1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

• Το βιβλίο διαιρείται σε τρία τμήματα: Ι. Αρχαία Ελληνικά: Από τις Μυκήνες ως τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ΙΙ. Βυζάντιο: Από τον Κωνσταντίνο Α΄ έως τον Μωάμεθ τον Πορθητή, ΙΙΙ Νέα Ελληνική: Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Παράλληλα με τη διαίρεση σε τμήματα, στο βιβλίο υπάρχει διαίρεση σε κεφάλαια με συνεχή αρίθμηση από το 1. έως το 17. Τα κεφάλαια φέρουν τίτλους με κεφαλαία γράμματα. Κάθε κεφάλαιο διαιρείται σε επιμέρους τμήματα που φέρουν επίσης αρίθμηση και τίτλους.
• Σε κάθε ενότητα το ιστορικό προοίμιο ακολουθεί η εξέταση της γλώσσας της περιόδου και κατόπιν παρατίθενται δείγματα κειμένων (με μετάφραση για την αγγλική έκδοση και φωνητική μεταγραφή / απόδοση της προφοράς, όπου χρειάζεται) αντιπροσωπευτικών για κάθε περίοδο.
• Oι μεσαιωνικές λέξεις (ή τα τμήματα λέξεων), για τις οποίες γίνεται λόγος, και τα αποσπάσματα κειμένων τυπώνονται με πλάγια στοιχεία.
• Στην αρχή της ελληνικής έκδοσης, εκτός από τον πρόλογο του συγγραφέα (σελ. 17-22), υπάρχει και πρόλογος του ίδιου ειδικά για την ελληνική έκδοση (σελ. 23-24), καθώς και η εισαγωγική μελέτη «Η εξέλιξη της γλώσσας. Ομοιόσταση και ετερότητα» (σελ. 27-50) που έχει γραφτεί από τις μεταφράστριες.
• Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει Βιβλιογραφία (σελ. 651-675) και Ευρετήριο (677-692).

2. Περιεχόμενα

Τα κεφάλαια του βιβλίου, που αφορούν τη Μεσαιωνική Ελληνική γλώσσα (6^ος-18^ος αι.), βρίσκονται στο ΙΙ. και ΙΙΙ. Μέρος του και είναι τα 7-15. Ακολουθούν αναλυτικά τα περιεχόμενά που μας ενδιαφέρουν.

