[196] Όλα αυτά τα πολλά που εξιστόρησα απευθύνονται σε σας, κύριοι δικαστές, και σε όσους στέκονται γύρω από το δικαστήριο και ακούν, γιατί προς αυτόν τουλάχιστον τον κατάπτυστο θα αρκούσαν λίγα λόγια και σταράτα. Αν λοιπόν, Αισχίνη, μόνο σε σένα από όλους τους άλλους αποκαλυπτόταν το μέλλον, έπρεπε να προειδοποιήσεις την πόλη τότε, όταν αυτήν την απασχολούσε αυτό· αν όμως δεν το προέβλεπες, είσαι και συ συνυπεύθυνος όσο και οι άλλοι για την άγνοια· συνεπώς, για ποιό λόγο δικαιούσαι εσύ περισσότερο να κατηγορείς εμένα από ό,τι εγώ εσένα; [197] Σε ό,τι αφορά αυτά καθεαυτά τα γεγονότα που αναφέρω (για την ώρα δεν συζητώ για τα άλλα) είμαι πολύ καλύτερος πολίτης από εσένα, καθόσον αφιέρωσα τον εαυτό μου σε ενέργειες που όλοι έκριναν ότι είναι συμφέρουσες, χωρίς να δειλιάσω ούτε και να υπολογίσω κανέναν προσωπικό κίνδυνο. Εσύ όμως ούτε έκανες άλλες προτάσεις καλύτερες από αυτές (γιατί τότε, δεν θα υιοθετούσαν αυτές) ούτε στην υλοποίηση αυτών πρόσφερες τον εαυτό σου καθόλου χρήσιμο, αλλά αποδείχτηκε ότι, στα γεγονότα που συνέβησαν, έχεις κάνει ό,τι ακριβώς θα έκανε ο πιο φαύλος άνθρωπος και ο χειρότερος εχθρός της πόλης. Και την ώρα που ο Αρίστρατος στη Νάξο και ο Αριστόλαος στη Θάσο, οι δεδηλωμένοι εχθροί της πόλης, παραπέμπουν σε δίκη τους φίλους των Αθηναίων, εδώ στην Αθήνα ο Αισχίνης κατηγορεί τον Δημοσθένη. [198] Και όμως, όποιος έχτισε πάνω στα ατυχήματα των Ελλήνων για να δοξαστεί, αυτός αξίζει μάλλον να θανατωθεί παρά να κατηγορεί άλλον· όποιον επίσης έχουν ευνοήσει οι ίδιες περιστάσεις που ευνόησαν και τους εχθρούς της πόλης, αυτός δεν μπορεί να είναι φίλος της πατρίδας. Ξεσκεπάστηκες και από τον τρόπο που ζεις και ενεργείς και από τις πράξεις σου, τόσο όταν πολιτεύεσαι όσο και όταν απέχεις από την πολιτική. Πάει να γίνει κάτι που νομίζετε ότι σας συμφέρει· άφωνος ο Αισχίνης· πήγε κάτι στραβά και δεν έγινε όπως έπρεπε· νά τος μπροστά ο Αισχίνης. Είναι όπως οι ρήξεις αγγείων και οι κακώσεις μυών και νεύρων που, όταν το σώμα πάθει κάτι κακό, τότε ενεργοποιούνται.
[199] Επειδή όμως στέκεται πολύ επίμονα στα αποτελέσματα, θέλω να σας πω κάτι παράδοξο. Αλλά, για όνομα του Δία και των θεών, ας μην το θεωρήσει κανείς υπερβολικό και ας μην εκπλαγεί, αλλά ας εξετάσει καλοπροαίρετα αυτό που λέω. Έστω λοιπόν ότι ήταν φανερά σε όλους όσα επρόκειτο να συμβούν και ότι ο καθένας τα προέβλεπε και ότι εσύ, Αισίχνη, προειδοποιούσες και διαμαρτυρόσουν με φωνές και κραυγές, εσύ που ούτε μιλιά δεν έβγαλες· ακόμη και σ᾽ αυτή την περίπτωση δεν έπρεπε η πόλη να απομακρυνθεί από τις δικές μου προτάσεις, αν βέβαια αναλογιζόταν τη δόξα, τους προγόνους ή την υστεροφημία της. [200] Τώρα βέβαια φαίνεται ότι απέτυχε η πόλη να αντιμετωπίσει τα γεγονότα, πράγμα που είναι κοινή μοίρα όλων των ανθρώπων, όταν το αποφασίσει ο θεός. Αλλά τότε, αν η πόλη μας, που διεκδικούσε την ηγεμονία των άλλων πόλεων, εγκατέλειπε στη συνέχεια την αξίωση αυτή χάρη του Φιλίππου, θα κατηγορούνταν ότι πρόδωσε όλους τους Έλληνες. Γιατί, αν είχε αφήσει χωρίς αγώνα στην τύχη τους αυτά για τα οποία οι πρόγονοί μας υπέμειναν κάθε κίνδυνο, ποιός δεν θα σε έφτυνε κατάμουτρα, Αισχίνη; [201] Όχι βέβαια την πόλη ούτε και εμένα. Με ποιά μάτια θα αντικρίζαμε, για όνομα του Δία, τους ανθρώπους που θα επισκέπτονταν την πόλη μας, αν τα πράγματα είχαν φτάσει στο σημείο που έφτασαν τώρα, και αν ο Φίλιππος είχε εκλεγεί ηγεμόνας και κυρίαρχος όλων των Ελλήνων, και αν άλλοι είχαν κάνει αυτόν τον αγώνα, για να μην συμβούν αυτά, χωρίς τη δική μας συμμετοχή, τη στιγμή μάλιστα που ποτέ ως τώρα η πόλη σε όλη την ιστορία της δεν προτίμησε την ασφάλεια, που θα της έφερε ντροπή, από τον κίνδυνο για τα ωραία ιδανικά.
