Περιεχόμενα

• α.1 Petpounias, E. La pronuncia delle parole «greche» in italiano: Regole di corrispondenza.
• α.2 Η προφορά των «ελληνικών» λέξεων στα ιταλικά. Κανόνες αντιστοιχίας.
• β.1 Petounias, E. Prononciation des internationalismes : grecs - français.
• β.2 Ελληνικά - γαλλικά.
• γ.1 Petrounias, E. The pronunciation of "Greek" words in English.
• γ.2 Η προφορά των ελληνικών λέξεων στ' αγγλικά.

 

Κατα τη μεταφορά απο έναν κειμενογράφο σε άλλο προέκυψαν στο πρωτότυπο ιταλικό κείμενο μερικά λάθη. Αυτή έχουν διορθωθεί σε τούτο το κείμενο.
Μετά το ξένο κείμενο ακολουθεί μετάφραση στα ελληνικά.

ΠEPIΛHΨH

H προφορά των «ελληνικών» λέξεων στα ιταλικά. Kανόνες αντιστοιχίας.

Στο διεθνές επιστημονικό λεξιλόγιο υπάρχει μεγάλος αριθμός λέξεων που στηρίζονται στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά. Oι αρχαιοελληνικής καταγωγής λέξεις δημιουργούν σοβαρό πρόβλημα παρεμβολής στον έλληνα σπουδαστή που σπουδάζει ξένες γλώσσες. Άσχετα με το άν κάποιες απ' αυτές υπήρχαν πραγματικά στα αρχαία ελληνικά ή άν δημιουργήθηκαν κατα τη νεότερη εποχή, ο έλληνας σπουδαστής πιστεύει πως αναγνωρίζει λέξεις της γλώσσας-του, και υποσυνείδητα έχει την τάση να τις προφέρει όπως προφέρονται στα νέα ελληνικά.

Eίναι δυνατό, με βάση τη γραφή, να διατυπωθούν κανόνες αντιστοι­χίας ανάμεσα στα νέα ελληνικά και σε ξένες γλώσσες, για παράδειγμα τα ιταλικά, που να οδηγούν το σπουδαστή στη σωστή προφορά αυτών των λέξεων στη γλώσσα-στόχο. Για τη δημιουργία του αλγόριθμου αντιστοίχησης πρέπει να παρθούν υπόψη: η εξέλιξη της προφοράς της αρχαίας ελληνικής μέχρι τη νέα ελληνική, ο λόγιος δανεισμός απο τα αρχαία ελληνικά ή απο τις νεότερες γλώσσες, που δέν ακολουθεί πάντα τους κανόνες της λαϊκής γλώσσας, η δημιουργία του μοντέλου δανεισμού κατα την προσαρμογή των πρώτων ελληνικών δανείων στα λατινικά, η αναδημιουργία του μοντέλου δανεισμού κατα την Aναγέννηση, η εξέλιξη της προφοράς της σχετικής ευρωπαϊκής γλώσσας απο την Aναγέννηση μέχρι σήμερα, καθώς και επιδράσεις απο τη λεγόμενη «ερασμιακή» προφορά των αρχαίων ελληνικών, όπως αυτή εφαρμόζεται σε διάφορες χώρες. Aκόμη πρέπει να παρθούν υπόψη κάποιες διαφορές ανάμεσα στις συμβάσεις του αρχαίου ελληνικού και του λατινικού αλφαβήτου, και οι διαφορετικές συμβάσεις των ορθογραφικών συστημάτων των σημερινών ευρωπαϊκών γλωσσών.

Όμως η τελική διατύπωση των κανόνων, γιανα έχει πρακτική αξία, πρέπει να διατυπωθεί με τη μορφή συγχρονικής αντιπαράθεσης γραφής και προφοράς ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στην ξένη γλώσσα.

0. Introduzione.

Uno dei casi più persistenti di interferenza nell'apprendimento della pronuncia di una lingua straniera è costituito da parole (nomi comuni o toponimi) che esistono in ambedue le lingue, quella dell'apprendente (L1) e la lingua bersaglio (L2). Queste parole possono essere prestiti dalla L1 alla L2 o viceversa, o anche prestiti comuni da una terza lingua. Mi limiteró a citare qualche esempio.

Non è facile per un greco cambiare la pronuncia di parole che conosce nella propria lingua, come φάτσα [fátsa], μπάνιο [báɲo], e pronunciare faccia [fátt∫a], bagno [báɲɲo], come nella lingua-fonte, cioè la lingua della loro provenienza, o pronunciare il nome della città greca Θεσσαλονίκη o Σαλονίκη come Salonicco, con una doppia [kk]. Tali prestiti tra il greco moderno e l'italiano non sono numerosi. Poichè la maggior parte delle parole italiane in greco è pervenuta tramite il veneziano, lo studente greco non riconosce sempre la loro forma nell'italiano comune di oggi, per cui i casi di interferenza sono meno frequenti.

Casi di questo genere sono ben noti dai principi generali della glottodidattica e non verrano trattati nella presente relazione.

0.1. Il caso degli internazionalismi.

La difficoltà puó essere maggiore per un greco che apprende una lingua straniera, perchè in quest'ultima ricorrono internazionalismi aventi una base lessicale greco-antica o formazioni ibride derivanti dal greco e dal latino. Gli apprendenti di madre lingua greca credono di riconoscere in tali forme delle parole greche e, di conseguenza, adottano una pronuncia simile a quella della propria lingua. Tali internazionalismi su base greca e/o latina ammontano ad alcuni milioni e, benchè la loro origine è di solito nei linguaggi settoriali, molti di essi entrano a far parte della lingua comune.

1. Provenienza dei grecismi nelle lingue moderne.

Le parole di origine greca antica sono pervenute nelle lingue moderne in tre modi diversi. (1, 2) Sono entrate già in età antica nel latino, adattandosi alle sue regole fonologiche e morfologiche, e tramite il latino sono state introdotte nelle lingue moderne. La base fonetica dei prestiti greci, sia delle parole già esistenti in greco classico sia di nuove formazioni dell'età ellenistica, è la pronuncia del greco ellenistico e non quella dell'età classica.

1.1. Greco «classico» > latino:

ἀθλητής > athleta, ἱππόδρομος > hippodromos; ἐπιληψία > epilepsia; φιλοσοφία > philosophia, διαλεκτική ῾metodo filosofico᾿ > dialectica; μουσική > musica, γραμματική > grammatica; ἱστορία > historia; γεωμετρία > geometria, ἀριθμητική > arithmetica; κυβερνῶ ῾governare una nave᾿ > gubernare; στρατηγία ῾ufficio di generale᾿ > strategia.

1.2 Greco ellenistico > latino:

γεωγραφία > geographia, ἀστρονομία > astronomia, ἀστρολογία > astrologia (in greco classico: ῾astronomia᾿); il classico greco θεολογία ha acquistato un significato particolare sviluppandosi in latino nella forma theologia; ἱεραρχία (dal greco medievale come termine ecclesiastico) > italiano gerarchia.

(3) Sono entrate direttamente dal greco antico nelle lingue moderne, adeguandosi più o meno al modello già stabilito in latino. Si noti peró che queste parole fino a un certo punto portano l'influsso della pronuncia del greco antico cosidetta "erasmiana" (vedi sotto No 10).

1.3 Direttamente dal greco antico senza la mediazione del latino:

ἐρωτικός > erotico, ἀριστοκρατία, δημοκρατία, πολιτική > aristocrazia, democrazia, politica.

1.4 Nuove formazioni.

Tali parole sono state create in età moderna come internazionalismi su base greca o latina, o anche come ibridi formati da elementi lessicali delle due lingue. Anche queste parole nella loro pronuncia seguono di solito il modello latino, benchè morfologicamente e semanticamente possano differire in modo considerevole da una possibile forma antica. Vedi esempi sotto 2.3.

Queste parole hanno cominciato ad essere presenti in gran numero nelle lingue europee durante il Rinascimento. Dal Rinascimento fino ad oggi la lingua italiana si è sviluppata meno rapidamente rispetto al francese e ancor meno rispetto all'inglese, con la conseguenza che la corrispondenza tra la forma originaria e la forma odierna di tali parole è più immediata nell'italiano che non in inglese (cfr. anche Petrounias 1990.) Per questo motivo è più facile specificare regole di corrispondenza per l'italiano che non per l'inglese.

La maggior parte di queste parole non sono conformi alle regole morfologiche e semantiche delle due lingue «classiche», visto che sono state create per servire alle necessità del mondo moderno e non come esercizio in filologia classica. (Vedi anche Benveniste 1966.) In tale maniera si è formato quello che ho chiamato altrove "greco internazionale", e che ovviamente sarebbe ingenuo e ingannevole definire semplicemente come «greco». (Petrounias 1996.)

In questa relazione verranno esaminati insieme, internazionalismi di formazione recente con prestiti di parole intere dal greco antico.

