ΝΟΣΤΟΣ. Αρχαιόθεμη Ανθολογία
της Τριανταφυλλιάς Γιάννου
«Όσο για τη μικρή, πραγματική μας ζωή, ο μύθος μοιάζει με άπιαστο πουλί, που το κοιτάζουμε από μακριά, το ζωγραφίζει μόνο η φαντασία μας. Φτιάχνοντας όμως κάποτε ωραία, υποψιασμένα και απορημένα, παρασημαντικά μυθολογικά ποιήματα …»
Δ. Ν. Μαρωνίτης, «Μύθος και Ποίηση», Εντευκτήριο 60 (Ιαν.-Μάρτ. 2003), σ. 16.
I.
Ο ΝΟΣΤΟΣ είναι μια Ανθολογία έργων της νεότερης και σύγχρονης παγκόσμιας συγγραφικής παραγωγής, τα οποία:
- είτε διαλέγονται με συγκεκριμένο αρχαιοελληνικό μύθο ή μυθολογικό κύκλο (όπως η «Ελένη» του Σεφέρη),
- είτε αναφέρονται σε κάποιο αρχαιολογικό θέμα, δηλ. σε πρόσωπα, γεγονότα ή όψεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου (όπως το «ΙΣΤ΄ (Όνομα δ’ Ορέστης)» από το Μυθιστόρημα του Σεφέρη).
Πρόκειται για έργα “αρχαιόθεμα” ή “αρχαιόμυθα”, σύμφωνα με τη διάκριση του Δ. Ν. Μαρωνίτη.
Ωστόσο, τα κριτήρια αυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν με μεθοδολογική αυστηρότητα, αλλά έχουν συμπεριληφθεί ακόμη και έργα που ενσωματώνουν περιστασιακά "αρχαιολογικά ίχνη", όπως:
- αφορμές για ιστορικούς παραλληλισμούς (λ.χ. με την τυραννία των τριάκοντα) και παραδειγματικές παραπομπές (λ.χ. στη δημοκρατία της κλασικής Αθήνας),
- χρήση συμβόλων (λ.χ. οι Σειρήνες ή ο Δούρειος ίππος) ή αρχετυπικών μοτίβων (λ.χ. ο νόστος-θάνατος), και
- γενικότερα λανθάνουσες ή υπαινικτικές αρχαιογνωστικές αναφορές (λ.χ. σε ερείπια ή θέατρα).
II.
Για τη διάταξη του υλικού χρησιμοποιήθηκαν δείκτες ειδολογικοί, χρονολογικοί, θεματικοί και αλφαβητικοί.
Ειδολογικά, το υλικό διακρίνεται σε δύο θεματικές ενότητες, τα Ποιητικά και τα Θεατρικά ή Πεζά έργα, τα οποία με τη σειρά τους χωρίζονται σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα. Στο πλαίσιο αυτών των ενοτήτων φιλοξενούνται ποικίλα είδη λόγου, λ.χ. διηγήματα, νουβέλες, λιμπρέτα, πεζόμορφα ποιήματα κ.ά. Σε αυτόνομη ενότητα συγκεντρώθηκαν τα έργα του Γιάννη Ρίτσου που αναδεικνύουν τον γόνιμο διάλογο του ποιητή με τον αρχαιοελληνικό μύθο και κόσμο.
Χρονολογικά, το εύρος της Ανθολόγησης εκτείνεται από τoν 12ο αι. έως σήμερα. Η διάκριση σε τρεις υποενότητες έγινε με συμβατικά ιστορικά και λογοτεχνικά κριτήρια, χωρίς αυτό να αποκλείει την ερμηνευτική της διάσταση στο πλαίσιο της Ανθολογίας αλλά και χωρίς να την υπαγορεύει.
- Η πρώτη χρονολογική ενότητα σταματά στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν είχε αρχίσει να διαμορφώνεται η μετάβαση από παραδοσιακά σε νεωτερικά σχήματα λόγου.
- Η δεύτερη ενότητα εντοπίζεται στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, όταν τα βασικά αιτήματα είναι η υποκειμενική πρόσληψη της πραγματικότητας και οι νέοι τρόποι έκφρασής της.
- Στην τρίτη ενότητα (μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο) κυριαρχούν οι σύγχρονες επιταγές του μεταμοντερνισμού, όπου τα όρια ανάμεσα σε τεχνοτροπίες και λογοτεχνικά είδη γίνονται ρευστά, ενώ μορφές της παράδοσης και της πρωτοπορίας μπορούν να συνυπάρχουν.
Από θεματική άποψη, τα έργα αποδελτιώνονται σε τρεις αλφαβητικούς καταλόγους:
(α) ως προς τις θεότητες και τις μυθικές μορφές που ονομάζονται,
(β) ως προς τα θέματα ή πρόσωπα της αρχαιότητας που αναφέρονται και
(γ) ως προς το όνομα του συγγραφέα.
Η κατηγοριοποίηση αυτή επιτρέπει την αναζήτηση έργων βάσει του κεντρικού θέματος ή των επιμέρους αναφορών στο εσωτερικό του εκάστοτε χωρίου ή ανά συγγραφέα.
III.
Για τη βιβλιογραφική τεκμηρίωση των καταγραφών ο χρήστης μπορεί να καταφεύγει στην ψηφιακή αρχαιοθήκη Πυξίδα, στην ενότητα της Νεότερης Γραμματείας. Εκεί δίνεται η δυνατότητα ευρύτερων αναζητήσεων όρων ή/και θεμάτων με συνδυασμό κριτηρίων. Αντίστοιχες θεματικές αναζητήσεις προσφέρονται και στην εξειδικευμένη βάση δεδομένων Σχερία, όπου συγκεντρώνονται απηχήσεις του τρωικού μύθου στην τέχνη και τη λογοτεχνία από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας.
IV.
Συνολικά έχουν καταγραφεί πάνω από 2.500 κείμενα από περισσότερους από 500 συγγραφείς. Ωστόσο, η τελική ανθολόγηση θα έχει αποσπασματικό χαρακτήρα και περιορισμένο εύρος τόσο για λόγους αντιπροσωπευτικότητας όσο και, κυρίως, για λόγους πνευματικών δικαιωμάτων. Καθώς οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη, θα προστίθενται κείμενα σταδιακά και, παράλληλα, θα εμπλουτίζεται το Παράρτημα με μελέτες από τη σχετική βιβλιογραφία.
ΚΕΓ, 2015
