Βιβλιογραφία

Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες

Συστηματική καταγραφή με αναλυτικές πληροφορίες ανά μετάφραση/έκδοση

Επισκόπηση των μεταφράσεων της νεοελληνικής λογοτεχνίας στην ουγγρική γλώσσα

Αν και οι πρώτοι Έλληνες της διασποράς στην Ουγγαρία εμφανίζονται από τον 17ο αιώνα, η μετάφραση ελληνικών λογοτεχνικών έργων δεν ξεκίνησε από εκείνους. Οι έλληνες λόγιοι έμποροι της Ουγγαρίας συνέγραψαν σημαντικά επιστημονικά έργα, αλλά δεν θεωρούσαν χρήσιμη απασχόληση τη λογοτεχνία και έτσι δεν ασχολήθηκαν με τη μετάφρασή της στα ουγγρικά. Η γνώση της ελληνικής γλώσσας, απαραίτητη για να προκύψουν λογοτεχνικές μεταφράσεις, έλειπε από τη φιλελληνική διανόηση του 19ου αιώνα. Έτσι, έπρεπε να εμφανιστεί ο πρώτος ούγγρος νεοελληνιστής, ο Iván Télfy, προκειμένου να αρχίσει η μετάφραση έργων της ελληνικής λογοτεχνίας στην ουγγρική γλώσσα. Ο Iván Télfy (1816-1898) δίδασκε από το 1846 στο Πανεπιστήμιο της Πέστης και το πρόσωπό του σχετίζεται με το ξεκίνημα των νεοελληνικών μαθημάτων, καθώς και τη διάδοση και παρουσίαση της ελληνικής λογοτεχνίας στην Ουγγαρία. Το εκπαιδευτικό και ενημερωτικό έργο του Télfy ήταν πολύπλευρο. Σύμφωνα με τη θεώρησή του, η ιστορία του ελληνισμού είναι ενιαία και αδιαίρετη, γι’ αυτό δεν είναι δυνατό να διαχωριστούν και να αντιμετωπίζονται ως ανεξάρτητες η αρχαία, η μεσαιωνική και η νεοελληνική γλώσσα, ιστορία και λογοτεχνία. Αντίθετα, ο ίδιος τις αντιμετώπιζε και τις μελετούσε υπό τον γενικό όρο «δημιουργίες του ελληνισμού». Στο πνεύμα αυτό γράφτηκε και το Gyakorlati ó- és új görög nyelvtan [Πρακτική αρχαία και νεοελληνική γραμματική] (1848), καθώς και οι μελέτες του σχετικά με την ελληνική λογοτεχνία: Sententiae Scriptorum Graecorum [Αφορισμοί ελλήνων συγγραφέων] (1864), Aeschylos (1867), Újgörög irodalmi termékek [Νεοελληνικές λογοτεχνικές δημιουργίες] (1883), Középkori görög verses regények [Έμμετρα μεσαιωνικά ελληνικά μυθιστορήματα] (1883), Nyelvészeti mozgalmak a mai görögöknél [Γλωσσολογικά κινήματα στους Έλληνες του σήμερα] (1885) και Jelentés újhellén munkákról [Αναφορά στις νεοελληνικές εργασίες] (1887). Η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνική μετάφραση άρχισε με την απόδοση στα ουγγρικά των θεατρικών έργων του Κλέωνος Ρίζου Ραγκαβή, Ιουλιανός ο Παραβάτης (1879) και Ηράκλειος (1886).

Ιδιαίτερα δημοφιλή στην Ουγγαρία ήταν τα θεατρικά έργα του ύστερου Ρομαντισμού του τέλους του 19ου αιώνα. Πέρα από τα προαναφερθέντα έργα του Ραγκαβή, το 1878, ο Béni Kállay μετέφρασε στα ουγγρικά το θεατρικό έργο Γαλάτεια του Σπυρίδωνος Βασιλειάδη. Δημοφιλέστερη από όλα ήταν, βέβαια, η δημοτική ποίηση, που αναγεννήθηκε χάρη στον Ρομαντισμό: έργα όπως οι θρήνοι για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, καθώς και τα κλέφτικα τραγούδια των αγωνιστών της ελευθερίας, ως έκφραση δύο μικρών λαών που μάχονται για την ελευθερία και την αγάπη για την πατρίδα τους.