2. Provenienza delle parole apparentate in greco moderno.

In greco moderno gli elementi lessicali corrispondenti possono avere origine da tre fonti diverse: 1) Parole "ereditate" dal greco antico che si conformano alla lingua popolare e che, come tali, hanno seguito lo sviluppo morfologico e fonologico della lingua. 2) Prestiti dotti dal greco antico. 3) Prestiti dotti dalle lingue moderne su base greca antica o come ibridi dal greco e dal latino. Questi ultimi vengono di solito tradotti e appaiono come calchi. Nel secondo e terzo caso la fonologia puó divergere da quella delle voci di origine popolare.

Esempi:

2.1 Dal greco antico per sviluppo popolare:

μουσική > μουσική, ἀνδρο- > αντρο- (nonostante la grafia diversa, in questo caso la pronuncia rimane la stessa come in greco antico), πολυ- > πολυ-.

2.2 Prestiti dotti dal greco antico:

ἀνδρο- > ανδρο- (nonostante la grafia simile, in questo caso la pronun­cia è diversa da quella in greco antico), πολυ- > πολυ-.

Si noti p.es. la diversità tra αντρο- e ανδρο-, e i loro derivati, secondo l'origine popolare e, rispettivamente, dotta della parola. Nel secondo caso, ανδρο-, si puó osservare anche un esempio di "pronuncia ortografica".

2.3 Prestiti dotti dalle lingue moderne.

(Le voci sono presentate nella loro forma francese, poichè la maggior parte di esse è pervenuta in greco tramite questa lingua.)

acoustique, cardiologie, diachronie, écologie (prima in tedesco), électricité, kilomètre, magnétisme, mélodrame, néolithique, néoplasme, orthopédie, paléontologie, pédiatrie, psychologie, synchronie, télégramme, téléphone, téléscope, thermomètre, uranium, utopie (formato in neolatino dall'inglese Thomas More) > ακουστική, καρδιολογία, διαχρονία, οικολογία, ηλεκτρισμός, χιλιόμετρο, μαγνητισμός, μελόδραμα, νεολιθικός, νεόπλασμα, ορθοπαιδεία/ορθοπαι(ε)δική, παλαιοντολογία, παιδιατρική, ψυχολογία, συγχρονία, τηλεγράφημα, τηλέφωνο, τηλεσκόπιο, θερμόμετρο, ουράνιο, ουτοπία.

2.4 In traduzione (calchi o semicalchi):

κοινωνιολογία < sociologie, πολυβιταμίνες, πολυμέσα < ingl. multivitamines, multimedia.

Questo che ho già chiamato "greco internazionale" si incontra oggi con il greco moderno, visto che un gran numero di internazionalismi viene a far parte di quest'ultimo, a volta modificando le sue regole morfologiche e semantiche. (Petrounias 1996, 1998a, 1998b, 2000.)

3. Cause delle divergenze tra il greco e l'italiano.

Le differenze nella pronuncia di queste parole sono causate da tre fattori: 1) Le regole morfofonologiche del latino. 2) Il differente sviluppo fonologico delle lingue in questione, sviluppo che in greco acquista forma diversa tra parole di origine popolare e parole di origine dotta; benchè alcune pronuncie dotte si incontrano anche in una lingua come l'italiano. 3) Le differenti convenzioni che prevalgono nella grafia delle lingue europee.

Puó accadere che una parola greca sia entrata in italiano tramite un'altra lin­gua. Tale è p.es. il caso della parola pratico < francese pratique < greco antico πρακτικός. Alla trafila indiretta di questa parola è dovuta la singola [t], mentre di solito il nesso consonantico greco [kt] da in italiano una doppia [tt]: vedi più avanti al numero 8.4.

4. Riconoscibilità.

Presupposto necessario per il contrasto è che lo studente possa riconoscere la relazione che esiste tra la parola presente in L2 e la parola corrispondente nella propria lingua. Una conseguenza fondamentale di questo presupposto è che non tutti i vecchi prestiti, passati in latino durante l'epoca greco-romana e in seguito penetrati in italiano per trafila popolare, possono costituire l'oggetto di questa relazione: molti di essi, essendo sottoposti a numerosi sviluppi fonologici e morfologici, non vengono riconosciuti da parte dello studente greco come parole «greche», soprattutto se hanno subito modificazioni semantiche. Per esempio, nell'ambito della presente relazione non ci interessano parole come chiesa < ἐκκλησία, chierico < κληρικός, perchè l'obiettivo non è di basare l'insegnamento su un approccio etimologico. Ci interessa peró un vecchio prestito come idolo < εἴδωλον, perchè facilmente riconoscibile, o la parola ecclesiastico, prestito ovviamente più recente dal greco ellenistico ἐκκλησιαστικός, perchè la corrispondenza tra i due termini è evidente.

In alcuni casi non è facile prevedere quando una parola di origine greca, che ha subito una notevole modificazione, puó essere sentita come tale dallo studente, come è il caso del prestito più tardo, il medievale ιεραρχία > gerarchia, o il nome Πασχάλης > Pasquale. Fino adesso non è stata effettuata una ricerca particolare con lo scopo di indicare quali parole corrispondenti sono riconoscibili e quali no. La tesi di dottorato di E. Kasapi-Zontanou (1997), che esamina falsi presupposti da parte di studenti greci su termini scientifici, potrebbe essere utilizzata come base per una ricerca in questo settore specifico.

5. Non si tratta di uno studio morfologico o semantico.

Molte parole presentano dei problemi di ordine semantico e morfologico. La mediazione del latino e lo sviluppo morfologico dal latino all'italiano sono responsabili dei cambiamenti delle desinenze delle parole e in particolare dei suffissi.

p .es. πανάκεια > panacea, γυναικεῖον > gineceo, Σωκράτης > Socrate, Πλάτων> Platone (e in greco modernoΠλάτωνας). Vedi più avanti sotto No 9.3.

Anche per quanto riguarda la semantica, si puó constatare che le necessità della cultura moderna, ma anche casi di sviluppo diverso, sono responsabili delle rilevanti modificazioni di significato; p.es. androgino ῾ermafrodito᾿ - greco mod. αντρόγυνο ῾coppia sposata᾿, gineceo ῾parte interna della casa greca antica riservata alle donne᾿ - greco mod. γυναικείο ῾che conviene a una donna᾿. Di questo mi sono già occupato in altra sede (Petrounias 1998a), pertanto diversità morfologiche e semantiche non verranno trattate in questa relazione.

6. Base del confronto: l'ortografia.

Un confronto tra lo sviluppo del greco, da un lato, e del latino e dell'italiano, dall'altro, che tiene conto anche del modo diverso in cui si pronuncia oggi il greco antico in Italia e in Grecia, permette di stabilire delle regole di corrispondenza della pronuncia tra greco moderno e italiano valide per tali elementi lessicali.

Poichè il greco moderno usa un'ortografia storica, è possibile rinvenire in essa i riflessi di stati fonologici della lingua più antichi. Le regole di corrispondenza potranno quindi essere formulate su base ortografica. É un dato di fatto che l'ortografia è un problema per i greci, ma per i nostri fini questo difetto si puó rivelare utile, e ci consente di specificare le regole di corrispondenza su base ortografica. In questo contesto si dovrà tener con­to anche di alcune divergenze tra la grafia greca antica e quella latina. Si deve anche tener conto del fatto che, come già detto prima, la forma latina dei prestiti dal greco antico si basa sulla pronuncia dell'età ellenistica, mentre in greco moderno si usa una grafia che assomiglia a quella dell'età classica. Tuttavia, per avere un valore pratico, le regole dovranno essere formulate su base sincronica.

Le parole greche antiche verranno scritte qui come di solito nelle edizioni degli autori antichi e non come si scriveva nell'antichità classica; p.es. in lettere maiuscole.

É da notare che la grafia dell'italiano è più semplice della grafia del greco moderno, come si puó facilmente constatare da un confronto tra i dati di Camilli 1965 e rispettivamente di Πετρούνιας 1984, pp. 517-533.

6.a L'algoritmo per il contrasto.

L'algoritmo per la determinazione delle regole di corrispondenza terrà conto della fonologia latina, del modo in cui si pronuncia il greco antico in età moderna in ambedue i paesi (Grecia e Italia), dello sviluppo della fonologia italiana in questi ultimi secoli, dello sviluppo della fonologia popolare greca, delle differenze fonologiche del linguaggio dotto, delle convenzioni ortografiche nelle due lingue, e di qualche divergenza tra l'alfabeto greco e quello latino. Ma il prodotto finale dovrà essere espresso in regole sincroniche, giacchè gli studenti non mostrano sempre un interesse particolare per i complicati problemi di linguistica storica.

7. Le vocali.

Per quanto riguarda le vocali si puó osservare che lo sviluppo dal greco antico al greco moderno e dal latino all'italiano presenta una notevole similarità nella riduzione dei suoni vocalici, sia nei confronti delle vocali che dei dittonghi ("monottoganzione" dei dittonghi). Questo sviluppo è più drastico per il greco rispetto all'italiano, ma i risultati sono simili. La distinzione in sette vocali che alcune varietà dell'italiano possiedono non è rilevante in questo contesto.

