (1-5)


[1] Πολλῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, λόγων γιγνομένων ὀλίγου δεῖν καθ᾽ ἑκάστην ἐκκλησίαν περὶ ὧν Φίλιππος, ἀφ᾽ οὗ τὴν εἰρήνην ἐποιήσατο, οὐ μόνον ὑμᾶς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους ἀδικεῖ, καὶ πάντων οἶδ᾽ ὅτι φησάντων γ᾽ ἄν, εἰ καὶ μὴ ποιοῦσι τοῦτο, καὶ λέγειν δεῖν καὶ πράττειν ὅπως ἐκεῖνος παύσεται τῆς ὕβρεως καὶ δίκην δώσει, εἰς τοῦθ᾽ ὑπηγμένα πάντα τὰ πράγματα καὶ προειμέν᾽ ὁρῶ, ὥστε δέδοικα μὴ βλάσφημον μὲν εἰπεῖν, ἀληθὲς δ᾽ ᾖ· εἰ καὶ λέγειν ἅπαντες ἐβούλονθ᾽ οἱ παριόντες καὶ χειροτονεῖν ὑμεῖς ἐξ ὧν ὡς φαυλότατ᾽ ἔμελλε τὰ πράγμαθ᾽ ἕξειν, οὐκ ἂν ἡγοῦμαι δύνασθαι χεῖρον ἢ νῦν διατεθῆναι. [2] πολλὰ μὲν οὖν ἴσως ἐστὶν αἴτια τούτων, καὶ οὐ παρ᾽ ἓν οὐδὲ δύ᾽ εἰς τοῦτο τὰ πράγματ᾽ ἀφῖκται, μάλιστα δ᾽, ἄνπερ ἐξετάζητ᾽ ὀρθῶς, εὑρήσετε διὰ τοὺς χαρίζεσθαι μᾶλλον ἢ τὰ βέλτιστα λέγειν προαιρουμένους, ὧν τινες μέν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐν οἷς εὐδοκιμοῦσιν αὐτοὶ καὶ δύνανται, ταῦτα φυλάττοντες οὐδεμίαν περὶ τῶν μελλόντων πρόνοιαν ἔχουσιν, οὐκοῦν οὐδ᾽ ὑμᾶς οἴονται δεῖν ἔχειν, ἕτεροι δὲ τοὺς ἐπὶ τοῖς πράγμασιν ὄντας αἰτιώμενοι καὶ διαβάλλοντες οὐδὲν ἄλλο ποιοῦσιν ἢ ὅπως ἡ μὲν πόλις αὐτὴ παρ᾽ αὑτῆς δίκην λήψεται καὶ περὶ τοῦτ᾽ ἔσται, Φιλίππῳ δ᾽ ἐξέσται καὶ λέγειν καὶ πράττειν ὅ τι βούλεται. [3] αἱ δὲ τοιαῦται πολιτεῖαι συνήθεις μέν εἰσιν ὑμῖν, αἴτιαι δὲ τῶν κακῶν. ἀξιῶ δ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἄν τι τῶν ἀληθῶν μετὰ παρρησίας λέγω, μηδεμίαν μοι διὰ τοῦτο παρ᾽ ὑμῶν ὀργὴν γενέσθαι. σκοπεῖτε γὰρ ὡδί. ὑμεῖς τὴν παρρησίαν ἐπὶ μὲν τῶν ἄλλων οὕτω κοινὴν οἴεσθε δεῖν εἶναι πᾶσι τοῖς ἐν τῇ πόλει, ὥστε καὶ τοῖς ξένοις καὶ τοῖς δούλοις αὐτῆς μεταδεδώκατε, καὶ πολλοὺς ἄν τις οἰκέτας ἴδοι παρ᾽ ἡμῖν μετὰ πλείονος ἐξουσίας ὅ τι βούλονται λέγοντας ἢ πολίτας ἐν ἐνίαις τῶν ἄλλων πόλεων, ἐκ δὲ τοῦ συμβουλεύειν παντάπασιν ἐξεληλάκατε. [4] εἶθ᾽ ὑμῖν συμβέβηκεν ἐκ τούτου ἐν μὲν ταῖς ἐκκλησίαις τρυφᾶν καὶ κολακεύεσθαι πάντα πρὸς ἡδονὴν ἀκούουσιν, ἐν δὲ τοῖς πράγμασι καὶ τοῖς γιγνομένοις περὶ τῶν ἐσχάτων ἤδη κινδυνεύειν. εἰ μὲν οὖν καὶ νῦν οὕτω διάκεισθε, οὐκ ἔχω τί λέγω· εἰ δ᾽ ἃ συμφέρει