Η απόδοση στην ουγγρική γλώσσα της ελληνικής δημοτικής ποίησης προκάλεσε έντονα αισθήματα συμπάθειας στα ευρύτερα στρώματα του ουγγρικού λαού υπέρ του ελληνισμού που μαχόταν για την ελευθερία. Μαρτυρία αποτελεί και η έκδοση των ανθολογιών ελληνικών δημοτικών τραγουδιών από τους Béla Erődi (1892), Dezső Vértesy (1906, 1913) και Ignác Kúnos (1924). Στον πρόλογο της ανθολογίας του, ο Dezső Vértesy γράφει χαρακτηριστικά για τον σκοπό της έκδοσης: «Θέλω να φωτίσω, όσο μου είναι δυνατόν, τον κόσμο αυτών των τραγουδιών, να δω το βάθος της ελληνικής ψυχής και να καθοδηγήσω τους αναγνώστες στην ψυχή αυτών των τραγουδιών» (σ. 3).

Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι ανθολογίες δημοτικής ποίησης περιείχαν και ποίηση από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Α΄ και Β΄ Αθηναϊκής Σχολής. Επειδή η πλειονότητα των λογοτεχνικών μεταφραστών της εποχής υποστήριζε τη χρήση της καθαρεύουσας, τα ποιητικά έργα της Αθηναϊκής Σχολής αριθμητικά υπερτερούν αυτών της Επτανησιακής. Οι μεταφράσεις πεζών κειμένων στα τέλη του 19ου αιώνα συνεχίζονται με τη μετάφραση και έκδοση, το 1892, του έργου του Δημητρίου Βικέλα, Λουκής Λάρας.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι μεταφράσεις ελληνικών λογοτεχνικών έργων στην ουγγρική γλώσσα προσωρινά μειώνονται: κύρια αιτία της μείωσης αυτής είναι η έλλειψη κατάλληλων μεταφραστών. Αλλαγή επέφερε η άφιξη των προσφύγων του ελληνικού Εμφυλίου πολέμου, καθώς επίσης και η κατάληψη της εξουσίας από τους σοσιαλιστές.

Η πολιτιστική πολιτική των σοσιαλιστών είχε ως βασικότερη αρχή της ότι όλες οι κοινωνικές τάξεις θα πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση στα αγαθά του πολιτισμού και, για τον σκοπό αυτό, το κράτος στήριζε δυναμικά την έκδοση βιβλίων. Η έκδοση λογοτεχνικών έργων δεν γινόταν με βάση το οικονομικό κίνητρο, δεν χρειαζόταν καν οι εκδότες να παράγουν κέρδος, το αντίθετο μάλιστα: ακόμα και με κόστος την οικονομική ζημιά, σκοπός ήταν να διαπαιδαγωγηθεί το αναγνωστικό κοινό και να αγαπήσει τα πολιτισμικά αγαθά. Τα βιβλία εκτυπώνονταν κατά χιλιάδες, μερικές φορές ακόμα και σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, και η τιμή τους ήταν προσιτή ακόμα και για τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα της κοινωνίας. Τα αντίτυπα διοχετεύονταν σε όλες τις βιβλιοθήκες των μεγαλύτερων πόλεων, μικρότερων δήμων, χώρων εργασίας και σχολείων και ήταν προσβάσιμα από όλους. Οι εκδότες φρόντιζαν ώστε οι εκδόσεις από ξένους συγγραφείς που μεταφράζονταν στα ουγγρικά να συνοδεύονται από ένα εισαγωγικό σημείωμα και έναν επίλογο, στον οποίο παρουσιαζόταν το έργο του συγγραφέα μέσα από ένα γενικότερο φιλολογικό πρίσμα, καθώς γινόταν προσπάθεια να αναζητηθούν παραλληλισμοί με την ουγγρική λογοτεχνία.