7.1 Sviluppo delle vocali e dei dittonghi: In ordine fonologico.

greco antico		greco moderno		italiano		esempi
suono	grafia	suono	grafia	suono	grafia	greco antico	italiano
i	ι	i	ι	i	i	κρίσις	crisi
i:	ι	i	ι	i	i	μισογύνης	misogine
e:	ει	i	ει	i	i	εἰκοσάεδρον	icosaedro
e	ε	e	ε	e	e	περίοδος	periodo
ε:	η	i	η	e	e	δημοκρατία	democrazia
y	υ	i	υ	i	i	λυρικός	lirico
y:	υ	i	υ	i	i	μυθολογία	mitologia
u:	ου	u	ου	u	u	οἰκουμενικός	ecumenico
o:	ου	u	ου	u	u	Οὐρανός	Urano
o	ο		ο	o	o	μονογαμία	monogamia
ɔ:	ω		ω	o	o	ὥρα	ora
a	α	a	α	a	a	παθολογικόν	patologia
a:	α	a	α	a	a	πρακτικός	pratico
eι̯	ει	i	ει	i	i	εἴδωλον	idolo
oι̯	οι	i	οι	e	e	οἰκουμενικός	ecumenico
aι̯	αι	e	αι	e	e	φαινόμενον	fenomeno
ɔ:ι̯	ῳ	o	ω	e	e	τραγῳδία	tragedia
a:ι̯	ᾳ	a	α	a	e	Ἅ̙δης	Ade
oʊ̯	ου	u	ου	u	u	ακουστικός	acustico
eʊ̯	ευ	ef/ev	ευ	eʊ̯	eu	εὐχαριστία Eὐρώπη	eucaristia Europa
aʊ̯	αυ	af/av	αυ	aʊ̯	au	ταυτολογία	tautologia
						-σαυρος	-sauro

Esito di [i, i:, y] in posizione prevocalica: in parole di origine popolare: all'inizio di parola e dopo una cons.(onante) sonora: [ʝ], dopo una cons. sorda: [ç]; p.es. di origine popolare: άδεια [áðja] ῾vuota᾿, di origine dotta: άδεια [áðia] / [áðja] ῾licenza᾿. Gli stessi suoni con [n] o [l] ® [ɲ] [ʎ] (palatalizzazione); p. es. di origine popolare: ήλιος [iʎos] ῾sole᾿, ηλιοκεντρικό [iliocendrikó] ῾eliocentrico᾿.

Notevoli divergenze rispetto alla pronuncia attuale sono costituite dai dittonghi [o^ι] [ɔ:ι] <οι, ω>, perchè parole con essi erano entrate in latino prima della monottongazione: ecumennico, tragedia.

Benchè durante il periodo ellenistico i suoni vocalici [oι̯] e [y] abbiano avuto lo stesso sviluppo, cioè tutti e due sono diventati [y], il loro esito in italiano è diverso, perchè parole che contenevano il dittongo sono entrati in latino in età più antica: ecumenico, lirico.

In alcuni casi l'accento tonico ha causato lo sviluppo di una semivocale: σχολή > lat. scóla (vedi 9, 9.3) > ital. scuola.

7.2 Equivalenza delle vocali sulla base della grafia: In ordine alfabetico.

7.2.1 Lettere singole.

Il primo esempio di ogni coppia rappresenta una parole già greca antica; il secondo rappresenta una creazione delle lingue moderne.

greco moderno		italiano		esempi
grafia	suono	grafia	suono	greco mod.	italiano
<α>	[a]	<a>	[a]	πανάκεια πανθεϊσμός	panacea panteismo
<ε>	[e]	<e>	[e]	περίοδος τελεολογία	periodo teleologia
<η>	[i]	<e>	[e]	δημοκρατία ηλιο-	democrazia elio-
<ι>	[i]	<i>	[i]	κρίση ρινίτιδα	crisi rinite
<ο>	[o]	<o>	[o]	μονογαμία δισκοθήκη	monogamia discoteca
<υ>	[i]	<i>	[i]	λυρικός πυρομανία	lirico piromania
<ω>	[o]	<o>	[o] ma:	ώρα ωράριο τραγωδία	ora orario tragedia

ι (anche η, υ, e i digrammi (vedi sotto) ει, οι) in posizione prevocalica: in pa­role di origine popolare [ʝ, ç] vs. dotta [i]/[j]: vedi sopra 7.1; p.es. γιατρός, ποιός, ήλιος, εννιά vs. δημοκρατία, διαθερμία, υάκινθος.

In italiano la situazione è simile: giacinto vs. democrazia, diatermia.

Non si incontrano le grafie ᾳ ῃ ῳ, cioè lo "iota sottoscritto" non viene più usato. Questo non è un fatto degno di rilievo, dato che gli antichi dittonghi rappresentati da tali grafie, ad eccezione di ῳ, erano coincisi con altri suoni in una fase anteriore alla formazione del modello di prestito in età ellenistica. Anche la grafia υι non è importante, perchè è rarissima.

7.2.2 Digrammi vocalici.

Il primo esempio di ogni coppia rappresenta una parola già greca antica; il secondo rappresenta una creazione delle lingue moderne.

greco moderno		italiano		esempi
grafia	suono	grafia	suono	greco mod.	italiano
<αι>	[e]	<e>	[e]	φαινόμενο παλαιολιθικός	fenomeno paleolitico
<ει>	[i]	<i>	[i]	είδωλο δεινόσαυρος	idolo dinosuaro
<αυ>	[af/av]	<au>	[aʊ̯]	ταυτολογία αυτιστικός	tautologia autistico
				κένταυρος δεινόσαυρος	centauro dinosauro
<ευ>	[ef/ev]	<eu>	[eʊ̯]	ευχαριστία προπαιδευτικός	eucaristia propedeutico
				Eυρώπη Eυρωκράτης	Europa Eurocrate
<οι>	[i]	<e>	[e]	οικονομία οικολογία	economia ecologia
<ου>	[u]	<u>	[u]	οικουμενικός ουράνιο	ecumenico uranio

Cioè, combinazioni V+C provenienti dai dittonghi αυ, ευ sono diventati in greco moderno: prima di consonante sorda V+[f], prima di consonante sonora V+[v].

8. Le consonanti.

Per quanto riguarda le consonanti, si puó constatare che le doppie, eccetto i dialetti del sud est, come di Rodi o di Cipro, sono diventate singole in greco, ma sono rimaste doppie in italiano.

Le consonanti velari in entrambe le lingue hanno subito uno sviluppo parallelo di palatalizzazione davanti a una vocale palatale, p.es. [ki] ® [ci], in italiano peró sono diventate alveopalatali; p.es. [ki] ®[t∫i].

La consonante [h], che esisteva in ambedue le lingue classiche (lo «spirito aspro», la δασεῖα dei grecisti), è caduta sia in greco che nel precursore dell'italiano, cosichè oggi non cosituisce un problema per il discente greco che impara l'italiano o viceversa.

Le aspirate [p^h t^h k^h] (grafia <φ θ χ>), che non esistevano in latino e nem­meno in italiano, sono coincise in italiano con le consonanti equivalenti non aspirate [p t k], mentre in greco, già nell'età ellenistica, erano diventate delle continue (fricative) [f θ x]. Anche le occlusive [b d g], con l'eccezione di una posizione postnasale ([md nd ŋɡ]), erano diventate delle fricative [v ð ɣ].

8.1 Sviluppo delle consonanti: In ordine fonologico.

greco ant.		greco mod.		italiano		esempi
suono	grafia	suono	grafia	suono	grafia	greco ant.	italiano
[p]	π,ππ	[p]	π, ππ	[p]	p	ὑποτείνουσα	ipotenusa
[b]	β	[v]	β	[b]	b	βράγχια	branchia
ma dopo C nas.: se origine dotta: se origine pop.:		[v] [b]	β μπ	[b]	b	ἄμβων κόμβος	ambone
[ph]	φ	[f]	φ	[f]	f	φιλοσοφία	filosofia
[t]	τ, ττ	[t]	τ, ττ	[t]	t	μεταφορά	metafora
[tía]#	τία	[tía]	τία	[tsía]	zia	δημοκρατία	democrazia
[d]	δ	[ð]	δ	[d]	d	Δωδώνη	Dodona
ma dopo C nas.: se origine dotta: se origine pop.:		[ð] [d]	δ ντ	[d] [d]	d d	Ἀλεξάνδρεια Ἀλέξαντρος	Alessandria Alessandro
[k]*	κ, κκ	[k]	κ, κκ	[k]	c	εἰκών	icona
ma prima di [i, e]:		[c]		[t∫]	c	κυκλικός	ciclico
[g]*	γ	[ɣ]	γ	[g]	g	γάγγλιον	ganglio
ma prima di [i, e]: se doppia:		[ʝ] [g, ɟ]	γ γγ	[ʤ] [ɲg]	g ng	γῦρος γάγγλιον	giro ganglio
[kh]*	χ	[x]	χ	[k]	k	ἠχώ	eco
ma prima di [i, e]:		[ç]	χ	[k]	ch	χειρουργός	chirurgo
[s-z]	σ, σσ	[s-z]	σ, σσ	[s-z]	s, ss
prima di C sonora: intervocalica: altrimenti:		[z] [s] [s]	σ,	[z] [z] [s]	s	κόσμος φιλοσοφία Σωκράτης	cosmo filosofia Socrate
[m]	μ, μμ	[m]	μ, μμ	[m]	m	μανία	mania
[n]*	ν, νν	[n]	ν, νν	[n]	n	μανία	mania
[l]*	λ, λλ	[l]	λ, λλ	[l]	l	πολιτικός	politico
[r]	ρ, ρρ	[r]	ρ, ρρ	[r]	r	πυραμίς	piramide
[h]	<̒>	-	-	-	-	ἑλληνικός	ellenico
[zd]	ζ	[z]	ζ	[tz/dz]	z	τραπέζιον ζωο-	trapezio zoo-

^# Sul termine [tia] vedi più avanti sotto numero 9.3
* Consonanti palatalizzabili:
[k g k^h] ® [c ɟ/ʝ ç] prima di una vocale palatale ([i, e]).
[l n] /i/ + V in parole di origine popolare: ®[ʎ ɲ] + V.
Divergenze grafiche dovute alle differenze tra l'alfabeto greco «orientale» e quello «occidentale», ed in conseguenza del latino: χ - ch, ξ - ks, x.
[zd] è presentata qui, perchè la sua grafia <ζ> appare anche nella tabella seguente sulle lettere del greco moderno.

