Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ

Περικλῆς (25.1-26.4)


[25.1] Τὸν δὲ πρὸς Σαμίους πόλεμον αἰτιῶνται μάλιστα τὸν Περικλέα ψηφίσασθαι διὰ Μιλησίους Ἀσπασίας δεηθείσης. αἱ γὰρ πόλεις ἐπολέμουν τὸν περὶ Πριήνης πόλεμον, καὶ κρατοῦντες οἱ Σάμιοι, παύσασθαι τῶν Ἀθηναίων κελευόντων καὶ δίκας λαβεῖν καὶ δοῦναι παρ᾽ αὐτοῖς, οὐκ ἐπείθοντο. [25.2] πλεύσας οὖν ὁ Περικλῆς τὴν μὲν οὖσαν ὀλιγαρχίαν ἐν Σάμῳ κατέλυσεν, τῶν δὲ πρώτων λαβὼν ὁμήρους ‹ἄνδρας› πεντήκοντα καὶ παῖδας ἴσους εἰς Λῆμνον ἀπέστειλε. καίτοι φασὶν ἕκαστον μὲν αὐτῷ τῶν ὁμήρων διδόναι τάλαντον ὑπὲρ ἑαυτοῦ, πολλὰ δ᾽ ἄλλα τοὺς μὴ θέλοντας ἐν τῇ πόλει γενέσθαι δημοκρατίαν. [25.3] ἔτι δὲ Πισσούθνης ὁ Πέρσης, ἔχων τινὰ πρὸς Σαμίους εὔνοιαν, ἀπέστειλεν αὐτῷ μυρίους χρυσοῦς, παραιτούμενος τὴν πόλιν. οὐ μὴν ἔλαβε τούτων οὐδὲν ὁ Περικλῆς, ἀλλὰ χρησάμενος ὥσπερ ἐγνώκει τοῖς Σαμίοις καὶ καταστήσας δημοκρατίαν, ἀπέπλευσεν εἰς τὰς Ἀθήνας. [25.4] οἱ δ᾽ εὐθὺς ἀπέστησαν, ἐκκλέψαντος αὐτοῖς τοὺς ὁμήρους Πισσούθνου, καὶ τἆλλα παρεσκευάσαντο πρὸς τὸν πόλεμον. αὖθις οὖν ὁ Περικλῆς ἐξέπλευσεν ἐπ᾽ αὐτοὺς οὐχ ἡσυχάζοντας οὐδὲ κατεπτηχότας, ἀλλὰ καὶ πάνυ προθύμως ἐγνωκότας ἀντιλαμβάνεσθαι τῆς θαλάττης. [25.5] γενομένης δὲ καρτερᾶς ναυμαχίας περὶ νῆσον ἣν Τραγίας καλοῦσι, λαμπρῶς ὁ Περικλῆς ἐνίκα, τέσσαρσι καὶ τεσσαράκοντα ναυσὶν ἑβδομήκοντα καταναυμαχήσας, ὧν εἴκοσι στρατιώτιδες ἦσαν.
