ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Albert Debrunner
O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική
ΙV. -τύ-
§ 374. Το ελληνικό ρηματικό αφηρημένο επίθημα -τύ- αντιστοιχεί ως προς τη λειτουργία του τόσο πολύ με τον ινδοευρωπαϊκό τύπο που διατηρήθηκε στο λατ. - tus (ex - i - tus 'έξοδος' κτλ.), που πρέπει να σχετίζεται μ' αυτόν, παρότι η κλίση του αποκλίνει σημαντικά και το αρσενικό γένος υποχώρησε μπροστά στο θηλυκό, που θεωρήθηκε χαρακτηριστικό των αφηρημένων [164]. Η διάκριση του -τυ- από το - ti - προκαλεί μεγάλες δυσκολίες· γι' αυτό και το -τυ- αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει. Έτσι ο Όμηρος σχηματίζει ακόμη από τους νεότερους μετονοματικούς τύπους τα αφηρημένα με το -τυ-: ἀλαωτύς 'τύφλωση' από το ἀλαοῦν 'τυφλώνω' (ἀλαός 'τυφλός'), ἀκοντιστύς 'το ρίξιμο του ακόντιου' από το ἀκοντίζειν 'ρίχνω το ακόντιο (ἄκων, ἄκοντ-ος)' ενώ αργότερα εμφανίζονται κανονικά τα -ωσις και -ισις (ἀκόντισις Ξεν.). Η προτίμηση του Ομήρου για το -τυ- φαίνεται να προέρχεται από την ιωνική διάλεκτο, και, ακριβώς επειδή οι άλλες διάλεκτοι είχαν απολέσει λίγο-πολύ το επίθημα, ήταν κατάλληλο ως μέσο ποιητικής έκφρασης.
§ 375. Άλλα παραδείγματα:
γραπτύς 'αμυχή (του δέρματος)' (Όμ.) από το γράφειν 'χαράζω',
κλειτύς 'πλαγιά' (Όμ.) από το κλι- 'κλίνω',
φλεγμαντύς 'φλεγμονή' (Ιπποκρ.) από το φλεγμαίνειν 'πρήζομαι από φλεγμονή',
ἀσπαστύς 'χαιρετισμός' (Καλλίμ.) από το ἀσπάζεσθαι 'χαιρετώ',
ῥυστακτύς 'κακοποίηση' (Όμ.) από το ῥυστάζειν 'σέρνω πέρα δώθε'.
§ 376. Το επίθημα -τύ- χρησιμεύει επίσης στο σχηματισμό αριθμητικών ουσιαστικών:
τρικτύς 'τριάδα', αττ. τριττύς (αφομοίωση του -κτ- σε -ττ- ή προσαρμογή στο τριττός 'τριπλός') 'το ένα τρίτο μιας φυλής' από τα τρίχα 'τριπλά', τριττός τρισσός·
πεντηκοστύς 'σώμα 50 αντρών' (Ξεν.) από το πεντήκοντα, πρβ. πεντηκοστός.
164 Τα ουδέτερα θέματα σε tuήταν ανέκαθεν πολύ σπάνια: ἄστυ 'πόλη', φῖτυ 'γόνος'. Το μακρόχρονο -ū- φαίνεται ότι ήδη στην προελληνική περίοδο θεωρήθηκε χαρακτηριστικό του θηλυκού σε αντίθεση με το αρσενικό και ουδέτερο -ŭ-.
