α. Παρουσίαση

Στη διδακτική πρόταση γίνεται διάκριση ανάμεσα στα δύο είδη του δοκιμίου, το αποδεικτικό δοκίμιο και το δοκίμιο στοχασμού, εξετάζεται η οργάνωση του δοκιμίου και αναλύεται η έννοια της πειθούς στο δοκίμιο, με βάση δύο παράλληλα κείμενα με κοινό θέμα, το δοκίμιο του Τερζάκη "Μηχανισμός εξανδραποδισμού" και το δοκίμιο του Παπανούτσου "Η τεχνική πρόοδος".

β. Διδακτική Πρόταση

Στόχοι

• να αρχίσουν να αναγνωρίζουν οι μαθητές τα δύο βασικά είδη του δοκιμίου, λαμβάνοντας υπόψη , ωστόσο, ότι δεν υπάρχουν σαφή όρια ανάμεσα στα δύο είδη
• να ασκηθούν στο να διακρίνουν την οργάνωση ενός δοκιμίου
• να κατανοήσουν ότι το δοκίμιο παρουσιάζει μια ποικιλία μορφών ως προς την οργάνωση. Άλλα δοκίμια έχουν αυστηρότερη λογική οργάνωση, ενώ άλλα έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση και σε άλλα πάλι η οργάνωση είναι μάλον συνειρμική. Τα δοκίμια που οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο, ενώ τα δοκίμια που έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση προσεγγίζουν μάλον τη λογοτεχνία
• να ασκηθούν στο να εντοπίζουν σε ένα δοκίμιο τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να υποστηρίξει τις απόψεις του
• να αντιληφτούν ότι σε κάθε δοκίμιο, ακόμη και σε αυτά που δεν έχουν αποδεικτικό χαρακτήρα, μπορούμε να διακρίνουμε μια απόπειρα πειθούς, αφού το δοκίμιο αποτελεί ένα είδος ιδεολογικής κατάθεσης του συγγραφέα για ένα επίμαχο θέμα
• να ασκηθούν στο γράψιμο κειμένων με αποδεικτικό χαρακτήρα

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία

Για να αντιληφτούν οι μαθητές τις διάφορες μορφές που μπορεί να πάρει το δοκίμιο, χρησιμοποιούμε τη μέθοδο της σύγκρισης. Στο κεφάλαιο "Τα είδη του δοκιμίου" δίνονται δύο δοκίμια για σύγκριση , το δοκίμιο του Ε.Παπανούτσου "Στα σπήλαια της ψυχής", που πλησιάζει τον τύπο του αποδεικτικού δοκιμίου, και το δοκίμιο του Α.Τερζάκη "Μηχανισμός εξανδραποδισμού", που προσεγγίζει περισσότερο τον τύπο του στοχαστικού δοκιμίου. Θα μπορούσαμε, ωστόσο, να χρησιμοποιήσουμε στη σύγκριση δύο παράλληλα κείμενα που έχουν κοινό θέμα. Προτείνουμε, λοιπόν, να συγκριθεί το δοκίμιο του Τερζάκη με το δοκίμιο του Παπανούτσου "Η τεχνική πρόοδος" στο οποίο ο δοκιμιογράφος τονίζει τις θετικές επιδράσεις της τεχνικής προόδου, σε αντίθεση με τον Τερζάκη που προβάλλει στο κείμενό του μόνο τις αρνητικές. Μια τέτοια σύγκριση νομίζω ότι επιτρέπει επιπλέον στους μαθητές να δουν το ίδιο θέμα από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες και έτσι να διευρύνουν τον προβληματισμό τους. Το προτεινόμενο για σύγκριση δοκίμιο του Παπανούτσου αποτελεί, εξάλλου, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποδεικτικού δοκιμίου με αυστηρή λογική οργάνωση , ενώ το δοκίμιο του Τερζάκη έχει πιο ελεύθερη οργάνωση και προσεγγίζει περισότερο τον τύπο του δοκιμίου στοχασμού. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται , εξάλλου, δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα του δοκιμίου στοχασμού, το δοκίμιο του White "Άνοιξη" και το δοκίμιο του Σβάιτσερ, τα οποία μπορούμε να παρουσιάσουμε στους μαθητές στα επόμενα μαθήματα.

