[265] Εξέτασε λοιπόν παράλληλα, Αισχίνη, με ηρεμία και χωρίς οργή, τον βίο και την πολιτεία των δυο μας. Έπειτα ρώτησε αυτούς εδώ ποιανού την τύχη θα ήθελε να έχει ο καθένας τους. Εσύ έκανες τον δάσκαλο, εγώ φοιτούσα· εσύ ήσουν βοηθός σε τελετές μύησης, εγώ ήμουν ένας από τους μυημένους· εσύ ήσουν ένας γραφιάς, εγώ συμμετείχα στην Εκκλησία του Δήμου· εσύ ένας θεατρίνος της κακιάς ώρας (: τρίτης κατηγορίας), εγώ θεατής· εσένα γιουχάιζαν, εγώ αποδοκίμασα με σφυρίγματα· η όλη πολιτική σου έχει εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των εχθρών, η δική μου την πατρίδα. [266] Αφήνω τα υπόλοιπα, αλλά σήμερα, αυτή τη στιγμή, περνώ από δοκιμασία για την απονομή στεφάνου, και όσο για τη μη συμμετοχή μου ούτε και στην παραμικρή αδικία, έχει αναγνωριστεί από όλους· αντίθετα, για σένα υπάρχει διάχυτη η γνώμη ότι είσαι συκοφάντης, και με κίνδυνο αγωνίζεσαι για το αν θα πρέπει να συνεχίσεις να κάνεις αυτό ή να πάψεις πια, αν δεν πάρεις το ένα πέμπτο των ψήφων. Αυτή είναι η καλή τύχη που απολαμβάνεις εσύ που κατηγορείς τη δική μου. Δεν το βλέπεις;
[267] Ας διαβάσω λοιπόν σε σας και τις μαρτυρίες για τις δημόσιες υποχρεώσεις που έχω αναλάβει. Κοντά σ᾽ αυτές κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, και διάβασε και τους στίχους που κακοποιούσες:
έρχομαι από τους κρυψώνες των νεκρών
και από τις πύλες τους σκότους
και:
να ξέρεις, θα αναγγείλω
κακές ειδήσεις, χωρίς να το θέλω
και «κακήν κακώς» να σε καταστρέψουν πρωτίστως οι θεοί και μετά όλοι αυτοί εδώ, αφού είσαι κακός και ως πολίτης και ως κομπάρσος. Διάβασε τις μαρτυρίες.

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

[268] Όσον αφορά λοιπόν στις σχέσεις μου με την πόλη, έτσι συμπεριφέρθηκα· όσον αφορά όμως στην ιδιωτική μου ζωή, αν δεν γνωρίζετε όλοι ότι υπήρξα καταδεκτικός, φιλάνθρωπος και συμπαραστάτης σε όσους είχαν κάποιαν ανάγκη, σιωπώ. Και δεν θα πω τίποτε ούτε και θα παρουσιάσω καμιά μαρτυρία γι᾽ αυτά, ούτε δηλαδή αν ελευθέρωσα από τους εχθρούς πληρώνοντας λύτρα κάποιους αιχμαλώτους, ούτε αν βοήθησα μερικούς να παντρέψουν τις κόρες τους, ούτε για καμιά από παρόμοιες ενέργειες, γιατί είναι ζήτημα αρχής για εμένα. [269] Πιστεύω πως ο ευεργετηθείς οφείλει να θυμάται την ευεργεσία σε όλη του τη ζωή, ενώ ο ευεργέτης πρέπει να την ξεχνάει αμέσως, εφόσον βέβαια ο ένας πρέπει να φέρεται σωστά, κι ο άλλος μεγαλόψυχα. Το να υπενθυμίζει κανείς τις ευεργεσίες που έκανε και να τις αναφέρει, είναι κάτι παρόμοιο με προσβολή. Γι᾽ αυτό, δεν πρόκειται να κάνω κάτι παρόμοιο ούτε καν να παρασυρθώ, αλλά όποια γνώμη έχετε σχηματίσει για μένα σχετικά με αυτά, αυτό μου είναι αρκετό.
