[9] Ύστερα από αυτά ας μιλήσουμε για την αρετή και την κακία, για το όμορφο και το άσχημο, τους στόχους δηλαδή του ρήτορα που επαινεί ή ψέγει. Καθώς θα μιλούμε γι᾽ αυτά, την ίδια στιγμή ο λόγος μας θα φανερώσει παρεμπιπτόντως όλα αυτά μέσω των οποίων θα θεωρηθούμε πρόσωπα με κάποιες συγκεκριμένες ιδιότητες στον χαρακτήρα μας (κάτι που, όπως λέγαμε, είναι ένα ακόμη μέσο πειθούς). Ο λόγος είναι ότι με τα ίδια μέσα θα κάνουμε και τον εαυτό μας και κάθε άλλο πρόσωπο αξιόπιστο ως προς την αρετή. Δεδομένου όμως ότι συχνά συμβαίνει να επαινούμε, στ᾽ αστεία ή στα σοβαρά, όχι μόνο κάποιον άνθρωπο ή κάποιον θεό, αλλά και πράγματα άψυχα ή το πρώτο τυχαίο ζώο, θα πρέπει να έχουμε προτάσεις και γι᾽ αυτά τα θέματα με τον ίδιο τρόπο. Ας μιλήσουμε λοιπόν και γι᾽ αυτά τα θέματα όσο για να δώσουμε ένα παράδειγμα.
Όμορφο λοιπόν είναι αυτό που, όντας επιθυμητό γι᾽ αυτό που είναι, είναι άξιο επαίνου, ή αυτό που, όντας κάτι καλό, είναι ευχάριστο, ακριβώς γιατί είναι κάτι καλό. Αν αυτό είναι το όμορφο, η αρετή δεν μπορεί παρά να είναι κάτι το όμορφο· γιατί όντας κάτι καλό, είναι άξιο επαίνου. Η αρετή είναι, κατά τη γενική εκτίμηση, μια δύναμη που εξασφαλίζει καλά πράγματα και τα διαφυλάσσει, μια δύναμη που πραγματοποιεί πολλές και μεγάλες καλές πράξεις, κάθε είδους και [1366b] σε κάθε περίσταση. Επιμέρους αρετές είναι η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η εγκράτεια, η μεγαλοπρέπεια, η μεγαλοψυχία, η ελευθεριότητα, η πραότητα, η φρόνηση, η σοφία. Αφού η αρετή είναι δύναμη που πραγματοποιεί καλές πράξεις, οι πιο μεγάλες αρετές δεν μπορεί παρά να είναι οι πιο χρήσιμες στους άλλους. Αυτός είναι ο λόγος που οι άνθρωποι απονέμουν τη μεγαλύτερη τιμή στους δίκαιους και στους ανδρείους: η ανδρεία είναι χρήσιμη στους άλλους σε καιρό πολέμου, ενώ η δικαιοσύνη και στον καιρό του πολέμου και στον καιρό της ειρήνης. Αμέσως μετά έρχεται η ελευθεριότητα, γιατί οι άνθρωποι αυτοί είναι ανοιχτοχέρηδες και δεν ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλον για τα χρήματα, που άλλοι τα επιθυμούν τόσο πολύ. Η δικαιοσύνη είναι η αρετή χάρη στην οποία ο καθένας έχει τα δικά του αγαθά, σύμφωνα με όσα ορίζει ο νόμος· με την αδικία παίρνει κανείς τα ξένα πράγματα, αντίθετα με ό,τι ορίζει ο νόμος. Η ανδρεία είναι η αρετή που κάνει τους ανθρώπους να πράττουν όμορφες πράξεις μέσα στους κινδύνους του πολέμου και όπως ο νόμος ορίζει· ακόμη να υπηρετούν τον νόμο· το αντίθετο είναι η δειλία. Η εγκράτεια είναι η αρετή που κάνει τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται ως προς τις σωματικές ηδονές με τον τρόπο που ορίζει ο νόμος. Το αντίθετο είναι η ακολασία. Ελευθεριότητα είναι η αρετή που έχει την τάση να κάνει καλές πράξεις με τα χρήματα. Το αντίθετο είναι η ανελευθερία. Η μεγαλοψυχία είναι η αρετή που κάνει τον άνθρωπο ικανό για μεγάλες ευεργεσίες [το αντίθετο είναι η μικροψυχία], ενώ η μεγαλοπρέπεια είναι η αρετή που προχωρεί σε δαπάνες που αποπνέουν μεγαλείο. Τα αντίθετα είναι η μικροψυχία και η μικροπρέπεια. Η φρόνηση είναι αρετή του μυαλού, η οποία κάνει τον άνθρωπο ικανό να σκέφτεται σωστά για τα καλά και κακά που είπαμε ότι σχετίζονται με την ευτυχία του.
