Βιβλιογραφία

Μεταφράσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες

Συστηματική καταγραφή με αναλυτικές πληροφορίες ανά μετάφραση/έκδοση

Εισαγωγή

Περιεχόμενα

Το εύρος της καταγραφής

Στη βάση δεδομένων καταγράφονται όλες οι αυτοτελείς εκδόσεις μεταφρασμένων έργων νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αποκλείονται οι δημοσιεύσεις μεταφράσεων σε περιοδικά, αλλά περιλαμβάνονται τα ειδικά αφιερώματα περιοδικών στη μεταφρασμένη νεοελληνική λογοτεχνία, στον βαθμό που τα αφιερώματα αυτά «ταιριάζουν» περισσότερο με ένα ανθολόγιο μεταφρασμένης νεοελληνικής λογοτεχνίας παρά με ένα τεύχος περιοδικού με την τρέχουσα ύλη του (που θα είχε ενδεχομένως και μεταφράσεις κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας).

Η μεταφρασμένη νεοελληνική λογοτεχνία περιλαμβάνει τα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν πρωτότυπα στα ελληνικά. Έτσι, π.χ., αποκλείονται από την καταγραφή συγγραφείς ελληνικής καταγωγής που γράφουν σε άλλη γλώσσα. Το βασικό κριτήριο είναι η γλώσσα της πρωτότυπης γραφής και όχι η καταγωγή του συγγραφέα. Με αυτή την έννοια συμπεριλαμβάνεται στην καταγραφή και η μεταφρασμένη κυπριακή λογοτεχνία (πρωτότυπα γραμμένη σε ελληνική γλώσσα).

Η βάση δεδομένων περιλαμβάνει, επίσης, μελέτες (φιλολογικού-γραμματολογικού περιεχομένου), δοκίμια, ημερολόγια, ταξιδιωτικά κείμενα, απομνημονεύματα, ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αυτοβιογραφίες, αναμνήσεις, με την προϋπόθεση της πρώτης γραφής τους στην ελληνική γλώσσα.

Η περίπτωση της διάμεσης γλώσσας στη μετάφραση δεν αποτελεί κριτήριο αποκλεισμού. Έτσι, αν ένα έργο μεταφράζεται στην οικεία του προγράμματος γλώσσα μέσω μιας άλλης γλώσσας και όχι απευθείας από τα ελληνικά, δεν σημαίνει ότι δεν καταγράφεται.

Στη νεοελληνική λογοτεχνία περιλαμβάνεται και η λεγόμενη μεταβυζαντινή δημώδης ή πρώιμη νεοελληνική λογοτεχνία. Επομένως, ενδεχόμενες μεταφράσεις τόσο παλαιών έργων της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής περιλαμβάνονται στην καταγραφή. Ως κατώτερο, χρονολογικά, όριο (όχι μόνο συμβολικό) τίθεται το έπος του Διγενή Ακρίτα.

Τυχόν πολυτελείς εκδόσεις ή εκδόσεις τιμητικού ή επετειακού χαρακτήρα, ειδικές εκδόσεις δημόσιων οργανισμών και φορέων, πανεπιστημιακών εδρών, κλπ. περιλαμβάνονται στην καταγραφή.

Στην καταγραφή, επίσης, περιλαμβάνονται ανθολογίες μεταφράσεων έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας, καθώς και του δημοτικού τραγουδιού ή παραμυθιών. Το ίδιο ισχύει, ασφαλώς, και για έργα ανωνύμων ή αγνώστων που εντάσσονται στο σώμα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Καταγράφονται, επίσης, και ανθολογίες παγκόσμιες ή ανθολογίες που συντάσσονται με ειδολογικά ή θεματικά κριτήρια (π.χ. ανθολογία αστυνομικού διηγήματος, ανθολογία με ιστορίες για ζώα), στις οποίες, μεταξύ άλλων, ανθολογούνται και μεταφρασμένα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Το ερευνητικό πρόγραμμα «Έλεγχος, καταγραφή, ταξινόμηση και αξιολόγηση των μεταφράσεων της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες»

Στη βάση δεδομένων κωδικοποιούνται τα δεδομένα που προκύπτουν από την εκπόνηση ενός συγκεκριμένου ερευνητικού προγράμματος με αντικείμενο τον έλεγχο, την καταγραφή, την ταξινόμηση και την αξιολόγηση των μεταφράσεων έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε άλλες γλώσσες. Το πρόγραμμα αυτό εκπονείται από το Τμήμα Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού (Διεύθυνση Γραμμάτων).