8.2 Equivalenza delle consonanti sulla base della grafia: In ordine alfabetico.

greco moderno		italiano		esempi
grafia	suono	grafia	suono	greco mod.	italiano
β	[v]	b	[b]	βράγχια	branchia
γ prima di [i, e]	[ɣ] [ʝ]	g g	[g] [d ʤ]	γάγγλιο γύρος	ganglion giro
δ	[ð]	g	[d]	Δωδώνη	Dodona
ζ	[z]	z	[ts/dz]	τραπέζιο ζωο-	trapezio zoo-
θ	[θ]	t	[t]	άθεος	ateo
κ prima di [i, e]	[k] [c]	c c	[k] [t∫]	εικόνα κυκλικός	icona ciclico
λ*	[l]	l	[l]	πολιτικός	politico
μ	[m]	m	[m]	μανία	mania
ν*	[n]	n	[n]	μανία	mania
ξ se di origine dotta	[ks]	ss x x	[ss] [ks] [gz]	Aλέξαντρος ξενία εξηγητικός	Alessandro xenia exegetico
π	[p]	p	[p]	υποτείνουσα	ipotenusa
ρ	[r]	r	[r]	πυραμίδα	piramide
σ prima di C son. intervocalica	[s] [z] [s]	s s s	[s] [z] [z]	ιστορικός κόσμος φιλοσοφία	(i)storico cosmo filosofia
τ	[t]	t	[t]	μεταφορά	metafora
φ	[f]	f	[f]	φιλοσοφία	filosofia
χ prima di [i, e]	[x] [ç]	c ch	[k] [k]	ηχώ χειρούργος	eco chirurgo
ψ	[ps]	ss ps	[ss] [ps]	έλλειψη ψευδο-	ellissi pseudo

* Sulla pronuncia delle combinazioni <λ[i]Vocale> e <ν[i]Vocale> vedi sopra, numero 7.1 (dopo la tabella).

8.3 Consonanti doppie.

In greco moderno ® semplici; in italiano ® doppie.

Alcune divergenze: ἀκαδημία - accademia, πατριωτικός - patriottico.
In greco moderno: grafia <γγ> = [ɡ, ɟ], p.es. γάγγλιον; altrimenti <grafia doppia> = [consonante semplice].

Esempi con consonanti doppie.

greco moderno		italiano		esempi
grafia	suono	grafia	suono	greco mod.	italiano
<κκ>	[k]	<cc, cch>	[cc, ttS]	εκκλησιαστικός	ecclesiastico
<λλ>	[l]	<ll>	[ll]	ελληνικός	ellenico
<μμ>	[m]	<mm>	[mm]	κόμμα	comma
<νν>	[n]	<nn>	[nn]	εννεασύλλαβος	enneasillabo
<ππ>	[p]	<pp>	[pp]	ιππόκαμπος	ippocampo
<ρρ>	[r]	<rr>	[rr]
<σσ>	[d]	<ss>	[ss]	θαλασσο-	talasso-
<ττ>	[t]	<tt>	[tt]	Aττική	Attica

L'elemento lessicale per ῾lingua᾿, in greco moderno solo γλωσσο-, puó apparire in italiano tanto nella forma dell'antico dialetto attico come glotto- tanto nella forma ellenistica come glosso-: glottodidattica - γλωσσοδιδακτική, glossario - γλωσσάριο.

8.4 Nessi consonantici.

Normalmente in italiano un nesso consonantico risulta, tramite assimilazione totale, in una consonante doppia. Ma in alcune parole, a causa di influsso dotto, il nesso originale rimane.

In greco moderno in lingua popolare i nessi [pt kt fθ xθ sθ] sono soggetti a una dissimilazione del modo di articolazione e diventano rispettivamente [ft xt ft xt st]; p.es. πτερόν > φτερό. Ma questa regola fonologica è bloccata nella lin­gua di origine dotta, cosi che non ha un particolare interesse per le parole esa­minate qui.

Sul nesso greco antico [zd] vedi anche sopra, numero 8.1.

Ne esistono pochissime eccezioni: πρακτικός - pratico (vedi sotto No 3).

Una notevole divergenza tra il greco classico e il greco moderno consiste nell'assimilazione di sonorità delle occlusive dopo una nasale; l'inizio di questa evoluzione si pone in età ellenistica. Per di più in età moderna è comune la «facoltativa» caduta della nasale in tale posizione. (Vedi le tre ultime righe della tabella.) A questi sviluppi fonologici si deve la difficoltà per un greco di distinguere in italiano, p.es., tra coppie minime del tipo: quanto - quando. Un greco ha la tendenza di pronunciare i tre ultimi esempi della tabbella in italiano come: [olimbo] / [olibo], [ondoloɡia] / [odoloɡia], [aɲɡona] / [agona].

greco antico		greco moderno		italiano		esempi
suoni	grafia	suoni	grafia	suoni	grafia	greco mod.	italiano
[pt]	<πτ>	[pt]	<πτ>	[tt]	<tt>	δίπτυχο	dittico
				[pt]	<pt>	πτερόσαυροι	pterosauri
[ps]	<ψ>	[ps]	<ψ>	[ss]	<ss>	έλλειψη	ellissi
				[pt]	<pt>	ψευδο-	pseudo
[kt]	<κτ>	[kt]	<κτ>	[tt]	<tt>	Έκτορας	Ettore
				[ks]	<kt>	εκτο-	ecto-
[ks]	<ξ>	[ks]	<ξ>	[ss]	<ss>	Aλέξαντρος	Alessandro
				[gz]	<x>	εξηγητ-	exegetico
[pth]	<φθ>	[fθ]	<φθ>	[tt]	<tt>	δίφθογγος	dittongo
[kth]	<χθ>	[xθ]	<χθ>	[tt]	<tt>	ιχθυολογία	ittiologia
[sth]	<σθ>	[sθ]	<σθ>	[st]	<st>	ασθένεια	astenia
[zd]	<ζ>	[z]	<ζ>	[ts/dz]	<z>	τραπέζιον	trapezio
						ζωο-	zoo-
[mp]	<μπ>	[mb/b]	<μπ>	[mp]	<mp>	Όλυμπος	Olimpo
[nt]	<ντ>	[nd/d]	<ντ>	[nt]	<nt>	οντολογία	ontologia
[ŋk]	<γκ>	[ŋk/ɡ]	<γκ>	[ŋk]	<nc>	Aγκώνα	Ancona

9. L'accento tonico.

L'accento tonico del prestito greco si sposta in base alla regola fonologica dell'accentazione latina. La penultima sillaba in latino era accentata se «pesante», cioè se possedeva una vocale lunga o terminava in consonante, quindi era una sillaba chiusa. Altrimenti, l'accento si trovava in terzultima sillaba. In seguito a questa regola, fatta eccezione per le parole monosillabiche, i prestiti dal greco con accento in ultima sillaba non potevano mantenerlo in tale sede. Spostamenti di accento si potevano verificare anche se il prestito era parossitono o proparossitono a causa della regola dell'accentazione latina.

9.1 Accento tonico sulla base della grafia.

Per l'equivalenza nella grafia si deve considerare se dopo la vocale della penultima sillaba della parola greca seguono due consonanti (combinazioni come [dr] [tr], che possono appartenere alla sillaba seguente e quindi permettono alla sillaba precedente di essere «aperta», sono rare), o se la sillaba possiede una delle lettere singole η, ω o uno dei digrammi αι, ει, οι, αυ, ευ, ου. In tal caso, in italiano ci si aspetta un accento in penultima. Peró si osservano eccezioni a questa regola. É il caso della parola idolo < εἴδωλον, scritta con omega in gre­co, e accentata in terzultima in italiano. La differenza in questo caso è dovuta al fatto che questa parola venne introdotta in latino dopo l'abbreviazione delle vocali lunghe, e cosi ha potuto mantenere l'accento sulla sillaba originale.

