Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Η Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής σε Ενήλικες

Η απόκτηση δεξιοτήτων-κλειδιών αποτελεί στην εποχή μας βασικό σκοπό όλων των επιπέδων εκπαίδευσης διεθνώς. Αναλυμένος σε επιμέρους διδακτικούς στόχους, ο σκοπός αυτός απαντά σε επίπεδο μεμονωμένων μαθημάτων, προγραμμάτων σπουδών ή κύκλων μάθησης. Η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως της συνεργατικότητας, της υπευθυνότητας, της αποφασιστικότητας, της πρωτοβουλίας κ.ά., βρίσκεται στην πρώτη γραμμή τόσο στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα όσο και στη μη τυπική εκπαίδευση ενηλίκων (Geissler 2000, 49-51, European Commission 2003, OECD-De.Se.Co. 2005).

Στον διευρυμένο κατάλογο των δεξιοτήτων που απαιτεί η σημερινή αγορά εργασίας από τον εργαζόμενο, σταθερή θέση έχει η ικανότητα-δεξιότητα επικοινωνίας σε περισσότερες από μία γλώσσες^[1]. Πρόκειται για την υπερδεξιότητα «χρήση γλώσσας, συμβόλων και κειμένων» (OECD-De.Se.Co. 2005). Η γλωσσομάθεια εξέρχεται των ορίων της εκπαίδευσης, του τυπικού δηλαδή εκπαιδευτικού συστήματος, και εισχωρεί στο πεδίο των ενήλικων ομάδων, εφόσον απευθύνεται και σε επαγγελματίες. Νέες γλωσσικές ανάγκες αναφύονται σε νέες κατηγορίες επαγγελμάτων: για παράδειγμα, οι απασχολούμενοι στις νέες τεχνολογίες χρειάζονται εκπαίδευση στην εξειδικευμένη ορολογία για την εξυπηρέτηση των συνεργασιών τους. Η μετατόπιση του κέντρου βάρους από το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα στη μη τυπική εκπαίδευση ενηλίκων σημαίνει, αυτόματα, και την αλλαγή στον σχεδιασμό του συστήματος της διδασκαλίας τόσο της μητρικής γλώσσα όσο και των ξένων γλωσσών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας σε ενήλικες είναι ο «Γλωσσικός Γραμματισμός», πρόγραμμα σπουδών που προσφέρεται στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΥΠΕΠΘ-ΓΓΕΕ-ΙΔΕΚΕ 2005). Η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας αποτελεί επίσης κομμάτι εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τα οποία προσφέρονται από τα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΚΕΕ). Η κατηγορία προγραμμάτων «Ελληνική Γλώσσα - Ιστορία» περιλαμβάνει 10 εκπαιδευτικά προγράμματα, στο πλαίσιο των οποίων διδάσκεται η ελληνική γλώσσα ως Πρώτος Κώδικας Επικοινωνίας.

Η διδασκαλία των ξένων γλωσσών αναζητεί -ήδη από τη δεκαετία του 70- σημεία αναφοράς πέρα από τον παραδοσιακό χώρο της γλωσσολογίας και της ψυχολογίας: στην κοινωνιογλωσσολογία, τη φιλοσοφία της γλώσσας, την εθνογραφία της επικοινωνίας, την οικονομία και το management. Η Β. Τοκατλίδου (2003, 106) δικαιολογημένα διατείνεται ότι η διδασκαλία των ξένων γλωσσών μετεξελίσσεται από «εφαρμοσμένη γλωσσολογία» σε «διδακτική των γλωσσών». Διαμορφώνεται έτσι η επικοινωνιακή μεθοδολογική προσέγγιση, η οποία αποβλέπει στην ανάπτυξη της επικοινωνιακής δεξιότητας στη δεύτερη/ξένη γλώσσα και έχει ως κέντρο τις ανάγκες των μαθητών. Αυτός ο τρόπος διδασκαλίας αντικαθιστά σταδιακά την παραδοσιακή μέθοδο, κεντρικό στόχο της οποίας αποτελούσε η κατάκτηση των δομών του γλωσσικού συστήματος - της γραμματικής, της σύνταξης και του λεξιλογίου^[2].

Η κατάκτηση της ικανότητας αποτελεσματικής επικοινωνίας στη δεύτερη γλώσσα συναρτάται με μια σειρά παραμέτρων: ψυχολογικών - όπως είναι ο τρόπος αντίληψης της ξένης γλώσσας, η διαισθητική ή συστηματική εκμάθηση, ο βαθμός αυτοπεποίθησης-, αλλά και κοινωνικο-πολιτιστικών, όπως η επαφή-εξοικείωση με τον πολιτισμό της χώρας μέσα από πολιτιστικά στερεότυπα και η πολιτιστική προσαρμογή (Μήτσης 1998, 59 κ.ε.). Η συνεκτίμηση αυτών των παραμέτρων οδηγεί στην υιοθέτηση συγκεκριμένων αρχών, στις οποίες πρέπει να στηρίζεται η διδασκαλία της ξένης γλώσσας. Αυτές αφορούν τη διδακτική μεθοδολογία: καθώς δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στη μετάδοση γνώσεων, ενισχύουν την αυτόνομη ανακάλυψη της γνώσης, προάγουν τον επικοινωνιακό παράγοντα και συνυπολογίζουν προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες των εκπαιδευόμενων.

