[188] Αυτό λοιπόν ήταν το πρώτο ξεκίνημα των διαπραγματεύσεων με τους Θηβαίους και η πρώτη προσπάθεια προσέγγισης, γιατί πιο μπροστά οι δύο πόλεις είχαν παρασυρθεί από αυτούς σε έχθρα, μίσος και αμοιβαία δυσπιστία. Αυτό το ψήφισμα συνετέλεσε ώστε να περάσει σαν σύννεφο ο κίνδυνος που περιέζωσε τότε την πόλη. Καθήκον λοιπόν του δίκαιου πολίτη ήταν να δείξει τότε αν είχε να προτείνει κάτι καλύτερο από αυτά και όχι να επικρίνει τώρα. [189] Γιατί ο σύμβουλος και ο συκοφάντης, χωρίς να μοιάζουν σε τίποτε γενικά, διαφέρουν ωστόσο πάρα πολύ μεταξύ τους στο εξής: ο πρώτος διατυπώνει τη γνώμη του πριν από τα γεγονότα και αναλαμβάνει την ευθύνη έναντι όσων τον πίστεψαν, απέναντι στην τύχη, στην περίσταση, σε όποιον θέλει να ασκήσει κριτική· ο δεύτερος, όταν έπρεπε να μιλήσει, σιώπησε, αλλά, αν συμβεί κάτι δυσάρεστο, το εκμεταλλεύεται για να συκοφαντήσει. [190] Εκείνη λοιπόν ήταν, όπως είπα, η κρίσιμη περίσταση για κάθε άνδρα που νοιαζόταν για την πόλη και για να δώσει σωστές συμβουλές. Εγώ όμως κάνω τόσο μεγάλη παραχώρηση, ώστε, αν κάποιος μπορεί ακόμη και τώρα να παρουσιάσει κάτι καλύτερο ή αν γενικά υπήρχε κάποια άλλη δυνατότητα αντιμετώπισης των πραγμάτων, εκτός από αυτήν που υπέδειξα εγώ, παραδέχομαι ότι έχω άδικο. Γιατί, αν κανείς έχει δει τώρα κάτι που θα ωφελούσε τότε, αν πραγματοποιούνταν, παραδέχομαι ότι αυτό δεν θα έπρεπε να μου είχε διαφύγει. Αλλά, αν δεν υπάρχει ούτε υπήρχε ούτε θα μπορούσε ακόμη και σήμερα κάποιος να υποδείξει κάτι καλύτερο, τί έπρεπε να κάνει ο σύμβουλος; Δεν έπρεπε να επιλέξει την καλύτερη πολιτική από όσες είχε μπροστά του και μπορούσαν να πραγματοποιηθούν; [191] Αυτό ακριβώς έκανα, Αισχίνη, όταν ο κήρυκας ρωτούσε «ποιός θέλει να μιλήσει;» όχι «ποιός θέλει να αναμοχλεύσει τα περασμένα» ούτε ακόμη «ποιός θέλει να εγγυηθεί για τα όσα θα γίνουν στο μέλλον;». Εσύ όμως εκείνο τον καιρό καθόσουν στις συνελεύσεις άφωνος, εγώ ανέβαινα στο βήμα και μιλούσα. Και επειδή δεν μίλησες τότε, υπόδειξέ μας, έστω, τώρα. Πες μου, ποιά συμβουλή έπρεπε να βρω, ποιά καλή ευκαιρία χάθηκε για την πόλη εξαιτίας μου; Ποιά συμμαχία παρέλειψα, ποιά ενέργεια στην οποία κατά προτίμηση έπρεπε να οδηγήσω αυτούς εδώ;