Η διδασκαλία μπορεί να ξεκινήσει με μια συζήτηση σχετικά με τα δύο βασικά είδη του δοκιμίου με βάση τη θεωρία που δίνεται στις σ.106-107 του βιβλίου "Έκφραση-Έκθεση" για τη Γ΄λυκείου. Πρέπει, ωστόσο, να τονιστεί ότι δεν είναι δυνατό να διαγραφούν σαφή όρια ανάμεσα στα δύο είδη. Μετά μπορούμε να περάσουμε στη διδασκαλία των δύο δοκιμίων (υπολογίζεται ότι απαιτείται περίπου ένα δίωρο για το κάθε κείμενο) και καταλήγουμε στη σύγκριση των δύο κειμένων με τις κατάλληλες ερωτήσεις.

Όσο αφορά τη διδασκαλία του δοκιμίου του Τερζάκη μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις ερωτήσεις του βιβλίου. Σκόπιμο θα ήταν, ωστόσο, να εξετάσουμε προσεκτικά την οργάνωση και τη γλώσσα του κειμένου, καθώς επίσης και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να υποστηρίξει τη θέση του. Σχετικά με την οργάνωση καλό θα ήταν να παρατηρήσουν οι μαθητές ότι ιδιαίτερα στις τελευταίες παραγράφους του κειμένου (7-10) η οργάνωση είναι μάλον χαλαρή, ο δοκιμιογράφος περνάει από τη μία σκέψη στην άλλη και δε διατυπώνει ρητά την άποψή του σχετικά με τη δυνατότητα να βρεθεί κάποια λύση στο πρόβλημα που έθεσε. Καλό θα ήταν, επίσης, να παρατηρήσουν ότι ο Τερζάκης χρησιμοποιεί συχνά στο κείμενό του μεταφορικό, εικονοπλαστικό λόγο, στην προσπάθειά του να αποδώσει το "μηχανισμό του εξανδραποδισμού" που ,κατά τη γνώμη του, κρατάει δέσμιο το σύγχρονο άνθρωπο. Με τις μεταφορές και τις έντονες εικόνες ο δοκιμιογράφος επιδιώκει να επηρεάσει συναισθηματικά τους αναγνώστες, "να καλέσει σε συναγερμό τις ψυχές" , για να αντιδράσουν, πριν να συμβεί "το ανεπανόρθωτο".

Παραθέτω παρακάτω το δοκίμιο του Παπανούτσου "Η τεχνική πρόοδος" και κάποιες ενδεικτικές ερωτήσεις που αφορούν κυρίως την οργάνωση του κειμένου και τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο δοκιμιογράφος. Με τις ερωτήσεις αυτές διευκολύνουμε τους μαθητές να αντιληφτούν ότι το συγκεκριμένο δοκίμιο έχει αυστηρή λογική οργάνωση και καθαρά αποδεικτικό χαρακτήρα. Ο δοκιμιογράφος εκθέτει στον πρόλογο το θέμα (η αξία της τεχνικής προόδου), παραθέτοντας συνοπτικά τις απόψεις αυτών που είναι εναντίον της τεχνικής προόδου, και δηλώνει την πρόθεσή του να αποδείξει ότι οι απόψεις αυτές είναι αστήριχτες. Στο κύριο μέρος ανασκευάζει τις απόψεις αυτές,τη μία

μετά την άλλη, και αναπτύσσει τις δικές του θέσεις χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα πειθούς ( επιχειρήματα, παραδείγματα, τεκμήρια, τη σύγκριση και αντίθεση, την ειρωνεία κτλ.). Στον επίλογο, τέλος, συνοψίζει τη βασική του θέση υπέρ της αξίας της τεχνικής προόδου με ορισμένες προυποθέσεις.

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ

Όσοι, κουνώντας μελαγχολικά το κεφάλι ή υψώνοντας τη φωνή με οργή, αρνούνται την ηθική πρόοδο του ανθρώπου κατά τους μακρούς αιώνες της ιστορικής του διαδρομής, μιλούν συνήθως με αδιαφορία, ή και με περιφρόνηση, για την αξία της "υλικής" προόδου, των κατακτήσεων δηλαδή της επιστήμης και της τεχνικής, που άλλαξαν στους χρόνους μας τη μορφή του κόσμου.
 