Ειδικά για τη διδασκαλία της ξένης γλώσσας σε ενήλικες ο Σηφάκις (2004, 33) αναφέρει τέσσερα σημεία της, στα οποία μπορεί να συνεισφέρει το πεδίο της εκπαίδευσης ενηλίκων:

• βελτίωση της εκπαίδευσης μέσα από την κατανόηση των χαρακτηριστικών και των αναγκών των ενήλικων εκπαιδευόμενων
• διαφοροποίηση μεταξύ «παιδαγωγικής» και «ανδραγωγικής» μεθοδολογίας ως προς τους τρόπους διδασκαλίας της ξένης γλώσσας σε ενήλικες
• διαμόρφωση των ρόλων εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενου κατά τη μαθησιακή διαδικασία
• στελέχωση της συνεχούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτών και στην ανάλυση των αναγκών των εκπαιδευόμενων.

Επιχειρώντας μια χαρτογράφηση της προσφοράς προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας σε ενήλικο πληθυσμό, ως αντικείμενο του παρόντος εγχειρήματος εντοπίζουμε προγράμματα που παρέχονται από διαφορετικούς φορείς και διαφοροποιούν τον πληθυσμό-στόχο, ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε ομάδας και τον εκπαιδευτικό σκοπό που θέτει ο κάθε φορέας. Λόγω των αναγκών που παρουσιάζουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και της αυξανόμενης ζήτησης σημειώνεται τα τελευταία χρόνια μία διευρυμένη προσφορά σχετικών, γεγονός που καθιστά επιτακτική την αξιοποίηση των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων (Παπαβασιλείου-Αλεξίου 2005)^[3].

Αναφέρουμε ενδεικτικά:

1. Προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής για αλλοδαπούς που παρέχουν τα πανεπιστήμια. Ως επί το πλείστον, πρόκειται για διοργάνωση θερινών τμημάτων εκμάθησης της ελληνικής που απευθύνονται σε ποικίλο ενήλικο πληθυσμό, ανάλογα με τη στοχοθεσία του προγράμματος. Πιθανές ομάδες-στόχοι: φοιτητές από χώρες του εξωτερικού, εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στην ομογένεια, υπάλληλοι του διπλωματικού σώματος, απλοί πολίτες της αλλοδαπής που έχουν γενικότερο ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα ή/και τον ελληνικό πολιτισμό. Σε ορισμένες περιπτώσεις η προσφορά είναι περισσότερο διευρυμένη. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Σχολείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης, το οποίο προσφέρει (α) ετήσιο πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής (β) εντατικά μηνιαία προγράμματα καθόλη τη διάρκεια του έτους (θερινό, φθινοπωρινό, χειμερινό) (γ) ειδικά προγράμματα ορολογίας για ομάδες φοιτητών, επιστημόνων, ή επαγγελματιών και (δ) προγράμματα κατάρτισης/επιμόρφωσης για εκπαιδευτικούς που διδάσκουν τη νέα ελληνική ως ξένη / δεύτερη γλώσσα (http://www.auth.gr/smg/).
2. Προγράμματα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας για άνεργους παλιννοστούντες, μετανάστες, πρόσφυγες. Πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση», κατατάσσονται στην κατηγορία της προκατάρτισης, υλοποιούνται από πιστοποιημένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης, απευθύνονται στις συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού και συγχρηματοδοτούνται κατά 75% από το ΕΚΤ. Παρόμοια προγράμματα προσφέρουν και τα νεοϊδρυμένα Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΚΕΕ). Πρόκειται για το πρόγραμμα «Εκπαίδευση ενήλικων μεταναστών στην Ελληνική Γλώσσα», που διαχειρίζεται το Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΙΔΕΚΕ) για λογαριασμό της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ΓΓΕΕ) (http://www.ideke.edu.gr). Σκοπός των προγραμμάτων είναι να συμβάλουν στην κοινωνική ενσωμάτωση των εν λόγω ομάδων και στην ένταξή τους στην ελληνική αγορά εργασίας.
3. Διδασκαλία της ελληνικής ως τμήματος προγραμμάτων γραμματισμού για εθνικές ή πολιτισμικές μειονότητες (τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι) ή ως μαθήματος στο πλαίσιο προγράμματος αρχικής ή συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης. Τα προγράμματα ανατίθενται από τη Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων, σχεδιάζονται με βάση τις τοπικές ανάγκες και υλοποιούνται από τις κατά τόπους ΝΕΛΕ και τα ΚΕΕ (http://www.gsae.edu.gr/).