Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΟΜΗΡΟΣ

Ἰλιάς (23.161-23.225)


Αὐτὰρ ἐπεὶ τό γ᾽ ἄκουσεν ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,
αὐτίκα λαὸν μὲν σκέδασεν κατὰ νῆας ἐΐσας,
κηδεμόνες δὲ παρ᾽ αὖθι μένον καὶ νήεον ὕλην,
ποίησαν δὲ πυρὴν ἑκατόμπεδον ἔνθα καὶ ἔνθα,
165 ἐν δὲ πυρῇ ὑπάτῃ νεκρὸν θέσαν ἀχνύμενοι κῆρ.
πολλὰ δὲ ἴφια μῆλα καὶ εἰλίποδας ἕλικας βοῦς
πρόσθε πυρῆς ἔδερόν τε καὶ ἄμφεπον· ἐκ δ᾽ ἄρα πάντων
δημὸν ἑλὼν ἐκάλυψε νέκυν μεγάθυμος Ἀχιλλεὺς
ἐς πόδας ἐκ κεφαλῆς, περὶ δὲ δρατὰ σώματα νήει.
170 ἐν δ᾽ ἐτίθει μέλιτος καὶ ἀλείφατος ἀμφιφορῆας,
πρὸς λέχεα κλίνων· πίσυρας δ᾽ ἐριαύχενας ἵππους
ἐσσυμένως ἐνέβαλλε πυρῇ μεγάλα στεναχίζων.
ἐννέα τῷ γε ἄνακτι τραπεζῆες κύνες ἦσαν,
καὶ μὲν τῶν ἐνέβαλλε πυρῇ δύο δειροτομήσας,
175 δώδεκα δὲ Τρώων μεγαθύμων υἱέας ἐσθλοὺς
χαλκῷ δηϊόων· κακὰ δὲ φρεσὶ μήδετο ἔργα·
ἐν δὲ πυρὸς μένος ἧκε σιδήρεον, ὄφρα νέμοιτο.
ᾤμωξέν τ᾽ ἄρ᾽ ἔπειτα, φίλον δ᾽ ὀνόμηνεν ἑταῖρον·
«χαῖρέ μοι, ὦ Πάτροκλε, καὶ εἰν Ἀΐδαο δόμοισι·
180 πάντα γὰρ ἤδη τοι τελέω τὰ πάροιθεν ὑπέστην.
δώδεκα μὲν Τρώων μεγαθύμων υἱέας ἐσθλοὺς
τοὺς ἅμα σοὶ πάντας πῦρ ἐσθίει· Ἕκτορα δ᾽ οὔ τι
δώσω Πριαμίδην πυρὶ δαπτέμεν, ἀλλὰ κύνεσσιν.»
Ὣς φάτ᾽ ἀπειλήσας· τὸν δ᾽ οὐ κύνες ἀμφεπένοντο,
185 ἀλλὰ κύνας μὲν ἄλαλκε Διὸς θυγάτηρ Ἀφροδίτη
ἤματα καὶ νύκτας, ῥοδόεντι δὲ χρῖεν ἐλαίῳ
ἀμβροσίῳ, ἵνα μή μιν ἀποδρύφοι ἑλκυστάζων.
τῷ δ᾽ ἐπὶ κυάνεον νέφος ἤγαγε Φοῖβος Ἀπόλλων
οὐρανόθεν πεδίονδε, κάλυψε δὲ χῶρον ἅπαντα
190 ὅσσον ἐπεῖχε νέκυς, μὴ πρὶν μένος ἠελίοιο
σκήλει᾽ ἀμφὶ περὶ χρόα ἴνεσιν ἠδὲ μέλεσσιν.
Οὐδὲ πυρὴ Πατρόκλου ἐκαίετο τεθνηῶτος·
ἔνθ᾽ αὖτ᾽ ἀλλ᾽ ἐνόησε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεύς·
στὰς ἀπάνευθε πυρῆς δοιοῖς ἠρᾶτ᾽ ἀνέμοισι,
195 Βορέῃ καὶ Ζεφύρῳ, καὶ ὑπίσχετο ἱερὰ καλά·
πολλὰ δὲ καὶ σπένδων χρυσέῳ δέπαϊ λιτάνευεν
ἐλθέμεν, ὄφρα τάχιστα πυρὶ φλεγεθοίατο νεκροί,
ὕλη τε σεύαιτο καήμεναι. ὦκα δὲ Ἶρις
ἀράων ἀΐουσα μετάγγελος ἦλθ᾽ ἀνέμοισιν.