Καμιά επιρροή, λέγουν δεν έχουν αυτά τα πολυθρύλητα θαύματα απάνω στον ηθικό βίο του ανθρώπου, στο χαρακτήρα, στην προσωπικότητά του. Άλλη η μια τροχιά, άλλη η άλλη· δεν πηγαίνουν παράλληλα.
 
Καμιά ουσιαστική αξία, λέγουν, δεν έχουν οι τεχνικές τελειοποιήσεις των μέσων της ζωής, για τις οποίες υπερηφανεύεται ο πολιτισμός μας. Ευτυχέστερος ήταν ο άνθρωπος που ζούσε χωρίς τις σημερινές ανέσεις, σε κοινωνίες απλούστερες, "πρωτόγονες".
 
Όχι μόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνικής. Πολλαπλασίασε και έκανε πιο raffinee τη δύναμη της κακουργίας του…
 
Θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι και οι τρεις αυτές υποθέσεις είναι αστήριχτες· βρίσκονται σε ασυμφωνία με εξώφθαλμα γεγονότα.
 
Πρώτον, είναι πλάνη να νομίζομε ότι η ευημερία δεν επηρεάζει προς το καλύτερο το ήθος των ανθρώπων. Προσοχή: δε λέγω η ευμάρεια, ο πλούτος, η πολυτέλεια· λέγω η ευημερία, δηλαδή η επάρκεια των υλικών μέσων της ζωής, που επιτρέπει τις απαραίτητες για έναν πολιτισμένο άνθρωπο ανέσεις. Τα παραδείγματα αφθονούν, από παρατηρήσεις απάνω και στην ατομική και στη συλλογική ζωή. Η πενία, ως συνώνυμο της πείνας, της αρρώστιας και της αμάθειας, είναι ο χειρότερος σύμβουλος του ανθρώπου και η μεγαλύτερη μάστιγα των κοινωνιών. Άτομα ή λαοί που λιμοκτονούν, δεκατίζονται από αρρώστιες και είναι βυθισμένοι στην αμάθεια, έχουν το βούρκο και τη δυστυχία μέσα στην ψυχή τους. Φθονούν, απεχθάνονται, μισούν όχι μόνον όσους γεύονται άνετα τα αγαθά της ζωής, αλλά και τους ομοίους των. Η εξαθλίωση διηθείται έως τους εσώτερους πόρους της ψυχής τους και τους εξαχρειώνει. Αρετές όπως η αγάπη της ελευθερίας, η αυτοκυριαρχία, η αξιοπρέπεια δεν μπορούν να ριζώσουν σε έδαφος ψυχικό, που το έχουν αποψιλώσει οδυνηρές υλικές στερήσεις. Σκλάβους, ακρατείς, ευτελείς κάνει τους ανθρώπους η αγιάτρευτη φτώχεια. - Αντίθετα η ευημερία, ως συνώνυμο της ευπορίας στα υλικά μέσα της ζωής, της υγείας και της μόρφωσης, επιδρά ευεργετικά απάνω στο χαρακτήρα των ατόμων και των λαών. Τους κάνει φιλελεύθερους, ευπρεπείς, γενναιόψυχους. Τους δίνει τη χαρά της ζωής που κάνει τον άνθρωπο να χαίρεται την ανθρωπιά του. Να υπερηφανεύεται γι' αυτήν. Να την τιμά, και στο δικό του πρόσωπο και στο πρόσωπο των ομοίων του. "Ευστάθεια" (με όλες τις σημασίες της λέξης) δεν έχουν ούτε τα άτομα ούτε οι κοινωνίες που μαστίζονται από την εξαθλίωση. Και είναι εχθρός του ανθρώπου εκείνος (ο σοφός ή ο πολιτικός) που θεωρεί άσχετες μεταξύ τους την ευημερία με την ευτυχία, την ευτυχία με την αρετή. Χαρά και καλοσύνη (όσο και αν επιχειρούμε να αντισταθμίσομε τις στερήσεις του παρόντος με προσδοκίες του μέλλοντος) δεν μπορεί να έχει ο άνθρωπος ή ο λαός ο εξαθλιωμένος από τα δεινά της πείνας, της αρρώστιας και της αμάθειας. Χορτάσετέ τον, γιατρέψετέ τον, μορφώσετέ τον και θα δημιουργήσετε τις προϋποθέσεις για ν' αστράψει μέσα του το φως της αλήθειας, της ομορφιάς και της αρετής - με μια λέξη: της ανθρωπιάς.
 
