Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΟΜΗΡΟΣ

Ἰλιάς (4.364-4.456)


Ὣς εἰπὼν τοὺς μὲν λίπεν αὐτοῦ, βῆ δὲ μετ᾽ ἄλλους.
365 εὗρε δὲ Τυδέος υἱόν, ὑπέρθυμον Διομήδεα,
ἑσταότ᾽ ἔν θ᾽ ἵπποισι καὶ ἅρμασι κολλητοῖσι·
πὰρ δέ οἱ ἑστήκει Σθένελος, Καπανήϊος υἱός.
καὶ τὸν μὲν νείκεσσεν ἰδὼν κρείων Ἀγαμέμνων,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
370 «ὤ μοι, Τυδέος υἱὲ δαΐφρονος ἱπποδάμοιο,
τί πτώσσεις, τί δ᾽ ὀπιπεύεις πολέμοιο γεφύρας;
οὐ μὲν Τυδέϊ γ᾽ ὧδε φίλον πτωσκαζέμεν ἦεν,
ἀλλὰ πολὺ πρὸ φίλων ἑτάρων δηΐοισι μάχεσθαι,
ὡς φάσαν οἵ μιν ἴδοντο πονεύμενον· οὐ γὰρ ἔγωγε
375 ἤντησ᾽ οὐδὲ ἴδον· περὶ δ᾽ ἄλλων φασὶ γενέσθαι.
ἤτοι μὲν γὰρ ἄτερ πολέμου εἰσῆλθε Μυκήνας
ξεῖνος ἅμ᾽ ἀντιθέῳ Πολυνείκεϊ, λαὸν ἀγείρων·
οἱ δὲ τότ᾽ ἐστρατόωνθ᾽ ἱερὰ πρὸς τείχεα Θήβης,
καί ῥα μάλα λίσσοντο δόμεν κλειτοὺς ἐπικούρους·
380 οἱ δ᾽ ἔθελον δόμεναι καὶ ἐπῄνεον ὡς ἐκέλευον·
ἀλλὰ Ζεὺς ἔτρεψε παραίσια σήματα φαίνων.
οἱ δ᾽ ἐπεὶ οὖν ᾤχοντο ἰδὲ πρὸ ὁδοῦ ἐγένοντο,
Ἀσωπὸν δ᾽ ἵκοντο βαθύσχοινον λεχεποίην,
ἔνθ᾽ αὖτ᾽ ἀγγελίην ἐπὶ Τυδῆ στεῖλαν Ἀχαιοί.
385 αὐτὰρ ὁ βῆ, πολέας δὲ κιχήσατο Καδμεΐωνας
δαινυμένους κατὰ δῶμα βίης Ἐτεοκληείης.
ἔνθ᾽ οὐδὲ ξεῖνός περ ἐὼν ἱππηλάτα Τυδεὺς
τάρβει, μοῦνος ἐὼν πολέσιν μετὰ Καδμείοισιν,
ἀλλ᾽ ὅ γ᾽ ἀεθλεύειν προκαλίζετο, πάντα δ᾽ ἐνίκα
390 ῥηϊδίως· τοίη οἱ ἐπίρροθος ἦεν Ἀθήνη.
οἱ δὲ χολωσάμενοι Καδμεῖοι, κέντορες ἵππων,
ἂψ ἄρ᾽ ἀνερχομένῳ πυκινὸν λόχον εἷσαν ἄγοντες,
κούρους πεντήκοντα· δύω δ᾽ ἡγήτορες ἦσαν,
Μαίων Αἱμονίδης, ἐπιείκελος ἀθανάτοισιν,
395 υἱός τ᾽ Αὐτοφόνοιο, μενεπτόλεμος Πολυφόντης.
Τυδεὺς μὲν καὶ τοῖσιν ἀεικέα πότμον ἐφῆκε·
πάντας ἔπεφν᾽, ἕνα δ᾽ οἶον ἵει οἶκόνδε νέεσθαι·
Μαίον᾽ ἄρα προέηκε, θεῶν τεράεσσι πιθήσας.
τοῖος ἔην Τυδεὺς Αἰτώλιος· ἀλλὰ τὸν υἱὸν
400 γείνατο εἷο χέρεια μάχῃ, ἀγορῇ δέ τ᾽ ἀμείνω.»