ΜΕΡΟΣ ΙΙ: Βυζάντιο: Από τον Κωνσταντίνο Α΄ έως τον Μωάμεθ τον Πορθητή

• κεφάλαιο 7 Ιστορικό προοίμιο
• κεφάλαιο 8 Τα ελληνικά στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία: Τα κύρια ζητήματα
  • 8.1 Εισαγωγή, 8.2 Η ελληνική και οι άλλες γλώσσες κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, 8.3 Το κύρος της ελληνικής: Η βυζαντινή ταυτότητα κατά τη μέση περίοδο, 8.4 Η «ελληνική» ταυτότητα στην ύστερη αυτοκρατορία: Γλωσσικά επακόλουθα, 8.4.1 Εθνικός επαναπροσδιορισμός, 8.4.2 Η βυζαντινή γραμματεία και η αναβίωση του Αττικισμού, 8.4.3 Οι πρώτοι πειραματισμοί με τη δημώδη, 8.4.4 Η δημώδης λογοτεχνία του 14ου και του 15ου αιώνα, 8.4.5 Τα μυθιστορήματα, 8.4.6 Άλλο δημώδες υλικό, 8.5 Η «Κοινή» στο Βυζάντιο, 8.5.1 Η κληρονομιά από την αρχαιότητα, 8.5.2 Τα ακαδημαϊκά και τα εκκλησιαστικά ελληνικά, 8.5.3 Η επίσημη και η διοικητική ελληνική, 8.5.4. Τα πρακτικής φύσης κείμενα κατά τη μέση περίοδο, 8.5.5 Οι χρονογραφίες, 8.5.6 Η χριστιανική ερμηνευτική γραμματεία και τα αγιολογικά έργα, 8.5.7 Η Κοινή στην ύστερη αυτοκρατορία: ένα νέο γραπτό πρότυπο, 8.6 Η Βαλκανική Γλωσσική Ένωση (Sprachbund). Οι σχηματισμοί του μέλλοντα.
• κεφάλαιο 9 Η βυζαντινή γραμματεία
  • 9.1 Εισαγωγή, 9.2 Η πρώιμη περίοδος: Ο Προκόπιος (πρώτο μισό του 6ου αιωνα), 9.3 Η μέση περίοδος: Ο Μιχαήλ Ψελλός (1018-1078 ή 1096), 9.4 Ο τροπικός παρατατικός, 9.5 Ο νέος αττικισμός: Η Άννα Κομνηνή (1083-περ. 1153).
• κεφάλαιο 10 Οι ποικιλίες του μέσου ύφους στο Βυζάντιο
  • 10.1 Εισαγωγή, 10.2 Τα χρονικά κατά την πρώιμη και τη μέση περίοδο, 10.2.1 Ο Μαλάλας (περ. 491-περ. 578): Ειδολογικά, 10.2.2 Ο Θεοφάνης ο Ομολογητής (περ. 760-818), 10.3 Αγιολογικά και ερμηνευτικά έργα 10.3.1 Ο Ιωάννης Μόσχος (περ. 550-619), 10.3.2 Ο Άγιος Γερμανός (περ. 640-733), 10.4 Η παραινετική λογοτεχνία της μέσης περιόδου, 10.4.1 Ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος (905-959), 10.4.2 Ο Κεκαυμένος (11ος αιώνας), 10.5 Οι μεταγραφές της παλαιολόγειας περιόδου, 10.6 Η ακαδημαϊκή ελληνική κατά την ύστερη περίοδο: Ο Μάξιμος Πλανούδης (περ. 1255-περ. 1305), 10.7 Η επίσημη ελληνική της ύστερης αυτοκρατορίας, 10.8 Συμπέρασμα.
• κεφάλαιο 11 Η ομιλούμενη ελληνική στη βυζαντινή αυτοκρατορία: οι κυριότερες εξελίξεις
  • 11.1 Εισαγωγή, 11.2 Η ολοκλήρωση των φωνητικών αλλαγών που ξεκίνησαν κατά την αρχαιότητα, 11.3 Οι συνέπειες της αφαίρεσης στη γραμματική, 11.4 Παλαιοί και νέοι τύποι υπόταξης: Οι εγκλιτικές αντωνυμίες και η σειρά Ρήμα-Υποκείμενο-Αντικείμενο, 11.5 Διαλεκτική διαφοροποίηση στη μεσαιωνική ελληνική: οι βόρειες διάλεκτοι, 11.6 Μεταγενέστερες φωνητικές και φωνολογικές εξελίξεις, 11.7 Ονοματική μορφολογία και σύνταξη, 11.7.1 Η δοτική. Οι προθετικές φράσεις, 11.7.2 Τα θηλυκά πρωτόκλιτα ονόματα: Η παγίωση του κλιτικού παραδείγματος, 11.7.3 Τα αρσενικά ονόματα της πρώτης κλίσης: Η παγίωση του κλιτικού παραδείγματος, 11.7.4 Η αλληλεπίδραση μεταξύ πρώτης και τρίτης κλίσης: Τα περιττοσύλλαβα κλιτικά παραδείγματα, 11.7.5 Τα ουδέτερα, 11.7.6 Το οριστικό άρθρο, 11.7.7 Τα επίθετα, 11.7.8 Οι αντωνυμίες, (α) Αόριστες, (β) Ερωτηματικές, (γ) Αναφορικές, (δ) Δεικτικές, (ε) Προσωπικές, 11.8 Ρηματική μορφολογία και σύνταξη, 11.8.1 Το απαρέμφατο, 11.8.2 Οι μετοχές, 11.8.3 Οι μέλλοντες και οι δυνητικές δομές, οι παρακείμενοι και οι υπερσυντέλικοι, 11.8.4 Η εξάπλωση του Αόριστου με -κ-. Ο αόριστος της παθητικής φωνής, 11.8.5 Ο σχηματισμός των θεμάτων της ατελούς όψης, (α) Η τύχη των ρημάτων σε -μι, (β) Έρρινα επιθήματα, (γ) Τα επιθήματα -άζω/-ίζω, (δ) Το επίθημα -εύω και η επίδρασή του: Ρήματα σε -πτω, (ε) Τα συνηρημένα ρήματα, 11.8.6 Οι προσωπικές καταλήξεις, (α) Η οριστική και η υποτακτική. (β) Μορφολογία των παρελθοντικών χρόνων: Ενεργητική φωνή και μεσοπαθητικός αόριστος· η αύξηση. (γ) το ενεργητικό παράδειγμα: Ο ενεστώτας. (δ) Το μεσοπαθητικό παράδειγμα: Ο ενεστώτας. (ε) Το μεσοπαθητικό παράδειγμα: Ο παρατατικός, 11.9 Συμπέρασμα.
• κεφάλαιο 12 Κείμενα στη «δημώδη»
  • 12.1 Η πρώιμη και η μέση περίοδος 12.1.1 Εισαγωγή, 12.1.2 Οι πρωτοβουλγαρικές επιγραφές 12.1.3 Οι επεφημίες: Οι ρίζες του «πολιτικού στίχου», 12.2 Η δημώδης λογοτεχία του 12^ου αι., 12.2.1 Το έπος του Διγενή Ακρίτα, 12.2.2 Ο Πτωχοπρόδρομος, 12.3 14^ος και 15^ος αιώνας: Η παλαιολόγεια αυλή και η φραγκική διακυβέρνηση, 12.3.1 Τα πρωτότυπα μυθιστορήματα της παλαιολόγειας περιόδου, 12.3.2 Η ελληνο-ρομανική επαφή μετά το 1204: Παρακείμενοι, Υπερσυντέλικοι, Στοιχεία αρνητικής πολικότητας και εγκλιτικές αντωνυμίες, 12.3.3 Το χρονικό του Μορέως, 12.3.4 Τα μεταφρασμένα μυθιστορήματα, 12.4 Η πρώτη λογοτεχνία σε διάλεκτο: Η Κύπρος και η Κρήτη, 12.4.1 Εισαγωγή, 12.4.2 Η πρώιμη λογοτεχνία της κυπριακής διαλέκτου: Το Χρονικόν του Μαχαιρά, 12.4.3 Η πρώιμη δημώδης λογοτεχνία στην Κρήτη, 12.5 Συμπέρασμα.