Κατά τη διάρκεια του σοσιαλισμού, μεταφράζονταν οι κυριότεροι σύγχρονοι συγγραφείς στην ποίηση, την πεζογραφία και το θέατρο. Συχνότερα επιλέγονταν προς μετάφραση οι αριστεροί συγγραφείς, αλλά όχι μόνο αυτοί. Οι λογοτεχνικές μεταφράσεις απέδιδαν και παρουσίαζαν τα κορυφαία δείγματα της ελληνικής λογοτεχνικής δημιουργίας της εποχής, ωστόσο δεν διαθέτουμε στοιχεία για την πραγματική υποδοχή τους από το ουγγρικό κοινό.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, άρχισε ξανά να μεταφράζεται η ελληνική λογοτεχνία στα ουγγρικά, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Ενδιαφέρουσα περίπτωση αυτής της εποχής αποτελεί η μικρή ανθολογία δημοτικής ποίησης με τίτλο Vörös a nap félkorongja [Κόκκινος είναι ο δίσκος του Ήλιου], που τυπώθηκε το 1949, τη χρονιά της επιβολής του σοσιαλισμού, και εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Franklin, που ακόμα δεν είχε κρατικοποιηθεί. Στο εισαγωγικό της σημείωμα εκθειάζεται ο ρόλος του ΕΑΜ και του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος στην αντίσταση ενάντια στον φασισμό και τονίζεται ότι η αντίσταση αυτή είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στον ελληνικό και ουγγρικό λαό.

Τη δεκαετία του 1950, η πρώτη αμιγώς λογοτεχνική μετάφραση ήταν η συλλογή διηγημάτων με τίτλο Hajnali ének [Τραγούδια της αυγής] του Δημήτρη Χατζή, που κυκλοφόρησε το 1955. Ακολούθησε η έκδοση του μυθιστορήματος Ο Καπετάν Μιχάλης του Νίκου Καζαντζάκη, σε μετάφραση του Béla Abody από τα αγγλικά, το 1958. Το γεγονός αυτό ήταν και η απαρχή μιας πρακτικής από πλευράς των εκδοτικών οίκων να μη μεταφράζονται από το πρωτότυπο τα ξενόγλωσσα έργα, αλλά μέσω μιας τρίτης, ενδιάμεσης γλώσσας, συνήθεια η οποία δυστυχώς παρατηρείται και στις μέρες μας στη μετάφραση έργων της ελληνικής λογοτεχνίας σε ουγγρικές εκδόσεις. Το 1959 εμφανίζονται επίσης δύο τόμοι: Η αληθινή απολογία του Σωκράτη του Κώστα Βάρναλη, από την εξαιρετική νεοελληνίστρια Éva Kopp, καθώς επίσης και ο συλλογικός τόμος Betyárok tüzénél: Kelet-európai népek betyárballadái [Πλάι στη φωτιά των κλεφτών: κλέφτικα δημοτικά τραγούδια των λαών της Κεντρικής Ευρώπης], την οποία επιμελήθηκαν εξειδικευμένοι εθνογράφοι, μια συλλογή συμπληρωμένη με επιστημονικές επεξηγήσεις. Οι μεταφράσεις των ελληνικών κλέφτικων τραγουδιών αποτέλεσαν πηγή και για τις επόμενες εκδόσεις ανθολογιών. Τη δεκαετία του 1950, άρχισε να εκδίδεται και η σειρά «Ανθολογία της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας», που αποτελούνταν από έξι τόμους. Στον έκτο τόμο, ο οποίος είδε το φως της δημοσιότητας το 1962, εμφανίζονται για πρώτη φορά στην ουγγρική γλώσσα τα ποιήματα των Καβάφη, Σεφέρη, Ρίτσου και Βρεττάκου.

Η χρυσή εποχή των ελληνικών λογοτεχνικών μεταφράσεων ήταν η δεκαετία του ’60, υπό την καθοδήγηση του Δημήτρη Χατζή. Ο Χατζής από τη μια διατηρούσε καλές σχέσεις με τους εκδοτικούς οίκους της εποχής, και ιδιαίτερα με τον Európa, από την άλλη κατάφερε να συγκεντρώσει δίπλα του τους σημαντικότερους μεταφραστές λογοτέχνες και να τους πείσει να ασχοληθούν με την υπόθεση της μετάφρασης ελληνικών λογοτεχνικών έργων. Ως εξαιρετικός λογοτέχνης, μπόρεσε να επιλέξει από τις σημαντικότερες δημιουργίες των σύγχρονων ελλήνων δημιουργών, να οργανώσει και να επιμεληθεί την πορεία των μεταφράσεων. Η πλειονότητα των μεταφραστών ήταν άριστοι γνώστες της ελληνικής γλώσσας. Για αυτούς που δεν γνώριζαν την ελληνική, ετοιμάζονταν πρόχειρες και προπαρασκευαστικές μεταφράσεις.