Ὣς φάτο, τὸν δ᾽ οὔ τι προσέφη κρατερὸς Διομήδης,
αἰδεσθεὶς βασιλῆος ἐνιπὴν αἰδοίοιο·
τὸν δ᾽ υἱὸς Καπανῆος ἀμείψατο κυδαλίμοιο·
«Ἀτρεΐδη, μὴ ψεύδε᾽ ἐπιστάμενος σάφα εἰπεῖν·
405 ἡμεῖς τοι πατέρων μέγ᾽ ἀμείνονες εὐχόμεθ᾽ εἶναι·
ἡμεῖς καὶ Θήβης ἕδος εἵλομεν ἑπταπύλοιο,
παυρότερον λαὸν ἀγαγόνθ᾽ ὑπὸ τεῖχος ἄρειον,
πειθόμενοι τεράεσσι θεῶν καὶ Ζηνὸς ἀρωγῇ·
κεῖνοι δὲ σφετέρῃσιν ἀτασθαλίῃσιν ὄλοντο.
410 τῶ μή μοι πατέρας ποθ᾽ ὁμοίῃ ἔνθεο τιμῇ.»
Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη κρατερὸς Διομήδης·
«τέττα, σιωπῇ ἧσο, ἐμῷ δ᾽ ἐπιπείθεο μύθῳ·
οὐ γὰρ ἐγὼ νεμεσῶ Ἀγαμέμνονι, ποιμένι λαῶν,
ὀτρύνοντι μάχεσθαι ἐϋκνήμιδας Ἀχαιούς·
415 τούτῳ μὲν γὰρ κῦδος ἅμ᾽ ἕψεται, εἴ κεν Ἀχαιοὶ
Τρῶας δῃώσωσιν ἕλωσί τε Ἴλιον ἱρήν,
τούτῳ δ᾽ αὖ μέγα πένθος Ἀχαιῶν δῃωθέντων.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ καὶ νῶϊ μεδώμεθα θούριδος ἀλκῆς.»
Ἦ ῥα, καὶ ἐξ ὀχέων σὺν τεύχεσιν ἆλτο χαμᾶζε·
420 δεινὸν δ᾽ ἔβραχε χαλκὸς ἐπὶ στήθεσσιν ἄνακτος
ὀρνυμένου· ὑπό κεν ταλασίφρονά περ δέος εἷλεν.
Ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἐν αἰγιαλῷ πολυηχέϊ κῦμα θαλάσσης
ὄρνυτ᾽ ἐπασσύτερον Ζεφύρου ὕπο κινήσαντος·
πόντῳ μέν τε πρῶτα κορύσσεται, αὐτὰρ ἔπειτα
425 χέρσῳ ῥηγνύμενον μεγάλα βρέμει, ἀμφὶ δέ τ᾽ ἄκρας
κυρτὸν ἐὸν κορυφοῦται, ἀποπτύει δ᾽ ἁλὸς ἄχνην·
ὣς τότ᾽ ἐπασσύτεραι Δαναῶν κίνυντο φάλαγγες
νωλεμέως πόλεμόνδε· κέλευε δὲ οἷσιν ἕκαστος
ἡγεμόνων· οἱ δ᾽ ἄλλοι ἀκὴν ἴσαν, οὐδέ κε φαίης
430 τόσσον λαὸν ἕπεσθαι ἔχοντ᾽ ἐν στήθεσιν αὐδήν,
σιγῇ δειδιότες σημάντορας· ἀμφὶ δὲ πᾶσι
τεύχεα ποικίλ᾽ ἔλαμπε, τὰ εἱμένοι ἐστιχόωντο.
Τρῶες δ᾽, ὥς τ᾽ ὄϊες πολυπάμονος ἀνδρὸς ἐν αὐλῇ
μυρίαι ἑστήκασιν ἀμελγόμεναι γάλα λευκόν,
435 ἀζηχὲς μεμακυῖαι ἀκούουσαι ὄπα ἀρνῶν,
ὣς Τρώων ἀλαλητὸς ἀνὰ στρατὸν εὐρὺν ὀρώρει·
οὐ γὰρ πάντων ἦεν ὁμὸς θρόος οὐδ᾽ ἴα γῆρυς,
ἀλλὰ γλῶσσ᾽ ἐμέμικτο, πολύκλητοι δ᾽ ἔσαν ἄνδρες.
ὦρσε δὲ τοὺς μὲν Ἄρης, τοὺς δὲ γλαυκῶπις Ἀθήνη
440 Δεῖμός τ᾽ ἠδὲ Φόβος καὶ Ἔρις ἄμοτον μεμαυῖα,
Ἄρεος ἀνδροφόνοιο κασιγνήτη ἑτάρη τε,
ἥ τ᾽ ὀλίγη μὲν πρῶτα κορύσσεται, αὐτὰρ ἔπειτα
οὐρανῷ ἐστήριξε κάρη καὶ ἐπὶ χθονὶ βαίνει·
ἥ σφιν καὶ τότε νεῖκος ὁμοίϊον ἔμβαλε μέσσῳ
445 ἐρχομένη καθ᾽ ὅμιλον, ὀφέλλουσα στόνον ἀνδρῶν.