Μέρος ΙΙΙ: Νέα Ελληνική: Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση

• κεφάλαιο 13 Η Οθωμανική Εξουσία και ο πόλεμος της ανεξαρτησίας (1453-1833)
  • 13.1 Τα πρώτα χρόνια.
• κεφάλαιο 14 Η ομιλούμενη ελληνική στην οθωμανική αυτοκρατορία
  • 14.1 Η επίδραση της τουρκικής, 14.2 οι ομιλούμενες διάλεκτοι της νέας ελληνικής 14.2.1 Εισαγωγή: Διαφοροποίηση, και η βάση για μια σύγχρονη ομιλούμενη πρότυπη γλώσσα, 14.2.2 Τοπικές δημώδεις στις κεντρικές περιοχές. Η Γραμματική του Σοφιανού και η λόγια πρότυπη, 14.2.3 Η ελληνική στη Δύση: Οι Κατωιταλικές Διάλεκτοι, 14.2.4 Η ελληνική στα νότια και στα νοτιοανατολικά: Τα Δωδεκάνησα, η Κύπρος και η Κρήτη, 14.2.5 Η Ελληνική στην Ανατολή: Ο Πόντος και η Καππαδοκία, 14.3 Ο λαϊκός πολιτισμός κατά την τουρκική περίοδο: Τα δημοτικά τραγούδια.
• κεφάλαιο 15 Η γραπτή ελληνική στην τουρκική περίοδο
  • 15.1 Η συνέχεια, 15.2 Η επίδραση του Διαφωτισμού, 15.3 Η σύγχρονη «δημοτική», 15.4 Οι ρίζες του γλωσσικού ζητήματος.

Παρατηρήσεις

Το κεφάλαιο 11 «Η ομιλούμενη ελληνική στη βυζαντινή αυτοκρατορία: οι κυριότερες εξελίξεις» είναι αυτό που κυρίως πραγματεύεται τη μορφολογία και τη σύνταξη της μεσαιωνικής δημώδους ελληνικής. Όμως και στα κεφάλαια που προηγούνται ο συγγραφέας αναφέρεται συχνά σε στοιχεία της δημώδους που πρωτοεμφανίστηκαν πριν το μεσαίωνα και σε κείμενα που η γλώσσα τους είναι πιο κοντά στη δημώδη.