χωρὶς κολακείας ἐθελήσετ᾽ ἀκούειν, ἕτοιμος λέγειν. καὶ γὰρ εἰ πάνυ φαύλως τὰ πράγματ᾽ ἔχει καὶ πολλὰ προεῖται, ὅμως ἔστιν, ἐὰν ὑμεῖς τὰ δέοντα ποιεῖν βούλησθε, ἔτι πάντα ταῦτ᾽ ἐπανορθώσασθαι. [5] καὶ παράδοξον μὲν ἴσως ἐστὶν ὃ μέλλω λέγειν, ἀληθὲς δέ· τὸ χείριστον ἐν τοῖς παρεληλυθόσι, τοῦτο πρὸς τὰ μέλλοντα βέλτιστον ὑπάρχει. τί οὖν ἐστι τοῦτο; ὅτι οὔτε μικρὸν οὔτε μέγ᾽ οὐδὲν τῶν δεόντων ποιούντων ὑμῶν κακῶς τὰ πράγματ᾽ ἔχει, ἐπεί τοι, εἰ πάνθ᾽ ἃ προσῆκε πραττόντων οὕτως διέκειτο, οὐδ᾽ ἂν ἐλπὶς ἦν αὐτὰ γενέσθαι βελτίω. νῦν δὲ τῆς ῥᾳθυμίας τῆς ὑμετέρας καὶ τῆς ἀμελίας κεκράτηκε Φίλιππος, τῆς πόλεως δ᾽ οὐ κεκράτηκεν· οὐδ᾽ ἥττησθ᾽ ὑμεῖς, ἀλλ᾽ οὐδὲ κεκίνησθε.


ΠΡΟΟΙΜΙΟ (§§ 1-5)
[1] Αθηναίοι, αν και γίνεται πολύς λόγος σε κάθε σχεδόν συνέλευση για όσες αδικίες διαπράττει ο Φίλιππος, αφότου συνομολόγησε την ειρήνη, όχι μόνο σε σας αλλά και στους άλλους γενικά Έλληνες, και ενώ προφανώς όλοι θα υποστήριζαν, αν και δεν το κάνουν, ότι πρέπει με τα λόγια και με τις κατάλληλες ενέργειες να βρούμε τρόπο πώς θα πάψει εκείνος να συμπεριφέρεται με αλαζονεία και πώς θα τιμωρηθεί, εντούτοις βλέπω ότι η όλη κατάσταση έχει φτάσει σε τέτοιο κρίσιμο σημείο και σε τέτοια εγκατάλειψη, ώστε φοβάμαι μην πω κανέναν βλάσφημο λόγο, αλλ᾽ ωστόσο αληθινό. Και αν ακόμη δηλαδή όλοι οι ρήτορες ήθελαν να κάνουν προτάσεις και εσείς να ψηφίσετε τα μέτρα εκείνα με τα οποία επρόκειτο η κατάσταση να είναι η φαυλότερη, και πάλι δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να βρίσκεται σε χειρότερη μοίρα από ό,τι είναι σήμερα. [2] Πολλά λοιπόν ίσως είναι τα αίτια αυτής της κατάστασης και δεν έχει φτάσει σ᾽ αυτήν την κατάντια για έναν ή για δύο μόνο λόγους. Αν βέβαια εξετάσετε τα πράγματα σωστά, θα διαπιστώσετε ότι αυτό οφείλεται σ᾽ αυτούς που προτιμούν να σας λένε ευχάριστα λόγια παρά να σας δίνουν τις καλύτερες συμβουλές. Κάποιοι από αυτούς, Αθηναίοι, επειδή ενδιαφέρονται να παραμείνει η κατάσταση στην οποία αυτοί έχουν κύρος και δύναμη, δεν λαμβάνουν καμιά πρόνοια για το μέλλον και πιστεύουν πως δεν πρέπει να λάβετε και σεις. Άλλοι πάλι, κατηγορώντας και διαβάλλοντας όσους είναι στα