Se la vocale della penultima sillaba del prestito greco non è seguita da due consonanti, e se tale vocale è scritta con una ε o una ο, ci si aspetta un accento sulla terzultima. Se invece la lettera vocalica è la α, la ι oppure la υ, con chi la distinizione tra breve e lunga non si vede, in principio non si possono determi­nare regole di corrispondeza; peró vedi più avanti i casi dei suffissi.

Parole disillabiche, se accentate già sulla penultima, ritengono naturalmente l'accento in tale sede; se l'accento della parola greca si trova sull'ultima, si sposterà sulla penultima.

9.2 Posizione dell'accento.

I. Posizione prevedibile
1. Parole disillabiche
			senza sp.	κόσμος	cosmos
			con sp.	Xριστός	Cristo
2. Parole polisillabiche
penultima sillaba		chiusa	senza sp.	αστερίσκος	asterisco
			con sp.	Όλυμπος έλλειψη οφθαλμός	Olimpo ellissi oftalmo
	non chiusa	contiene ε, ο	senza sp.	άγγελος σύνοδος	ángelo sinodo
			con sp.	Διογένης	diogene
		contiene η, ω, αι, αυ, ει, ευ, ευ, ου	senza sp.*	Αθήνα αμνηστεία ευνούχος	Atene amnestia eunuco
			con sp.	Αθηνά Πλάτωνας άζωτο	Atena Platone azoto
ΙΙ. Posizione non prevedibile
penultima sillaba non chiusa		contiene α, ι, υ	senza sp.	πυρίτης αρχέτυπο ανάγλυφο	pirite archetipo anaglifo
			con sp.	Σωκράτης Ολυμπία ρητορική#	Socrate Olimpia retorica

sp. = spostament

* Però esistono parecchie eccezioni: χαρακτήρας, μισάνθρωπος, είδωλο - caráttere, misántropo, idolo.

^#Ma forse con suffisso riconoscibile.

9.3 Accento in suffissi.

Si puó osservare una corrispondeza con alcuni suffissi, come è il caso del suffisso greco antico -ικός, con vocale breve in greco antico, per cui le corrispondenti voci italiane diventano proparossitone; p.es. ρητορική - retórica.

Accento: Esempi con suffissi.

senza spostamento
-ία	-ia	δημοκρατία φοβία	democrazia fobia
-ιο	-io	μονοπώλιο	monopólio
-είο	-éo	γυναικείο	ginecéo
-αίος	-éo	Eυρωπαίος	Européo
con spostamento
-εια	-ia	αντιπάθεια	antipatia
-ικός	-ico	τονικός ρητορική	tónico retórica
-ινός	-ino	βυζαντινός	bizantino
-ακός	-aco	ολυμπιακός	olimpiaco
-οειδής	-óide	ανθρωποειδής	antropóide

Si deve inoltre tener conto della "lessicalizzazione", cioè di quando un suffisso antico non è sentito più come tale. Se in parole come γυναικείο (peró con significato diverso: sopra, numero 5), δημοκρατία, τονικός, magari anche ρητορική, un parlante greco potrebbe riconoscere l'esistenza di un suffisso, soprattutto se l'insegnante glielo indica, questo non è il caso di πανάκεια - panacéa, dove il suffisso originario non si sente più.

Ad eccezione dei sostantivi femminili in -a, la maggior parte degli altri sostantivi presentano delle divergenze. In particolare, la sequenza finale -zia < suffisso -ία su base sostantivale a τ- (δημοκρατία, ἀριστοκρατία > democrazia, aristocrazia) presenta una corrispondenza speciale τ- - z-.

10. Dal punto di vista di un italiano che apprende il greco moderno.

Se invece seguiamo il percorso inverso, sarà possibile specificare regole di corrispondenza aventi per base l'italiano e come esito la pronuncia del greco moderno. Da quanto esposto risulta che il lavoro, in tale direzione, sarà relativamente più semplice. Il problema più importante per un italiano che apprende il greco moderno sarà l'equivalenza tra nessi consonantici in greco e consonanti doppie in italiano, visto che queste ultime possono avere origini diverse, come p.es. ettagono equivalente a επτάγωνο, ma ottagono equivalente a οκτάγωνο.

Bisognerà comunque tener conto delle esigenze particolari degli studiosi di lingue classiche, che spesso si aspettano una pronuncia se non esattamente «greca antica», almeno la cosiddetta «erasmiana», la quale, come è noto, non mira a riprodurre l'esatta pronuncia di qualche preciso periodo del greco antico, ma crea una pronuncia «normalizzata» di quella lingua, che come tale non è mai esistita. (Drerup 1930, 1932; Πετρούνιας 2001.)

11. Sviluppo della ricerca.

L'obiettivo principale di questa relazione è di sensibilizzare tanto gli insegnanti quanto gli studenti in possesso di una conoscenza avanzata dell'italiano, sull'inportanza di un capitolo dell'analisi contrastiva tra greco moderno e italiano. In una fase successiva si potrà preparare un dizionario degli internazionalismi più comuni con indicazioni sulla corrispondenza dei diversi suoni.

Bibliografia.

1. Allen W.S. 1965. Vox latina. A guide to the pronunciation of classical Latin. Cambridge Univ. Press.
2. Allen W.S. 1974². Vox graeca. A guide to the pronunciation of classical Greek. Cambridge Univ. Press. Traduzione greca: Kαραλή M. & Παράσογλου Γ.N. 2000. Vox graeca. H προφορά της ελληνικής στην κλασική εποχή. Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη.
3. Battisti C. & Alessio G. 1975. Dizionario etimologico italiano. G. Barbèra, Firenze.
4. Benveniste E. 1966 "Formes nouvelles de la composition nominale." Bulletin de la societé de linguistique de Paris 61,6,82-95.
5. Browning R. 1983². Medieval and modern Greek. Cambridge Univ. Press. Traduzione greca: Kονομή M. 1991. H ελληνική γλώσσα, μεσαιωνική και νέα. Eκδόσεις Παπαδήμα, Aθήνα.
6. Camilli A. 1965³ . Pronuncia e grafia dell'italiano. Sansoni, Firenze.
7. Cortelazzo M. & Zolli P. 1979-1988. Dizionario etimologico della lingua italiana. Zanichelli, Bologna. 5 vol.
8. Drerup E. 1930, 1932. Die aussprache des griechischen von der Renaissance bis zur gegenwart. Schöningh Verlag, Paderborn. 2 vol.
9. Kασάπη-Zωντανού E. 1997. Kατανόηση κειμένου απο μή φυσικούς ομιλητές και ψευδοδιαφανείς λέξεις: Mιά έρευνα συσχέτισης για τα μεταφραστικά-τους λάθη. Tesi di dottorato di ricerca, Università di Salonicco. Θεσσαλονίκη.
10. Leumann M. 1977. Lateinische laut- und formenlehre. Handbuch der altertumswissenschaft 2.2.1. C.H.Beck, München.
11. Lupaş L. 1972. Phonologie du grec attique. Janua linguarum, Mouton, The Hague.
12. Munske H.H. & Kirkness A. (ed.) 1996. Eurolatein. Niemeyer verlag, Tübingen.
13. Newton B. 1971.The generative interpretation of dialect. A study of modern Greek phonology. Cambridge Univ. Press.
14. Πετρούνιας E. 1984. Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική ανάλυση. University studio press, Θεσσαλονίκη.
15. Petrounias E. 1990. "Towards an English pronouncing dictionary for Greek speakers. English words of «Greek» origin". AILA 90. Proceedings, vol. 2, 470. Θεσσαλονίκη.
16. Πετρούνιας Ε. 1996. "Γλωσσικές σχέσεις Eλλάδας και Δύσης: Λεξιλόγιο και διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας." ("Linguistic relations between Greece and the West: Vocabulary and diachronicity of the Greek language") ("Relations linguistiques entre la Grèce et l'Occident: lexique et diachronie de la langue grecque.") H Eληνική γλώσσα (The Greek Language, La langue grecque). Yπουργείο Eθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, 37-40 (91-94, 163-166).
17. Petrounias E. 1998a. "Parole italiane di origine «greca»: Problemi di interferenza." Atti del primo convegno binazionale, 53-66. Istituto Italiano di Cultura di Salonicco. Θεσσαλονίκη.
18. Πετρούνιας E. 1998b. Le etimologie del Λεξικό της Kοινής νεοελληνικής. Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη.
19. Πετρούνιας E. 2000. "Iδιαιτερότητες της νεοελληνικής ετυμολογίας." Γλώσσα και μεταρρυθμίσεις, 57-89. Kώδικας, Θεσσαλονίκη.
20. Πετρούνιας E. (In corso di stampa)a. "The special state of modern Greek etymology." Proceedings of the fourth international congress on Greek linguistics, Cyprus.
21. Πετρούνιας E. 2001. "H προφορά των αρχαίων ελληνικών στους νεότερους χρόνους." in: Iστορία της ελληνικής γλώσσας, 947-957. Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας, Kαλαμαριά.
22. Rohlfs G. 1968. Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti I: Fonetica. Einaudi, Torino.
23. Schwyzer E. 1953. Griechische grammatik. I: Lautlehre, wortbildung, flexion. Handbuch der altertumswissenschaft. K.H.Beck, München.
24. Tekavić P. 1980. Grammatica storica dell'italiano. I: Fonematica. Il Mulino, Bologna.
25. Teodorsson S.T. 1974. The phonemic system of the Attic dialect 400-340 b.C. Studia graeca et latina gothoburgensia xxxii. Göteborg.
26. Teodorsson S.T. 1977. The phonology of Ptolemaic Koine. Studia graeca et latina gothoburgensia xxxvi. Lund.
27. Teodorsson S.T. 1978. The phonology of Attic in the Hellenistic period. Studia graeca et latina gothoburgensia xL. Uppsala.

