Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΞΕΝΟΦΩΝ

Ἑλληνικά (4.2.18-4.2.23)

[4.2.18] Αὕτη μὲν δὴ ἑκατέρων ἡ δύναμις ἐγένετο. οἱ δὲ Βοιωτοὶ ἕως μὲν τὸ εὐώνυμον εἶχον, οὐδέν τι κατήπειγον τὴν μάχην συνάπτειν· ἐπεὶ δὲ οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κατὰ Λακεδαιμονίους ἐγένοντο, αὐτοὶ δὲ τὸ δεξιὸν ἔσχον καὶ κατ᾽ Ἀχαιοὺς ἀντετάχθησαν, εὐθὺς τά τε ἱερὰ καλὰ ἔφασαν εἶναι καὶ παρήγγειλαν παρασκευάζεσθαι ὡς μάχης ἐσομένης. καὶ πρῶτον μὲν ἀμελήσαντες τοῦ εἰς ἑκκαίδεκα βαθεῖαν παντελῶς ἐποιήσαντο τὴν φάλαγγα, ἔτι δὲ καὶ ἦγον ἐπὶ τὰ δεξιά, ὅπως ὑπερέχοιεν τῷ κέρατι τῶν πολεμίων· οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι, ἵνα μὴ διασπασθείησαν, ἐπηκολούθουν, καίπερ γιγνώσκοντες ὅτι κίνδυνος εἴη κυκλωθῆναι. [4.2.19] τέως μὲν οὖν οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐκ ᾐσθάνοντο προσιόντων τῶν πολεμίων· καὶ γὰρ ἦν λάσιον τὸ χωρίον· ἐπεὶ δ᾽ ἐπαιάνισαν, τότε δὴ ἔγνωσαν, καὶ εὐθὺς ἀντιπαρήγγειλαν ἅπαντας διασκευάζεσθαι ὡς εἰς μάχην. ἐπεὶ δὲ συνετάχθησαν ὡς ἑκάστους οἱ ξεναγοὶ ἔταξαν, παρηγγύησαν μὲν ἀκολουθεῖν τῷ ἡγουμένῳ, ἦγον δὲ καὶ οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐπὶ τὰ δεξιά, καὶ οὕτω πολὺ ὑπερέτεινον τὸ κέρας, ὥστε τῶν Ἀθηναίων αἱ μὲν ἓξ φυλαὶ κατὰ τοὺς Λακεδαιμονίους ἐγένοντο, αἱ δὲ τέτταρες κατὰ Τεγεάτας. [4.2.20] οὐκέτι δὲ στάδιον ἀπεχόντων, σφαγιασάμενοι οἱ Λακεδαιμόνιοι τῇ Ἀγροτέρᾳ, ὥσπερ νομίζεται, τὴν χίμαιραν, ἡγοῦντο ἐπὶ τοὺς ἐναντίους, τὸ ὑπερέχον ἐπικάμψαντες εἰς κύκλωσιν. ἐπεὶ δὲ συνέμειξαν, οἱ μὲν ἄλλοι σύμμαχοι πάντες οἱ τῶν Λακεδαιμονίων ἐκρατήθησαν ὑπὸ τῶν ἐναντίων, Πελληνεῖς δὲ κατὰ Θεσπιέας γενόμενοι ἐμάχοντό τε καὶ ἐν χώρᾳ ἔπιπτον ἑκατέρων. [4.2.21] αὐτοὶ δὲ οἱ Λακεδαιμόνιοι ὅσον τε κατέσχον τῶν Ἀθηναίων ἐκράτησαν, καὶ κυκλωσάμενοι τῷ ὑπερέχοντι πολλοὺς ἀπέκτειναν αὐτῶν, καὶ ἅτε δὴ ἀπαθεῖς ὄντες, συντεταγμένοι ἐπορεύοντο· καὶ τὰς μὲν τέτταρας φυλὰς τῶν Ἀθηναίων πρὶν ἐκ τῆς διώξεως ἐπαναχωρῆσαι παρῆλθον, ὥστε οὐκ ἀπέθανον αὐτῶν πλὴν εἴ τις ἐν τῇ συμβολῇ ὑπὸ Τεγεατῶν· [4.2.22] τοῖς δ᾽ Ἀργείοις ἐπιτυγχάνουσιν οἱ Λακεδαιμόνιοι ἀναχωροῦσι, καὶ μέλλοντος τοῦ πρώτου πολεμάρχου ἐκ τοῦ ἐναντίου συμβάλλειν αὐτοῖς, λέγεται ἄρα τις ἀναβοῆσαι παρεῖναι τοὺς πρώτους. ὡς δὲ τοῦτ᾽ ἐγένετο, παραθέοντας δὴ παίοντες εἰς τὰ γυμνὰ πολλοὺς ἀπέκτειναν αὐτῶν. ἐπελάβοντο δὲ καὶ Κορινθίων ἀναχωρούντων. ἔτι δ᾽ ἐπέτυχον οἱ Λακεδαιμόνιοι καὶ τῶν Θηβαίων τισὶν ἀναχωροῦσιν ἐκ τῆς διώξεως, καὶ ἀπέκτειναν συχνοὺς αὐτῶν. [4.2.23] τούτων δὲ γενομένων, οἱ ἡττώμενοι τὸ μὲν πρῶτον ἔφευγον πρὸς τὰ τείχη· ἔπειτα δ᾽ εἰρξάντων Κορινθίων πάλιν κατεσκήνησαν εἰς τὸ ἀρχαῖον στρατόπεδον. Λακεδαιμόνιοι δ᾽ αὖ ἐπαναχωρήσαντες, ἔνθα τὸ πρῶτον τοῖς πολεμίοις συνέμειξαν, ἐστήσαντο τροπαῖον. καὶ αὕτη μὲν δὴ ἡ μάχη οὕτως ἐγένετο.

