Παρασκευή Κατημερτζή: ΤΑ ΝΕΑ, 11/02/2003

ΦΡΑΝΣΙΣΚΟ ΑΝΤΡΑΝΤΟΣ: «Τα ελληνικά ποτέ δεν πεθαίνουν»

«Η ελληνική γλώσσα είναι σαν τη θάλασσα. Ατελείωτη», λέει ο Ισπανός φιλόλογος-γλωσσολόγος Φρανσίσκο Αντράντος που συνέγραψε την πρώτη πλήρη «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις απαρχές ώς τις μέρες μας» και διευθύνει την έκδοση του μεγαλύτερου λεξικού της ελληνικής γλώσσας

«Η άμεση ή έμμεση επίδραση του αλφαβήτου της ελληνικής γλώσσας, του λεξιλογίου της, του συντακτικού της και της λογοτεχνίας της ήταν και είναι τεράστια», λέει ο Ισπανός γλωσσολόγος Φρανσίσκο Αντράντος.

Το Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα στην Ισπανία έχει ιστορία επτά αιώνων. Είναι το αρχαιότερο της Ευρώπης. «Όμως οι ελληνικές σπουδές και η διδασκαλία συνεχίζονται από πάντα στην Ιβηρική. Από την εποχή του Χριστού», λέει ο 83χρονος Φρανσίσκο Αντράντος, που βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Θερβάντες, για την παρουσίαση του νέου βιβλίου του, που μεταφράσθηκε στα ελληνικά από την καθηγήτρια Αλίσια Βιγιάρ Λεκούμπερι.

Από την εποχή του άραβα φιλοσόφου Αβερρόη, που γεννήθηκε στην Κόρδοβα το 1126 και αφιέρωσε τη ζωή στη μετάφραση και τον σχολιασμό του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, μέχρι τη σύνταξη του Ελληνοϊσπανικού Λεξικού πέρασαν σχεδόν εννιακόσια χρόνια. Όμως, το πάθος, η ακρίβεια, η εμβρίθεια της επιστημονικής εργασίας, η θυσία του χρόνου παραμένουν οι ίδιες.

Ο έκτος τόμος του Ελληνοϊσπανικού Λεξικού -κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο- περιλαμβάνει 6.500 λέξεις: από το «διωξικέλευθος» -αυτός που ακολουθεί τον δρόμο- ώς το «εκπελεκάω» κι από τον Όμηρο ώς το 600 μ.Χ. «Το Ελληνοϊσπανικό Λεξικό είναι τριπλάσιο σε αριθμό λέξεων -324.000 λήμματα- από το οξφορδιανό Λίντελ-Σκοτ (148.000 λήμματα) που ήταν ντεμοντέ, αναφέρεται σε διπλάσιους σχεδόν συγγραφείς και παπύρους, περιλαμβάνει τα καινούργια ντοκουμέντα και τις επιγραφές που ανακαλύπτονται καθημερινά, περιέχει τις νέες μελέτες, τις νέες μεθόδους της λεξικογραφίας και της σημαντικής. Είναι σε ηλεκτρονική μορφή κι αυτό του επιτρέπει να ανανεώνεται συνεχώς», συνοψίζει ο κ. Αντράντος. Είναι η μεγαλύτερη απογραφή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που επιχειρήθηκε ποτέ.

Το τιμόνι αυτής της προσπάθειας το κατευθύνει εδώ και 40 χρόνια ο Φρανσίσκο Αντράντος που τιμήθηκε με το βραβείο «Αριστοτέλης», από το Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης για την προσφορά του. Ο Αντράντος, γέννημα-θρέμμα της Σαλαμάνκα, που σπούδασε την αρχαία ελληνική στο Γυμνάσιο, επέλεξε την ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο, αφιερώθηκε στη γλωσσολογία, έμαθε σανσκριτικά, γερμανικά, σλαβικές γλώσσες εκτός από την ελληνική, αρχαία και νέα, και τη λατινική για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «η ελληνική είναι η πρώτη γλώσσα του κόσμου. Η άμεση ή έμμεση επίδραση του αλφαβήτου της, του λεξιλογίου της, του συντακτικού της και της λογοτεχνίας της ήταν και είναι τεράστια». Το λεξιλόγιο, τα ονόματα και τα ρήματα, οι ελληνικές λέξεις μπήκαν στο λατινικό αλφάβητο και στους μεσαιωνικούς πολιτισμούς της Ευρώπης και τώρα οι ελληνικές λέξεις συνεχίζουν να φθάνουν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, στον πολιτισμό, την επιστήμη, τη λογοτεχνία.

-Σε τι μπορεί να χρησιμεύει την εποχή της παγκοσμιοποίησης η εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας;

Η γλώσσα και η σκέψη είναι αδιαχώριστες, η γλώσσα με τη δομή της δίνει μια άμεση, απτή υπόσταση της λογικής. Η διδασκαλία της γλώσσας σε μια από τις αρτιότερες μορφές της, όπως είναι τα αρχαία ελληνικά, συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της λογικής ικανότητας του ανθρώπου. Επιπλέον, η μελέτη της ελληνικής γλώσσας είναι μια επιστήμη που προχωράει. Εξελίσσεται και προοδεύει.

-Πώς επικράτησε στην Ευρώπη η ελληνική γλώσσα και πώς τα ελληνικά δεν χάθηκαν; Στο βιβλίο σας λέτε ότι είναι η μακροβιότερη γλώσσα μαζί με την κινεζική.