[26.1] Ἅμα δὲ τῇ νίκῃ καὶ τῇ διώξει τοῦ λιμένος κρατήσας, ἐπολιόρκει τοὺς Σαμίους, ἁμῶς γέ πως ἔτι τολμῶντας ἐπεξιέναι καὶ διαμάχεσθαι πρὸ τοῦ τείχους. ἐπεὶ δὲ μείζων ἕτερος στόλος ἦλθεν ἐκ τῶν Ἀθηνῶν καὶ παντελῶς κατεκλείσθησαν οἱ Σάμιοι, λαβὼν ὁ Περικλῆς ἑξήκοντα τριήρεις ἔπλευσεν εἰς τὸν ἔξω πόντον, ὡς μὲν οἱ πλεῖστοι λέγουσι, Φοινισσῶν νεῶν ἐπικούρων τοῖς Σαμίοις προσφερομένων, ἀπαντῆσαι καὶ διαγωνίσασθαι πορρωτάτω βουλόμενος, ὡς δὲ Στησίμβροτος, ἐπὶ Κύπρον στελλόμενος· ὅπερ οὐ δοκεῖ πιθανὸν εἶναι. [26.2] ὁποτέρῳ δ᾽ οὖν ἐχρήσατο τῶν λογισμῶν, ἁμαρτεῖν ἔδοξε. πλεύσαντος γὰρ αὐτοῦ, Μέλισσος ὁ Ἰθαγένους, ἀνὴρ φιλόσοφος στρατηγῶν τότε τῆς Σάμου, καταφρονήσας τῆς ὀλιγότητος τῶν νεῶν καὶ τῆς ἀπειρίας τῶν στρατηγῶν, ἔπεισε τοὺς πολίτας ἐπιθέσθαι τοῖς Ἀθηναίοις, [26.3] καὶ γενομένης μάχης νικήσαντες οἱ Σάμιοι καὶ πολλοὺς μὲν αὐτῶν ἄνδρας ἑλόντες, πολλὰς δὲ ναῦς διαφθείραντες, ἐχρῶντο τῇ θαλάσσῃ καὶ παρετίθεντο τῶν ἀναγκαίων πρὸς τὸν πόλεμον ὅσα μὴ πρότερον εἶχον. ὑπὸ δὲ τοῦ Μελίσσου καὶ Περικλέα φησὶν αὐτὸν Ἀριστοτέλης ἡττηθῆναι ναυμαχοῦντα πρότερον. [26.4] οἱ δὲ Σάμιοι τοὺς αἰχμαλώτους τῶν Ἀθηναίων ἀνθυβρίζοντες ἔστιζον εἰς τὸ μέτωπον γλαῦκας· καὶ γὰρ ἐκείνους οἱ Ἀθηναῖοι σάμαιναν. ἡ δὲ σάμαινα ναῦς ἐστιν ὑόπρωρος μὲν τὸ σίμωμα, κοιλοτέρα δὲ καὶ γαστροειδής, ὥστε καὶ φορτοφορεῖν καὶ ταχυναυτεῖν. οὕτω δ᾽ ὠνομάσθη διὰ τὸ πρῶτον ἐν Σάμῳ φανῆναι, Πολυκράτους ‹τοῦ› τυράννου κατασκευάσαντος. πρὸς ταῦτα τὰ στίγματα λέγουσι καὶ τὸ Ἀριστοφάνειον ᾐνίχθαι·
Σαμίων ὁ δῆμός ἐστιν ὡς πολυγράμματος.


Επιτυχίες του Περικλή στη Σάμο
[25.1] Αυτές οι δύο πόλεις, (η Σάμος και η Μίλητος) πολεμούσαν τότε για την κατοχή της Πριήνης και νικούσαν οι Σάμιοι. Οι Αθηναίοι τους κάλεσαν να πάψουν τον πόλεμο και να στείλουν αντιπροσώπους στην Αθήνα, για να συζητήσουν μαζί τους αυτή τη διαφορά. Οι Σάμιοι όμως αρνήθηκαν.
[25.2] Ο Περικλής τότε πήγε στη Σάμο, ανάτρεψε την ολιγαρχική της κυβέρνηση, και έπιασε ως ομήρους πενήντα άντρες από τους προκρίτους και άλλα τόσα παιδιά. Τους ομήρους αυτούς τους έστειλε στη Λήμνο, αν και, όπως λένε, καθένας απ᾽ αυτούς του έδινε ένα τάλαντο για να τον αφήσει ελεύθερο και πολλά άλλα του πρόσφερναν εκείνοι που δεν ήθελαν να γίνει στην πόλη τους δημοκρατία. [25.3] Ακόμη και ο Πισσούθνης ο Πέρσης, που ευνοούσε για κάποιο λόγο τη Σάμο, του έστειλε δέκα χιλιάδες χρυσά περσικά νομίσματα και τον παρακαλούσε να μην πειράξει την πόλη. Ο Περικλής όμως αρνήθηκε όλες αυτές τις προσφορές. Έκαμε στη Σάμο ό,τι ακριβώς είχε αποφασίσει, εγκατάστησε τη δημοκρατία και γύρισε στην Αθήνα. [25.4] Αλλά ύστερα από λίγο ο Πισσούθνης πήρε κρυφά τους ομήρους από τη Λήμνο και τους έφερε στην πατρίδα τους και αμέσως τότε οι Σάμιοι επαναστάτησαν και άρχισαν να ετοιμάζοντα για πόλεμο. Πάλι ο Περικλής έρχεται εναντίον τους, αλλ᾽ αυτή τη φορά δεν τους βρήκε ήσυχους ούτε φοβισμένους. Απεναντίας ήταν αποφασισμένοι ολόψυχα να διεκδικήσουν από τους Αθηναίους την κυριαρχία στη θάλασσα. [25.5] Έγινε μια τρομερή ναυμαχία γύρω από το νησί που λέγεται Τραγία και ο Περικλής κέρδισε νίκη λαμπρή. Με σαράντα τέσσερα πλοία κατατρόπωσε εβδομήντα, από τα οποία είκοσι ήταν οπλιταγωγά.