Έτσι, πολλά φαινόμενα που παρατηρούνται στη Μεσαιωνική Ελληνική Δημώδη και εμφανίζονται ήδη στην εποχή της Κοινής, ο συγγραφέας τα παρουσιάζει στα κεφάλαια που εξετάζουν την Κοινή, σημειώνοντας ότι συνεχίζουν να εξελίσσονται και επιβιώνουν και στη Μεσαιωνική Ελληνική.

Στα πρώτα δημώδη κείμενα του 12. αι. (Διγενής Ακρίτης, Πτωχοπροδρομικά) γίνεται εκτενής αναφορά στο κεφάλαιο 8.4.3 και στη δημώδη λογοτεχνία του 13.-14. και 15. αι. (Χρονικό των Τόκκων, Χρονικό του Μορέως, έμμετρες μυθιστορίες κ.α.) στα κεφάλαια 8.4.4. και 8.4.5. Στο ίδιο κεφάλαιο (8.6) γίνεται ιδιαίτερη μνεία στα φαινόμενα σύγκλισης που εμφανίζονται στις γλώσσες των Βαλκανίων και οφείλονται στη μακρόχρονη βυζαντινή πολιτισμική επιρροή (π.χ. η αντικατάσταση του απαρεμφατικού συμπληρώματος στα ρήματα ελέγχου από προτάσεις σε υποτακτική και μάλιστα σε περιπτώσεις ταυτοπροσωπίας. Μια τέτοια περίπτωση είναι η αντικατάσταση του θέλω + απαρέμφατο με το θε να και κατόπιν με το θα + υποτακτική, σελ. 342-345).

Στο κεφάλαιο 11 ο συγγραφέας παρουσιάζει αναλυτικά τα κυριότερα μορφολογικά και συντακτικά φαινόμενα της δημώδους, έτσι ώστε το κεφάλαιο αυτό να αποτελεί ένα αυτοτελές εγχειρίδιο γραμματικής και σύνταξης. Στα περιεχόμενα του βιβλίου, που παρέθεσα προηγουμένως, φαίνονται καθαρά όλα τα σημεία που πραγματεύεται. Εδώ θα δώσω μόνο κάποια παραδείγματα.

Έτσι π.χ. στην ονοματική μορφολογία και σύνταξη βλέπουμε πως η δοτική χάνει έδαφος και τη θέση της παίρνουν η αιτιατική και η γενική, ενώ η αιτιατική αναδεικνύεται ως η μόνη προθετική πτώση (σελ. 415-416). Επίσης ο συγγραφέας περιγράφει το απλοποιημένο σύστημα κλίσης των ονομάτων στο οποίο οδήγησε η αναλογική εξομοίωση των κλιτικών παραδειγμάτων (σελ. 416-426).

Από τη ρηματική μορφολογία και σύνταξη ενδεικτικά αναφέρω παραδείγματα σχετικά με το σχηματισμό των τύπων της ατελούς όψης (σελ. 444-464): Τα ρήματα σε -μι χάνονται τελικά από το λαϊκό λόγο. Τα ρήματα σε -όω αποκτούν παράλληλους ενεστώτες σε -ώνω. Παρατηρείται μια γενική εξάπλωση του έρρινου στοιχείου στο σύστημα των τύπων με ατελή όψη, π.χ. επαίρω>παίρνω, στέλλω>στέλνω. Εγκαταλείπεται η κατάληξη -άνω και αντικαθίσταται από την -αίνω (μανθάνω>μαθαίνω, τυγχάνω>τυχαίνω).

Το κεφάλαιο 12 παραθέτει αποσπάσματα από κείμενα στη δημώδη. Τα παραθέματα είναι εκτενή και έχουν ποικιλία προέλευσης (επιγραφές, επεφημίες, λογοτεχνία, πρωτότυπη η προσαρμοσμένη από δυτικά πρότυπα, λογοτεχνία της κυπριακής και της κρητικής διαλέκτου). Γίνεται παρουσίαση των κειμένων, των συνθηκών δημιουργίας τους και κατόπιν αναλύονται τα φωνητικά, γραμματικά, συντακτικά και λεξιλογικά φαινόμενα που παρουσιάζουν. Δεν παραλείπεται και ο εύστοχος σχολιασμός του ύφους τους.

Στο κεφάλαιο 14.1 (σελ. 543-544) δίνονται συστηματοποιημένοι οι τρόποι παραγωγής ουσιαστικών και επιθέτων της ελληνικής από τα αντίστοιχα τουρκικά με χρήση συγκεκριμένων καταλήξεων και επιθημάτων (π.χ. τα τουρκικά ονόματα που δηλώνουν το δρων πρόσωπο σε -ci [-dzy] … καθιερώθηκαν με το επίθημα -τζης).