[270] Επειδή τελείωσα με τα θέματα της ιδιωτικής μου ζωής, θέλω να πω σε σας λίγα ακόμη για τις δημόσιες υποθέσεις. Αν λοιπόν μπορείς, Αισχίνη, να κατονομάσεις οποιονδήποτε άνθρωπο ανά την υφήλιο, Έλληνα ή βάρβαρο, που να υπήρξε αλώβητος από τη δυναστεία του Φιλίππου παλαιότερα και σήμερα του Αλεξάνδρου, πάει καλά, παραδέχομαι ότι η δική μου, είτε τύχη είτε κακοτυχία θέλεις να την ονομάζεις, έχει γίνει η αιτία όλων των κακών [271] Αν όμως έχουν πάθει πολλές και φοβερές συμφορές πολλοί άνθρωποι, που ποτέ, όχι μόνο δεν με είδαν, αλλά ούτε και τη φωνή μου έχουν ακούσει, και όχι μόνο μεμονωμένα άτομα αλλά και πόλεις ολόκληρες και έθνη, πόσο πιο δίκαιο και πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι, καθώς φαίνεται, να θεωρήσεις αιτία αυτών των συμφορών την κοινή τύχη όλης της ανθρωπότητας και κάποιαν ασταμάτητη ορμητική ροή των γεγονότων, σκληρή και όχι τέτοια που της άξιζε. [272] Εσύ λοιπόν παραβλέπεις αυτά και κατηγορείς εμένα, που πολιτεύτηκα στο πλευρό των συμπολιτών μου, και μάλιστα ενώ γνωρίζεις ότι, αν όχι όλες, ένα μέρος τουλάχιστον από αυτές τις προσβολές αφορούν σε όλους και πολύ περισσότερο σε εσένα. Γιατί, αν εγώ είχα απόλυτη εξουσία να παίρνω αποφάσεις μόνος μου για τις υποθέσεις της πόλης, θα είχατε το δικαίωμα εσείς οι άλλοι ρήτορες να με κατηγορείτε. [273] Αλλά, αφού ήσασταν παρόντες σε όλες τις συνελεύσεις και πάντοτε η πόλη πρότεινε να εξετάσετε από κοινού το δημόσιο συμφέρον και όλοι είχατε τότε τη γνώμη ότι οι προτάσεις μου ήταν οι καλύτερες, και ιδιαίτερα εσύ (γιατί ασφαλώς δεν έκανες σ᾽ εμένα από αγάπη την παραχώρηση να απολαμβάνω ελπίδες, δόξες και τιμές, πράγματα που ταίριαζαν όλα τότε στις ενέργειές μου, αλλά επειδή προφανώς η αλήθεια ήταν πιο ισχυρή και δεν είχες τίποτε καλύτερο να προτείνεις), τότε, πώς δεν αδικείς και δεν κάνεις φοβερά πράγματα με το να επικρίνεις τώρα τις προτάσεις αυτές από τις οποίες δεν είχες να κάνεις καλύτερες; [274] Εγώ τουλάχιστον βλέπω ότι τα ζητήματα αυτά είναι κατά κάποιον τρόπο καθορισμένα και τακτοποιημένα σε όλους τους άλλους ανθρώπους. Αδικεί κάποιος εσκεμμένως· οργή και τιμωρία εναντίον του. Διαπράττει αδικήματα άθελά του· τον συγχωρούν αντί να τον τιμωρήσουν. Κάποιος χωρίς να αδικεί ή να κάνει λάθη αφιερώνει τον εαυτό του σ᾽ αυτό που όλοι εκτιμούν ότι είναι ωφέλιμο και αποτυγχάνει μαζί με όλους· δεν είναι δίκαιο να κατηγορούν έναν τέτοιο άνθρωπο και να τον λοιδορούν αλλά να λυπούνται μαζί του. [275] Όλες αυτές τις διακρίσεις θα τις βρούμε όχι μόνο ενσωματωμένες στους νόμους αλλά και η ίδια η φύση έτσι έχει καθορίσει με τους άγραφους νόμους και τις συνήθειες των ανθρώπων. Ο Αισχίνης λοιπόν τόσο πολύ έχει ξεπεράσει κάθε άνθρωπο σε ωμότητα και συκοφαντία, ώστε να κατηγορεί εμένα ακόμη και γι᾽ αυτά που ο ίδιος τα ανέφερε ως ατυχήματα.