Από το 1998 κ.ε. οργανώνονται και πραγματοποιούνται έρευνες και συστηματικές καταγραφές ανά γλώσσα υποδοχής/μετάφρασης, οι οποίες ανατίθενται σε νεοελληνιστές των αντίστοιχων χωρών/γλωσσών (συγκεκριμένα στοιχεία για τους επιστημονικούς συνεργάτες παρατίθενται στην Ομάδα εργασίας).

Κατά το διάστημα 1998-2002 ολοκληρώθηκε η έρευνα και καταγραφή αναφορικά με τις εξής γλώσσες: βουλγαρική, γαλλική, γερμανική, ισπανική (καστιλιάνικη, καταλανική, αστουριάνικη, βασκική, γαλικιανή), ιταλική, κροατική, ολλανδική, πορτογαλική, ρουμανική, σερβική, σλαβομακεδονική, σλοβενική και τουρκική. Στις καταγραφές αυτές περιλαμβάνονται και μεταφράσεις στην αλβανική και την ουγγρική οι οποίες εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν σε χώρες με αντίστοιχες γλωσσικές-εθνικές μειονότητες.

Επίσης, μέχρι το τέλος του 2007 ολοκληρώνεται η έρευνα και καταγραφή αναφορικά με τις εξής γλώσσες: αγγλική (με καταγραφές εκδόσεων-μεταφράσεων που έγιναν στην Ελλάδα, τη Βρετανία, την Ιρλανδία, τις Η.Π.Α., τον Καναδά και την Αυστραλία), αλβανική, δανέζικη, νορβηγική, ρωσική, σουηδική και φιλανδική. Από τις αρχές του 2008 το Κ.Ε.Γ. συνεχίζει την έρευνα και καταγραφή και στις εξής γλώσσες: αραβική, εβραϊκή (σεφαραδίτικα και σύγχρονη εβραϊκή), ουγγρική, πολωνική και τσέχικη.

Για κάθε μετάφραση-έκδοση συντάσσεται αναλυτικό δελτίο καταγραφής όπου συμπληρώνονται τα εξής πεδία: συγγραφέας, τίτλος (μετάφρασης και πρωτοτύπου και τίτλος μεταφρασμένος στην ελληνική), μεταφραστής, επιμελητής, τόπος έκδοσης, εκδοτικός οίκος, σειρά έκδοσης, τυπογραφείο, έτος έκδοσης, αριθμός σελίδων, αριθμός αντιτύπων, ISBN, τιμή, είδος κειμένου, δίγλωσση έκδοση, εισαγωγή, σημειώσεις/σχόλια μεταφραστή, χρονολόγιο, επίλογος, επίμετρο, βιογραφικά, εργογραφικά, βιβλιογραφικά, το είδος του αναγνωστικού κοινού στο οποίο απευθύνεται, διακίνηση (βιβλιοπωλεία, με παραγγελία, τοπική διάθεση, on-line), βιβλιοθήκες στις οποίες βρίσκεται ο τόμος (πανεπιστημιακές, εθνικές, δημοτικές, συνοικιακές), έλεγχος πληρότητας κειμένου, αξιολόγηση της μετάφρασης, αξιολόγηση της εκδοτικής επιμέλειας (editing), εκδοτική αξιολόγηση (χαρτί, εκτύπωση, γραφική επιμέλεια, εξώφυλλο, εικονογράφηση) και παρατηρήσεις-σχόλια.

