[5.2.20] Μετά απ᾽ αυτή την αγόρευση οι Λακεδαιμόνιοι έδωσαν τον λόγο στους συμμάχους, παρακινώντας τους να προτείνουν ό,τι θεωρούσε ο καθένας συμφερότερο και για την Πελοπόννησο και για τη συμμαχία. Πολλοί συνηγόρησαν για την ανάληψη εκστρατείας —ιδίως εκείνοι που ήθελαν να φανούν ευχάριστοι στους Λακεδαιμονίους— κι αποφασίστηκε να στείλει κάθε πόλη την αναλογία της για να συγκροτηθεί ένα σώμα δέκα χιλιάδων ανδρών. [5.2.21] Έγινε ακόμα λόγος να μπορεί όποια πόλη θέλει να εισφέρει χρήματα αντί για στρατό —τρεις οβολούς αιγινήτικους για κάθε άνδρα— και για όσες διέθεταν ιππικό, ο μισθός του ιππέως να ᾽ναι τέσσερις φορές ο μισθός του οπλίτη· [5.2.22] κι αν καμιά πόλη λείψει από την εκστρατεία, να ᾽χουν δικαίωμα οι Λακεδαιμόνιοι να της βάλουν πρόστιμο δύο δραχμές τη μέρα για κάθε άνδρα. [5.2.23] Αφού αποφασίστηκαν αυτά, σηκώθηκαν πάλι οι Ακάνθιοι κι υποστήριξαν ότι ωραία ήταν τούτα τα ψηφίσματα, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να εκτελεσθούν άμεσα. Καλύτερο είναι, είπαν, ώσπου να συγκεντρωθεί αυτός ο στρατός, να φύγει κατά το δυνατόν γρηγορότερα ένας αρχηγός μ᾽ όση δύναμη μπορεί να ξεκινήσει αμέσως κι από τη Λακεδαίμονα κι από τις άλλες πόλεις: αν γίνει αυτό, οι πόλεις που δεν έχουν ακόμα προσχωρήσει στους Ολυνθίους θα διστάσουν κι όσες έχουν προσχωρήσει με τη βία θα δειχτούν λιγότερο πρόθυμοι σύμμαχοι.
[5.2.24] Εγκρίθηκε και τούτη η πρόταση, κι οι Λακεδαιμόνιοι αποφάσισαν να στείλουν τον Ευδαμίδα με δύο χιλιάδες περίπου νεοδαμώδεις, περιοίκους και Σκιρίτες. Φεύγοντας, ο Ευδαμίδας παρακάλεσε τους εφόρους ν᾽ αναθέσουν στον αδελφό του Φοιβίδα να συγκεντρώσει τον υπόλοιπο από τον στρατό που έμελλε να υπαχθεί στις διαταγές του και να τον ακολουθήσει. Ο ίδιος, όταν έφτασε στην περιοχή της Θράκης, έστειλε φρουρές σ᾽ όσες πόλεις τις ζητούσαν, παρέλαβε με τη θέλησή της την Ποτίδαια —μόλο που τούτη ανήκε κιόλας στη συμμαχία των Ολυνθίων— κι έχοντάς τη για ορμητήριο άρχισε να πολεμάει με τον τρόπο που ταιριάζει σ᾽ όποιον έχει τη μικρότερη δύναμη.
[5.2.25] Στο μεταξύ συγκεντρώθηκε ο υπόλοιπος στρατός του Ευδαμίδα κι ο Φοιβίδας τον παρέλαβε και ξεκίνησε. Φτάνοντας στη Θήβα στρατοπέδευσε έξω από την πόλη, κοντά στο γυμνάσιο. Εκείνο τον καιρό οι Θηβαίοι είχαν εμφύλια διαμάχη· ο Ισμηνίας κι ο Λεοντιάδης, που εχθρεύονταν ο ένας τον άλλον κι ήταν οι αρχηγοί των δύο μερίδων, τύχαινε να ᾽ναι πολέμαρχοι. Ο Ισμηνίας, που μισούσε τους Λακεδαιμονίους, δεν θέλησε ούτε να συναντήσει τον Φοιβίδα. Ο Λεοντιάδης, αντίθετα, τον καλόπιανε με κάθε τρόπο κι όταν απέκτησε οικειότητα του είπε: [5.2.26] «Στο χέρι σου είναι, Φοιβίδα, να προσφέρεις σήμερα μια πολύ μεγάλη υπηρεσία στην πατρίδα σου. Αν με ακολουθήσεις με τους οπλίτες σου θα σε βάλω μέσα στην ακρόπολη, κι άμα γίνει αυτό να ᾽σαι βέβαιος ότι η Θήβα θα ᾽ναι ολότελα υπάκουη σε σας και σ᾽ εμάς που είμαστε φίλοι σας. [5.2.27] Γιατί τώρα, όπως βλέπεις, έχει απαγορευτεί με προκήρυξη να πάρει μέρος Θηβαίος στην εκστρατεία σας κατά των Ολυνθίων· αν όμως συνεργαστείς μαζί μας όπως σου είπα, εμείς θα σου δώσουμε αμέσως πολλούς οπλίτες και πολύ ιππικό. Έτσι θα ενισχύσεις τον αδελφό σου με μεγάλη δύναμη, κι ενώ αυτός ετοιμάζεται να υποτάξει την Όλυνθο, εσύ θα ᾽χεις υποτάξει τη Θήβα που είναι πολύ μεγαλύτερη πόλη από κείνη».