Οἱ δ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἐς χῶρον ἕνα ξυνιόντες ἵκοντο,
σύν ῥ᾽ ἔβαλον ῥινούς, σὺν δ᾽ ἔγχεα καὶ μένε᾽ ἀνδρῶν
χαλκεοθωρήκων· ἀτὰρ ἀσπίδες ὀμφαλόεσσαι
ἔπληντ᾽ ἀλλήλῃσι, πολὺς δ᾽ ὀρυμαγδὸς ὀρώρει.
450 ἔνθα δ᾽ ἅμ᾽ οἰμωγή τε καὶ εὐχωλὴ πέλεν ἀνδρῶν
ὀλλύντων τε καὶ ὀλλυμένων, ῥέε δ᾽ αἵματι γαῖα.
ὡς δ᾽ ὅτε χείμαρροι ποταμοὶ κατ᾽ ὄρεσφι ῥέοντες
ἐς μισγάγκειαν συμβάλλετον ὄβριμον ὕδωρ
κρουνῶν ἐκ μεγάλων κοίλης ἔντοσθε χαράδρης,
555 τῶν δέ τε τηλόσε δοῦπον ἐν οὔρεσιν ἔκλυε ποιμήν·
ὣς τῶν μισγομένων γένετο ἰαχή τε πόνος τε.


Είπε, τους άφησεν αυτού και πέρασε στους άλλους.
365Κι ήβρε τον μεγαλόψυχον Τυδείδη Διομήδη
ορθόν εις τ΄᾽άλογα σιμά και τ᾽ αρμοσμέν᾽ αμάξια·
ήταν σιμά του ο Σθένελος, υιός του Καπανέως.
Τον είδε ευθύς κι ονείδισεν ο μέγας Αγαμέμνων
και κείνον επροσφώνησε με λόγια φτερωμένα:
370« Οιμέν᾽, υιέ του συνετού Τυδέα του ιπποδάμου,
τι κρύβεσαι; Τες γέφυρες τι βλέπεις του πολέμου;
Να κρύβεται, όπως κρύβεσαι, δεν ήθελε ο Τυδέας,
και των συντρόφων πολύ εμπρός στην μάχην εκινούσε.
Εγώ δεν τον αντάμωσα και απ᾽ άλλους, που τον είδαν
375εις τον αγώνα το ᾽μαθα, και ότ᾽ είχε τα πρωτεία.
Ότ᾽ ήλθε αυτός ειρηνικός ως ξένος στες Μυκήνες
και ο Πολυνείκης ο λαμπρός οπού συνάζαν άνδρες
όταν στρατεύαν στ᾽ άγια της Θήβας τείχη εκείνοι·
κι επαρακάλουν εκλεκτούς συμμάχους να τους δώσουν
380και πρόθυμ᾽ έστεργε ο λαός να δώσουν, αλλ᾽ ο Δίας
την γνώμην τους εγύρισε μ᾽ αντίστροφα σημεία.
Και ότ᾽ έφυγαν, άμ᾽ έφθασαν, ως προχωρούσε ο δρόμος,
στου Ασωπού τες χορτερές άκρες γεμάτες σχοίνον,
οι Αχαιοί για μηνυτήν εστείλαν τον Τυδέα.
385Κι εκείνος επορεύθηκε κι ήβρε πολλούς Καδμείους
στου δυνατού Ετεοκλή το δώμα οπού συντρώγαν·
τότε, και αν ξένος έτυχε, ο ιππόμαχος Τυδέας
δεν εφοβείτο ανάμεσα στο πλήθος των Καδμείων,
αλλ᾽ εις αγώνα εκάλει αυτούς, και εις όλα τούς ενίκα
390εύκολα, τόσον η Αθηνά προθύμως τον βοηθούσε·
και θυμωμέν᾽ οι κεντηταί των ίππων οι Καδμείοι,
πενήντα νέους του ᾽στησαν καρτέρι στην οδόν του
και τους οδήγα ο Μαίονας ισόθεος Αιμονίδης
με του Αυτοφόνου τον υιόν γενναίον Πολυφόντην.
395Αλλ᾽ άσχημα εθανάτωσε κι εκείνους ο Τυδέας·
τους φόνευσ᾽ όλους κι έστειλε μόν᾽ ένα στην πατρίδα,
τον Μαίον᾽, ως τον δίδαξαν τα θεϊκά σημεία.
Ιδού ποιος ήταν ο Τυδεύς από την Αιτωλίαν.
Αλλά τούτος εγέννησεν υιόν κατώτερόν του
400στην μάχην, αν και ανώτερον στη γλώσσα και στους λόγους».
Λόγον σ᾽ αυτά δεν πρόφερεν ο δυνατός Διομήδης·
εντράπη τον ονειδισμόν του σεβαστού κυρίου·
αλλά του απάντησ᾽ ο υιός του ενδόξου Καπανέως:
«Ενώ σωστά ξέρεις να ειπείς, μη ψεύδεσαι, Ατρείδη.