Στο κεφάλαιο 14.2 δίνονται τα στοιχεία των διαλέκτων της ελληνικής, οι οποίες άρχισαν να αναπτύσσουν τα χαρακτηριστικά τους ήδη από το Μεσαίωνα. Η πελοποννησιακή-επτανησιακή διάλεκτος είναι εκείνη που πρόσφερε τα κύρια στοιχεία της δημώδους προκειμένου να σχηματιστεί η πρωτονεοελληνική (σελ. 547, 550). Γι' αυτήν μαρτυρίες μας παρέχει η πρώτη γραμματική της δημώδους που γράφτηκε από το Ν. Σοφιανό. Τις συνοψίζει ο Horrocks και τις σχολιάζει στις σελ. 552-554. Τυπικά χαρακτηριστικά και ενδεικτικά κείμενα του 16.-17. αι. παραθέτει ο συγγραφέας και για την κυπριακή, την κρητική και την ποντιακή διάλεκτο (σελ. 558-574).

Στο 15. κεφάλαιο, τέλος, δίνεται η εξέλιξη της δημώδους κατά την Τουρκοκρατία με σχολιασμένα αποσπάσματα από κείμενα συγγραφέων, όπως το Αμαρτωλών Σωτηρία του Αγαπίου Λάνδου (1664).

3. Μεθοδολογικές Παρατηρήσεις

Για τη μέθοδο που ακολουθεί ο συγγραφέας πολύ διαφωτιστική είναι η εισαγωγή των μεταφραστριών από όπου παραθέτω χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

Η αρχή που διέπει το έργο διατυπώνεται στην ακόλουθη παράγραφο: «Η συμβολή του βιβλίου του Horrocks έγκειται στη συνεπή και συστηματική εφαρμογή στην ιστορία της ελληνικής της αντίληψης ότι η γλωσσική εξέλιξη είναι απόρροια της ενέργειας των συστημικών γλωσσικών τάσεων αυτορρύθμισης σε συνδυασμό με τους εξωγενείς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν, και συχνά περιορίζουν, τις δυνάμει ενδογενείς κατευθύνσεις της γλώσσας» (Εισαγωγή των μεταφραστριών, σελ. 50)

Παράδειγμα εφαρμογής της αρχής αυτής (συνεξέταση των εξωγενών παραγόντων) έχουμε στo κεφάλαιo 13.1 (όπως και στο 15.1), όπου ο συγγραφέας «αναλύει … τις κοινωνικές συνθήκες που επικράτησαν από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα αναφερόμενος κυρίως στην οθωμανική κυριαρχία, τη συντηρητική επιρροή του εκκλησιαστικού λόγου και την απουσία ευρύτερου εγγραμματισμού, παράγοντες που παρεμπόδισαν την ανάπτυξη της δημώδους…» (Εισαγωγή των μεταφραστριών, σελ. 39).

Επίσης ο συγγραφέας δίνει μεγάλη έμφαση στην παρουσίαση των κειμένων της κάθε εποχής. Τα επιμέρους γλωσσικά φαινόμενα παρουσιάζονται με παραδείγματα από τα κείμενα, όπου εμφανίζονται, εξετάζονται και χαρακτηρίζονται με μια σειρά κριτηρίων: τον τύπο του κειμένου στον οποίο εμφανίζονται, τη συχνότητα χρήσης τους, την ταυτότητα του συγγραφέα και την παράδοση του κειμένου από τότε που γράφτηκε μέχρις εμάς. (Εισαγωγή των μεταφραστριών, σελ. 32).

Άλλη βασική αρχή που ακολουθείται είναι η εξέταση της ελληνικής γλώσσας σε όλες τις εκφάνσεις της, γιατί ο συγγραφέας δεν δέχεται την ύπαρξη μιας αμιγούς «απλής» γλώσσας, καθώς «… διαμορφώνεται ένα πυκνό δίκτυο επιρροών ανάμεσα στη γραπτή και την προφορική γλώσσα, στη δημώδη και την αρχαΐζουσα, στη λογοτεχνική γλώσσα και τη γλώσσα της γραφειοκρατίας και της διοίκησης. … σε τελική ανάλυση, η "αμιγής γλώσσα" δεν μπορεί παρά να είναι ένα προϊόν ρύθμισης ή φαντασίας, δηλαδή ένα θεωρητικό ιδεώδες το οποίο στοχεύει μόνο στην απλοποίηση … ενός σύνθετου φαινομένου» (Εισαγωγή των μεταφραστριών σελ. 43).