[5.2.28] Ακούγοντας αυτά ο Φοιβίδας ενθουσιάστηκε· είν᾽ αλήθεια ότι αγαπούσε τα λαμπρά κατορθώματα πιο πολύ κι από την ίδια τη ζωή, δεν είχε όμως τη φήμη ανθρώπου λογικού μήτε πολύ φρόνιμου. Όταν συμφώνησε, ο άλλος του είπε να ξεκινήσει, μια κι είχε κιόλας ετοιμαστεί γι᾽ αναχώρηση. «Κι όταν έρθει η στιγμή», είπε ο Λεοντιάδης, «θα ᾽ρθω να σε βρω και θα σε οδηγήσω ο ίδιος».
[5.2.29] Η Βουλή συνεδρίαζε στη στοά της Αγοράς —επειδή οι γυναίκες γιόρταζαν τα Θεσμοφόρια στην Καδμεία— και καθώς ήταν καλοκαίρι και μεσημέρι, οι δρόμοι ήταν παντέρημοι· εκείνη την ώρα ο Λεοντιάδης τρέχει καβάλα στον Φοιβίδα, τον βάζει να κάνει μεταβολή και τον οδηγεί κατευθείαν στην ακρόπολη. Εκεί τον εγκατέστησε μαζί με τον στρατό του, του παρέδωσε το κλειδί και του παρήγγειλε να μην αφήσει κανέναν να μπει στην ακρόπολη δίχως δική του εντολή. [5.2.30] Κατόπιν πήγε αμέσως στη Βουλή και φτάνοντας είπε τούτα: «Μη στενοχωριέστε, βουλευτές, που οι Λακεδαιμόνιοι κατέχουν την ακρόπολη. Δηλώνουν πως δεν ήρθαν σαν εχθροί, εξόν αν κανένας μας θέλει πόλεμο. Τώρα, ο νόμος ορίζει ότι ο πολέμαρχος έχει δικαίωμα να συλλαμβάνει όποιον κρίνει ότι αξίζει τον θάνατο για τις πράξεις του· σύμφωνα λοιπόν μ᾽ αυτόν, εγώ συλλαμβάνω τούτον δω τον Ισμηνία, σαν υποκινητή πολέμου. Εσείς οι λοχαγοί κι οι βοηθοί τους σηκωθείτε, πιάστε τον κι οδηγήστε τον εκεί που είπαμε».
[5.2.31] Όσοι ήταν ειδοποιημένοι για την υπόθεση βρίσκονταν εκεί, κι εκτελώντας τη διαταγή τον συνέλαβαν· από τους υπόλοιπους που δεν ήξεραν, και που ήταν αντίπαλοι της μερίδας του Λεοντιάδη, μερικοί έφυγαν αμέσως από την πόλη από φόβο μην τους σκοτώσουν, ενώ άλλοι γύρισαν πρώτα στα σπίτια τους. Όταν όμως έμαθαν ότι ο Ισμηνίας είχε φυλακιστεί στην Καδμεία, τότε οι ομοϊδεάτες του Ανδροκλείδα και του Ισμηνία —κάπου τριακόσιοι— έφυγαν για την Αθήνα. [5.2.32] Στη συνέχεια οι Θηβαίοι εκλέξαν άλλον πολέμαρχο στη θέση του Ισμηνία, κι ο Λεοντιάδης ξεκίνησε ευθύς για τη Λακεδαίμονα. Εκεί βρήκε τους εφόρους και τον περισσότερο κόσμο οργισμένους με τον Φοιβίδα, που είχε ενεργήσει μ᾽ αυτόν τον τρόπο χωρίς εντολή από την πόλη. Ο Αγησίλαος ωστόσο υποστήριζε ότι αν βέβαια η ενέργεια του Φοιβίδα είχε βλαβερές συνέπειες για τη Λακεδαίμονα, δίκαιο ήταν να τιμωρηθεί· αν όμως οι συνέπειες ήταν ωφέλιμες, υπήρχε αρχαίο έθιμο που επέτρεπε τέτοιου είδους αυτοσχεδιασμούς. «Αυτό λοιπόν που πρέπει να εξεταστεί», έλεγε, «είναι αν η ενέργεια θα ᾽χει καλές ή κακές συνέπειες». [5.2.33] Έπειτα παρουσιάστηκε ο Λεοντιάδης στη Συνέλευση και είπε περίπου τα εξής:
«Και σεις το λέγατε, Λακεδαιμόνιοι, ότι πριν από τούτα τα γεγονότα οι Θηβαίοι σάς φέρονταν εχθρικά. Κι αλήθεια, τους βλέπατε πάντα να ᾽ναι φίλοι των εχθρών σας κι εχθροί των φίλων σας. Μήπως δεν αρνήθηκαν να εκστρατεύσουν μαζί σας εναντίον των δημοκρατικών του Πειραιά, που ήταν οι μεγάλοι σας αντίπαλοι, ενώ εξεστράτευσαν εναντίον των Φωκέων αν κι έβλεπαν ότι τούτοι ήταν με το μέρος σας; [5.2.34] Έπειτα, ενώ ήξεραν πως ετοιμάζεστε να πολεμήσετε τους Ολυνθίους, έκαναν συμμαχία μαζί τους — και σεις είχατε διαρκώς την έγνοια πότε θ᾽ ακούσετε ότι υπόταξαν με τη βία τη Βοιωτία. Τώρα όμως που έγιναν τούτα, τίποτα δεν έχετε να φοβηθείτε από τους Θηβαίους: ένα σύντομο μήνυμά σας θα ᾽ναι αρκετό για να εξυπηρετηθείτε αποκεί σ᾽ ό,τι χρειαστείτε, φτάνει να φροντίζετε και σεις τα συμφέροντά μας όπως θα φροντίζουμε εμείς τα δικά σας».
[5.2.35] Ακούγοντας αυτά οι Λακεδαιμόνιοι αποφάσισαν να διατηρήσουν στην κατοχή τους την ακρόπολη της Θήβας, και να παραπέμψουν τον Ισμηνία σε δίκη. Έστειλαν λοιπόν δικαστές, τρεις από τη Λακεδαίμονα κι έναν από κάθε πόλη, μεγάλη ή μικρή. Όταν συγκροτήθηκε το δικαστήριο, κατηγορήθηκε ο Ισμηνίας ότι ήταν φίλος των βαρβάρων, ότι δεν ωφελήθηκε η Ελλάδα που τον είχε φιλοξενήσει ο Πέρσης, ότι είχε πάρει κι εκείνος χρήματα από τον Βασιλέα κι ότι ήταν ο κύριος υπαίτιος, μαζί με τον Ανδροκλείδα, για όλη την αναταραχή στην Ελλάδα. [5.2.36] Εκείνος απολογήθηκε βέβαια για όλ᾽ αυτά, δεν κατόρθωσε όμως να τους πείσει ότι δεν ήταν φιλόδοξο και κακοποιό στοιχείο. Καταδικάστηκε λοιπόν κι εκτελέστηκε, ενώ οι οπαδοί του Λεοντιάδη κράτησαν την εξουσία στην πόλη κι υπηρετούσαν τους Λακεδαιμονίους περισσότερο κι απ᾽ όσο τούτοι τους ζητούσαν.
[5.2.37] Αυτά τα γεγονότα κέντρισαν τον ζήλο των Λακεδαιμονίων για τη συμπλήρωση του εκστρατευτικού σώματος εναντίον της Ολύνθου: διόρισαν αρμοστή τον Τελευτία, στέλνοντας μαζί του όλη τη δύναμη που τους αναλογούσε στους δέκα χιλιάδες άνδρες, και μήνυσαν στις σύμμαχες πόλεις να τον ακολουθήσουν σύμφωνα με την απόφαση των συμμάχων. Όλοι προθυμοποιήθηκαν να μπουν στις προσταγές του Τελευτία, γιατί ήταν γνωστό ότι ήξερε ν᾽ αναγνωρίζει τις υπηρεσίες που του προσφέρονται. Οι Θηβαίοι μάλιστα, επειδή ήταν αδελφός του Αγησιλάου, του ᾽στειλαν πρόθυμα και οπλίτες και ιππικό. [5.2.38] Εκείνος προχωρούσε χωρίς πολλή βιασύνη, φροντίζοντας να μη βλάπτει φιλικές πόλεις στην πορεία του και να συγκεντρώνει όσο γινόταν μεγαλύτερη δύναμη. Έστειλε ειδοποίηση στον Αμύντα, ζητώντας του να προσλάβει μισθοφόρους και να χρηματοδοτήσει τους γειτονικούς του βασιλιάδες για να τους έχει συμμάχους, αν ήθελε να πάρει πίσω την επικράτειά του. Μήνυσε και στον Δέρδα —ηγεμόνα της Ελιμίας— ότι οι Ολύνθιοι, έχοντας υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, δεν θ᾽ άφηναν ούτε το υπόλοιπο αν δεν βρισκόταν κάποιος να βάλει φραγμό στην αυθάδειά τους. [5.2.39] Χάρη σ᾽ αυτή την τακτική, έφτασε στο έδαφος των συμμάχων της Λακεδαίμονος με πάρα πολύ στρατό, πήγε στην Ποτίδαια ν᾽ αναδιοργανώσει τις δυνάμεις του κι αποκεί ξεκίνησε για το εχθρικό έδαφος.