Δεύτερον, είναι πλάνη να υποθέτομε ότι οι εκπληκτικές κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής, για τις οποίες δικαιολογημένα υπερηφανεύεται ο πολιτισμός μας, δεν έχουν καμιάν ουσιαστικήν αξία, επειδή τάχα δεν έκαναν "ευτυχέστερο" τον άνθρωπο - άρα δεν αποτελούν "πρόοδο". "Άχ! τι ωραία που ζούσαν άλλοτε οι άνθρωποι στις πρωτόγονες κοινωνίες τους, χωρίς το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο" . . Δεν πρέπει, νομίζω, να παίρνομε στα σοβαρά αυτό τον ψευτορομαντισμό της υποκριτικής νοσταλγίας του παρελθόντος. Πρώτα - πρώτα γιατί δογματίζει "εκ του ασφαλούς" και "με το αζημίωτο": δεν εγνώρισα ακόμη κανένα οπαδό του δόγματος να διακόψει το ηλεκτρικό ρεύμα στο σπίτι του για να ζήσει ευτυχέστερος. Και έπειτα, γιατί είναι τουλάχιστο γελοίο να υποστηρίζει κανείς ότι ζούσαν "καλύτερα" οι άνθρωποι τότε που οι γιατροί καίγανε με πυρωμένο σίδερο τις μολυσμένες πληγές (χωρίς φυσικά, να μεταχειρίζονται αναισθητικά ή αναλγικά φάρμακα) ή που πέθαιναν τα μωρά κατά εκατομμύρια από εντερίτιδα . . . ή τότε που σοφοί και υψηλής ευαισθησίας άνθρωποι καταδέχονταν να θεωρούν τη δουλεία αναπόφευκτη, επειδή έπρεπε να μένουν ώρες και δυνάμεις σ' αυτούς και στους οικείους των ελεύθερες για να διαβάζουν και να ψυχαγωγούνται. . .ή τότε που η ανάγνωση και η γραφή ήταν προνόμιο των ολίγων και των "ισχυρών" και ο μεγάλος αριθμός έπρεπε να πιστεύει μοίρα του αδυσώπητη να μένει εσαεί βυθισμένος στην άγνοια, στη δεισιδαιμονία και στο σκότος. Έχομε άραγε όλοι συνειδητοποιήσει τις τεράστιες προόδους που έχει πραγματοποιήσει στα μέσα και στον τρόπο της ζωής μας αυτός ο πολιτισμός που τον αποκαλούμε με περιφρόνηση "απλώς τεχνικό"; Ιδού μια λεπτομέρεια διατυπωμένη με αριθμούς που αξίζει να τη σκεφτούμε πολύ: Στο Λίβερπουλ (της Μεγ. Βρετανίας) ο μέσος όρος ζωής των κατοίκων το 1846 ήταν το 26ο έτος της ηλικίας· στο Μπόστον (των Ηνωμένων Πολιτειών) ο μέσος όρος ήταν πέρσι το 66,7 της ηλικίας. Και δεν είναι μόνο η διάρκεια που μεγάλωσε· έγινε και το ποιόν της ζωής διαφορετικό. Σήμερα ο άνθρωπος των προχωρημένων στον πολιτισμό χωρών έχει άπειρες ευκαιρίες να "εντείνει" και να "υψώσει" (να ευγενίσει με τα αγαθά της παιδείας) τη ζωή του. Να την εκτιμήσει και να τη χαρεί. Ότι ζει "καλύτερα", "ανετότερα", "τελειότερα", "ανθρωπινότερα", δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Είναι άραγε και ευτυχέστερος; Η απάντηση εξαρτάται από το τι ονομάζεται "ευτυχία". Θα αναγνωρίσετε πάντως ότι όταν πεθαίνει κανείς πολύ νέος, αφού έχει ζήσει μια περιορισμένη, κουτή και τυραννισμένη ζωή - δεν προλαβαίνει τουλάχιστο να ευτυχήσει…
 