0. Εισαγωγή

Μιά απ' τις πιό επίμονες περιπτώσεις παρεμβολής κατα την εκμάθηση της προφοράς ξένης γλώσσας συνίσταται σε λέξεις (ονόματα προσηγορικά και τοπωνύμια) που υπάρχουν και στις δύο γλώσσες, τη γλώσσα του σπουδαστή (Γ1) και στη γλώσσα-στόχο (Γ2). Αυτές οι λέξεις μπορεί να είναι δάνεια απο τη Γ1 στη Γ2 ή αντίστροφα, ή και κοινά δάνεια απο κάποια τρίτη γλώσσα. Θα περιοριστώ σε μερικά παραδείγματα.

Δέν είναι εύκολο για έναν Έλληνα ν' αλλάξει την προφορά λέξεων που ξέρει απ' τη δική-του γλώσσα, όπως φάτσα [fátsa], μπάνιο [báɲo], και να προφέρει faccia [fátt∫a], bagno [báɲɲo], όπως στη δανείστρια γλώσσα, δηλαδή στη γλώσσα προέλευσης, ή να προφέρει το όνομα της ελληνικής πόλης Θεσσαλονίκη ή Σαλονίκη ως Salonicco, με διπλό [kk]. Τέτοια δάνεια ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στα ιταλικά δέν είναι πολυάριθμα. Και καθώς το μεγαλύτερο μέρος των ιταλικών λέξεων στα ελληνικά ήρθε μέσω των βενετσιάνικων, ο έλληνας σπουδαστής δέν αναγνωρίζει πάντα τη μορφή-τους στα σημερινά κοινά ιταλικά, και κατακολουθία οι περιπτώσεις παρεμβολής δέν είναι πολύ συχνές.

Τέτοιες περιπτώσεις είναι ευρύτερα γνωστές απο τις γενικές αρχές της γλωσσοδιδακτικής, και δέ θα εξεταστούν στην παρούσα μελέτη.

0.1. Η περίπτωση των διεθνισμών

Εδώ οι δυσκολίες μπορεί να είναι μεγαλύτερες για έναν Έλληνα που μαθαίνει ξένες γλώσσες, γιατι σ' αυτές υπάρχουν διεθνισμοί με αρχαία ελληνική βάση ή υβριδικοί σχηματισμοί με προέλευση απ' τα ελληνικά και τα λατινικά. Οι σπουδαστές με μητρική γλώσσα την ελληνική πιστεύουν πως σε τέτοιους τύπους αναγνωρίζουν ελληνικές λέξεις, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούν προφορά όμοια με της μητρικής. Οι διεθνισμοί με βάση ελληνική ή ελληνολατινική ανέρχονται σε μερικά εκατομμύρια, και παρόλο που η πηγή-τους βρίσκεται στα ειδικά λεξιλόγια, πολλοί μπαίνουν σε κοινή χρήση.

1. Προέλευση των ελληνογενών λέξεων στις νεότερες γλώσσες

Οι λέξεις ελληνικής καταγωγής έφτασαν στις νεότερες γλώσσες με τρείς διαφορετικούς τρόπους. (1, 2) Μπήκαν κιόλας κατα την αρχαιότητα στα λατινικά, με προσαρμογή στους φωνολογικούς και μορφολογικούς κανόνες αυτής της γλώσσας, και μέσω των λατινικών μπήκαν στις νεότερες γλώσσες. Φωνητική βάση των ελληνικών δανείων, τόσο των λέξεων που υπήρχαν στα κλασικά ελληνικά όσο και νέων σχηματισμών της ελληνιστικής εποχής, είναι η προφορά της ελληνιστικής κοινής και όχι της κλασικής ελληνικής.

1.1 «Κλασικά» ελληνικά > λατινικά:

ἀθλητής > athleta, ἱππόδρομος > hippodromos; ἐπιληψία > epilepsia; φιλοσοφία > philosophia, διαλεκτική ῾metodo filosofico᾽ > dialectica; μουσική > musica, γραμματική > grammatica; ἱστορία > historia; γεωμετρία > geometria, ἀριθμητική > arithmetica; κυβερνῶ ῾governare una nave᾽ > gubernare; στρατηγία ῾ufficio di generale᾽ > strategia.

1.2 Ελληνιστική κοινή > λατινικά:

γεωγραφία > geographia, ἀστρονομία > astronomia, ἀστρολογία > astrologia (στα κλασικά ελληνικά: ῾αστρονομία᾽); η θεολογία της κλασικής ελληνικής απέκτησε εξειδικευμένη σημασία και εξελίχτηκε με λατινική μορφή theologia; ἱεραρχία (απ' τα μεσαιωνικά ελληνικά ως εκκλησιαστικός όρος) > ιταλικό gerarchia.

(3) Μπήκαν απευθείας απ' τ' αρχαία ελληνικά στις νεότερες γλώσσες, με μικρότερη ή μεγαλύτερη προσαρμογή στο μοντέλο που είχε επικρατήσει στα λατινικά. Πρέπει πάντως να παρθεί υπόψη, πως σε κάποιο βαθμό αυτές οι λέξεις υπόκεινται στην επίδραση της λεγόμενης «ερασμιακής» προφοράς της αρχαίας ελληνικής· πρόκειται για προφορά «εξομαλυσμένη» αυτής της γλώσσας, που δέν υπήρξε ποτέ με ακτιβώς αυτή τη μορφή (Πετρούνιας, υπο έκδοση).

1.3 Απευθείας απ' τ' αρχαία ελληνικά χωρίς το ενδιάμεο των λατινικών:

ἐρωτικός > erotico, ἀριστοκρατία, δημοκρατία, πολιτική > aristocrazia, democrazia, politica.

1.4 Νέοι σχηματισμοί.

Τέτοιες λέξεις δημιουργήθηκαν κατα τη νεότερη εποχή ως διεθνισμοί με ελληνική ή λατινική βάση, ή και ως υβρίδια απο λεξικά στοιχεία των δύο γλωσσών. Κι αυτές οι λέξεις ακολουθούν συνήθως στην προφορά-τους το λατινικό μοντέλο, παρόλο που μορφολογικά και σημασιολογικά μπορεί να διαφέρουν σημαντικά απο μιά πιθανή αρχαία λέξη. Δές παραδείγματα στο 2.3.

Αυτές οι λέξεις άρχισαν να παρουσιάζονται σε μεγάλους αριθμούς στις ευρωπαϊκές γλώσσες κατα την Αναγέννηση. Απο την Αναγέννηση μέχρι σήμερα η ιταλική γλώσσα εξελίχτηκε με βραδύτερο ρυθμό απο τα γαλλικά, και ακόμη περισσότερο απ' τ' αγγλικά, με αποτέλεσμα η αρχική και η σημερινή μορφή αυτών των λέξεων να βρίσκονται σε πιό άμεση αντιστοιχία απ' ότι στις άλλες δύο γλώσσες (δές και Πετρούνιας 1990). Γιαυτό το λόγο είναι ευκολότερο να καθοριστούν κανόνες αντιστοιχίας στα ιταλικά απ' ότι στ' αγγλικά.

Η πλειοψηφία αυτών των λέξεων δέν προσαρμόζονται στους κανόνες των «κλασικών» γλωσσών, καθώς δημιουργήθηκαν γιανα εξυπηρετήσουν ανάγκες του νεότερου κόσμου και όχι ως άσκηση στην κλασική φιλολογία. (Δές Benveniste 1966.) Μ ' αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκαν αυτά που έχω ονομάσει "διεθνή ελληνικά", και που θα ήταν αφελές και παραπλανητικό να χαρακτηριστούν απλά σάν «ελληνικά». (Πετρούνιας 1996.)

2. Προέλευση των συγγενικών λέξεων στα νέα ελληνικά.

Στα νέα ελληνικά, τα αντίστοιχα λεξικά στοιχεία μπορεί να έχουν τρείς διαφορετικές πηγές: 1) Λέξεις "κληρονομημένες" απ' τ' αρχαία ελληνικά, που συμμορφώνονται προς τους κανόνες της λαϊκής γλώσσας, και έχουν ακολουθήσει τη φωνολογική και μορφολογική εξέλιξη της γλώσσας. 2) Λόγια δάνεια απ' τ' αρχαία ελληνικά. 3) Λόγια δάνεια απο τις νεότερες γλώσσες λέξεων με βάση τ' αρχαία ελληνικά ή σάν υβρίδια ελληνικών και λατινικών. Τα υβρίδια συνήθως έρχονται σάν μεταφραστικά δάνεια. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις η φωνολογική μορφή αυτών των λέξεων μπορείνα διαφέρει απο τις λέξεις λαϊκής καταγωγής.