Οι σημαντικότερες εκδόσεις του Δημήτρη Χατζή ήταν οι ανθολογίες. Παράλληλα με τις ανθολογίες ελληνικής ποίησης, πεζογραφίας και ελληνικών παραμυθιών, επιμελήθηκε και δύο ανθολογίες στις οποίες παρουσιάζεται η ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας με εισαγωγικά και βιογραφικά σημειώματα, και με αυτόν τον τρόπο συνδυάζεται η ανθολόγηση με την ιστορική θεώρηση της λογοτεχνίας. Οι εκδόσεις αυτές είναι οι παρακάτω:

Ποιητικές ανθολογίες:
Kövek: Újgörög líra [Πέτρες: Νεοελληνική ποίηση] (1966)

Ανθολογίες πεζογραφίας:
Újgörög elbeszélők [Νεοέλληνες πεζογράφοι]. 1962.
A lány, aki rózsát nevetett: újgörög népmesék [Το κορίτσι που γελούσε τριαντάφυλλα: νεοελληνικά λαϊκά παραμύθια]. 1964.
A ló és a repülő: Mai újgörög elbeszélések [Το άλογο και το αεροπλάνο: σύγχρονα νεοελληνικά διηγήματα]. 1969.

Γενικές ανθολογίες ελληνικής λογοτεχνίας:
Az újgörög irodalom kistükre [Μικρό κάτοπτρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας]. 1971.
A bizánci irodalom kistükre [Μικρό κάτοπτρο της βυζαντινής λογοτεχνίας]. 1974.

Μέχρι την εμφάνιση των τόμων της ιστορίας της βυζαντινής και νεοελληνικής λογοτεχνίας από τους István Kapitánffy, Kálmán Szabó και Ευαγγελία Τσαρούχα, τα Μικρά κάτοπτρα, συνοδευόμενα από ιστορικές επεξηγήσεις, αναπλήρωναν το κενό της μελέτης της ελληνικής λογοτεχνίας και ιστορίας της στην ουγγρική γλώσσα. Τη δεκαετία του ’60 παρατηρείται η ενίσχυση των αμοιβαίων λογοτεχνικών σχέσεων: τότε είναι που επισκέπτονται την Ουγγαρία, μεταξύ άλλων, ο Γιάννης Ρίτσος και ο Άγγελος Τερζάκης. Η επιβολή της Χούντας των Συνταγματαρχών διέκοψε αυτήν την επαφή, αλλά οι ούγγροι εκδότες, ως ένδειξη αλληλεγγύης, εξέδιδαν σε μεγαλύτερο αριθμό τα καλύτερα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας στα ουγγρικά.

Τα παρακάτω έργα απεικονίζουν τις μεταφράσεις που εκδόθηκαν από τη δεκαετία του ΄60 μέχρι την πτώση της Δικτατορίας:

Ποίηση:
Ρίτσος, Γιάννης. 1964. Η σονάτα του σεληνόφωτος: Ποιήματα.
Καβάφης, Κ.Π. 1968. Περιμένοντας τους βαρβάρους: Ποιήματα.
Ρίτσος, Γιάννης. 1973. Ο Αφανισμός της Μήλος: αφηγηματικά ποιήματα.

Πεζογραφία:
Καζαντζάκης, Νίκος. 1961. Ο Χριστός ξανασταυρώνεται.
Κοτζιάς, Κώστας. 1962. Γαλαρία νούμερο επτά.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1964. Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (2η έκδοση).
Φραγκιάς, Aνδρέας. 1965. Άνθρωποι και σπίτια.
Χατζής, Δημήτρης. 1965. Ανυπεράσπιστοι.
Μυριβήλης, Στράτης. 1966. Η ζωή εν τάφω.
Ραβάνης-Ρεντής, Δήμος. 1967. Δέκα ατέλειωτες ώρες.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1967. Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1968. Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (2η έκδοση).
Βασιλικός, Βασίλης. 1969. Z.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1970. Αναφορά στον Γκρέκο.
Σωτηρίου, Διδώ. 1970. Ματωμένα χώματα.
Βασιλικός, Βασίλης. 1970. Τριλογία: Το φύλλο. Το πηγάδι. Τ’ αγγέλιασμα.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1971. Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (3η έκδοση).
Βασιλικός, Βασίλης. 1972. Εκτός των τειχών.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1973. Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (3η έκδοση).
Φακίνος, Αρης. 1974. Ζώνη επιτήρησης.
Ροϊδης, Εμμανουήλ. 1974. Η Πάπισσα Ιωάννα.

