[63] Ίσως αναρωτιέστε, ποια να ήταν άραγε η αιτία για το ότι και οι Ολύνθιοι και οι Ερετριείς και οι Ωρείτες ήταν πιο ευνοϊκά διατεθειμένοι σ᾽ εκείνους που υπεράσπιζαν τα συμφέροντα του Φιλίππου παρά σ᾽ αυτούς που μιλούσαν για τα δικά τους συμφέροντα; Η ίδια που παρατηρείται και σε σας, το ότι δηλαδή όσοι υποστηρίζουν τα καλύτερα δεν μπορούν, ακόμη και να το θέλουν, να πουν μερικές φορές κάτι ευχάριστο, γιατί είναι αναγκασμένοι να εξετάζουν πώς θα σωθεί η κατάσταση· ενώ οι άλλοι με τα όσα ευχάριστα σας λένε συμπράττουν με τον Φίλιππο. [64] Οι πατριώτες εισηγούνταν να πληρώσουν φόρους, οι φιλιππίζοντες έλεγαν ότι δεν χρειαζόταν τίποτε· οι πρώτοι συμβούλευαν να κάνουν πόλεμο και να μην εμπιστεύονται τον Φίλιππο, οι δεύτεροι να τηρήσουν την ειρήνη, ώσπου «πιάστηκαν στη φάκα». Για να μην αναφέρω κάθε μια περίπτωση χωριστά, και σε όλα τα άλλα, φαντάζομαι, ενεργούσαν κατά τον ίδιο τρόπο· οι μεν δηλαδή μιλούσαν για να ευχαριστήσουν το λαό, οι δε συμβούλευαν αυτά με τα οποία επρόκειτο να σωθούν. Τελικά όμως ο λαός δέχτηκε πολλά όχι τόσο από ευχαρίστηση ή από άγνοια, αλλ᾽ επειδή υπέκυπτε σιγά σιγά, καθώς πίστευε ότι αυτός ήταν ο χαμένος σε όλα. [65] Αυτό, μα τον Δία και τον Απόλλωνα, φοβάμαι μήπως πάθετε και εσείς, όταν κάνοντας έναν απολογισμό διαπιστώσετε ότι δεν μπορείτε πια να κάνετε τίποτε. Αλλά να μην φτάσουν τα πράγματα, Αθηναίοι, ως αυτό το σημείο. Γιατί θα ήταν προτιμότερο χίλιες φορές να είχα πεθάνει παρά να κολακέψω κάπως τον Φίλιππο και να αφήσω στο έλεός του κάποιους που υπερασπίζονται τα συμφέροντά σας. Ωραία ανταμοιβή έχει αποκομίσει τώρα ο λαός του Ωρεού που εμπιστεύθηκε την τύχη του στους φίλους του Φιλίππου, ενώ απέρριπτε τον Ευφραίο· [66] ωραία ανταμοιβή ο λαός της Ερέτριας που απήλασε τους πρέσβεις σας και παραδόθηκε στον Κλείταρχο· έχουν καταντήσει δούλοι που μαστιγώνονται και σφάζονται. Μεγάλη ευσπλαχνία έδειξε στους Ολυνθίους, που εξέλεξαν ίππαρχο τον Λασθένη και εξόρισαν τον Απολλωνίδη. [67] Είναι ανοησία και τύφλωση να τρέφετε τέτοιες ελπίδες και, ενώ λαμβάνετε λανθασμένες αποφάσεις και δεν θέλετε να κάνετε τίποτε από όσα πρέπει, αλλά ακούτε με προσοχή αυτούς που υπερασπίζονται τα συμφέροντα των εχθρών σας, να φαντάζεστε ότι ζείτε σε τόσο μεγάλη πόλη, ώστε, ό,τι και αν της συμβεί, να μην πάθει κανένα κακό. [68] Αλλά και εκείνο τι ντροπή είναι, να λέει δηλαδή κανείς εκ των υστέρων «ποιος θα το πίστευε ότι θα συνέβαιναν αυτά; Έπρεπε να κάνουμε, μα τον Δία, αυτό και αυτό, εκείνο να μην το κάνουμε». Πολλά θα μπορούσαν να πουν οι Ολύνθιοι σήμερα, που αν τα είχαν προβλέψει, δε θα καταστρέφονταν, πολλά οι Ωρείτες, πολλά οι Φωκείς, πολλά ο καθένας από όσους έχουν καταστραφεί. [69] Αλλά ποιο το όφελός τους απ᾽ όλα αυτά; Όσο υπάρχει ακόμη ελπίδα να σωθεί το σκάφος, είτε μεγάλο είναι είτε μικρό, τότε πρέπει να δείξουν ενδιαφέρον και ο ναύτης και ο κυβερνήτης και ο επιβάτης, από τη θέση του ο καθένας, και να φροντίσουν πώς κανένας τους δεν θα το ανατρέψει είτε επίτηδες είτε άθελά του· αλλ᾽ όταν το σκεπάσει η θάλασσα, τότε μάταιο το ενδιαφέρον. [70] Και εμείς λοιπόν, Αθηναίοι, όσο είμαστε ακόμη σώοι, με μια πόλη πάρα πολύ μεγάλη, άφθονους