Τρίτο και τελευταίο, είναι πλάνη να υποστηρίζομε ότι η επιστημονική και τεχνική πρόοδος των τελευταίων τριών αιώνων όχι μόνο δεν καλυτέρεψε, αλλά χειροτέρεψε τον άνθρωπο. Το επιχείρημα (που με τόσην ελαφρότητα επαναλαμβάνεται ακόμη και από σοβαρούς συζητητές) ότι οι πιο προοδευμένοι στην επιστήμη και στα γράμματα λαοί φάνηκαν οικτρότεροι και πιο αδίσταχτοι, απάνω στον πυρετό του τελευταίου πολέμου, δεν έχει αποδειχτικήν αξία αναμφισβήτητη, άμα το αναλύσει κανείς περισσότερο. Υπενθυμίζω τη διάκριση, που κάνουν οι Μαθηματικοί, μεταξύ αναγκαίων και επαρκών συνθηκών, γιατί αυτή θα μας δώσει το λογικό σχήμα να βάλομε τα πράγματα στη θέση τους. Να υπάρχουν σε μεγάλη ποσότητα υδρατμοί στην ατμόσφαιρα, είναι μια αναγκαία προϋπόθεση της βροχής - όχι όμως και επαρκής, γιατί αυτή και μόνη (χωρίς πχ μιαν ορισμένη πτώση της θερμοκρασίας) δεν φέρνει τη βροχή. Αυτό συμβαίνει και στη δική μας περίπτωση. Κανείς δεν θα ισχυριστεί ότι φτάνει μια διδακτορική διατριβή στη Χημεία ή ένα νόμπελ της Φυσικής για να γίνει και ηθικά ανώτερος ένας άνθρωπος· όταν όμως φωτίζεται ο νους του με τη διερεύνηση των νόμων του σύμπαντος και από τούτο το φωτισμό υψώνεται το πνευματικό του βλέμμα έως τη θεώρηση κάποιων ανώτερων αληθειών, δημιουργούνται οι αναγκαίες συνθήκες για να αναπτυχθούν μέσα στην ψυχή του τα σπέρματα του καλού (εάν είναι ζωντανά) και έτσι να γίνει πιο άνθρωπος.
 
Χωρίς αυτόν τον τελευταίο όρο ( την επαρκή συνθήκη του μαθηματικού) ο επιστήμονας ή ο τεχνικός μας θα καταντήσει ένας τερατώδης νους τόσο προσηλωμένος στις άτεγκτες γενικεύσεις του, ώστε να είναι ικανός για τις μεγαλύτερες θηριωδίες. Και τούτο επειδή έχει μείνει στη μέση του δρόμου: στάθηκε στις γνώσεις· δεν προχώρησε έως τη γνώση. Έως δηλαδή εκείνη την ολοκλήρωση του πνεύματος που δεν ξεχωρίζει πια με στεγανά τοιχώματα από δω την "αλήθεια" από κει την "ομορφιά" και παραπέρα την "αρετή", αλλά αισθάνεται, κρίνει και τιμά, σα μιαν ακατάλυτη ενότητα, την αρετή μέσα στην ομορφιά της αλήθειας. Η σωστή λοιπόν τοποθέτηση του ζητήματός μας είναι να πούμε ότι η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνικής μπορεί να καλυτερέψει τον άνθρωπο (όπως ασφαλώς μπορεί και να τον χειροτερέψει - σαν τον διαρρήκτη που έχει αποκτήσει τελειοποιημένα εργαλεία), αφού δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πνευματική του απογείωση. Αρκεί να συνεχίσει την πτήση του και να πάει πολύ ψηλά . . . Ας το πάρομε μια για πάντα απόφαση· αφού μπήκαμε στο δρόμο των επιστημονικών και τεχνικών κατακτήσεων, δε γίνεται πια να γυρίσομε πίσω. Αλλά ούτε ωφελεί. Απάρνηση της προόδου σ΄ αυτό τον τομέα σημαίνει επάνοδο στη βαρβαρότητα. Ευτυχέστερη και ηθικότερη θα γίνει η ανθρωπότητα όχι δεσμεύοντας αλλά αφήνοντας πιο ελεύθερο ακόμη το πνεύμα. Η σωτηρία μας είναι όχι λιγότερη, αλλά περισσότερη, πλατύτερη και βαθύτερη μάθηση.
 