Μετά την πτώση της Χούντας και την επιστροφή του Δημήτρη Χατζή στην Ελλάδα, οι νεοελληνικές σπουδές και η μετάφραση ελληνικών έργων στην ουγγρική γλώσσα άλλαξαν ριζικά. Τη θέση του Χατζή, τόσο στο επίπεδο της επιστημονικής όσο και της μεταφραστικής προσπάθειας, παίρνει ο Kálmán Szabó, ο ιδρυτής και στη συνέχεια διευθυντής του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών (που ιδρύθηκε το 1975), εξαίρετος ερευνητής και μεταφραστής λογοτεχνικών έργων. Όπως και ο ίδιος επισήμανε σε μια διάλεξή του το 1979, «συνεχίζουμε τη μεταφραστική δράση σε συνεργασία με τον εκδοτικό οίκο Európa, για τον οποίο έχουμε ήδη καταρτίσει ένα πρόγραμμα έκδοσης μέχρι το τέλος της χιλιετηρίδας» (Szabó 2000, 43). Δεν μπόρεσε, ωστόσο, να προβλέψει κανείς ότι, ταυτόχρονα με τον τραγικό θάνατο του Kálmán Szabó το 1990, θα ερχόταν και η κατάρρευση του καθεστώτος, που σήμαινε αφενός το τέλος της κρατικής επιδότησης και στήριξης στον πολιτισμό, αφετέρου την εφαρμογή των κανόνων του ελεύθερου εμπορίου και οικονομίας στην εκδοτική πρακτική των βιβλίων, ακυρώνοντας, παράλληλα, και το χρονοδιάγραμμα που είχε σχεδιαστεί μέχρι το 2000 με τον εκδοτικό οίκο Európa.

Ο Kálmán Szabó, μαζί με τη σύζυγό του, Ευαγγελία Τσαρούχα, συνέχισαν από κοινού και τις εκδόσεις ανθολογιών. Μετά τις εκδόσεις έργων του Ραγκαβή και του Βασιλειάδη, στις αρχές του 20ού αιώνα, εκδίδονται για πρώτη φορά ανθολογίες με σύγχρονα ελληνικά θεατρικά έργα. Επίσης, είναι το ζεύγος Szabó που για πρώτη φορά συντάσσει δύο πλήρεις ανθολογίες πεζογραφίας και ποίησης από τη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία. Ξεχωριστή πρωτοτυπία αποτελεί το γεγονός ότι, δίπλα στους ελληνοκύπριους συγγραφείς, θέση καταλαμβάνουν και ορισμένοι τουρκοκύπριοι. Ο ίδιος ο τίτλος της ποιητικής ανθολογίας αναφέρεται και αυτός στη συμφιλίωση: Galamb özönvíz után [Το περιστέρι μετά τον κατακλυσμό], δηλαδή η έκδοση επιθυμεί να γίνει το περιστέρι – σύμβολο της ειρήνης μετά από την τραγωδία της τουρκικής εισβολής του 1974.

Στο διάστημα των δεκαπέντε ετών από τον επαναπατρισμό του Χατζή και τον θάνατο του Kálmán Szabó, βλέπουν το φως της δημοσιότητας οι παρακάτω εκδόσεις:

Ανθολογίες:
A bolond gránátalmafa: újgörög költők antológiája [Η τρελή ροδιά: ανθολογία νέων Ελλήνων ποιητών]. 1984.A csodák udvara: négy újgörög dráma [Η αυλή των θαυμάτων: τέσσερα σύγχρονα ελληνικά θεατρικά]. 1985.A tűz titka: ciprusi görög elbeszélések [Το μυστικό της φωτιάς: κυπριακά διηγήματα]. 1985.
Galamb özönvíz után: modern ciprusi költők [Το περιστέρι μετά τον κατακλυσμό:σύγχρονοι κύπριοι ποιητές]. 1986.