Στην προέλασή του προς την Όλυνθο δεν πέρασε τα εδάφη της από φωτιά κι από σίδερο, πιστεύοντας ότι τέτοιες καταστροφές θα εμπόδιζαν και την προέλαση και την αποχώρησή του· όταν θ᾽ απομακρυνόταν από την πόλη, τότε θα ᾽ταν η στιγμή να κόψει τα δέντρα έτσι που να γίνουν εμπόδια σ᾽ όποιον τον ακολουθούσε. [5.2.40] Σαν έφτασε ν᾽ απέχει από την πόλη λιγότερο από δέκα στάδια, έκανε στάση, κρατώντας ο ίδιος το αριστερό τμήμα —γιατί έτσι θα είχε τη δυνατότητα να βαδίζει προς τις πύλες απ᾽ όπου έβγαιναν οι εχθροί—, ενώ η υπόλοιπη φάλαγγα των συμμάχων αναπτυσσόταν προς τα δεξιά. Από το ιππικό τοποθέτησε στο δεξιό τούς Λάκωνες, τους Θηβαίους κι όσους Μακεδόνες είχε μαζί του, ενώ κοντά του είχε τον Δέρδα και το ιππικό του —κάπου τετρακόσιους— και επειδή εκτιμούσε πολύ αυτό το ιππικό, αλλά και για να κολακέψει τον Δέρδα και να τον κάνει να πολεμήσει με περισσότερη διάθεση.
[5.2.41] Όταν ήρθαν οι εχθροί και παρατάχτηκαν αντίκρυ τους μπροστά στα τείχη, το ιππικό τους πύκνωσε τις τάξεις του κι έκανε επίθεση στους Λάκωνες και τους Βοιωτούς. Έριξαν από τ᾽ άλογό του τον Πολύχαρμο, τον Λακεδαιμόνιο ίππαρχο, τον καταπλήγωσαν καθώς ήταν πεσμένος, σκότωσαν άλλους και τελικά έτρεψαν σε φυγή το ιππικό του δεξιού κέρατος. Μόλις το ιππικό το ᾽βαλε στα πόδια, υποχώρησε και το κοντινό του πεζικό και λίγο έλειψε να νικηθεί όλο το στράτευμα· τότε όμως ο Δέρδας με τους ιππείς του έκανε επέλαση καταπάνω στις πύλες της Ολύνθου, ενώ ο Τελευτίας προχωρούσε κι αυτός με τους άνδρες του σε παράταξη μάχης. [5.2.42] Βλέποντας αυτά, το ιππικό των Ολυνθίων φοβήθηκε μην αποκοπεί από τις πύλες· έκανε λοιπόν μεταβολή και γύρισε πίσω πολύ βιαστικά. Τότε ο Δέρδας σκότωσε πολλούς ιππείς καθώς περνούσαν μπροστά του, κι αποτραβήχτηκε και το πεζικό των Ολυνθίων μέσα στην πόλη· από τούτους ωστόσο δεν σκοτώθηκαν πολλοί, γιατί βρίσκονταν κοντά στα τείχη.
[5.2.43] Μετά τη νίκη του αυτή κι αφού στήθηκε τρόπαιο, ο Τελευτίας έφυγε, κόβοντας βέβαια τα δέντρα. Με το τέλος της καλοκαιρινής τούτης εκστρατείας απέλυσε και το μακεδονικό στράτευμα και τις δυνάμεις του Δέρδα. Πολλές φορές όμως έκαναν κι οι Ολύνθιοι επιδρομές στις πόλεις που είχαν συμμαχήσει με τους Λακεδαιμονίους, λεηλατώντας και σκοτώνοντας κόσμο.
[381 π.Χ.]