[4.2.18] Αυτές λοιπόν ήταν οι δυνάμεις των δύο παρατάξεων. Οι Βοιωτοί δεν έδειχναν καμία βία να δώσουν μάχη όσο κρατούσαν το αριστερό τμήμα· μόλις όμως έπιασαν το δεξιό αντίκρυ στους Αχαιούς (και βρέθηκαν αντίκρυ στους Λακεδαιμονίους οι Αθηναίοι), δήλωσαν αμέσως ότι τα σημάδια της θυσίας ήταν ευνοϊκά και παρήγγειλαν να γίνουν ετοιμασίες για μάχη. Κι ευθύς δίχως να κρατήσουν τη διάταξη των δεκαέξι σειρών, παρέταξαν τη φάλαγγά τους σε μεγάλο βάθος και ταυτόχρονα οδήγησαν όλη την παράταξη προς τα δεξιά για να υπερκεράσουν τους εχθρούς. Οι Αθηναίοι ήξεραν ότι μ᾽ αυτόν τον τρόπο κινδύνευαν να κυκλωθούν, αλλά τους ακολούθησαν για να μη διασπάσουν το μέτωπο.
[4.2.19] Για κάποιο διάστημα οι Λακεδαιμόνιοι δεν αντιλήφθηκαν πως ο εχθρός προχωρούσε καταπάνω τους, επειδή η περιοχή ήταν κατάφυτη· μόνο όταν οι άλλοι άρχισαν να τραγουδούν τον παιάνα κατάλαβαν κι έδωσαν κι εκείνοι τη διαταγή να ετοιμαστούν όλοι για τη μάχη. Αφού λοιπόν παρατάχτηκαν όλες οι συμμαχικές μονάδες σύμφωνα με τις διαταγές των αξιωματικών–συνδέσμων, τους διέταξαν ν᾽ ακολουθεί η καθεμιά τους εκείνη που είχε το πρόσταγμα. Οι Λακεδαιμόνιοι οδήγησαν κι εκείνοι την παράταξή τους προς τα δεξιά, και υπερκέρασαν τόσο πολύ τον εχθρό, ώστε από τους Αθηναίους μόνο οι έξι φυλές βρέθηκαν αντίκρυ στους Λακεδαιμονίους, ενώ οι τέσσερις είχαν αντίκρυ τους τούς Τεγεάτες. [4.2.20] Την ώρα που δεν απείχαν πια ούτε ένα στάδιο αναμεταξύ τους, οι Λακεδαιμόνιοι θυσίασαν κατά τα έθιμά τους μια κατσίκα στην Άρτεμη Αγροτέρα και κατόπιν επιτέθηκαν πρώτοι στους αντιπάλους, χρησιμοποιώντας τη δύναμη που τους περίσσευε από τα δεξιά για να τους κυκλώσουν.
Όταν άρχισε η συμπλοκή, όλοι οι άλλοι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων νικήθηκαν από τους αντικρινούς τους· μόνο οι Πελληνείς, που είχαν απέναντί τους τούς Θεσπιείς, εξακολούθησαν να πολεμούν και σκοτώθηκαν πολλοί κι από τις δυο μεριές. [4.2.21] Οι Λακεδαιμόνιοι πάλι νίκησαν όσους Αθηναίους είχαν μπρος τους, και κυκλώνοντάς τους με το περισσευούμενο δεξιό κέρας σκότωσαν πολλούς. Έπειτα, καθώς οι ίδιοι ήταν ανέπαφοι, προχώρησαν συνταγμένοι και προσπέρασαν τις τέσσερις άλλες φυλές των Αθηναίων προτού γυρίσουν από την καταδίωξη· έτσι, αυτοί δεν είχαν άλλες απώλειες παρά εκείνες που μπορεί να τους προξένησαν κατά τη σύγκρουση οι Τεγεάτες. [4.2.22] Τους Αργείους όμως τους πρόλαβαν οι Λακεδαιμόνιοι την ώρα που επέστρεφαν· λένε ότι ενώ ο επικεφαλής πολέμαρχος ετοιμαζόταν να τους επιτεθεί κατά μέτωπο, κάποιος φώναξε ν᾽ αφήσουν να περάσουν οι πρώτοι. Αμέσως μετά οι Λακεδαιμόνιοι όρμησαν καταπάνω τους και, χτυπώντας τους από την αφύλαχτη πλευρά, καθώς εκείνοι περνούσαν τρέχοντας μπροστά τους, σκότωσαν πολλούς. Επιτέθηκαν και στους Κορινθίους την ώρα που γύριζαν. Τέλος οι Λακεδαιμόνιοι πέτυχαν και μερικούς Θηβαίους στην επιστροφή τους από την καταδίωξη, και σκότωσαν κι απ᾽ αυτούς πολλούς..
[4.2.23] Ύστερα απ᾽ αυτά, οι νικημένοι έτρεξαν πρώτα προς τα τείχη της Κορίνθου, επειδή όμως οι Κορίνθιοι δεν τους άφησαν να μπουν, κατασκήνωσαν ξανά στο παλιό τους στρατόπεδο. Οι Λακεδαιμόνιοι πάλι γύρισαν πίσω στο σημείο όπου είχε πρωτοαρχίσει η μάχη κι έστησαν τρόπαιο. Έτσι τέλειωσε αυτή η μάχη.