[192] Τα περασμένα όλοι οι άνθρωποι τα αφήνουν πάντοτε κατά μέρος και κανένας πουθενά δεν θέτει θέμα γι᾽ αυτά. Αντίθετα, το μέλλον ή το παρόν είναι εκείνο που ζητά τη θέση του συμβούλου. Τότε λοιπόν, όπως έδειχναν τα πράγματα, άλλα από τα δεινά επρόκειτο να συμβούν, άλλα ήταν ήδη μπροστά μας. Με βάση αυτά να εξετάσεις την πολιτική μου επιλογή, μη με συκοφαντείς για το αποτέλεσμα. Γιατί η έκβαση όλων των πραγμάτων ακολουθεί τη βούληση του θεού· η επιλογή της πολιτικής είναι αυτή που φανερώνει την πρόθεση του συμβούλου. [193] Μη θεωρείς λοιπόν δικό μου φταίξιμο που ο Φίλιππος έτυχε να νικήσει στη μάχη· η έκβασή της ήταν στο χέρι του θεού, όχι στο δικό μου. Απόδειξε, Αισχίνη, ότι δεν επέλεξα όσα ήταν δυνατό να περάσουν από το μυαλό ενός ανθρώπου και ότι δεν τα πραγματοποίησα με εντιμότητα, επιμέλεια και φιλοπονία που ξεπερνούσε τις δυνάμεις μου· ή δείξε μου ότι όλα όσα επιχείρησα δεν ήταν έντιμα, αντάξια του ονόματος της πόλης και απαραίτητα, και τότε κατηγόρησέ με. [194] Αν όμως η λαίλαπα που ξέσπασε ήταν κάτι όχι μόνο πάνω από τις δικές μας δυνάμεις αλλά και από τις δυνάμεις των υπόλοιπων Ελλήνων, τί πρέπει να κάνουμε; Είναι σαν να κατηγορούσε κανείς για το ναυάγιο έναν καραβοκύρη που έκανε τα πάντα για την ασφάλεια του καραβιού του και το εξόπλισε με όλα τα μέσα με τα οποία νόμιζε ότι θα εξασφάλιζε τη σωτηρία του, αλλά στη διάρκεια του ταξιδιού συνάντησε καταιγίδα, από την οποία ταλαιπωρήθηκαν τα ξάρτια ή συνετρίβησαν ολοσχερώς. Αλλά θα μπορούσε να ισχυριστεί «δεν κυβερνούσα εγώ το πλοίο» (όπως δεν ήμουν και εγώ στρατηγός) «ούτε μπορούσα να ελέγξω την τύχη, αλλά η τύχη ελέγχει τα πάντα». [195] Σκέψου όμως και δες και εκείνη την περίπτωση· αν δηλαδή ήταν γραφτό μας να έχουμε αυτή την τύχη, όταν αγωνιζόμασταν με τους Θηβαίους στο πλευρό μας, τί θα έπρεπε να περιμένουμε, αν δεν είχαμε συμμάχους ούτε και αυτούς, αλλά είχαν πάει και αυτοί με το μέρος του Φιλίππου, πράγμα για το οποίο εκείνος έκανε τότε το παν; Και αν περιέζωσε την πόλη τόσο μεγάλος κίνδυνος και φόβος τη στιγμή που η μάχη έγινε σε απόσταση τριών ημερών από την Αττική, τί θα έπρεπε να περιμένουμε, αν η ίδια αυτή συμφορά είχε συμβεί σε κάποιο μέρος της χώρας μας; Άραγε συνειδητοποιείς ότι η μία, οι δυο, οι τρεις ημέρες έδωσαν στην πόλη τον χρόνο να σταθεί στα πόδια της, να συνέλθει, να αναπνεύσει και πολλά άλλα σωτήρια γι᾽ αυτήν, ενώ στην αντίθετη περίπτωση — αλλά δεν θεωρώ σκόπιμο να απαριθμήσω όσα ούτε καν τα δοκιμάσαμε χάρη στην εύνοια κάποιου θεού και στο γεγονός ότι η πόλη μας πρόβαλε ως ασπίδα αυτή τη συμμαχία που τώρα εσύ κατηγορείς.