πράγματα, δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά πώς η πόλη θα τρώει η ίδια τα παιδιά της και με αυτό θα είναι απασχολημένη, ενώ ο Φίλιππος θα έχει την ευχέρεια και να λέει και να κάνει ό,τι θέλει. [3] Η τακτική αυτού του είδους είναι βέβαια συνήθης σε σας, είναι όμως και αιτία των δεινών σας. Αν πω, Αθηναίοι, κάποιαν αλήθεια με παρρησία, ζητώ να μην εκδηλωθεί γι᾽ αυτό σε βάρος μου καμιά οργή εκ μέρους σας. Σκεφθείτε λοιπόν ως εξής: εσείς πιστεύετε ότι η ελευθερία του λόγου πρέπει σε όλα γενικά τα ζητήματα να είναι τόσο κοινή σε όλους όσοι ζουν στην πόλη μας, ώστε την παραχωρήσατε και στους ξένους και στους δούλους· έτσι, θα μπορούσε να δει κανείς εδώ σε σας πολλούς δούλους να λένε ό,τι θέλουν με περισσότερη ελευθερία παρά ελεύθερους πολίτες σε μερικές από τις άλλες πόλεις· αλλά από τους πολιτικούς συμβούλους την έχετε εξοβελίσει εντελώς. [4] Αυτό έχει ως αποτέλεσμα στις συνελεύσεις να ηδονίζεστε και να κολακεύεστε, γιατί όλα τα ακούτε για να ευχαριστιέστε, ενώ για τις υποθέσεις της πόλης και στην εξέλιξη των γεγονότων να διατρέχετε τώρα τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Εάν λοιπόν και τώρα έχετε την ίδια νοοτροπία, δεν έχω τι να πω· αν όμως είστε διατεθειμένοι να ακούσετε χωρίς κολακείες όσα σας συμφέρουν, είμαι πρόθυμος να μιλήσω. Γιατί, αν και τα πράγματα της πόλης βρίσκονται σε πολύ άθλια κατάσταση και πολλά έχουν χαθεί από αμέλειά σας, ωστόσο υπάρχει ακόμη η δυνατότητα όλα αυτά να τα επανορθώσετε, αν θέλετε να κάνετε αυτά που πρέπει. [5] Ίσως είναι παράδοξο αυτό που θα πω, αλλ᾽ όμως είναι αληθινό· αυτό που στο παρελθόν ήταν το χειρότερο, συμβαίνει να είναι το καλύτερο για τις μελλοντικές μας υποθέσεις. Ποιο λοιπόν είναι αυτό; Το ότι οι υποθέσεις της πόλης βρίσκονται σε κακή κατάσταση, επειδή δεν κάνατε τίποτε από όσα έπρεπε ούτε μικρό ούτε μεγάλο. Γιατί ασφαλώς, αν η κατάσταση βρισκόταν σ᾽ αυτήν την κατάντια, ενώ εσείς θα είχατε κάνει όλα όσα έπρεπε, δεν θα υπήρχε καν ελπίδα να καλυτερέψει. Τώρα όμως ο Φίλιππος έχει νικήσει τη ραθυμία και την αμέλειά σας, την πόλη δεν τη νίκησε· ούτε και εσείς έχετε ηττηθεί, αλλά ούτε έχετε κάνει και καμιά κίνηση.