[202] Ποιός από τους Έλληνες, ποιός από τους βαρβάρους δεν γνωρίζει ότι και οι Θηβαίοι και οι Λακεδαιμόνιοι, που είχαν την υπεροχή πριν από αυτούς, και ο Πέρσης βασιλιάς με μεγάλη ευχαρίστηση και χαρά θα έδιναν στην πόλη μας τη δυνατότητα να έπαιρνε ό,τι ήθελε και να κρατούσε τις κτήσεις της, αρκεί να εκτελούσε τις διαταγές τους και να άφηνε άλλον να έχει την ηγεμονία των Ελλήνων; [203] Αλλά τέτοιου είδους συμβιβασμοί δεν ήταν, όπως φαίνεται, πατροπαράδοτοι για τους Αθηναίους ούτε ανεκτοί ούτε και στη φύση τους· ούτε και μπόρεσε κανείς ποτέ ως τώρα σε όλη την ιστορία της να πείσει την πόλη να συγκαταλέγεται μεταξύ των ισχυρών μεν αλλά καταπιεστών και να είναι υποχείριο άλλων, αρκεί να έχει την ασφάλειά της· αντίθετα, δεν έπαψε να αγωνίζεται συνεχώς και να διακινδυνεύει για τα πρωτεία, την τιμή και τη δόξα. [204] Αυτά τα θεωρείτε τόσο έντιμα και ταιριαστά στα ήθη σας, ώστε επαινείτε πάρα πολύ τους προγόνους που τα τήρησαν. Πολύ φυσικό· γιατί ποιός δεν θα θαύμαζε για την αρετή τους εκείνους τους άνδρες, που έστερξαν να εγκαταλείψουν τη γη τους και την πόλη τους και να μπουν στα σκάφη, προκειμένου να μην εκτελέσουν τις διαταγές των Περσών, εκλέγοντας ναύαρχο αυτόν που τους συμβούλευσε αυτά, τον Θεμιστοκλή, και λιθοβολώντας μέχρι θανάτου τον Κυρσίλο, που τους πρότεινε να υπακούσουν στις διαταγές, και μάλιστα όχι μόνο τον ίδιο αλλά και οι γυναίκες σας τη γυναίκα του! [205] Γιατί οι Αθηναίοι της εποχής εκείνης δεν αναζητούσανε ούτε ρήτορα ούτε στρατηγό για να τους εξασφαλίσει άνετη δουλεία, αλλά πίστευαν ότι δεν αξίζει ούτε και να ζουν, αν δεν μπορούσαν να κάνουν αυτό ελεύθεροι. Ο καθένας τους νόμιζε ότι είχε γεννηθεί όχι μόνο για χάρη του πατέρα του και της μητέρας του αλλά και για χάρη της πατρίδας του. Αλλά ποιά η διαφορά; Αυτός που πιστεύει πως έχει γεννηθεί μόνο για χάρη των γονιών του, περιμένει τον μοιραίο και φυσικό θάνατο, ενώ αυτός που πιστεύει ότι έχει γεννηθεί και για την πατρίδα θα είναι πρόθυμος να πεθάνει, προκειμένου να μην την δει σκλαβωμένη, και θα θεωρήσει τους εξευτελισμούς και τις ταπεινώσεις, που κατ᾽ ανάγκη θα υπομένει σε μια υποδουλωμένη πόλη, φοβερότερες και από τον θάνατο.