[2.3.11] Η εκλογή των Τριάντα έγινε αμέσως μετά την κατεδάφιση των Μακρών Τειχών και των τειχών του Πειραιά. Ενώ όμως εντολή τους ήταν να συντάξουν ένα σύνταγμα που θα ρύθμιζε τον πολιτικό βίο, όλο ανέβαλλαν τη σύνταξη και τη δημοσίευσή του· στο μεταξύ συγκροτούσαν τη Βουλή και τις άλλες αρχές όπως ήθελαν αυτοί. [2.3.12] Έπειτα άρχισαν να συλλαμβάνουν τους γνωστούς καταδότες, που τον καιρό της δημοκρατίας είχαν κάνει τη συκοφαντία επάγγελμα και ταλαιπωρούσαν την αριστοκρατική τάξη, και να τους παραπέμπουν για θανατική καταδίκη. Η Βουλή τούς καταδίκαζε μ᾽ ευχαρίστηση, και το πράγμα δεν δυσαρεστούσε καθόλου όσους ένιωθαν πως τίποτα κοινό δεν είχαν μ᾽ αυτούς. [2.3.13] Αργότερα ωστόσο άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για να επιβάλουν την ανεξέλεγκτη κυριαρχία τους στην πόλη. Το πρώτο βήμα ήταν να στείλουν στη Λακεδαίμονα τον Αισχίνη και τον Αριστοτέλη, για να πείσουν τον Λύσανδρο να ενεργήσει να τους δοθεί φρουρά —που υπόσχονταν να συντηρούν αυτοί— «ώσπου να βγάλουν από τη μέση τα κακά στοιχεία και να οργανώσουν το καθεστώς». [2.3.14] Εκείνος πείστηκε και φρόντισε να τους δώσουν τη φρουρά με τον Καλλίβιο για αρμοστή.
Μόλις οι Τριάντα πήραν τη φρουρά, βάλθηκαν να καλοπιάνουν με κάθε τρόπο τον Καλλίβιο, για να εγκρίνει όλες τους τις πράξεις· αυτός πάλι τους έδινε στρατιώτες από τη φρουρά, που τους βοηθούσαν να συλλάβουν όποιους ήθελαν — όχι πια «κακά στοιχεία» κι ασήμαντα πρόσωπα, αλλ᾽ αποδώ και μπρος όποιον τους δημιουργούσε τη υποψία ότι δεν θ᾽ ανεχόταν τον παραγκωνισμό του κι ότι, αν δοκίμαζε ν᾽ αντιδράσει, θα ᾽βρισκε πολλούς συμπαραστάτες.
[2.3.15] Τον πρώτο καιρό ο Κριτίας κι ο Θηραμένης ήταν ομοϊδεάτες και φίλοι. Ο Κριτίας όμως —που ανάμεσα στ᾽ άλλα είχε εξοριστεί κιόλας από τους δημοκρατικούς— είχε διάθεση να σκοτώσει πολύν κόσμο, ενώ ο Θηραμένης εναντιωνόταν, λέγοντας ότι δεν ήταν λογικό να θανατώνουν ανθρώπους μόνο για τον λόγο ότι τους τιμούσε ο λαός, έστω κι αν δεν πείραζαν σε τίποτε την αριστοκρατική τάξη. «Στο κάτω κάτω», του ᾽λεγε, «κι εγώ κι εσύ έχουμε πει και κάνει πολλά για ν᾽ αποκτήσουμε δημοτικότητα». [2.3.16] Ο άλλος πάλι αποκρινόταν (γιατί φερόταν ακόμη φιλικά στον Θηραμένη) ότι όποιος θέλει να κυριαρχεί είναι υποχρεωμένος να βγάζει από τη μέση εκείνους που θα μπορούσαν να του σταθούν εμπόδιο: «Κι αν φαντάζεσαι ότι επειδή είμαστε τριάντα κι όχι ένας η εξουσία μας δεν χρειάζεται τόση φροντίδα όσο και μια προσωπική τυραννία, είσαι ανόητος».
