Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Περικλῆς (5.1-6.5)


[5.1] Τοῦτον ὑπερφυῶς τὸν ἄνδρα θαυμάσας ὁ Περικλῆς καὶ τῆς λεγομένης μετεωρολογίας καὶ μεταρσιολεσχίας ὑποπιμπλάμενος, οὐ μόνον ὡς ἔοικε τὸ φρόνημα σοβαρὸν καὶ τὸν λόγον ὑψηλὸν εἶχε καὶ καθαρὸν ὀχλικῆς καὶ πανούργου βωμολοχίας, ἀλλὰ καὶ προσώπου σύστασις ἄθρυπτος εἰς γέλωτα καὶ πρᾳότης πορείας καὶ καταστολὴ περιβολῆς πρὸς οὐδὲν ἐκταραττομένη πάθος ἐν τῷ λέγειν καὶ πλάσμα φωνῆς ἀθόρυβον καὶ ὅσα τοιαῦτα πάντας θαυμαστῶς ἐξέπληττε. [5.2] λοιδορούμενος γοῦν ποτε καὶ κακῶς ἀκούων ὑπό τινος τῶν βδελυρῶν καὶ ἀκολάστων ὅλην ἡμέραν ὑπέμεινε σιωπῇ κατ᾽ ἀγοράν, ἅμα τι τῶν ἐπειγόντων καταπραττόμενος, ἑσπέρας δ᾽ ἀπῄει κοσμίως οἴκαδε παρακολουθοῦντος τοῦ ἀνθρώπου καὶ πάσῃ χρωμένου βλασφημίᾳ πρὸς αὐτόν. ὡς δ᾽ ἔμελλεν εἰσιέναι σκότους ὄντος ἤδη, προσέταξέ τινι τῶν οἰκετῶν φῶς λαβόντι παραπέμψαι καὶ καταστῆσαι πρὸς τὴν οἰκίαν τὸν ἄνθρωπον. [5.3] ὁ δὲ ποιητὴς Ἴων μοθωνικήν φησι τὴν ὁμιλίαν καὶ ὑπότυφον εἶναι τοῦ Περικλέους, καὶ ταῖς μεγαλαυχίαις αὐτοῦ πολλὴν ὑπεροψίαν ἀναμεμεῖχθαι καὶ περιφρόνησιν τῶν ἄλλων, ἐπαινεῖ δὲ τὸ Κίμωνος ἐμμελὲς καὶ ὑγρὸν καὶ μεμουσωμένον ἐν ταῖς ‹συμ›περιφοραῖς. ἀλλ᾽ Ἴωνα μὲν ὥσπερ τραγικὴν διδασκαλίαν ἀξιοῦντα τὴν ἀρετὴν ἔχειν τι πάντως καὶ σατυρικὸν μέρος ἐῶμεν, τοὺς δὲ τοῦ Περικλέους τὴν σεμνότητα δοξοκοπίαν τε καὶ τῦφον ἀποκαλοῦντας ὁ Ζήνων παρεκάλει καὶ αὐτούς τι τοιοῦτο δοξοκοπεῖν, ὡς τῆς προσποιήσεως αὐτῆς τῶν καλῶν ὑποποιούσης τινὰ λεληθότως ζῆλον καὶ συνήθειαν.
[6.1] Οὐ μόνον δὲ ταῦτα τῆς Ἀναξαγόρου συνουσίας ἀπέλαυσε Περικλῆς, ἀλλὰ καὶ δεισιδαιμονίας δοκεῖ γενέσθαι καθυπέρτερος, ἣν τὸ πρὸς τὰ μετέωρα θάμβος ἐνεργάζεται τοῖς αὐτῶν τε τούτων τὰς αἰτίας ἀγνοοῦσι καὶ περὶ τὰ θεῖα δαιμονῶσι καὶ ταραττομένοις δι᾽ ἀπειρίαν αὐτῶν, ἣν ὁ φυσικὸς λόγος ἀπαλλάττων ἀντὶ τῆς φοβερᾶς καὶ φλεγμαινούσης δεισιδαιμονίας τὴν ἀσφαλῆ μετ᾽ ἐλπίδων ἀγαθῶν εὐσέβειαν ἐνεργάζεται. [6.2] λέγεται δέ ποτε κριοῦ μονόκερω κεφαλὴν ἐξ ἀγροῦ τῷ Περικλεῖ κομισθῆναι, καὶ Λάμπωνα μὲν τὸν μάντιν, ὡς εἶδε τὸ κέρας ἰσχυρὸν καὶ στερεὸν ἐκ μέσου τοῦ μετώπου πεφυκός, εἰπεῖν ὅτι δυεῖν οὐσῶν ἐν τῇ πόλει δυναστειῶν, τῆς Θουκυδίδου καὶ Περικλέους, εἰς ἕνα περιστήσεται τὸ κράτος παρ᾽ ᾧ γένοιτο τὸ σημεῖον· τὸν δ᾽ Ἀναξαγόραν τοῦ κρανίου διακοπέντος ἐπιδεῖξαι τὸν ἐγκέφαλον οὐ πεπληρωκότα τὴν βάσιν, ἀλλ᾽ ὀξὺν ὥσπερ ᾠὸν ἐκ τοῦ παντὸς ἀγγείου συνωλισθηκότα κατὰ τὸν τόπον ἐκεῖνον ὅθεν ἡ ῥίζα τοῦ κέρατος εἶχε τὴν ἀρχήν. [6.3] καὶ τότε μὲν θαυμασθῆναι τὸν Ἀναξαγόραν ὑπὸ τῶν παρόντων, ὀλίγῳ δ᾽ ὕστερον τὸν Λάμπωνα, τοῦ μὲν Θουκυδίδου καταλυθέντος, τῶν