Με βάση τις δυο προηγούμενες αρχές αντιμετωπίζει ο συγγραφέας και τις διαλέκτους: «εξετάζει τις διαφορετικές σε κάθε περίοδο κοινωνικοπολιτικές παραμέτρους οι οποίες μετατοπίζουν τη διελκυστίνδα ανάμεσα στους δυο αντίθετους πόλους: τον πόλο της ενοποίησης και εκείνον της διαφοροποίησης…». Επιπλέον «… σημειώνει τις παρεμβολές της κοινής γλώσσας στις τοπικές διαλέκτους και, αντίστροφα, τις παρεμβολές των διαλέκτων στην ανάπτυξη της κοινής γλώσσας» (Εισαγωγή των μεταφραστριών, σελ. 45).

4. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Η γενική κρίση (από το οπισθόφυλλο της μετάφρασης) ότι το βιβλίο «συνιστά απαραίτητο βοήθημα για τους σπουδαστές, τους ερευνητές και τους επιστήμονες που ασχολούνται με την ιστορία της ελληνικής, τον κλασικό πολιτισμό, τις νεοελληνικές και βυζαντινές σπουδές και την ιστορική γλωσσολογία. Ταυτόχρονα όμως είναι και ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν βαθύτερα τη γλώσσα που μιλούν και γράφουν» ισχύει και για το τμήμα του βιβλίου που αφορά τη δημώδη μεσαιωνική.

Η παρουσίαση των χαρακτηριστικών της δημώδους στο βιβλίο «Ελληνικά» είναι η πληρέστερη και η πιο σύγχρονη που διαθέτουμε (σε ένα τομέα όπου λίγες είναι οι εκτενείς μελέτες και για μια περίοδο της γλώσσας στην οποία συντελούνται μεγάλες αλλαγές). Παράλληλα είναι και πολύ κατανοητή, καθώς αποφεύγονται οι δύσκολοι γλωσσολογικοί όροι και χρησιμοποιούνται άφθονα παραδείγματα. Ταυτόχρονα το ιστορικό πλαίσιο και τα κείμενα της περιόδου παρουσιάζονται με τρόπο γοητευτικό και οι παρατηρήσεις που κάνει ο συγγραφέας έχουν ενδιαφέρον τόσο για τον ειδικό, όσο και για τον κάθε αναγνώστη.

Η κυκλοφορία του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα αποτέλεσε ένα εκδοτικό γεγονός. Επιπλέον η ελληνική μετάφραση, σύμφωνα με τον πρόλογο του συγγραφέα για την ελληνική έκδοση, συνιστά μια σημαντική βελτίωση του πρωτότυπου κειμένου, καθώς και μια «ανάπλασή» του. Πρόκειται για μια εκδοχή της αρχικής έκδοσης που σε κάποια σημεία τροποποιήθηκε, για να ανταποκριθεί στις προσδοκίες αναγνωστών, που είναι εκ των πραγμάτων πιο εξοικειωμένοι με το θέμα (πρόλογος του συγγραφέα για την ελληνική έκδοση, σελ. 23-24).

Τέλος θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι δύο πρόλογοι του συγγραφέα και η εισαγωγή των μεταφραστριών βοηθούν πάρα πολύ στην κατανόηση της δομής και του περιεχομένου του βιβλίου.

Ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου του (σελ. 18 της ελληνικής μετάφρασης) μας αποκαλύπτει: «το έργο αυτό είναι έργο αγάπης, έργο που στηρίχτηκε σε έναν βαθύ θαυμασμό για τα επιτεύγματα των Ελλήνων και των ομιλητών της ελληνικής σε όλη τη διάρκεια της μακράς και πολυτάραχης ιστορίας τους, καθώς και σε μια γενικότερη έλξη για τη γλώσσα τους σε κάθε έκφανση και μορφή της.» Δεν μπορούμε παρά να τον ευχαριστήσουμε για την προσφορά του αυτή στη μελέτη της ελληνικής γλώσσας.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΜΑΥΡΟΜΜΑΤΙΔΟΥ