200 οἱ μὲν ἄρα Ζεφύροιο δυσαέος ἀθρόοι ἔνδον
εἰλαπίνην δαίνυντο· θέουσα δὲ Ἶρις ἐπέστη
βηλῷ ἔπι λιθέῳ· τοὶ δ᾽ ὡς ἴδον ὀφθαλμοῖσι,
πάντες ἀνήϊξαν, κάλεόν τέ μιν εἰς ἕκαστος·
ἡ δ᾽ αὖθ᾽ ἕζεσθαι μὲν ἀνήνατο, εἶπε δὲ μῦθον·
205 «οὐχ ἕδος· εἶμι γὰρ αὖτις ἐπ᾽ Ὠκεανοῖο ῥέεθρα
Αἰθιόπων ἐς γαῖαν, ὅθι ῥέζουσ᾽ ἑκατόμβας
ἀθανάτοις, ἵνα δὴ καὶ ἐγὼ μεταδαίσομαι ἱρῶν.
ἀλλ᾽ Ἀχιλεὺς Βορέην ἠδὲ Ζέφυρον κελαδεινὸν
ἐλθεῖν ἀρᾶται, καὶ ὑπίσχεται ἱερὰ καλά,
210 ὄφρα πυρὴν ὄρσητε καήμεναι, ᾗ ἔνι κεῖται
Πάτροκλος, τὸν πάντες ἀναστενάχουσιν Ἀχαιοί.»
Ἡ μὲν ἄρ᾽ ὣς εἰποῦσ᾽ ἀπεβήσετο, τοὶ δ᾽ ὀρέοντο
ἠχῇ θεσπεσίῃ νέφεα κλονέοντε πάροιθεν.
αἶψα δὲ πόντον ἵκανον ἀήμεναι, ὦρτο δὲ κῦμα
215 πνοιῇ ὕπο λιγυρῇ· Τροίην δ᾽ ἐρίβωλον ἱκέσθην,
ἐν δὲ πυρῇ πεσέτην, μέγα δ᾽ ἴαχε θεσπιδαὲς πῦρ.
παννύχιοι δ᾽ ἄρα τοί γε πυρῆς ἄμυδις φλόγ᾽ ἔβαλλον,
φυσῶντες λιγέως· ὁ δὲ πάννυχος ὠκὺς Ἀχιλλεὺς
χρυσέου ἐκ κρητῆρος, ἑλὼν δέπας ἀμφικύπελλον,
220 οἶνον ἀφυσσόμενος χαμάδις χέε, δεῦε δὲ γαῖαν,
ψυχὴν κικλήσκων Πατροκλῆος δειλοῖο.
ὡς δὲ πατὴρ οὗ παιδὸς ὀδύρεται ὀστέα καίων,
νυμφίου, ὅς τε θανὼν δειλοὺς ἀκάχησε τοκῆας,
ὣς Ἀχιλεὺς ἑτάροιο ὀδύρετο ὀστέα καίων,
225 ἑρπύζων παρὰ πυρκαϊήν, ἁδινὰ στεναχίζων.


Τα λόγια τούτ᾽ άμ᾽ άκουσεν ο μέγας Αγαμέμνων
τον λαόν όλον σκόρπισε στα ισόπλευρα καράβια,
κι εμείναν οι ενταφιασταί και με κορμούς εκάμαν
πυράν οπού ᾽χεν εκατόν ποδάρια μάκρου πλάτου,
165και τον νεκρόν περίλυποι στην κορυφήν εβάλαν.
Κι έγδερναν κι εσυγύριζαν αρνιά πολλά και βόδια
προς την πυράν και, παίρνοντας απ᾽ όλα το κνισάρι,
το λείψανον εσκέπαζε πατόκορφα ο Πηλείδης,
και ολόγυρα επανώτιαζε τα σώματα γδαρμένα,
170και στάμνες μέλι και άλειμμα να γέρνουν προς την κλίνην
έβαλε αυτού, και τέσσερους ανδρειωμένους ίππους
έριξε μέσα στην πυράν, κι εστέναζε ο θλιμμένος.
Και από τα εννέα πότρεφε τραπεζικά σκυλιά του
έριξε δυο μες στην πυράν αποκεφαλισμένα,
175και αγόρια δώδεκα καλά των ανδρειωμένων Τρώων
έσφαξε κι έριξεν αυτού, κι είχε κακό στον νου του.