Παραδείγματα:

2.1 Απ' τ' αρχαία ελληνικά σύμφωνα με την εξέλιξη της λαϊκής γλώσσας:

μουσική > μουσική, ἀνδρο- > αντρο- (παρά τη διαφορετική ορθογραφία, σε τούτη την περίπτωση η προφορά παραμένει η ίδια με την αρχαία ελληνική), πολυ- > πολυ-.

2.2 Λόγια δάνεια απ' τ' αρχαία ελληνικά:

ἀνδρο- > ανδρο- (παρά την όμοια γραφή, σε τούτη την περίπτωση η προφορά είναι διαφορετική απ' την αρχαία ελληνική), πολυ- > πολυ-.

Να σημειωθεί για παράδειγμα η διαφορά ανάμεσα στα αντρο- και ανδρο-, και τα παράγωγά-τους, ανάλογα με τη λαϊκή ή λόγια προέλευση της λέξης. Στη δεύτερη περίπτωση, ανδρο-, βλέπουμε και ένα παράδειγμα "ορθογραφικής προφοράς".

2.3 Λόγιας προέλευσης δάνεια απ' τις νεότερες γλώσσες:

(Οι λέξεις δίνονται στη γαλλική-τους μορφή, αφού στην πλειοψηφία-τους ήρθαν στα νέα ελληνικά μέσω αυτής της γλώσσας.)

acoustique, cardiologie, diachronie, écologie (πρώτα στα γερμανικά), électricité, kilomètre, magnétisme, mélodrame, néolithique, néoplasme, orthopédie, paléontologie, pédiatrie, psychologie, synchronie, télégramme, téléphone, téléscope, thermomètre, uranium, utopie (λέξη δημιουργημένη στα νεολατινικά απ' τον Άγγλο Τόμας Μόρ) > ακουστική, καρδιολογία, διαχρονία, οικο­λογία, ηλεκτρισμός, χιλιόμετρο, μαγνητισμός, μελόδραμα, νεολιθικός, νεόπλασμα, ορθοπαιδεία/ορθοπαι(ε)δική, παλαιοντολογία, παιδια­τρική, ψυχολογία, συγχρονία, τηλεγράφημα, τηλέφωνο, τηλεσκόπιο, θερμόμετρο, ουράνιο, ουτοπία.

2.4 Μεταφράσεις (μεταφραστικά δάνεια ή ενμέρει μεταφραστικά δάνεια):

κοινωνιολογία < sociologie, πολυβιταμίνες, πολυμέσα < αγγλ. multivitamines, multimedia.

Αυτά που έχω ονομάσει "διεθνή ελληνικά" συναντιούνται σήμερα με τα νέα ελληνικά, καθώς μεγάλος αριθμός διεθνισμών έρχονται στη γλώσσα-μας, τροποποιώντας μερικές φορές στους μορφολογικούς και σημασιολογικούς-της κανόνες. (Petrounias 1996, 1998a, 1998b, 2000.)

3. Αίτια απόκλισης ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στα ιταλικά.

Οι διαφορές στην προφορά αυτών των λέξεων οφείλονται σε τρείς παράγοντες: 1) Μορφολογικοί κανόνες της λατινικής. 2) Διαφορετική φωνολογική εξέλιξη των δύο γλωσσών, εξέλιξη που στα ελληνικά αποχτά διαφορετική μορφή ανάμεσα σε λέξεις λαϊκής και λόγιας προέλευσης· άν και κάποιες λόγιες προφορές παρουσιάζονται και σε μιά γλώσσα όπως τα ιταλικά. 3) Διαφορετικές συμβάσεις που ισχύουν στην ορθογραφία των ευρωπαϊκών γλωσσών.

Μπορεί να συμβεί κάποια λέξη να έχει μπεί στα ιταλικά μέσω μιάς άλλης γλώσσας. Τέτοια είναι για πρδ. η περίπτωση της λέξης pratico < γαλλ. pratique < αρχαίο ελληνικό πρακτικός. Στην έμμεση πορεία αυτής της λέξης οφείλεται το μονό [t], ενώ κανονικά το συμφωνικό σύμπλεγμα [kt] της ελληνικής γίνεται στα ιταλικά διπλό [tt]· δές πιό κάτω στον αρ. 8.4.

4. Αναγνωρισιμότητα

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύγκριση είναι να μπορεί ο σπουδαστής ν' αναγνωρίσει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη λέξη της Γ2 και της αντίστοιχης λέξης στη δική-του γλώσσα. Βασικό επακόλουθο αυτής της προϋπόθεσης είναι πως αντικείμενο τούτης της μελέτης δέν μπορούν να είναι όλα τα παλιά δάνεια που πέρασαν στα λατινικά κατα την ελληνορωμαϊκή εποχή και στη συνέχεια μπήκαν στα ιταλικά από τη λαϊκή παράδοση. Καθώς τέτοιες λέξεις υπέστησαν πολυάριθμες φωνολογικές και μορφολογικές εξελίξεις, δέν αναγνωρίζονται απ' τον έλληνα σπουδαστή σάν «ελληνικές», και ιδιαίτερα άν έχουν υποστεί και σημασιολογικές αλλαγές. Για παράδειγμα, σε τούτη τη μελέτη δέν ενδιαφέρουν λέξεις όπως chiesa < ἐκκλησία, chierico < κληρικός, γιατι σκοπός δέν είναι να στηριχτεί η διδασκαλία σε ετυμολογική προσέγγιση. Ενδιαφέρει όμως ένα παλιό δάνειο όπως idolo < εἴδωλον, γιατι η αναγνωρίζεται εύκολα, ή η συγγενική λέξη ecclesiastico, προφανώς νεότερο δάνειο λόγιας προέλευσης απ' το ελληνιστικό ἐκκλησιαστικός, γιατι η αντιστοιχία ανάμεσα στους δύο όρους είναι προφανής.

Σε μερικές περιπτώσεις δέν είναι εύκολη η πρόβλεψη για το πότε μιά λέξη ελληνικής καταγωγής, που έχει υποστεί αξιόλογη τροποποίηση, μπορεί ν' αναγνωριστεί σάν τέτοια απ' το σπουδαστή· όπως είναι η περίπτωση του μεταγενέστερου, μεσαιωνικού, δανείου ιεραρχία > gerarchia, ή του ονόματος Πασχάλης > Pasquale. Μέχρι σήμερα δέν έχει επιχειρηθεί ειδική έρευνα σχετικά με το ποιές αντίστοιχες λέξεις θα μπορούσαν ν' αναγνωριστούν απ' το σπουδαστή. Η διατριβή της Ελένης Κασάπη-Ζωντανού (1997), που εξετάζει τις σφαλερές προϋποθέσεις απ' τη μεριά των ελλήνων σπουδαστών σχετικά με επιστημονικούς όρους, θα μπορούσε να χρησιμέψει σά βάση έρευνας σε τούτο το συγκεκριμένο τομέα.

5. Δέν πρόκειται για μελέτη μορφολογική ή σημασιολογική

Πολλές λέξεις παρουσιάζουν μορφολογικά ή σημασιολογικά προβλήματα. Το ενδιάμεσο των λατινικών και η μορφολογική εξέλιξη απ' τα λατινικά στα ιταλικά ευθύνονται για τις αλλαγές των καταλήξεων και ιδιαίτερα των παραγωγικών επιθημάτων.

για πρδ. πανάκεια > panacea, γυναικεῖον > gineceo, Σωκράτης > Socrate_, Πλάτων > Platone (και στα νέα ελληνικά Πλάτωνας). Δές πιο κάτω στον αρ. 9.3.

Επίσης όσον αφορά τη σημασιολογία, διαπιστώνεται πως οι ανάγκες του νεότερου πολιτισμού, αλλά και περιπτώσεις διαφορετικής εξέλιξης ευθύνονται για αντίστοιχες τροποποιήσεις της σημασίας για πρδ., androgino ῾ερμαφρόδιτος᾽ - νέα ελλ. αντρόγυνο ῾παντρεμένο ζευγάρι᾽, gineceo ῾γυναικωνίτης᾽ - νέα ελλ. γυναικείο ῾που ταιριάζει σε γυναίκα᾽. Με το θέμα αυτό έχω ασχοληθεί αλλού (Πετρούνιας 1998), έτσι ώστε μορφολογικές και σημασιολογικές διαφορές δέ χρειάζεται να εξεταστούν σε τούτη τη μελέτη.

6. Βάση της σύγκρισης: η ορθογραφία

Η σύγκριση απ' τη μιά μεριά της εξέλιξης της ελληνικής και απ' την άλλη της λατινικής και της ιταλικής, παίρνοντας υπόψη και το διαφορετικό τρόπο προφοράς των αρχαίων ελληνικών στην Ιταλία και στην Ελλάδα, επιτρέπει τον καθορισμό κανόνων αντιστοίχησης (ισοδυναμίας) της προφοράς αυτών των λεξικών στοιχείων που ισχύουν ανάμεσα στα νεά ελληνικά και στα ιταλικά.