[2.3.17] Καθώς πλήθαιναν οι άδικες εκτελέσεις, έγινε φανερό ότι πολλοί άρχισαν να συνεννοούνται αναμεταξύ τους και ν᾽ αναρωτιούνται πού πηγαίνει το καθεστώς. Ο Θηραμένης είπε ξανά ότι θα ᾽ταν αδύνατο να διατηρήσουν την ολιγαρχία αν δεν μοιράζονταν την εξουσία με αρκετούς άλλους. [2.3.18] Τότε ο Κριτίας κι οι άλλοι από τους Τριάντα, που είχαν αρχίσει να φοβούνται —κυρίως τον ίδιο τον Θηραμένη, μην τυχόν συσπειρωθούν τριγύρω του οι πολίτες—, διάλεξαν τρεις χιλιάδες Αθηναίους, που θα μετείχαν, λέει, στην άσκηση της εξουσίας. [2.3.19] Αλλά και σ᾽ αυτό αντιμίλησε ο Θηραμένης, λέγοντας ότι πρώτα πρώτα αυτός τουλάχιστον το βρίσκει παράλογο, αν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία με τους καλύτερους πολίτες, να διαλέξουν ειδικά τρεις χιλιάδες, λες κι ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει αναγκαστικά τους ανθρώπους με υπόληψη, και ν᾽ αποκλείεται να μείναν έξω αξιόλογα πρόσωπα ή να περιλήφθηκαν παλιάνθρωποι. «Έπειτα», είπε, «διαπιστώνω ότι κάνουμε δύο τελείως αντιφατικά πράγματα — οργανώνουμε μία εξουσία που στηρίζεται στη βία, και που συνάμα έχει λιγότερη δύναμη απ᾽ αυτούς που εξουσιάζει».
[2.3.20] Αυτά έλεγε ο Θηραμένης. Ωστόσο οι Τριάντα έκαναν μιαν επιθεώρηση των Τριών Χιλιάδων στην Αγορά, και των άλλων —όσων δεν ήταν στον κατάλογο— σε διάφορα σημεία. Κατόπιν τους πρόσταξαν ν᾽ αποθέσουν τα όπλα τους, και μόλις αυτοί ξεμάκρυναν έστειλαν τη φρουρά και τους οπαδούς τους να πάρουν τα όπλα ολωνών εκτός από τους Τρεις Χιλιάδες, να τα μεταφέρουν στην Ακρόπολη και να τα συγκεντρώσουν στον Ναό. [2.3.21] Ύστερα απ᾽ αυτό θεώρησαν ότι ήταν πια ελεύθεροι να κάνουν ό,τι ήθελαν και σκότωσαν πολύ κόσμο — άλλους από προσωπικό μίσος κι άλλους για τις περιουσίες τους. Για να ᾽χουν μάλιστα τα μέσα να συντηρούν τη φρουρά, αποφάσισαν να συλλάβουν ο καθένας από έναν μέτοικο, να τον εκτελέσουν και να δημεύσουν την περιουσία του. [2.3.22] Είπαν και του Θηραμένη να συλλάβει όποιον ήθελε, εκείνος όμως αποκρίθηκε: «Δεν το βρίσκω σωστό, τη στιγμή που λέμε ότι είμαστε οι εκλεκτοί, να φερόμαστε χειρότερα κι από τους παλιούς καταδότες. Εκείνοι έπαιρναν χρήματα από τα θύματά τους αλλά τ᾽ άφηναν τουλάχιστον να ζήσουν — κι εμείς θα σκοτώσουμε αθώους για να τους πάρουμε τα χρήματα; Δεν είναι τούτο πολύ πιο άδικο από το άλλο;»
[2.3.23] Τότε οι Τριάντα έκριναν ότι ο Θηραμένης αποτελούσε εμπόδιο για τις αυθαιρεσίες τους κι αποφάσισαν να τον εξοντώσουν· άρχισαν λοιπόν να τον συκοφαντούν ο καθένας χωριστά στους βουλευτές, λέγοντας σ᾽ έναν έναν ιδιαιτέρως ότι ο Θηραμένης ήταν επικίνδυνος για το καθεστώς. Ύστερα κάλεσαν σε συνεδρίαση τη Βουλή, ειδοποιώντας κάμποσους νεαρούς —όσους θεωρούσαν πιο μαχητικούς— να βρίσκονται εκεί με μαχαίρια κάτω από τη μασχάλη. [2.3.24] Όταν έφτασε ο Θηραμένης, σηκώθηκε ο Κριτίας κι είπε:
«Όποιος από σας, βουλευτές, βρίσκει ότι γίνονται περισσότερες εκτελέσεις απ᾽ όσες θα ᾽πρεπε, ας το καταλάβει ότι αυτά συμβαίνουν παντού, όπου γίνεται αλλαγή πολιτεύματος. Έπειτα είναι μοιραίο να βρίσκονται εδώ πάρα πολλοί αντίπαλοι της ολιγαρχικής αντιπολίτευσης — κι επειδή η πόλη μας είναι η πιο πολυάνθρωπη της Ελλάδας, αλλά κι επειδή ο λαός είχε συνηθίσει πάρα πολύν καιρό στην ελευθερία. [2.3.25] Εμείς όμως ξέρουμε πόσο αφόρητο είναι το δημοκρατικό πολίτευμα γι᾽ ανθρώπους σαν εμάς και σαν εσάς· ξέρουμε ακόμη ότι ο λαός ποτέ δεν θα γίνει φίλος των Λακεδαιμονίων που μας έσωσαν, ενώ οι εκλεκτοί θα τους είναι πάντα πιστοί: νά γιατί, με τη σύμφωνη γνώμη των Λακεδαιμονίων, οργανώνουμε τούτο το πολίτευμα. [2.3.26] Όταν καταλάβουμε ότι κάποιος είν᾽ αντίπαλος της ολιγαρχίας, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τον βγάλουμε από τη μέση, και πολύ πιο δίκαιο θεωρούμε να τιμωρείται όποιος τυχόν από μας τους ίδιους βλάπτει το καθεστώς. [2.3.27] Τώρα, λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι τούτος δω ο Θηραμένης κάνει ό,τι είναι δυνατό για να καταστρέψει κι εσάς κι εμάς. Σκεφτείτε, και θα πεισθείτε: κανέναν δεν θα βρείτε που να επικρίνει την τωρινή κατάσταση περισσότερο από τούτον δω τον Θηραμένη, ούτε που ν᾽ αντιδρά πιο πολύ κάθε φορά που θέλουμε ν᾽ απαλλαγούμε από έναν δημαγωγό.
»Αν τέτοιες ήταν οι αντιλήψεις του από την αρχή θα ᾽ταν βέβαια εχθρός, δεν θα ᾽ταν όμως δίκαιο να θεωρηθεί παλιάνθρωπος. [2.3.28] Ενώ όμως ο ίδιος πρωτοστάτησε στη συνεννόηση και στη φιλία με τους Λακεδαιμονίους, αλλά και στην κατάλυση της δημοκρατίας —αυτός ήταν που περισσότερο σας παρακινούσε να τιμωρήσετε τους πρώτους που σας έφεραν να δικάσετε—, τώρα πια που κι εσείς κι εμείς εκτεθήκαμε σαν εχθροί της δημοκρατίας, τώρα έπαψε να εγκρίνει την πολιτική μας, θέλοντας να κατοχυρώσει ξανά την προσωπική του ασφάλεια κι αφήνοντας εμάς να πληρώσουμε για ό,τι έχουμε κάνει! [2.3.29] Για τούτο ταιριάζει να τιμωρηθεί όχι μονάχα σαν εχθρός, αλλά και σαν προδότης κι απέναντί σας κι απέναντί μας. Κι όσο πιο δύσκολο είναι να φυλαχτεί κανείς από την κρυφή επιβουλή παρά από τη φανερή, τόσο φοβερότερη είναι η προδοσία από τον ανοιχτό πόλεμο· είναι και πιο μισητή, αφού οι άνθρωποι και συνθήκες κάνουν με τους εχθρούς τους και ξανά τους εμπιστεύονται, ενώ όταν ανακαλύψουν κάποιον να προδίδει, κανένας δεν κάνει πια συμφωνία μαζί του, ούτε του ᾽χει κατόπιν εμπιστοσύνη.