Αρκετά όσα είπαμε στην παρούσα περίσταση για την αρετή και την κακία, είτε μιλώντας γενικά είτε μιλώντας για τις επιμέρους μορφές τους — και φυσικά δεν είναι καθόλου δύσκολο να δούμε τις λογικές συνέπειες αυτών που είπαμε· γιατί είναι φανερό ότι και αυτά που παράγουν την αρετή δεν μπορεί παρά να είναι όμορφα (αφού τείνουν στην αρετή), όπως επίσης και όσα είναι παράγωγα της αρετής: τέτοια είναι και τα σημάδια και τα έργα της αρετής. Δεδομένου λοιπόν ότι τα σημάδια της αρετής αλλά και όλα όσα είναι πράξεις ή αποτελέσματα της αρετής είναι ωραία, δεν μπορεί παρά να είναι ωραία και όσα είναι πράξεις ή σημάδια ανδρείας ή έχουν πραχθεί με ανδρείο τρόπο· το ίδιο και τα δίκαια πράγματα και οι πράξεις που έγιναν με δίκαιο τρόπο (δεν μπορεί όμως να λεχθεί το ίδιο και για όσα έχει υπομείνει κανείς δικαίως: η δικαιοσύνη είναι η μόνη αρετή στην οποία το «δικαίως» δεν είναι πάντοτε ωραίο, αφού στην περίπτωση που έχει τιμωρηθεί κανείς το «δικαίως» είναι πιο άσχημο από το «αδίκως»). Έτσι και στις υπόλοιπες αρετές.
Ωραίες είναι επίσης οι πράξεις που αμείβονται με τιμές. Και αυτές που αμείβονται μάλλον με τιμές παρά με χρήματα. Μεταξύ, επίσης, των πράξεων που αποτελούν αντικείμενο επιλογής και προτίμησης αυτές που κάνει κανείς όχι για τον ίδιο τον εαυτό του. Επίσης τα με απόλυτο τρόπο καλά πράγματα, και όσα έκανε κανείς για την πατρίδα του, παραβλέποντας το προσωπικό του συμφέρον. Επίσης τα καλά που έχει κανείς με την ίδια του τη γέννηση. Και όσα δεν είναι καλά σε προσωπικό επίπεδο· [1367a] γιατί αυτού του τελευταίου είδους τα πράγματα έχουν καθαρά προσωπικά κίνητρα. Επίσης όσα μπορούν να ανήκουν σε έναν άνθρωπο ύστερα από τον θάνατό του παρά στη διάρκεια της ζωής του· γιατί στα δεύτερα υπάρχει μεγαλύτερη ιδιοτέλεια. Επίσης οι πράξεις που γίνονται για το καλό των άλλων· γιατί μέσα σ᾽ αυτές υπάρχει σε μικρότερο βαθμό το προσωπικό όφελος. Ό,τι καλό επίσης πετυχαίνει κανείς για τους άλλους, όχι για τον εαυτό του. Ό,τι καλό κάνει επίσης κανείς σ᾽ αυτούς που του έχουν κάνει καλό· γιατί αυτό είναι δίκαιο. Επίσης οι ευεργεσίες· γιατί αυτές δεν είναι για το συμφέρον αυτού που τις κάνει. Ωραία είναι, επίσης, όσα είναι αντίθετα με αυτά που μας κάνουν να ντρεπόμαστε: ντρεπόμαστε όταν λέμε ή κάνουμε ή σκοπεύουμε να κάνουμε πράγματα που φέρνουν ντροπή, όπως ακριβώς η Σαπφώ, όταν ο Αλκαίος έγραψε τον στίχο
θέλω κάτι να πω, μα μ᾽ εμποδίζει η ντροπή,
εκείνη απάντησε:
αν η λαχτάρα σου ήταν για κάτι όμορφο ή καλό,
κι αν η γλώσσα σου δεν σάλευε να πει κάτι κακό,
τα μάτια σου δεν θα τα σκέπαζε η ντροπή,
κι ο λόγος σου θα ήταν, θαρρώ, για το σωστό.