δὲ τοῦ δήμου πραγμάτων ὁμαλῶς ἁπάντων ὑπὸ τῷ Περικλεῖ γενομένων. [6.4] ἐκώλυε δ᾽ οὐδέν, οἶμαι, καὶ τὸν φυσικὸν ἐπιτυγχάνειν καὶ τὸν μάντιν, τοῦ μὲν τὴν αἰτίαν, τοῦ δὲ τὸ τέλος καλῶς ἐκλαμβάνοντος· ὑπέκειτο γὰρ τῷ μέν, ἐκ τίνων γέγονε καὶ πῶς πέφυκε θεωρῆσαι, τῷ δέ, πρὸς τί γέγονε καὶ τί σημαίνει προειπεῖν. [6.5] οἱ δὲ τῆς αἰτίας τὴν εὕρεσιν ἀναίρεσιν εἶναι τοῦ σημείου λέγοντες οὐκ ἐπινοοῦσιν ἅμα τοῖς θείοις καὶ τὰ τεχνητὰ τῶν συμβόλων ἀθετοῦντες, ψόφους τε δίσκων καὶ φῶτα πυρσῶν καὶ γνωμόνων ἀποσκιασμούς· ὧν ἕκαστον αἰτίᾳ τινὶ καὶ κατασκευῇ σημεῖον εἶναί τινος πεποίηται. ταῦτα μὲν οὖν ἴσως ἑτέρας ἐστὶ πραγματείας.


Ο χαρακτήρας του
[5.1] Αυτό τον άνθρωπο τον θαύμασε απεριόριστα ο Περικλής και απ᾽ αυτόν μυήθηκε στη λεγόμενη μετεωρολογική επιστήμη των φαινομένων και στην τέχνη των συζητήσεων.
Έτσι, όπως φαίνεται, όχι μόνο είχε τη σκέψη του σοβαρή και το λόγο του ανώτερο και απαλλαγμένο από κάθε χυδαία και αδιάντροπη αισχρολογία, αλλά και του προσώπου του η σοβαρή έκφραση που δεν την αλλοίωνε το γέλιο, και το ήρεμο βάδισμα, και η σεμνή περιβολή του που δεν την ανατάραζε ποτέ καμιά βίαιη κίνηση όταν μιλούσε, και ο χαμηλός τόνος της φωνής του, όλα αυτά και πολλα παρόμοια προκαλούσαν το θαυμασμό όλων. [5.2] Όταν κάποτε ένας απαίσιος και αχρείος άνθρωπος στην αγορά τον έβριζε και τον κακολογούσε όλη την ημέρα, ο Περικλής σιωπούσε με υπομονή, απασχολημένος σε μιαν επείγουσα υπόθεση· το βράδυ έφυγε ήσυχα για το σπίτι του, ενώ ο άνθρωπος εκείνος τον παρακολουθούσε και ξεστόμιζε κάθε είδους βρισιά εναντίον του. Και ο Περικλής, μόλις έφτασε στην είσοδο του σπιτιού του και σαν ήταν πια σκοτάδι, έδωσε διαταγή σ᾽ έναν από τους υπηρέτες του να πάρει το φως και να συνοδέψει και να οδηγήσει εκείνο τον άνθρωπο στο σπίτι του. [5.3] Ο ποιητής Ίων λέει πως στις κοινωνικές σχέσεις του ο Περικλής ήταν αλαζονικός και κάπως αγέρωχος και πως στους καυχησιάρικους τρόπους του υπήρχε και μεγάλη δόση από υπεροψία και περιφρόνηση προς τους άλλους και επαινεί αντίθετα του Κίμωνα την κοσμιότητα, την ηπιότητα και την ευγένεια στη συμπεριφορά του. Αλλ᾽ ας αφήσουμε τον Ίωνα, που νομίζει απαραίτητο να έχει η αρετή και κάτι το ευχάριστο, όπως οι παραστάσεις των τραγωδιών έχουν και ένα σατυρικό μέρος. Αντίθετα, ας θυμηθούμε το Ζήνωνα που, όταν άκουε πολλούς να χαρακτηρίζουν τη σοβαρότητα του Περικλή σα μεγαλομανία και αλαζονεία, τους συμβούλευε να έχουν και αυτοί μια τέτοια μεγαλομανία, γιατί και η προσποίηση ακόμη μιας καλής διαγωγής γεννά σιγά σιγά και χωρίς να το καταλάβει κανείς, το ζήλο και τη συνήθεια του καλού.