[2.3.30] »Για να ξέρετε ότι δεν είν᾽ η πρώτη φορά που τα κάνει αυτά, αλλά ότι είναι από τη φύση του προδότης, θα σας θυμίσω το παρελθόν του. Μόλο που από την αρχή τον τίμησε η δημοκρατική παράταξη εξαιτίας του πατέρα του, του Άγνωνος, αυτός υποστήριξε μ᾽ ενθουσιασμό την ανατροπή της δημοκρατίας από τους Τετρακοσίους και στάθηκε ένα από τα σημαντικότερα στελέχη τους. Μόλις όμως κατάλαβε πως οργανωνόταν κάποια κίνηση κατά της ολιγαρχίας, πάλι πρώτος βρέθηκε επικεφαλής των δημοκρατικών εναντίον της. [2.3.31] Νά γιατί, καθώς ξέρετε, του ᾽χουν βγάλει το παρατσούκλι “κόθορνος” — γιατί κι ο κόθορνος μοιάζει να ταιριάζει και στα δύο πόδια, ενώ βγαίνει λειψός και στα δύο…
»Άνδρας άξιος να ζει, Θηραμένη, δεν είν᾽ εκείνος που δείχνεται μάστορης στο να μπλέκει τους συντρόφους του σε δυσκολίες, και που μόλις παρουσιαστεί ένα εμπόδιο τα στρίβει — είν᾽ εκείνος που αγωνίζεται σκληρά, καθώς κάνουν στα καράβια ώσπου να συναντήσουν ούριον άνεμο· αλλιώτικα πώς θα ᾽φταναν ποτέ στον προορισμό τους, αν κάθε φορά που συναντούσαν εμπόδιο γύριζαν προς τα πίσω; [2.3.32] Προκαλούν, βέβαια, σκοτωμούς όλες οι πολιτειακές μεταβολές· εσύ όμως, που τόσο εύκολα αλλάζεις παράταξη, είσαι συνυπεύθυνος για πάρα πολλούς φόνους — φόνους ολιγαρχικών από τον λαό, αλλά και δημοκρατικών από την αριστοκρατική τάξη.
»Αυτός είναι, το ξέρετε, που είχε διαταγή από τους στρατηγούς να περισυλλέξει τους Αθηναίους ναυαγούς στη ναυμαχία έξω από τη Λέσβο — και δεν φτάνει ότι δεν τους περιμάζεψε, αλλά ο ίδιος κατηγόρησε τους στρατηγούς και τους οδήγησε στον θάνατο για να σώσει τη δική του ζωή. [2.3.33] Τί επιείκεια χρωστάμε σ᾽ έναν άνθρωπο που ολοφάνερα και αδιάκοπα φροντίζει το δικό του συμφέρον, αδιαφορώντας ολότελα για την ηθική και για τους φίλους του; Δεν πρέπει ίσα ίσα να φυλαχτούμε, ξέροντας πόσο εύκολα αλλάζει, μην τυχόν καταφέρει να κάνει τα ίδια και σ᾽ εμάς; Σας τον καταγγέλλουμε λοιπόν ότι συνωμοτεί και προδίδει κι εμάς κι εσάς. Και για να δείτε πόσο σωστά ενεργούμε, σκεφτείτε και τούτο: [2.3.34] είναι γνωστό ότι το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων θεωρείται το τελειότερο απ᾽ όλα· αν λοιπόν ένας από τους εφόρους εκεί, αντί να συμμορφώνεται με τις απόψεις της πλειοψηφίας, δοκίμαζε να επικρίνει την κυβέρνηση και να εναντιώνεται στις πράξεις της, δεν νομίζετε ότι και στα μάτια των ίδιων των εφόρων, αλλά κι ολόκληρης της πόλης, θ᾽ άξιζε την αυστηρότερη δυνατή τιμωρία; Έτσι κι εσείς, αν είστε γνωστικοί, δεν θα σπλαχνιστείτε αυτόν, παρά εσάς τους ίδιους — γιατί αν αυτός γλιτώσει θα πάρουν θάρρος πολλοί αντίπαλοί σας, ενώ αν θανατωθεί θα κοπούνε σύρριζα οι ελπίδες ολωνών τους, είτε μέσα στην πόλη βρίσκονται είτε έξω».