Επίσης, κάθε καταγραφή ανά γλώσσα υποδοχής/μετάφρασης συνοδεύεται από εισηγητική έκθεση. Με τις εκθέσεις αυτές παρουσιάζεται συνοπτικά η εικόνα της μεταφρασμένης νεοελληνικής λογοτεχνίας στη γλώσσα υποδοχής και εκτίθεται ένας βασικός προβληματισμός σχετικά με τους συντελεστές της μεταφραστικής διαδικασίας (μεταφραστές, εκδότες, επιμελητές, αναγνώστες κλπ.) και την προοπτική της μετάφρασης της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

Τα αποτελέσματα των καταγραφών αυτών συγκεντρώνονται και αρχειοθετούνται στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. Σημαντικό μέρος από τα δεδομένα του αρχείου αυτού διατίθεται εδώ μέσω της βάσης δεδομένων. Παράλληλα, οργανώνονται και πραγματοποιούνται Ημερίδες-Επιστημονικές συναντήσεις όπου εκτίθενται τα πορίσματα των ερευνών, διατυπώνονται προβληματισμοί και συζητούνται προτάσεις για τις μεταφραστικές τύχες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Μια πρώτη ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 6 Ιουνίου 2003 στον χώρο του Παλιού Πανεπιστημίου στην Πλάκα (Αθήνα) και περιλάμβανε δέκα εισηγήσεις για την υποδοχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας στις εξής γλώσσες: βουλγαρική, γαλλική, γερμανική, ισπανική, ιταλική, ολλανδική, πορτογαλική, ρουμανική, σερβική και τουρκική. Μια δεύτερη Ημερίδα οργανώνεται το φθινόπωρο του 2007 αναφορικά με τις εξής γλώσσες: αγγλική, αλβανική, δανέζικη, νορβηγική, ρωσική, σουηδική και φιλανδική. Οι εισηγήσεις της πρώτης συνάντησης θα κυκλοφορήσουν σύντομα σε έντυπη έκδοση από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Δεδομένα και προοπτικές της μετάφρασης έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας ανά γλώσσα υποδοχής

Η κριτική ανάγνωση των δεδομένων σχετικά με τις μεταφράσεις έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας ανά γλώσσα υποδοχής οδηγεί σε κρίσιμα συμπεράσματα και σκέψεις, τα οποία πλαισιώνουν τις ταξινομημένες πληροφορίες των καταγεγραμμένων μεταφράσεων.

Επιλέγοντας τη γλώσσα υποδοχής/μετάφρασης που σας ενδιαφέρει μπορείτε να διαβάσετε για τις μεταφραστικές τύχες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Θα βρείτε απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με το τι μεταφράζεται ή δεν μεταφράζεται από τη νεοελληνική λογοτεχνία ανά συγγραφέα ή γραμματολογική περίοδο, κειμενικό είδος ή τάση της νεοελληνικής λογοτεχνίας κλπ. Θα βρείτε, επίσης, ποσοτικές μετρήσεις και βασικά στοιχεία για τη διαχρονία της μετάφρασης· δεδομένα και παρατηρήσεις για τους μεταφραστές και τις προτιμήσεις τους, τους εκδοτικούς οίκους και την πρακτική τους, την αναγνωστική ζήτηση και τις πολιτικές διακίνησης και διάθεσης των εκδόσεων-μεταφράσεων κλπ.

Επισημαίνεται ότι τα κείμενα που ακολουθούν έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και προέρχονται από τον υπό έκδοση τόμο: Καγιαλής, Τ. & Βασιλειάδης, Β. (επιστ. επιμ.). Η νεοελληνική λογοτεχνία σε άλλες γλώσσες: Ι. Βουλγαρική, γαλλική, γερμανική, ισπανική, ιταλική, ολλανδική, πορτογαλική, ρουμανική, σερβική και τουρκική. Φιλ. επιμ. Β. Βασιλειάδης & Γ. Ροδινού. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας: Θεσσαλονίκη. Τα κείμενα συνοδεύονται κατά κανόνα από βιβλιογραφική ενημέρωση (βασική ή ενδεικτική).

Βασίλης Βασιλειάδης