Σύμφωνα με τη θεωρία του Chomsky η γραμματική ορίζεται ως, μεταξύ άλλων, η γνώση των κανόνων μιας γλώσσας που διαθέτει ο φυσικός ομιλητής της.

Η γνώση αυτή του επιτρέπει (α) να δομεί καλοσχηματισμένες προτάσεις της γλώσσας του, (β) να κατανοεί καλοσχηματισμένες προτάσεις της γλώσσας του (τις οποίες ενδεχομένως δεν έχει ξανασυναντήσει) και (γ) να εντοπίζει ποιες από τις προτάσεις που συναντά παραβιάζουν κάποιον κανόνα (δηλαδή δεν είναι καλοσχηματισμένες).

Οι προτάσεις που σχηματίζονται σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής ονομάζονται γραμματικές (ή με άλλα λόγια χαρακτηρίζονται από γραμματικότητα) ενώ όσες παραβιάζουν κάποιον κανόνα χαρακτηρίζονται αντιγραμματικές.

Σε αντίθεση με το παραδοσιακό περιεχόμενο του όρου γραμματική, η γραμματική για τον Chomsky περιλαμβάνει τέσσερα κύρια πεδία, τη φωνολογία , τη μορφολογία , τη σύνταξη και τη σημασιολογία . Η γνώση δηλαδή που διαθέτει ο φυσικός ομιλητής του επιτρέπει να κρίνει τη γραμματικότητα μιας πρότασης από την άποψη οποιουδήποτε από αυτούς τους τέσσερις τομείς. Έτσι, κάθε φυσικός ομιλητής είναι σε θέση να αναγνωρίσει ότι οι παρακάτω σχηματισμοί είναι αντιγραμματικοί αλλά και να εντοπίσει τον κανόνα που παραβιάζεται σε κάθε περίπτωση:

Αυτός ειναί πολύ καλός ανθρωπός.

Παραβίαση των φωνολογικων κανόνων που καθορίζουν τη θέση του τόνου κάθε λέξης και αντικατάστασή τους με μια γενίκευση που επιβάλλει παρουσία τόνου στη λήγουσα: ο φυσικός ομιλητής, ακόμα και αν δεν είναι ειδικός, και ακόμα και αν δεν έχει εκτεθεί σε σχολική διδασκαλία ποτέ, είναι σε θέση να εντοπίσει ότι η πρόταση δεν είναι καλοσχηματισμένη και ότι το πρόβλημα βρίσκεται στη θέση του τόνου των λέξεων είναι και άνθρωπος. Μπορεί να μη διαθέτει κανέναν όρο για να περιγράψει όλα τα παραπάνω, έχει όμως τις σχετικές γνώσεις και μπορεί να σχολιάσει μεταγλωσσικά αυτή (και κάθε άλλη) πρόταση της γλώσσας του.

Συνήθως ξεχνώ τα ονόματα των άνθρωπων που γνωρίζω.

Παραβίαση του μορφοφωνολογικού κανόνα που αφορά τη μετακίνηση του τόνου στη γενική πληθυντικού των προπαροξύτονων: ο φυσικός ομιλητής, ακόμα και αν δεν είναι ειδικός, και ακόμα και αν δεν έχει εκτεθεί σε σχολική διδασκαλία ποτέ, είναι σε θέση να εντοπίσει ότι η πρόταση δεν είναι καλοσχηματισμένη και ότι το πρόβλημα βρίσκεται στη θέση του τόνου της λέξης άνθρωπων και ότι ο σωστός τύπος θα ήταν ανθρώπων.

Η μητέρα μου είναι πολύ ψηλός.

Παραβίαση του μορφολογικού κανόνα σχηματισμού του θηλυκού των επιθέτων σε -ος ή /και του συντακτικού κανόνα που αφορά τη συμφωνία γένους υποκειμένου και κατηγορουμένου, εφόσον αυτό είναι επίθετο: ο φυσικός ομιλητής, ακόμα και αν δεν είναι ειδικός, και ακόμα και αν δεν έχει εκτεθεί σε σχολική διδασκαλία ποτέ, είναι σε θέση να εντοπίσει ότι η πρόταση δεν είναι καλοσχηματισμένη, ότι το πρόβλημα βρίσκεται στον τύπο ψηλός και ότι ο σωστός τύπος θα ήταν ψηλή.

Η Μαρία σκότωσε το Γιάννη αλλά εκείνος δεν πέθανε.

Παραβίαση σημασιολογικών κανόνων: η πρόταση είναι καλοσχηματισμένη συντακτικά, μορφολογικά και φωνολογικά όμως η αντίφαση που δημιουργείται δεν είναι δυνατό να αποδοθεί σε εξωγλωσσικούς παράγοντες - αλλά προκύπτει αναγκαστικά από την ταυτόχρονη διαβεβαίωση ότι ο Γιάννης είναι και δεν είναι νεκρός.