Αποτυχίες των Αθηναίων κατά την απουσία του Περικλή
[26.1] Αμέσως μετά τη νίκη, αφού καταδίωξε το Σαμιακό στόλο, απόκλεισε το λιμένα και πολιορκούσε τους Σαμίους, που οπωσδήποτε τολμούσαν ακόμη να κάνουν εξόδους και να μάχονται μαζί του από το τείχος. Όταν ήρθε και άλλος, μεγαλύτερος στόλος από την Αθήνα και οι Σάμιοι αποκλείστηκαν εντελώς, ο Περικλής με εξήντα πλοία τράβηξε στα ανοιχτά, προς την έξω θάλασσα. Οι περισσότεροι από τους ιστορικούς λένε πως ήθελε να συναντήσει μερικά φοινικικά πλοία που έρχονταν να βοηθήσουν τους Σαμίους και να τα χτυπήσει όσο μπορούσε πιο μακριά από τη Σάμο, ο Στησίμβροτος όμως λέει πως έπλεε προς την Κύπρο· αλλ᾽ αυτό δε φαίνεται να είναι πιθανό.
[26.2] Αλλά είτε το ένα σκέφτηκε ο Περικλής είτε το άλλο, φαίνεται πως έπεσε έξω στους υπολογισμούς του. Γιατί, μόλις έφυγε από το λιμάνι, ο Μέλισσος, ο γιος του Ιθαγένη, ο φιλόσοφος, που ήταν τότε στρατηγός της Σάμου, βλέποντας με περιφρόνηση το μικρό αριθμό των αθηναϊκών πλοίων και την απειρία των στρατηγών τους, έπεισε τους συμπολίτες του να επιτεθούν εναντίον των Αθηναίων. [26.3] Έγινε τότε ναυμαχία και νίκησαν οι Σάμιοι. Έπιασαν πολλούς Αθηναίους, κατάστρεψαν πολλά πλοία τους και έπλεαν ελεύθερα στη θάλασσα. Έτσι τώρα μπορούσαν εύκολα να προμηθεύονται όσα τους έλειπαν από τα απαραίτητα για τον πόλεμο. Ο Αριστοτέλης λέει πως και ο Περικλής ο ίδιος σε προηγούμενη ναυμαχία είχε νικηθεί από το Μέλισσο. [26.4] {Οι Σάμιοι στιγμάτισαν τους αιχμαλώτους των Αθηναίων με μια κουκουβάγια στο μέτωπο, ανταποδίδοντας έτσι την προσβολή που είχαν υποστεί κι οι ίδιοι· γιατί κι οι Αθηναίοι είχαν στιγμίσει τους Σάμιους αιχμαλώτους με μια σάμαινα. Η σάμαινα είναι πολεμικό πλοίο που το έμβολο της πλώρης του είναι όμοιο με το ρύγχος γουρουνιού, είναι πιο ευρύχωρο από τα άλλα πλοία και με φαρδιά κοιλιά, ώστε και να μεταφέρει μεγάλα φορτία και να πλέει γρήγορα. Ονομάστηκε έτσι, επειδή πρώτη φορά εμφανίστηκε στη Σάμο, όταν κατασκεύασε τέτοια πλοία ο τύραννος Πολυκράτης. Σε αυτά τα στίγματα λένε ότι αναφέρεται υπαινικτικά και ο στίχος του Αριστοφάνη:
πόσο γραμματισμένος είναι ο λαός των Σαμίων!}