Κουκκίδη, Κ., Λεξιλόγιον ελληνικών λέξεων παραγομένων εκ της Τουρκικής, ανάτυπον εκ του 24^ου και 25^ου τόμου του αρχείου του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού θησαυρού Αθήναι 1960

1. Χαρακτηριστικά έκδοσης

Το γλωσσάριο αποτελείται από 112 σελίδες, έχει μικρό σχήμα με διαστάσεις σελίδας 24,2 εκ. Χ 16,2 εκ. Περιλαμβάνει εισαγωγικά α) εισαγωγή του συγγραφέα (σσ. 5-13) και β) πίνακα βιβλιογραφίας και συντομογραφιών (σ. 14). Οι σελίδες 15-112 περιέχουν τα λήμματα του γλωσσαρίου. Είναι δίστηλες χωρίς κεφαλίδα. Το λήμμα δεν τυπώνεται με διακριτούς (π.χ. έντονους ή πλάγιους) χαρακτήρες, ακολουθείται όμως από το σημείο της ισότητας. Κατόπιν σε ορισμένα λήμματα βραχυγραφείται η πληροφορία τοπικής προέλευσης της χρήσης. Ακολουθεί το ερμήνευμα και η ετυμολόγηση του από την αντίστοιχη λέξη της τουρκικής γλώσσας. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατίθενται χωρία - παραδείγματα χρήσης της λέξης των οποίων η προέλευση δε δηλώνεται με αντίστοιχη παραπομπή. Ορισμένα λήμματα αντλούν πληροφορίες και από βιβλιογραφικές πηγές, οι οποίες δεν αναφέρονται στον εισαγωγικό πίνακα, αλλά μέσα στο ίδιο το άρθρο.

2. Περιεχόμενα - Παρατηρήσεις

1) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Η καταγραφή των δανείων της ελληνικής γλώσσας από την τουρκική διαχρονικά.

2) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην εισαγωγή του έργου ο συγγραφέας θέτει το ζήτημα της πολύχρονης αλληλεπίδρασης της ελληνικής με την τουρκική γλώσσα και του αμοιβαίου δανεισμού γλωσσικών στοιχείων. Παραθέτει διαφορετικές απόψεις σχετικά με το αν η ελληνική ή η τουρκική έκαμε το περισσότερα δάνεια. Ο ίδιος συμπεραίνει ότι οι ελληνικές λέξεις - δάνεια από την τουρκική ήταν πολύ περισσότερες κατά την προκεμαλική περίοδο από τις ελληνικές λέξεις -δάνεια στην τουρκική και κατόπιν αιτιολογεί το φαινόμενο. Τα γλωσσικά δάνεια της τουρκικής από την ελληνική περιορίζονται μόνο σε ορισμένα σημασιολογικά πεδία τα οποία κάλυψαν τα λεξιλογικά κενά της τουρκικής. Κατά την μετακεμαλική εποχή όμως η παραπάνω σχέση των δύο γλωσσών εμφανίζεται αντεστραμμένη - υπερτερούν δηλαδή αριθμητικά τα γλωσσικά δάνεια της τουρκικής από την ελληνική.

Στο δεύτερο μέρος της εισαγωγής ο συγγραφέας κάνει σχετικά εκτενή αναφορά στη γλωσσική μεταρρύθμιση που εισήγαγε ο Κεμάλ Ατατούρκ, στα αίτια που οδήγησαν σε αυτή και στον τρόπο με τον οποίο έγινε.

Στο τρίτο μέρος εξιστορεί την πορεία της δημιουργίας του Λεξιλογίου, από ένα παλαιότερο γλωσσάριο δάνειων γλωσσικών στοιχείων (από την τουρκική) στην περιοχή της Θράκης, σε ένα έργο γενικότερο, που φιλοδοξεί να συμπεριλάβει τις τουρκικές δάνειες λέξεις της ελληνικής διαχρονικά και σε όλες της περιοχές. Ακολουθούν λίγα σχόλια για την προφορά της νέας τουρκικής γραφής και η αναφορά σε όσους συνεργάστηκαν στο θέμα των τοπικών ιδιωμάτων.

3) ΠΙΝΑΚΑΣ

Στη σ. 14 της μελέτης υπάρχει πίνακας βιβλιογραφίας και βραχυγραφιών.

4) ΜΑΚΡΟΔΟΜΗ

Τα λήμματα διαρθρώνονται στο γλωσσάριο αλφαβητικά. Οι σελίδες αποτελούνται από δίστηλα. Η ξένη ή δάνεια λέξη της ελληνικής που αποτελεί λήμμα προεξέχει σε σχέση με τα υπόλοιπα στοιχεία της στήλης.

5) ΜΙΚΡΟΔΟΜΗ

Το λήμμα ακολουθείται από το σύμβολο της ισότητας, τη δήλωση της τοπικής χρήσης της κάθε λέξης (μόνο για ορισμένες περιπτώσεις), το ερμήνευμα, την τουρκική λέξη προέλευσης και από άλλα σχόλια (βιβλιογραφικά, παραθέματα, κ.ά.). Η παύλα που προηγείται σε κάποια λήμματα δηλώνει την πανελλήνια χρήση της λέξης.

3. Αξιολογικές Παρατηρήσεις

Το έργο αποτελεί μια σημαντική, ουσιαστικά και αριθμητικά, συμβολή στο θέμα της εξέτασης των δανείων της ελληνικής από την τουρκική. Πολύ θετική είναι και η παράθεση πληροφορίας για την τοπική προέλευση κάποιων λέξεων, αν και δημιουργείται η αίσθηση ότι ο συγγραφέας δεν είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει όλα τα λήμματά του με τις αντίστοιχες πληροφορίες.

Η βιβλιογραφία η οποία παρουσιάζεται στη σ. 14 της έκδοσης του ανατύπου περιλαμβάνει μόνο 11 τίτλους, πολλοί από τους οποίους αναφέρονται στο θέμα των δανείων της τουρκικής από την ελληνική και όχι το αντίθετο. Από την αναφορά στην εισαγωγή της συναγωγής τουρκικών λέξεων της ελληνικής από τον Α. Οικονομίδη, αλλά και από κάποιες πληροφορίες μέσα στα λήμματα (π.χ. αναφορά στο λεξικό της Πρωίας στο λήμμα αζάπης ή αναφορά σε τουρκικά λεξικά στο λ. μπεσί) γίνεται φανερό ότι δεν θεωρήθηκε απαραίτητο να μνημονευθούν όλες οι βιβλιογραφικές πηγές.

Ο συγγραφέας δεν κάνει λόγο στην εισαγωγή του για τον τρόπο με τον οποίο συγκέντρωσε το υλικό του, π.χ. από παλαιότερα κείμενα, έγγραφα, από τις τέσσερεις συλλογές με αντίστοιχο περιεχόμενο που αναφέρονται στη βιβλιογραφία του ή και από άλλες που δεν μνημονεύονται, από μαρτυρίες ομιλητών των διαφόρων ιδιωμάτων της ελληνικής. Δεν μπορούμε έτσι να έχουμε σχετική βεβαιότητα για την κατά το δυνατόν κάλυψη του συνόλου του θέματος των τουρκικών δανείων της ελληνικής λεξικογραφικά.

Παρουσίαση: Ανθούλα Ζαγκλαβήρα