Όλα, επίσης, αυτά για τα οποία παλεύουν οι άνθρωποι με αγωνία, όχι όμως με φόβο: έτσι αντιδρούν οι άνθρωποι ενσχέσει με τα αγαθά που συμβάλλουν στο καλό τους όνομα. Οι αρετές, επίσης, και τα έργα εκείνων που είναι εκ φύσεως ανώτεροι είναι ωραιότερα· του άντρα π.χ. παρά της γυναίκας. Το ίδιο και οι αρετές που προκαλούν μεγαλύτερη ευχαρίστηση στους άλλους παρά σε μας τους ίδιους· αυτός είναι ο λόγος που το δίκαιο και η δικαιοσύνη είναι κάτι το ωραίο. Η τιμωρία, επίσης, των εχθρών και η μη συνδιαλλαγή μαζί τους· γιατί και η ανταπόδοση του ίσου είναι κάτι το δίκαιο (και ό,τι είναι δίκαιο είναι ωραίο) και γνώρισμα του ανδρείου είναι το να μη δέχεται να νικηθεί. Η νίκη, επίσης, και η τιμή είναι ωραία πράγματα: οι άνθρωποι τα ποθούν και όταν ακόμη δεν τους αποδίδουν κανέναν καρπό· επιπλέον, δείχνουν υπεροχή αρετής. Επίσης τα αξιομνημόνευτα πράγματα· τα περισσότερο μάλιστα ακόμη πιο πολύ. Πιο ωραία είναι επίσης αυτά που μας ακολουθούν ύστερα από τον θάνατό μας, αυτά που συνοδεύονται από τιμή, τα έξω από τα συνήθη και αυτά που τα έχουμε μόνο εμείς· γιατί αυτά είναι πιο αξιομνημόνευτα. Επίσης ό,τι έχουμε στην κατοχή μας που δεν φέρνει καρπούς· γιατί τα πράγματα αυτά ταιριάζουν πιο πολύ στον ελεύθερο πολίτη. Ωραία είναι επίσης όσα υπάρχουν στον κάθε λαό ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, καθώς και όσα φανερώνουν τί επαινείται στον κάθε επιμέρους τόπο· στη Σπάρτη π.χ. θεωρείται ωραίο το να έχει κανείς μακριά μαλλιά, γιατί είναι σημάδι ελεύθερου πολίτη· δεν είναι, πράγματι, εύκολο, έχοντας μακριά μαλλιά να κάνει κανείς οποιαδήποτε δουλειά δούλου. Ωραίο είναι επίσης το να μην ασκεί κανείς χειρωνακτικό επάγγελμα· γιατί ένας ελεύθερος άνθρωπος δεν ζει εξαρτημένος από άλλους.
Για τον έπαινο όμως και για τον ψόγο πρέπει να λάβουμε ως ίδιες προς τις υπάρχουσες ιδιότητες και όλες εκείνες που βρίσκονται πάρα πολύ κοντά σ᾽ αυτές· για τον επιφυλακτικό, π.χ., άνθρωπο να πούμε ότι είναι ψυχρός και επίβουλος, για τον αφελή πως είναι καλός άνθρωπος ή για τον αναίσθητο πως είναι πράος, και —γενικά— για το κάθε επιμέρους άτομο να διαλέγουμε ανάμεσα στις ιδιότητες που το συνοδεύουν πάντοτε την πιο καλή· τον οργίλο π.χ. και τον ευέξαπτο άνθρωπο να τον λέμε ευθύ και ειλικρινή, τον αλαζόνα [1367b] υψηλόφρονα και σοβαρό, και αυτούς που βρίσκονται στον χώρο της υπερβολής να τους λέμε ανθρώπους που κατέχουν την αντίστοιχη αρετή· τον θρασύ π.χ. ανδρείο και τον άσωτο ελευθέριο: πρώτον γιατί αυτό θα το θεωρήσουν σωστό οι περισσότεροι άνθρωποι, και την ίδια στιγμή είναι ένα λανθασμένο συμπέρασμα που έχει συναχθεί «από την αιτία». Γιατί αν ένας βάζει σε κίνδυνο τη ζωή του όταν δεν υπάρχει καμιά ανάγκη, θα θεωρηθεί ότι θα κάνει το ίδιο αυτό πράγμα πολύ περισσότερο σε μια ωραία περίσταση· το ίδιο, αν ξοδεύει χρήματα για τους πρώτους τυχόντες, τότε πολύ περισσότερο για τους φίλους του· γιατί το να ευεργετεί κανείς τους πάντες είναι υπερβολή αρετής.