Ποίηση:
Καβάφης, Κ.Π. 1975. Τα ποιήματα του Καβάφη.
Ρίτσος, Γιάννης. 1979. Αόριστη βεβαιότητα: επιλεγμένα ποιήματα.
Σεφέρης, Γιώργος. 1980. Ημερολόγιο Καταστρώματος.
Λειβαδίτης, Τάσος. 1980. Καντάτα για τρία δισεκατομμύρια φωνές: ποιήματα.
Ελύτης, Οδυσσέας. 1981. Η γέννηση της μέρας.
Ρίτσος, Γιάννης. 1982. Αποθέματα.
Ρίτσος, Γιάννης. 1984. Μικρή σουίτα σε κόκκινο μείζον.
Ρίτσος, Γιάννης. 1984. Ερωτικά.
Ρίτσος, Γιάννης. 1984. Σάρκινος λόγος.
Ρίτσος, Γιάννης. 1985. Χάρτινα.
Σολωμός, Διονύσιος. 1991. Η γυναίκα της Ζάκυθος.

Πεζογραφία:
Βασιλικός, Βασίλης. 1975. Το ημερολόγιο του Ζ.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1976. Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (2η έκδοση).
Φραγκιάς, Ανδρέας. 1977. Η καγκελόπορτα.
Σαμαράκης, Αντώνης. 1977. Το λάθος.
Ασημακόπουλος, Kώστας. 1979. Η γενιά των αιχμαλώτων.
Καζαντζάκη, Ελένη. 1979. Ο ασυμβίβαστος: η ζωή του Νίκου Καζαντζάκη.
Ζέη, Άλκη. 1979. Το καπλάνι της βιτρίνας.
Τερζάκης, Άγγελος. 1980. Η πριγκιπέσα Ιζαμπώ.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1981. Ο Χριστός ξανασταυρώνεται (3η έκδοση).
Ψυχουντάκης, Γεώργιος. 1981. Ο Κρητικός Μαντατοφόρος.
Παπαδιαμάντης, Aλέξανδρος. 1982. Η φόνισσα.
Καζαντζάκης, Νίκος. 1984. Ο φτωχούλης του Θεού.
Ταχτσής, Κώστας. 1984. Το τρίτο στεφάνι.
Φακίνος, Άρης. 1985. Ιστορία μια χαμένης γης.
Ασημακόπουλος, Κώστας. 1986. Φόνοι στη Σπάρτη.
Βασιλικός, Βασίλης. 1986. Το νερό. Το ήλιον της Κω.
Φακίνου, Ευγενία. 1990. Αστραδενή.

Πέρα από την οργανωτική δραστηριότητα του Kálmán Szabó, μερικοί μεταφραστές εξέδωσαν και οι ίδιοι ανθολογίες, στις οποίες μπορεί να συναντήσει κανείς ελληνικά ποιήματα:

Metszéspontok [Τομές]. 1976. Ανθολ.-μτφρ. Papp Árpád.
Arany lant I-II [Χρυσή λύρα]. 1978. Ανθολ.-μτφρ. Devecseri Gábor.
Ezer arc, egy álarc mögött [Χίλια πρόσωπα πίσω από ένα προσωπείο]. 1987. Ανθολ.-μτφρ. Papp Árpád.

Η μεταπολίτευση στην Ουγγαρία, όπως ήδη αναφέραμε, αλλάζει ριζικά το μέχρι τότε καθεστώς εκδόσεων βιβλίων. Το κράτος πλέον δεν επιδοτεί λογοτεχνικές και επιστημονικές εκδόσεις, οι εκδότες δε συνεχίζουν να λειτουργούν με γνώμονα το εμπορικό κέρδος. Οι επιχειρησιακές δραστηριότητες των εκδοτικών οίκων δεν ευνοούσαν τις λογοτεχνικές μεταφράσεις ενός σχετικά μικρού αναγνωστικού κοινού και, για τον λόγο αυτόν, την έκδοση λογοτεχνικών μεταφράσεων ανέλαβε η από το 1995 ιδρυθείσα Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας, με δικά της έξοδα. Μετά τον θάνατο του Kálmán Szabó, τη μεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα συνέχισαν η χήρα του, Ευαγγελία Τσαρούχα, και η κόρη του, Αντιγόνη Szabó. Η έκδοση του περιοδικού Καφενείο από την Αυτοδιοίκηση των Ελλήνων συνέχισε τη διάδοση θεμάτων σχετικών με την ελληνική λογοτεχνία και, αργότερα, άλλοτε σε μορφή ενθέτου και άλλοτε ως ξεχωριστές εκδόσεις, κυκλοφορούν καινούργιες ανθολογίες. Αυτές είναι δίγλωσσες εκδόσεις, προσαρμοσμένες στις γλωσσικές ανάγκες της ελληνικής ομογένειας, ωστόσο δεν κυκλοφόρησαν σε βιβλιοπωλεία, έτσι δεν ήταν προσβάσιμες στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό της Ουγγαρίας:

Odisszeasz Elitisz (1911-1996) [Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996)]. 1996.
Csillagvarázs: Újgörög versek és prózaírások fiataloknak [Μάγια Αστεριών: Νεοελληνική ποίηση και πεζογραφία για νέους]. 1996.
Gondolj a gyökerekre: Huszadik századi görög versek és prózai írások [Σκέψου τις ρίζες: ελληνική ποίηση και πεζογραφία του 20ού αιώνα]. 2001-2002.
Örökségem a görög nyelv: görög versek az ókortól napjainkig [Κληρονομιά μου είναι η ελληνική γλώσσα: ελληνικά ποιήματα από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας]. 2002.

Αν και με αργό ρυθμό, από τις αρχές του 2000, οι ουγγρικοί εκδοτικοί οίκοι ανακαλύπτουν εκ νέου την ελληνική λογοτεχνία και εκδίδεται πότε ένα σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα, πότε μια ποιητική συλλογή ή μια συλλογή παραμυθιών:

Ποίηση:
Καβάφης, Κ.Π. 2006. Πάντα η Aλεξάνδρεια: Επιλεγμένα ποιήματα.

Πεζογραφία:
Παπαδάκη, Αλκυόνη. 2001. Το χρώμα του φεγγαριού.
Καζαντζάκης, Νίκος. 2001. Ο τελευταίος πειρασμός.
Καζαντζάκης, Νίκος. 2002. Οι αδερφοφάδες.
Στάικος, Ανδρέας. 2002. Φαγητά και αμαρτίες.
Σαμαράκης, Αντώνης. 2004. Το λάθος (2η έκδοση).
Γερμανός, Φρέντυ. 2007. Τερέζα.
Μεϊμαρίδη, Μάρα. 2011. Οι Μάγισσες της Σμύρνης.
Μπαλτάκος, Παναγιώτης. 2011. Ο αγωνιστής και η εταίρα.
Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος. 2015. Γυναίκες της προσμονής και του καημού.
Καρυστιάνη, Iωάννα. 2016. Τα σακιά.

Παραμύθια:
Μπίζη, Αλεξάνδρα. 2005. Το κορίτσι που δεν μπόρεσε να κοιμηθεί.
Άμερυ, Αγνή-Σοφία. 2008. Η πόλη με χρυσούς πύργους και άλλες ιστορίες.
Ελληνικά λαϊκά παραμύθια. 2011. Επιμ. Mária Gabriella Constantin.

Στη συνεχή παρουσία της νεοελληνικής λογοτεχνίας συμβάλλει και η ετήσια Διεθνής Έκθεση Βιβλίου που διοργανώνεται στη Βουδαπέστη, στην οποία κάθε χρόνο προσκαλούνται και πρωτοεμφανιζόμενοι κύπριοι συγγραφείς, από τα έργα των οποίων παρουσιάζονται αποσπάσματα στα πιο επιφανή ουγγρικά λογοτεχνικά περιοδικά. Συχνή είναι και η παρουσία Ελλήνων λογοτεχνών στο Φεστιβάλ Γαλλοφωνίας: και σε αυτήν την περίπτωση, το ουγγρικό κοινό μπορεί να έρθει σε επαφή με την ελληνική λογοτεχνία κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ. Για τη μετάφραση και έκδοση στα ουγγρικά, ωστόσο, η καλύτερη συστατική επιστολή ενός έργου είναι η απονομή του Βραβείου Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως στην περίπτωση του Μάκη Τσίτα για το έργο του Μάρτυς μου ο Θεός και του Αιμίλιου Σολωμού για το μυθιστόρημα Ημερολόγιο μιας απιστίας, που είναι υπό έκδοση (στην Ελλάδα εκδόθηκε το 2012).

