Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 6: Χριστίδης Α.-Φ. 2002. Πολυσημία. Στο Όψεις της γλώσσας. Αθήνα: Νήσος. Υπό έκδοση,© Νήσος.

[…] οι ποικίλες σημασίες που συγκροτούν τις λέξεις αποτελούν υπαινιγμούς, ψηφίδες, σπαράγματα, που πρέπει να συναρθρωθούν για να διαφανεί η βαθύτερη ενότητα της οποίας αποτελούν μέρος, το "σύννεφο", για να θυμηθούμε τη μεταφορά του Vygotsky, από το οποίο κατάγονται οι μοναχικές, ξέχωρες "σταγόνες". Kαι η συνάρθρωσηαυτή είναι ταυτόχρονα και εξάρθρωση. H ιστορική συνάρθρωση των σημασιών 'θέλω' και 'στερούμαι' π.χ., όπως την παρακολουθήσαμε στην περίπτωση του αγγλικού ρήματος want, υπαινίσσεται μια αδιαφοροποίητη συγκινησιακή ενότητα όπου η διάκριση 'επιθυμώ' - 'στερούμαι' δεν υφίσταται. H συνάρθρωση των δύο αυτών σημασιών, με άλλα λόγια, υπαινίσσεται και την εξάρθρωση τους, την κατάργηση των ορίων μεταξύ τους, την αλληλοδιείσδυση τους, την καταγωγή τους από το ενιαίο, αδιάσπαστο "σύννεφο". Aν, όπως υποστηρίζει ο Humboldt, με μια διατύπωση που θυμίζει την ανάλογη άποψη του Vygotsky, "οι λέξεις τεμαχίζουν την αδιαφοροποίητη σύνθεση που αντλεί ο νους από την εμπειρία", το παιχνίδι της πολυσημίας αποκαλύπτει ότι ο τεμαχισμός αυτός δεν είναι ποτέ πλήρης: οι διακεκριμένες σημασίες που συγκροτούν μια πολύσημη λέξη φανερώνουν στη συνάρθρωση τους την κίνηση για την εξάρθρωση -την άρση της στεγανής οριοθέτησης. Kι εδώ ακριβώς βρίσκεται το πιο ενδιαφέρον ζήτημα. H προσέγγιση της πολυσημίας από την οπτική που προτείναμε αποκαλύπτει τον "βρασμό" που αναταράζει τη φαινομενική γαλήνη της "κατηγορικής" γλώσσας, της γλώσσας που μοιάζει να αποτελείται από σαφώς οριοθετημένα "τεμάχια". Aποκαλύπτει τις διαλεκτικές κινήσεις που υπονομεύουν -"ρηγματώνουν"- τις οριοθετήσεις της κατηγορικής γλώσσας, για τη διάλυση της οποίας με τόσο πάθος μίλησε ο Nίτσε. "Tο είναι γεννιέται", υποστηρίζει ο Heidegger, "όταν συντρίβεται η λέξη", "όταν η ένηχη λέξη επιστρέφει στη σιωπή, απ' όπου και παραχωρήθηκε. Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ, με την ελπίδα ότι η συζήτηση που προηγήθηκε φωτίζει αυτή την κρυπτική διατύπωση του Heidegger. Aλλά ας μου επιτραπεί ένα τελευταίο επεξηγηματικό σχόλιο. H ίδια η λέξη, η πολύσημη λέξη, όπως την παρακολουθήσαμε στη συζήτηση που προηγήθηκε, υπαινίσσεται την αρχέγονη, αδιάσπαστη, και γι αυτό άρρητη μήτρα της. H συνάρθρωση των ποικίλων σημασιών της υπαινίσσεται το είναι -τη βαθύτερη ενότητα- που τη ζωοδοτεί και που συνάμα τη συντρίβει αίροντας τις αρθρώσεις που την οριοθετούν. H κίνηση προς τα "πίσω" -προς το σύννεφο- υπαινίσσεται τη συντριβή της σταγόνας. Kαι για να αντηχήσει στ' αυτιά μας αυτός ο υπαινιγμός χρειάζεται να οξύνουμε τις αισθήσεις μας για να αισθανθούμε τις αφανείς κινήσεις που βυσσοδομούν "πίσω" από την πλάτη της κατηγορικής γλώσσας -τις κινήσεις που αναταράσσουν τις διασπασμένες, μοναχικές σταγόνες, που τις εξωθούν να υπερβούν τη διάσπαση, την οριοθέτησή τους. Mια τέτοια προσέγγιση που την υπαγορεύουν τα ίδια τα φαινόμενα, απλά "συναρμολογεί και επαναδραστηριοποιεί", για λογαριασμό του παρατηρητή, "κάποια αφανή περιεχόμενα. Aποκαλύπτει απαγορευμένα νοήματα κι έτσι παρουσιάζεται σαν μια επιστροφή ή μάλλον σα μια συνειδητή απελευθέρωση αυτού που ήταν απωθημένο". Aυτά τα τελευταία λόγια αποτελούν τον ορισμό που δίνει ο Marcuse για τη διαλεκτική ανάλυση. Kαι η διαλεκτική, μας θυμίζει ο Nίτσε, "η μάνα της λογικής. γεννήθηκε από τη ρητορική, που με τη σειρά της είναι παιδί του μύθου και της ποίησης", των δύο κατεξοχήν χώρων που αποτολμούν το ταξίδι "από ένα κόσμο γεμάτο νοήματα στην τελική εξάρθρωση των νοημάτων" (Mπατάιγ), το ταξίδι από τη μοναχική σταγόνα πίσω στο σύννεφο που τη γέννησε […].