26 Αυγούστου 1965
(Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία)

Στο συγκεκριμένο δοκίμιο ο Παπανούτσος υποστηρίζει την αξία της "υλικής προόδου", των κατακτήσεων δηλαδή της επιστήμης και της τεχνικής. Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειμένου, καθώς επίσης και τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων. Νομίζετε ότι ο συγγραφέας διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει τη συλλογιστική του πορεία;

Μελετήστε προσεκτικά την παράγραφο 3 και εντοπίστε τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η θεματική περίοδος.

Ποια αποδεικτικά μέσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, για να ανασκευάσει τη δεύτερη υπόθεση στην παράγραφο 4; Ένα από τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην ίδια παράγραφο είναι η ειρωνεία. Εντοπίστε κάποιο σχετικό παράδειγμα.

Υποστηρίζεται ότι το δοκίμιο έχει διδακτικό χαρακτήρα. Συζητήστε την άποψη αυτή με βάση το συγκεκριμένο δοκίμιο.Με ποιους τρόπους μπορούμε να πούμε ότι μας διδάσκει ο συγγραφέας; Έχει το δοκίμιό του τη μορφή της άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγου, πχ. σε ένα εκκλησιαστικό κήρυγμα ;

Μετά από την ολοκλήρωση της διδασκαλίας των δύο δοκιμίων μπορούμε να προχωρήσουμε στη σύγκριση των δύο κειμένων. Παραθέτουμε κάποιες ενδεικτικές ερωτήσεις για τη σύγκριση.

Μπορείτε να διακρίνετε ποιο από τα δύο δοκίμια που διαβάσατε πλησιάζει περισσότερο προς το αποδεικτικό δοκίμιο και ποιο προς το στοχαστικό δοκίμιο; Ποιες συγκεκριμένες παρατηρήσεις σας βοηθούν να καταλήξετε στο χαρακτηρισμό σας;

Υποστηρίζεται ότι τα δοκίμια του Παπανούτσου έχουν συνήθως μάλον επιστημονική, λογοκρατική διατύπωση, ενώ τα δοκίμια του Τερζάκη έχουν συνήθως μια μάλον λογοτεχνική διατύπωση και στα κείμενά του αφθονούν οι εικονικές και μεταφορικές εκφράσεις. Να συγκρίνετε το δοκίμιο του Παπανούτσου που διαβάσατε με το δοκίμιο του Τερζάκη από την άποψη της γλώσσας, για να διαπιστώσετε αν επαληθεύεται η παραπάνω άποψη.

Ως εργασία για το σπίτι μπορούμε να δώσουμε στους μαθητές την παρακάτω άσκηση:

Οι συγγραφείς παίρνουν, στα δοκίμια που διαβάσατε, μια διαφορετική στάση απέναντι στο θέμα της τεχνικής προόδου. Ο Παπανούτσος τονίζει τις θετικές της επιδράσεις, ενώ ο Τερζάκης τις αρνητικές. Διατυπώστε τις δικές σας απόψεις για το θέμα αξιοποιώντας, εφόσον το κρίνετε σκόπιμο, κάποια στοιχεία από τα κείμενα που μελετήσατε.

Διδακτικό υλικό

Το διδακτικό υλικό στο οποίο αναφερθήκαμε προέρχεται από το βιβλίο "Έκφραση-Έκθεση" της Γ΄Λυκείου σ. 106-107 , 110-113 , ενώ το δοκίμιο του Παπανούτσου "Τεχνική πρόοδος" περιλαμβάνεται στο βιβλίο του "Πρακτική φιλοσοφία", Δωδώνη 1984.

γ. Υποστηρικτικό υλικό

Σχετικά με τα είδη του δοκιμίου βλ. το βιβλίο του καθηγητή σ.123-127. Σχετικά με τη δομή του δοκιμίου και την πειθώ στο δοκίμιο βλ.το άρθρο του Θ.Νάκα "Το δοκίμιο (απόπειρα αριοθέτησης)", στο περιοδικό Διαβάζω", τ.117.