Οι δεισιδαιμονίες
[6.1] Δεν αποκόμισε όμως μόνον αυτά από τη συναναστροφή του με τον Αναξαγόρα ο Περικλής, αλλά φαίνεται πως έγινε και ανώτερος από τις δεισιδαιμονίες, που μπροστά στα μετεωρολογικά φαινόμενα προκαλούν τρόμο σ᾽ εκείνους που δεν ξέρουν τις αιτίες τους, και από την αμάθειά τους κυριαρχούνται από φόβο και ταραχή για τα θεία. Αυτή την αμάθεια την εξαφανίζει η φυσική επιστήμη που διώχνοντας τη φοβερή και νοσηρή δεισιδαιμονία εμπνέει τη σταθερή ευσέβεια και την αισιοδοξία. [6.2] Σχετικά με τις δεισιδαιμονίες διηγούνται και το ακόλουθο περιστατικό.
Έφεραν κάποτε στον Περικλή από τους αγρούς το κεφάλι από ένα μονοκέρατο κριάρι. Τότε ο Λάμπων ο μάντης, μόλις είδε το κέρατο που ήταν φυτρωμένο δυνατό και στερεό από τη μέση του μετώπου, είπε μια προφητεία, πως από τις δύο πολιτικές μερίδες που ήταν τότε ισχυρές στην πόλη, του Θουκυδίδη και του Περικλή, θα υπερισχύσει η μερίδα εκείνου, που μέσα στον αγρό του βρέθηκε το σημαδιακό αυτό κεφάλι. Αντί γι᾽ άλλη απάντηση ο Αναξαγόρας έσπασε το κρανίο και έδειξε ότι ο εγκέφαλος δεν έπιανε όλη τη βάση, παρά μυτερός σαν αυγό είχε γλιστρήσει από όλο το χώρο του κρανίου προς το μέρος εκείνο απ᾽ όπου το κέρατο ξεφύτρωνε. [6.3] Και τότε όλοι όσοι ήταν εκεί θαύμασαν τον Αναξαγόρα, αλλά ύστερ᾽ από λίγον καιρό θαύμασαν το Λάμπωνα, όταν ο Θουκυδίκης έπεσε από την εξουσία και ολόκληρη τη διαχείριση των πολιτικών πραγμάτων την πήρε με ομαλό τρόπο στα χέρια του ο Περικλής. [6.4] Αλλά τίποτε δεν εμποδίζει, νομίζω, να πούμε ότι και ο φυσικός είχε δίκιο και ο μάντης: ο πρώτος καλά κατάλαβε την αιτία, ενώ ο δεύτερος το αποτέλεσμα· γιατί έργο του φυσικού ήταν να εξετάσει από ποιά αιτία και πώς έγινε το φαινόμενο, ενώ του μάντη να προφητέψει για ποιό σκοπό έγινε και τί σημαίνει. [6.5] Γι᾽ αυτό εκείνοι που λένε ότι η εύρεση της αιτίας είναι αναίρεση του σημείου που μας φανερώνεται, δεν καταλαβαίνουν ότι έτσι αρνούνται μαζί και τα σημεία που φανερώνονται από τους θεούς και τα σημεία που προέρχονται από την τέχνη των ανθρώπων, όπως είναι λόγου χάρη, ο ήχος των μετάλλινων δίσκων, οι φλόγες της φωτιάς και οι σκιές που βλέπουμε στα ηλιακά ρολόγια· καθένα απ᾽ αυτά έγινε από κάποιαν αιτία, αλλά με τέτοιον τρόπο, ώστε να χρησιμεύει σα σημάδι που φανερώνει κάτι.
Αλλ᾽ αυτά ίσως έχουν τη θέση τους σε άλλου είδους πραγματεία.