Τα παρακάτω σημεία πρέπει να είναι απολύτως ξεκάθαρα σε σχέση με τις παραδοσιακές ή άλλες αντιλήψεις μας για τη γραμματική (και άρα τη γραμματικότητα):

(α)

Η γραμματική στην οποία αναφέρεται η γλωσσολογία είναι περιγραφική και όχι ρυθμιστική : επομένως καλοσχηματισμένες, γραμματικές προτάσεις είναι όσες ακολουθούν τους κανόνες που κατέχουν οι φυσικοί ομιλητές (ο ιδεατός μέσος όρος ή η στατιστικά μετρήσιμη πλειονότητα) αλλά όχι τους κανόνες που ενδεχομένως περιλαμβάνονται σε παιδαγωγικές ή άλλες ρυθμιστικές γραμματικές. Είναι δηλαδή μάλλον ζήτημα στατιστικής προτίμησης και όχι απαραίτητα παραβίασης κανόνων το κατά πόσο θα θεωρηθεί γραμματική μια πρόταση του τύπου Πάσχα πάμε Μύκονο.

(β)

Ο ορισμός της γραμματικότητας (και της αντιγραμματικότητας) είναι σχεδόν απόλυτα ανεξάρτητος από την κατανόηση ή την αλήθεια μιας πρότασης: ο φυσικός ομιλητής σίγουρα μπορεί να καταλάβει το περιεχόμενο των παραπάνω προτάσεων και, εφόσον έχει την καλή διάθεση, θα συνεννοηθεί επιτυχώς (λ.χ., με κάποιον αλλόγλωσσο ομιλητή της ελληνικής που παράγει αντιγραμματικούς σχηματισμούς όπως αυτοί στο (1) παραπάνω).

Αντίστροφα, ακόμα και η προφανής παραβίαση πραγματολογικών κανόνων ή το προφανώς ψευδές περιεχόμενο μιας πρότασης δεν την καθιστά αντιγραμματική. Οι παρακάτω προτάσεις είναι καλοσχηματισμένες (γραμματικές), έστω και αν (α) δεν αληθεύουν, (β) είναι δύσκολο να φανταστούμε περιβάλλον στο οποίο θα εκφωνούνταν (γ) δεν έχουν μεγάλη συχνότητα εμφάνισης (ή και δεν απαντούν ποτέ στον λόγο των φυσικών ομιλητών) ή (δ) είναι δύσκολο να συμβιβαστούν με τις γνώσεις και τις παραδοχές μας σχετικά με το πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος μας.

(2)

(α) Ο Μέγας Αλέξανδρος πήγε στην Ινδία για να συναντήσει τους ροζ ελέφαντες που χόρευαν μπαλέτο.

(β) Η ειλικρίνειά μου ερωτεύτηκε μια γλωσσολόγο.

(γ) Ο παππούς μου ήταν χρυσός ολυμπιονίκης στο τάβλι και ο πατέρας μου ήταν ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στο σελήνη.

(δ) Σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα τοποθετούμε μια χοιρινή μπριζόλα, τρία λεμόνια, αλάτι και πιπέρι και το παγωτό μας είναι έτοιμο.

(γ)

Οι φυσικοί ομιλητές κανονικά δεν παράγουν ποτέ προτάσεις όπως αυτές που είδαμε στο (1) παραπάνω (εκτός από περιπτώσεις γλωσσικών παραδρομών .

Αντίθετα, είναι δυνατό να παραγάγουν «απίθανες» προτάσεις όπως αυτές που είδαμε στο (2) για συγκεκριμένους επικοινωνιακούς σκοπούς: να πουν ψέματα, να διηγηθούν ένα παιδικό παραμύθι ή μια ιστορία επιστημονικής φαντασίας κ.ο.κ. (βλ. και αποδεκτότητα ). Επειδή ακριβώς οι προτάσεις στο (2) είναι γραμματικές θα γίνουν κατανοητές από τους αποδέκτες τους και θα επιτευχθούν οι επικοινωνιακοί σκοποί των ομιλητών που τις εκφώνησαν.

A. Tσαγγαλίδης

Πηγές

• Φιλιππάκη-Warburton, Ει. 1992. Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία. Αθήνα: Νεφέλη.)
• Fromkin, V., R. Rodman & N. Hyams. 2003. An Introduction to Language. 7^η έκδ. Βοστώνη, Μασσ.: Heinle.)
• Radford, A. 1981. Transformational Syntax: A Student's Guide to Chomsky's Extended Standard Theory. Cambridge Textbooks in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.)
• Radford, A. 1988. Transformational Grammar: A First Course. Cambridge Textbooks in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.

Πεδίο