Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Ρητορική (1391b-1392a)
[XVIII] Ἐπεὶ δὲ ἡ τῶν πιθανῶν λόγων χρῆσις πρὸς κρίσιν ἐστί (περὶ ὧν γὰρ ἴσμεν καὶ κεκρίκαμεν οὐδὲν ἔτι δεῖ λόγου), ἔστι δ᾽ ἐάν τε πρὸς ἕνα τις τῷ λόγῳ χρώμενος προτρέπῃ ἢ ἀποτρέπῃ, οἷον οἱ νουθετοῦντες ποιοῦσιν ἢ πείθοντες (οὐδὲν γὰρ ἧττον κριτὴς ὁ εἷς· ὃν γὰρ δεῖ πεῖσαι, οὗτός ἐστιν ὡς εἰπεῖν ἁπλῶς κριτής), ἐάν τε πρὸς ἀμφισβητοῦντας, ἐάν τε πρὸς ὑπόθεσιν λέγῃ τις, ὁμοίως (τῷ γὰρ λόγῳ ἀνάγκη χρῆσθαι καὶ ἀναιρεῖν τὰ ἐναντία, πρὸς ἃ ὥσπερ ἀμφισβητοῦντα τὸν λόγον ποιεῖται), ὡσαύτως δὲ καὶ ἐν τοῖς ἐπιδεικτικοῖς (ὥσπερ γὰρ πρὸς κριτὴν τὸν θεωρὸν ὁ λόγος συνέστηκεν, ὅλως δὲ μόνος ἐστὶν ἁπλῶς κριτὴς ἐν τοῖς πολιτικοῖς ἀγῶσιν ὁ τὰ ζητούμενα κρίνων· τά τε γὰρ ἀμφισβητούμενα ζητεῖται πῶς ἔχει, καὶ περὶ ὧν βουλεύονται), περὶ δὲ τῶν κατὰ τὰς πολιτείας ἠθῶν ἐν τοῖς συμβουλευτικοῖς εἴρηται πρότερον — ὥστε διωρισμένον ἂν εἴη πῶς τε καὶ διὰ τίνων τοὺς λόγους ἠθικοὺς ποιητέον. |
[18] Δεδομένου ότι τους πειστικούς λόγους τους χρησιμοποιούμε αποβλέποντας σε κάποια κρίση (για θέματα που τα ξέρουμε πια και έχουν κριθεί, δεν χρειάζεται, φυσικά, καμιά πλέον επιχειρηματολογία), και δεδομένου ότι αυτή είναι η περίπτωση ακόμα και όταν με τον λόγο μας απευθυνόμαστε σε ένα μόνο άτομο θέλοντας να το προτρέψουμε σε κάτι ή να το αποτρέψουμε από κάτι, όπως κάνουν π.χ. όσοι δίνουν συμβουλές σε κάποιον ή προσπαθούν να πείσουν κάποιον για κάτι (το ένα άτομο δεν είναι, βέβαια, λιγότερο κριτής· γιατί κριτής —για να το πούμε έτσι— είναι γενικά το άτομο που πρέπει να πείσουμε), παρόμοια και όταν μιλούμε εναντίον ενός αντιπάλου ή εναντίον μιας άποψης (γιατί δεν μπορεί παρά να χρησιμοποιηθεί ο λόγος προκειμένου να αναιρεθούν οι αντίθετες απόψεις, που ο λόγος τις αντιμετωπίζει σαν αντίπαλο), το ίδιο και στην περίπτωση των επιδεικτικών λόγων (όπου επίσης ο λόγος οργανώνεται για τον θεατή/ακροατή ως κριτή)· γενικά, πάντως, κριτής στην κυριολεξία είναι μόνο εκείνος που παίρνει αποφάσεις για τα ερωτήματα που τίθενται όταν συζητούνται πολιτικές υποθέσεις, όπου το ζητούμενο είναι πώς ακριβώς έχουν α) τα πράγματα για τα οποία υπάρχει αμφισβήτηση, β) αυτά που έρχονται για συζήτηση· δεδομένου, τέλος, ότι μιλήσαμε ήδη —κατά την πραγμάτευση του συμβουλευτικού είδους των λόγων— για το είδος του χαρακτήρα που προσιδιάζει στα διάφορα επιμέρους πολιτεύματα, ας θεωρηθεί ότι έχει προσδιορισθεί το πώς και με ποιά μέσα πρέπει να δίνεται ηθικός χαρακτήρας στους λόγους. |