H φωνολογική διαδικασία κατά την οποία εκτείνεται (δηλαδή γίνεται μακρό ) το αρκτικό βραχύ φωνήεν μιας συλλαβής μετά από αποβολή ενός ή περισσότερων γειτονικών συμφώνων που αποτελούν συνήθως την έξοδό της. Σπανιότερο, αλλά όχι ανύπαρκτο, είναι το φαινόμενο της έκτασης του φωνήεντος μετά την αποβολή φωνήεντος. Η αναπληρωματική έκταση έχει ως αποτέλεσμα να διατηρείται το αρχικό βάρος της συλλαβής ακόμη και μετά την απώλεια κάποιου (ή κάποιων) τεμαχίου/ων της, ενώ οι παράγοντες που την καθορίζουν είναι τόσο η θέση του αποβαλλόμενου τεμαχίου (έξοδος συλλαβής) όσο και το είδος του τεμαχίου που εκτείνεται (π.χ. για ποιο φωνήεν πρόκειται).

Το φαινόμενο είναι συχνότερο (αλλά όχι αποκλειστικό) αφενός σε διαχρονικό επίπεδο και αφετέρου σε γλώσσες που ήδη διαθέτουν διάκριση βραχέων-μακρών φωνηέντων, όπως π.χ. η αρχαία ελληνική: *λέοντ-σι > λέουσι ([léontsi] > [léo:si]), όπου μετά την αποβολή του ντ [nt] της βαριάς συλλαβής .οντ. το φωνήεν της έμβασης εκτάθηκε σε <ου>, γραφή που αντιπροσωπεύει ένα μακρό κλειστό ο [o:], διατηρώντας αναλλοίωτο το βάρος της συλλαβής. Στην περίπτωση αυτή έχουμε να κάνουμε με μια διαχρονική αλλαγή. Αξίζει να αναφερθεί και μια περίπτωση συγχρονικής αναπληρωματικής έκτασης: οι ομιλητές της τουρκικής μπορούν να επιλέξουν, με βάση κοινωνιογλωσσικούς ή πραγματολογικούς παράγοντες, να διατηρήσουν ένα σύμφωνο ή να το αποβάλουν εκτείνοντας το προηγούμενο φωνήεν, π.χ. eylül ΄Σεπτέμβριος' [ejlyl]-[eːlyl], sevmek 'αγάπη' [sevmek]-[seːmek]. Ανάλογο φαινόμενο που αφορά τη συμπεριφορά των συμφώνων είναι ο διπλασιασμός [gemination].

Το ζήτημα για τη φωνολογική ανάλυση είναι αν οι δύο διαδικασίες που συνιστούν το τελικό αποτέλεσμα (δηλαδή απώλεια τεμαχίου και έκταση) θα πρέπει να εξεταστούν ενιαία ή όχι. Μια θεωρητική προσέγγιση (De Chene & Anderson 1979) υποστηρίζει τη διάκρισή τους, αντιμετωπίζοντας το φαινόμενο όχι ως αναπλήρωση αλλά ως φωνητική αλλαγή που επισυμβαίνει σε δύο φάσεις. Οι προσεγγίσεις, ωστόσο, στο πλαίσιο της αυτοτεμαχιακής φωνολογίας (μεταξύ άλλων Hayes 1989) που δίνουν έμφαση στη μοραϊκή δομή της λέξης , δηλαδή στο βάρος των συλλαβών, έχουν ασκήσει μεγαλύτερη ερμηνευτική επίδραση. Για νεότερες προσεγγίσεις, που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν ζητήματα που φαίνεται να μην επιλύει η μοραϊκή θεωρία, βλ. Kavitskaya2002 και Topintzi 2005α, 2005β, 2006 (με ιδιαίτερη αναφορά σε μια συγχρονική περίπτωση αναπληρωματικής έκτασης στη διάλεκτο της Σαμοθράκης).

Μ. Αραποπούλου

Πηγές

• De Chene, E .B. & S. R. Anderson. 1979. Compensatory lengthening. Language 55: 505-535.)
• Kavitskaya, D. 2002. Compensatory lengthening: phonetics, phonology, diachrony. Με βιβλιοκριτική της A. Kraehenmann. Glot International 6 (9-10): 288-292. http://www.linguistlistplus.com/glot/PDF/vol6/6_9_10/glot124.pdf
• Κρύσταλ, Ντ., 2000. Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής. Μτφρ. Γ. Ξυδόπουλος. Αθήνα: Πατάκης.)
• Topintzi, N. 2005α. Solving the Samothraki Greek compensatory lengthening puzzle. Στο Proceedings of the 17th< International Symposium of Theoretical & Applied Linguistics. http://www.phon.ucl.ac.uk/home/nina/papers/SamGreek_Thessaloniki...)
• Topintzi, N. 2005β. Compensatory lengthening in Samothraki Greek: some problems and theoretical consequences. http://ftp.phon.ucl.ac.uk/home/nina/papers/SamGreek_7ICGL.pdf
• Topintzi, N. 2006. A (not so) paradoxical instance of compensatory lengthening: Samothraki Greek and theoretical implications. http://roa.rutgers.edu/files/900-0207/900-TOPINTZI-0-0.PDF)
• VanOostendorp, M. 2005. The Skeleton. http://www.vanoostendorp.nl/pdf/050927.pdf

Πεδίο