πόρους, την καλύτερη φήμη, τι πρέπει να κάνουμε; Ίσως ανάμεσά σας κάθεται κάποιος που από ώρα θα έκανε ευχαρίστως αυτήν την ερώτηση. Εγώ, μα τον Δία, θα του απαντήσω, και θα καταθέσω μάλιστα και γραπτή πρόταση, ώστε, αν θέλετε, μπορείτε να την εγκρίνετε. Εμείς οι ίδιοι πρώτα πρώτα προβάλλοντας αντίσταση και προχωρώντας στις απαραίτητες προετοιμασίες, εννοώ με τριήρεις, με χρήματα και με στρατιώτες· γιατί, έστω και αν όλοι οι άλλοι δεχτούν να γίνουν δούλοι, εμείς τουλάχιστον πρέπει να αγωνιστούμε για την ελευθερία. [71] Αφού λοιπόν θα έχουμε ολοκληρώσει τις προετοιμασίες μας και θα τις κάνουμε γνωστές σε όλους, τότε να καλέσουμε και τους άλλους Έλληνες και να στείλουμε πρέσβεις που θα τους ενημερώσουν γι᾽ αυτές προς κάθε κατεύθυνση, εννοώ στην Πελοπόννησο, στη Ρόδο, στη Χίο, στον Βασιλιά των Περσών (γιατί δεν είναι άσχετο με τα δικά του συμφέροντα να εμποδίσουμε τον Φίλιππο να υποτάξει τα πάντα), ώστε, αν τους πείσετε, θα μοιραστείτε μαζί τους και τους κινδύνους και τις δαπάνες, αν παραστεί ανάγκη· διαφορετικά, να καθυστερήσετε τα γεγονότα. [72] Γιατί, αφού ο πόλεμος γίνεται εναντίον ενός ανθρώπου και όχι εναντίον δύναμης μιας οργανωμένης πόλης, και η καθυστέρηση ακόμη δεν πάει άχρηστη, όπως δεν πήγαν άχρηστες ούτε και εκείνες οι πρεσβείες που στείλαμε πέρυσι ανά την Πελοπόννησο, καθώς και οι κατηγορίες που διατυπώσαμε εγώ και ο καλός μου φίλος εδώ ο Πολύευκτος καθώς και ο Ηγήσιππος και οι άλλοι πρέσβεις, και πετύχαμε να ανακόψουμε την πορεία του, με αποτέλεσμα να μην πάει στην Αμβρακία μήτε να εξορμήσει για την Πελοπόννησο.
[73] Δεν εννοώ βέβαια να καλέσετε τους άλλους, εάν οι ίδιοι δεν είστε διατεθειμένοι να κάνετε για τον εαυτό σας ό,τι είναι αναγκαίο. Καθόσον είναι ανόητο να λέτε ότι ενδιαφέρεστε για τα συμφέροντα των ξένων, όταν εγκαταλείπετε στην τύχη τις δικές σας υποθέσεις, και να φοβίζετε τους άλλους για τα μέλλοντα να συμβούν, όταν εσείς αδιαφορείτε για την παρούσα κατάσταση. Δεν εννοώ αυτά· αλλά επιμένω ότι πρέπει να στείλετε χρήματα στους άνδρες που βρίσκονται στη Χερρόνησο και να ικανοποιήσετε όλα γενικά τα αιτήματά τους και οι ίδιοι να προετοιμάζεστε και, αφού πρώτοι κάνετε όσα πρέπει, τότε να καλέσετε και τους άλλους Έλληνες, να τους συγκεντρώσετε, να τους ενημερώσετε και να τους νουθετήσετε. Αυτά είναι μέσα στις υποχρεώσεις μιας πόλης που έχει φήμη όμοια με αυτήν που έχει η δική μας. [74] Αν όμως φαντάζεστε ότι οι Χαλκιδείς ή οι Μεγαρείς θα σώσουν την Ελλάδα, ενώ εσείς θα αποφύγετε τα προβλήματα, κάνετε λάθος. Θα ήταν ευχαριστημένοι, αν ο καθένας τους χωριστά έσωζε τον εαυτό του. Αλλά αυτό πρέπει να γίνει από σας. Για σας κέρδισαν οι πρόγονοί σας αυτό το προνόμιο και με πολλούς και μεγάλους κινδύνους το κληροδότησαν σε σας. [75] Αν όμως ο καθένας επαναπαύεται επιδιώκοντας αυτό που επιθυμεί, και κοιτάζει πώς να μη κάνει ο ίδιος τίποτε, κατά πρώτον δεν πρόκειται ποτέ να βρει αυτούς που θα το κάνουν για λογαριασμό του· γιατί αν υπήρχαν, θα είχαν βρεθεί από καιρό, μια και προ πολλού δεν θέλουμε εμείς οι ίδιοι να κάνουμε τίποτε, αλλά δεν υπάρχουν· έπειτα φοβάμαι μήπως αναγκαστούμε να κάνουμε ταυτόχρονα όλα όσα δεν θέλουμε.