Και άσβεστην έβαλε φωτιά, για να τους δαπανήσει.
Εβαρυστέναξ᾽ έπειτα και προς τον φίλον είπε:
«Χαίρε μου, ω Πάτροκλε, και αυτού που ευρίσκεσαι στον Άδη
180ότι όλα όσα σου ᾽ταξα τα τελειώνω τώρα.
Αγόρια δώδεκα λαμπρά των ανδρειωμένων Τρώων
το πυρ τα τρώγει όλα με σε, και του πυρός δεν δίδω
τον Πριαμίδην Έκτορα τροφή αλλά των σκύλων».
Τούτα εφοβέριζε, αλλ᾽ αυτόν σκυλιά δεν επλησιάζαν
185ημέρα νύχτα τα ᾽διωχνεν η αθάνατη Αφροδίτη
και μ᾽ άφθαρτο τον ράντιζε τριανταφυλλένιο λάδι
να μη γδαρθεί το σώμα του, ως το ᾽σερνε ο Πηλείδης.
Και μαύρο από τον ουρανόν στην πεδιάδα ο Φοίβος
κατέβασ᾽ ένα σύννεφο, κι εσκέπασε το μέρος
190όλον όσ᾽ έπιανε ο νεκρός, να μη μπορεί του ηλίου
η δύναμις τα νεύρα του να φρύξει και τα μέλη.
Αλλ᾽ η πυρά δεν άναφτε του άψυχου Πατρόκλου,
και τότε άλλο σοφίσθηκεν ο ισόθεος Πηλείδης —
ανάμερ᾽ από την πυράν ευχήθη στους ανέμους,
195τον Ζέφυρον και τον Βοριά κι ετάχθηκε θυσίες,
και με χρυσό σπονδίζοντας ποτήρι επαρακάλει
να έλθουν κι έτσι γρήγορα τα ξύλα πάρουν φλόγα
και καταλύσει τους νεκρούς· και άμ᾽ άκουσεν η Ίρις
την δέησίν του, εχύθη ευθύς μηνύτρα στους ανέμους.
200Εις το τραπέζι εκάθονταν του ορμητικού Ζεφύρου
όλοι μαζί, και ως πάτησε στο πέτρινο κατώφλι
η Ίρις όλη βιαστική, κι εκείνοι αυτού την είδαν
εσηκωθήκαν και καθείς σιμά του την καλούσε·
κι εκείνη δεν ηθέλησε, «δεν κάθομαι», τους είπε,
205«στου Ωκεανού το ρεύμα ευθύς οπίσω θα πηγαίνω,
των Αιθιόπων εις την γην, που σφάζουν εκατόμβες
των αθανάτων, ως κι εγώ το μέρος μου να λάβω.
Αλλ᾽ ο Αχιλλεύς παρακαλεί, και τάζεται θυσίες,
ο Ζέφυρος ο ηχηρός να τρέξει και ο Βορέας
210εις την πυράν να δώσετε πνοήν να πάρει φλόγα
εκεί που κείται ο Πάτροκλος π᾽ όλοι οι Αχαιοί τον κλαίουν».
Αυτά ᾽πε και ανεχώρησε, κι εκείνοι επεταχθήκαν
με θόρυβον, ταράζοντας τα σύγνεφα έμπροσθέν τους.
Και ως διάβαιναν το πέλαγος, απ᾽ την σφοδρήν πνοήν τους
215σηκώνονταν τα κύματα· και άμ᾽ έφθασαν στην Τροίαν
έπεσαν μέσα στην πυράν, κι εβρόντα ευθύς η φλόγα.
Και ολονυκτίς απ᾽ την πυράν, και οι δυο φυσομανώντας
τες φλόγες σήκωναν ψηλά· και ολόνυκτα ο Πηλείδης
από κρατήρα ολόχρυσο, με δίκουπο ποτήρι
220έχυνε χάμου το κρασί κι επότιζε το χώμα,
και την ψυχήν του άμοιρου Πατρόκλου ξεφωνούσε.
Και ως κλαίει πατέρας καίοντας τα κόκαλα παιδιού του
που νιόγαμπρος απέθανε των άμοιρων γονέων,
όμοια ο Πηλείδης καίοντας τα κόκαλα του φίλου
225εστέναζε κι εσέρνονταν τριγύρω εις την πυράν του.