405Είμασθε των πατέρων μας πλιότερ᾽ ανδρειωμένοι·
τα άρεια τείχη επήραμε της επταπύλου Θήβης
εμείς, αν και ολιγότερος λαός μας ακολούθα,
θαρρώντας εις τα θεϊκά σημάδια και στον Δία·
κι εκείνοι αντίς εχάθηκαν απ᾽ τ᾽ ασεβήματά των·
410όθεν με τους πατέρες μας ποτέ μη μας συγκρίνεις».
Μ᾽ άγριο βλέμμα του ομίλησεν ο δυνατός Διομήδης:
«Πατέρα, σώπα τώρ᾽ αυτού, και ό,τι σου λέγω στέργε·
δεν κατακρίνω εγώ ποσώς τον αρχηγόν Ατρείδην,
αν τους ανδρείους Αχαιούς παρακινεί στην μάχην.
415Εκείνου η δόξα θα ᾽ν᾽, εάν οι Αχαιοί τους Τρώας
νικήσουν και την ιερά Τρωάδα ρίξουν κάτω·
κι εκείνου πάλι, αν χαλασθούν οι Αχαιοί, το πένθος·
αλλ᾽ έλ᾽ αρχήν ας βάλομε κι εμείς εις τον αγώνα».
Είπε, απ᾽ τ᾽ αμάξι επήδησε στην γην με τ᾽ άρματά του·
420φοβερά εβρόντησε ο χαλκός στα στήθη του κυρίου,
ως όρμησε, ώστε θα ᾽παιρνεν τρομάραν και ο γενναίος.
Και όπως στην πολύβροντην ακρογιαλιά το κύμα,
ως το σηκώνει ο Ζέφυρος επανωτό κινείται,
φουσκώνει πριν στο πέλαγος και στην στεριά κατόπι
425σπώντας μουγγρίζει και κυρτόν έρχετ᾽ εμπρός και γύρω
στους βράχους κάμνει κορυφήν και τον αφρόν ξερνάει·
ομοίως τότ᾽ επανωτές των Δαναών κινούντο
οι φάλαγγες στον πόλεμον· και κάθε πολεμάρχος
τους ιδικούς του πρόσταζε· κι οι επίλοιποι σωπαίναν,—
430ωσάν φωνήν τόσος λαός στα στήθη να μην είχε,—
φοβούμενοι τους αρχηγούς· επάνω των ελάμπαν
τα πλουμιστά των άρματα, καθώς επροχωρούσαν.
Και οι Τρώες, ως τα πρόβατα σ᾽ αυλήν ανδρός πλουσίου
άπειρα μένουν το λευκό να τους αρμέγουν γάλα
435και όλο βελάζουν ως ακούν να κράζουν τα κριάρια,
ομοίως στον πλατύν στρατόν αλάλαζαν οι Τρώες,
ότι δεν ήτο εις όλους μια λαλιά και γλώσσα μία,
αλλά μικτή, κι ήσαν λαοί που πολλαχόθεν ήλθαν.
Τούτους ο Άρης, η Αθηνά τους Αχαιούς κεντάει,
440ο Δείμος και ο Φόβος κει, η λυσσασμένη Έρις,
πού ᾽ναι αδελφή και σύντροφη του ανθρωποφόνου Άρη,
όπου προβαίνει ως άφαντη, κι ενώ την γην κατόπι
διασκελά, στον ουρανόν την κεφαλήν στηρίζει,
όπου και τότ᾽ εγέννησεν έχθραν σ᾽ αυτούς ομοίαν
445και μες στα πλήθη εγύριζε τους πόνους να πληθύνει.
Και ότ᾽ έφθασαν κι εβρέθηκαν εις ένα τόπον όλοι,
τα τόμαρα και τ᾽ άρματα και τ᾽ ανδρειωμένα στήθη
τα χαλκοθώρηκτ᾽ έσμιξαν, κι οι ομφαλωτές ασπίδες
απ᾽ τα δυο μέρη εγγίζονταν και ο κόσμος εβροντούσε·
450κι εκεί κραυγή χαράς ανδρών που φόνευαν και βόγγος
ανδρών οπού εφονεύονταν και η γη πλημμύριζ᾽ αίμα·
και ως όταν δύο χείμαρροι, που από τα όρη ρέουν,
μέσ᾽ από κεφαλόβρυσα τ᾽ ακράτητα νερά τους
σμίγουν εις ένα σύρρυακο στα βάθη του βαράθρου –
455μακρόθε ακούει στα βουνά τον βρόντον ο ποιμένας–
όμοιος, κι εκείνοι ως έσμιξαν, αχός και αγώνας ήταν.