Για διάφορους λόγους. Οι Ρωμαίοι μιλούσαν τα ελληνικά στη Ρώμη ως δεύτερη γλώσσα. Έπειτα, πολλές βυζαντινές λέξεις έφθασαν στην Ιταλία από τους δρόμους του εμπορίου, της ναυτιλίας, της Εκκλησίας και κατόπιν ανακάλυψαν στην Ευρώπη την αρχαία ελληνική. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζουν τα ελληνικά για τη λογοτεχνία και την επιστήμη. Η Ευρώπη χρειαζόταν μια πολιτιστική γλώσσα. Όλοι οι λαοί της Ευρώπης χρειάζονται τα ελληνικά για τον πολιτισμό τους. Μια γλώσσα δεν πεθαίνει ποτέ όταν ομιλείται. Τα ελληνικά ποτέ δεν πεθαίνουν. Οι δικές μας γλώσσες είναι ημιελληνικά ή κρυπτοελληνικά. Το Ελληνοϊσπανικό Λεξικό είναι η συνεισφορά μας.

ΕΙΜΙ - ΕΙΜΑΙ: Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ ΛΕΞΗ

Η ελληνική γλώσσα ξεκίνησε την πορεία της από την αρχαϊκή ινδοευρωπαϊκή ΙΙΙ γλώσσα, όπως ομιλείτο ανατολικά από τα Ουράλια στην Κεντρική Ασία, από το Τουρκεστάν ώς τον Βορρά της Μαύρης Θάλασσας. Οι μετακινήσεις των λαών έφεραν τους νομάδες προγόνους της γλώσσας μας στα Βαλκάνια, όπου διαμορφώθηκε μια κοινή ελληνική γλώσσα που εισήχθη περί το 2000 π.Χ. στη χώρα μας. Μια από τις αρχαιότερες λέξεις του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού είναι το ειμί-είμαι, η πόλις, ο πατέρας, ο δόμος (σπίτι), η εστία, το τείχος, ο τέκτων, η εσθής (ένδυμα), ρήματα όπως το βράζω-πέσσω, οργώνω-αρόω, υφαίνω-νέω, αρμέγω-αμέλγω και ονόματα κατοικίδιων -ταύρος, βους, συς (χοίρος), κύων, ίππος-, ο κύκλος-ρόδα και η άμαξα-όχος.

Η πρώτη ελληνική ποίηση, επική και λυρική, αποτελεί συνέχεια της προφορικής ινδοευρωπαϊκής ποίησης, που βλέπουμε στη βεδική ποίηση με τις στερεότυπες εκφράσεις, τις παρομοιώσεις, τη μετρική της.

Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη της ελληνικής γλώσσας χρονολογούνται πριν από 3.500 χρόνια, με τις πινακίδες της γραμμικής γραφής Β, της επίσημης μυκηναϊκής γραφής. Η δεύτερη ομάδα κατέβηκε στην Ελλάδα γύρω στα 1200 π.Χ. - οι Δωριείς, που μιλούσαν μια διαφοροποιημένη διάλεκτο. Δεν υπάρχει μία μόνο ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, υπάρχουν διάφορες, που κλιμακώνονται χρονολογικά και διαχωρίζονται σε διαλέκτους επίσης κλιμακούμενες χρονολογικά.

Το ίδιο συνέβη -διαφοροποιήσεις και ρήξεις- μέσα στην Ελλάδα με τη δημιουργία διαλέκτων - της ιωνικής, αιολικής, αρκαδοκυπριακής, ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή. Αυτή η κατάσταση όμως έφερε και την επιδίωξη της ενότητας, που επιτεύχθηκε μέσω των λογοτεχνικών γλωσσών - του έπους, του ιάμβου της ελεγείας κ.ά. «Οποιοσδήποτε ποιητής που έγραφε σε οποιαδήποτε από αυτά τα λογοτεχνικά είδη, όποια και να ήταν η πατρίδα του, έγραφε στην ειδική γλώσσα του λογοτεχνικού είδους. Ήταν διεθνείς γλώσσες», υπογραμμίζει ο κ. Αντράντος.

«Όλες τις τραγουδούσαν κι όλες τις καταλάβαιναν σ' όλα τα μέρη. Κυριαρχούσε σ' αυτές η ιωνική. Κι έτσι, όταν έφτασε ο πεζός λόγος, ήδη κατά τον 6ο αιώνα, όλοι έγραφαν και καταλάβαιναν την ιωνική. Αυτή ήταν η αρχή του αττικού πεζού λόγου που διαμορφώθηκε στην κοινή-λογοτεχνική, καθαρή, λόγια γλώσσα που επεβλήθη με την κατάκτηση του μεγάλου Αλεξάνδρου ως η πρώτη πολιτιστική και επιστημονική γλώσσα του κόσμου».

Η ΓΛΩΣΣΑ «ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΤΑΙ»!

-Πώς είναι δυνατή η συγγραφή μιας ιστορίας της γλώσσας, όταν δεν υπάρχουν γραπτά;

Υπάρχουν πολλές δυσκολίες, υπάρχουν πολλές διάλεκτοι και γι' αυτό υπάρχει η επιστήμη της γλωσσολογίας, που ανακατασκευάζει σε ένα βαθμό τις χαμένες πιο αρχαίες φάσεις της γλώσσας μέσα στα όρια που θέτει μια ιστορία βάσει μελετών και μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την ανακατασκευή και των αποσπασματικά σωζόμενων γλωσσών.