Ανακεφαλαιώνοντας, από τα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται μεταφράσεις ελληνικών λογοτεχνικών έργων στα ουγγρικά. Κύριο ρόλο αυτήν την εποχή διαδραματίζει η δημοτική ποίηση. Η ελληνική δημοτική ποίηση ήταν σημαντική για όλες τις εποχές που ακολούθησαν: για τον ύστερο Ρομαντισμό, ήταν η προσωποποίηση της ελληνικής λαϊκής ψυχής, στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα θεωρείτο κάτι το εξωτικό και ενδιαφέρον, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα η πολιτισμική πολιτική του σοσιαλιστικού καθεστώτος διέκρινε την καθάρια φωνή των καταπιεσμένων κοινωνικών τάξεων, μέχρι τη μεταπολίτευση, όπου η δημοτική ποίηση πλέον παίζει σοβαρό ρόλο στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας του ελληνισμού της Ουγγαρίας.

Οι περισσότερες λογοτεχνικές μεταφράσεις ήταν κυρίως μεταφράσεις μυθιστορημάτων, ανάμεσα στις οποίες ξεχωριστή θέση έχουν τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη και του Βασίλη Βασιλικού. Οι ποιητές που μεταφράστηκαν τις περισσότερες φορές είναι ο Γιάννης Ρίτσος και ο Κ.Π. Καβάφης. Οι ανθολογίες αυτές έδιναν ιδιαίτερη σημασία στη διάδοση και την παρουσίαση της σύγχρονης ποίησης. Έτσι, τα σημαντικότερα ποιήματα των μεταπολεμικών ελλήνων ποιητών ήταν διαθέσιμα στο ουγγρικό κοινό.

Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, ο σημαντικότερος εκδοτικός όμιλος ως προς τη διάδοση των εκδόσεων ελληνικών λογοτεχνικών έργων ήταν ο Franklin. Οι περισσότερες από τις εκδόσεις του παρουσιάστηκαν στη σειρά «Olcsó Könyvtár» [Φθηνή Βιβλιοθήκη]. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ο εκδοτικός οίκος Európa έγινε ο κυριότερος εκδοτικός οργανισμός που εξέδιδε ελληνική λογοτεχνία, κυρίως μέσα από τη σειρά «Modern Könyvtár» [Σύγχρονη Βιβλιοθήκη], για την οποία αξίζει ειδική αναφορά. Στη σειρά αυτή, η οποία υπάρχει και στις ημέρες μας, παρουσιάστηκαν μεταξύ άλλων και πολλοί Έλληνες λογοτέχνες σχεδόν ταυτόχρονα με την έκδοση των έργων τους στην Ελλάδα. Μετά την αλλαγή του καθεστώτος, η Αυτοδιοίκηση Ελλήνων Ουγγαρίας έγινε ο κύριος φορέας εκδόσεων, παράλληλα, όμως, διακρίνεται και το ενδιαφέρον από εγχώριους εκδότες για μεταφράσεις.

Η μετάφραση των ελληνικών έργων στην ουγγρική γλώσσα δρομολογήθηκε από φιλολόγους καθηγητές από τον πανεπιστημιακό χώρο, αλλά η πρώτη αξιόλογη γενιά μεταφραστών λογοτεχνικών κειμένων λειτούργησε υπό την καθοδήγηση του Δημήτρη Χατζή στις δεκαετίες 1960 και 1970. Σε αυτόν τον κύκλο ανήκαν και οι σημαντικότεροι ποιητές της εποχής, όπως ο Gábor Devecseri, Géza Képes, László Lator, György Somlyó, István Vas, καθώς επίσης και οι Árpád Papp και Endre Hamvas. Μετά τον επαναπατρισμό του Δημήτρη Χατζή, η νέα γενιά λογοτεχνικών μεταφραστών αποτελείται από τον Kálmán Szabó, τη σύζυγό του, Ευαγγελία Τσαρούχα, την κόρη του, Αντιγόνη Szabó, καθώς επίσης τους Klára Szöllősy και Νίκο Παπαδημητρίου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, θα εμφανιστούν οι απόφοιτοι του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Eötvös Loránd (ELTE), όπως οι Márta Pávai Patak, Melinda Kuthy, Krisztián Kurtisz, καθώς και η Gabriella Mária Constantin.

Dora Eszter Solti, Επίκουρη Καθηγήτρια στην Έδρα Ελληνικής
Γλώσσας και Προϊσταμένη του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του
Πανεπιστημίου Eötvös Loránd στη Βουδαπέστη