Καθώς για τη νέα ελληνική ισχύει ιστορική ορθογραφία, είναι δυνατό να εντοπιστούν φωνολογικές αποτυπώσεις παλιότερων εποχών. Επομένως οι κανόνες αντιστοίχησης μπορούν να διατυπωθούν πάνω σε ορθογραφική βάση. Είναι γεγονός οτι η ορθογραφία αποτελεί πρόβλημα για τους Έλληνες, αλλά για το δικό-μας σκοπό αυτό το μειονέχτημα μπορεί ν' αποδειχτεί χρήσιμο, εφόσον επιτρέπει να καθοριστούν κανόνες αντιστοίχησης σε ορθογραφική βάση. Σ' αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να παρθούν υπόψη μερικές διαφορές ανάμεσα στην αρχαία ελληνική και στη λατινική γραφή. Θα πρέπει επίσης να παρθεί υπόψη πως η λατινική μορφή των αρχαιοελληνικών δανείων στηρίζεται στην προφορά της ελληνιστικής εποχής, ενώ στα νέα ελληνικά χρησιμοποιείται γραφή που μοιάζει με τη γραφή της κλασικής εποχής. Αλλά γιανα έχουν πραχτική αξία, οι κανόνες πρέπει να διατυπωθούν σε σημερινή συγχρονική βάση.

Οι αρχαίες ελληνικές λέξεις θα γραφτούν όπως συνηθίζεται στις εκδόσεις των αρχαίων συγγραφέων και όχι όπως έγραφαν κατα την αρχαιότητα· για πρδ. με κεφαλαία γράμματα.

Πρέπει να σημειωθεί πως η ιταλική ορθογραφία είναι απλούστερη απ' τη νεοελληνική, όπως μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς συγκρίνοντας τα δεδομένα ανάμεσα στον Camilli 1965 και στον Πετρούνια 1984, σσ. 517-533.

6α Ο αλγόριθμος της σύγκρισης

Ο αλγόριθμος για τον καθορισμό των κανόνων αντιστοίχησης θα πάρει υπόψη τη φωνολογία της λατινικής, τον τρόπο που προφέρονται τ' αρχαία ελληνικά στις δύο χώρες, Ελλάδα και Ιταλία, την εξέλιξη της ιταλικής φωνολογίας τους τελευταίους αιώνες, την εξέλιξη της φωνολογίας της λαϊκής ελληνικής, τις φωνολογικές διαφορές της λόγιας γλώσσας, και τις ορθογραφικές συμβάσεις των δύο γλωσσών. Αλλά το τελικό αποτέλεσμα θα πρέπει να διατυπωθεί με συγχρονικούς κανόνες, καθώς οι σπουδαστές δέ δείχνουν πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα περίπλοκα προβλήματα της ιστορικής γλωσσολογίας.

7. Τα φωνήνετα

Σχετικά με τα φωνήεντα διαπιστώνεται πως η εξέλιξη απ' τ' αρχαία στα νέα ελληνικά και απ' τα λατινικά στα ιταλικά παρουσιάζει αξιοσημείωτες ομοιότητες στην ελάττωση των φωνηεντικών φθόγγων, τόσο ως προς την ελάττωση των φωνηέντων όσο και ως προς την ελάττωση των διφθόγγων ("μονοφθογγισμός" των διφθόγγων). Αυτή η εξέλιξη είναι πιό δραστική στα ελληνικά, αλλά τ' αποτελέσματα είναι παρόμοια. Η διάκριση σε εφτά φωνήεντα που διαθέτουν μερικές ποικιλίες της ιταλικής δέν έχει σημασία σε τούτα τα συμφραζόμενα.

7.1 Εξέλιξη των φωνηέντων και των διφθόγγων: Σε φωνολογική σειρά

αρχ. ελληνικά		νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
φθόγγος	γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	γραφή	αρχ. ελληνικά	ιταλικά
i	ι	i	ι	i	i	κρίσις	crisi
i:	ι	i	ι	i	i	μισογύνης	misogine
e:	ει	i	ει	i	i	εἰκοσάεδρον	icosaedro
e	ε	e	ε	e	e	περίοδος	periodo
ε:	η	i	η	e	e	δημοκρατία	democrazia
y	υ	i	υ	i	a	λυρικός	lirico
y:	υ	i	υ	i	a	μυθολογία	mitologia
u:	ου	u	ου	u	u	οἰκουμενικός	ecumenico
o:	ου	u	ου	u	u	Oὐρανός	Urano
o	ο		ο	o	o	μονογαμία	monogamia
ɔ:	ω		ω	o	o	ὥρα	ora
a	α	a	α	a	a	παθολογικόν	patologia
a:	α	a	α	a	a	πρακτικός	pratico
eι̯	ει	i	ει	i	i	εἴδωλον	idolo
oι̯	οι	i	οι	e	e	οἰκουμενικός	ecumenico
aι̯	αι	e	αι	e	e	φαινόμενον	fenomeno
ɔ:ι̯	ῳ	o	ω	e	e	τραγῳδία	tragedia
a:ι̯	ᾳ	a	α	a	e	Ἅ̙δης	Ade
oʊ̯	ου	u	ου	u	u	ακουστικός	acustico
eʊ̯	ευ	ef/ev	ευ	eʊ̯	eu	εὐχαριστία Eὐρώπη	eucaristia Europa
aʊ̯	αυ	af/av	αυ	aʊ̯	au	ταυτολογία	tautologia
						-σαυρος	-sauro

Απόληξη των [i, i:, y] πρίν απο φωνήεν: σε λέξεις λαϊκής προέλευσης: σε αρχή λέξης και ύστερ' απο ηχηρό σύμφωνο: [ʝ], ύστερ' απο άηχο: [ç] για πρδ. λαϊκής προέλευσης: : άδεια [áðja] ῾χωρίς περιεχόμενο᾽, λόγιας προέλευσης άδεια [áðia] / [áðja] ῾που δίνει το δικαίωμα᾽. Οι ίδιοι φθόγγοι με [n] ή [l] ® [ɲ] [ʎ] (ουρανικοποίηση): για πρδ. λαϊκής προέλευσης: ήλιος [iʎos] (το άστρο), λόγιας προέλευσης: ηλιοκεντρικό [iliocendrikó] (όρος της αστρονομίας).

Αξιοσημείωτες αποκλίσεις συνίστανται στην προφορά των διφθόγγων [o^ι] [ɔ:ι̯] <οι, ω>, που είχαν μπεί στα λατινικά πρίν απ' το "μονοφθογγισμό": ecumenico - lirico < οἰκουμενικός - τραγῳδία.

Άν και κατα την ελληνιστική εποχή οι φωνηεντικοί φθόγγοι [oι̯] και [y] τράπηκαν και οι δύο σε [y], η απόληξή-τους στα ιταλικά είναι διαφορετική, γιατι ο δίφθογγος μπήκε στα λατινικά σε παλιότερη εποχή: ecumenico - lirico < οἰκουμενικός - λυρικός.

Σε μερικές περιπτώσεις ο λεξικός τόνος ήταν αιτία της δημιουργίας ημίφωνου: σχολή > λατ. scóla > ιταλ. scuola.

7.2 Αντιστοιχία των φωνηέντων με βάση τη γραφή: Σε αλφαβητική σειρά

7.2.1 Μονά γράμματα

Το πρώτο παράδειγμα κάθε ζευγαριού αντιπροσωπεύει αρχαία λέξη·το δεύτερο μιά δημιουργία των νεότερων γλωσσών.

νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	νέα ελληνικά	ιταλικά
<α>	[a]	<a>	[a]	πανάκεια πανθεϊσμός	panacea panteismo
<ε>	[e]	<e>	[e]	περίοδος τελεολογία	periodo teleologia
<η>	[i]	<e>	[e]	δημοκρατία ηλιο-	democrazia elio-
<ι>	[i]	<i>	[i]	κρίση ρινίτιδα	crisi rinite
<ο>	[o]	<o>	[o]	μονογαμία δισκοθήκη	monogamia discoteca
<υ>	[i]	<i>	[i]	λυρικός πυρομανία	lirico piromania
<ω>	[o]	<o>	[o] αλλά:	ώρα ωράριο τραγωδία	ora orario tragedia

ι (επίσης η, υ, e τα δίγραφα (δές πιό κάτω) ει, οι) πρίν απο φωνήεν: σε λέξεις λαϊκής προέλευσης [ʝ, ç]·λόγιας [i]/[j]: δές πιό πάνω 7.1· για πρδ. γιατρός, ποιός, ήλιος, εννιά· ενώ δημοκρατία, διαθερμία, υάκινθος.

Στα ιταλικά η κατάσταση είναι παρόμοια: giacinto ενώ democrazia, diatermia.

Δέν υπάρχουν οι γραφές ᾳ ῃ ῳ, δηλαδή το "ἱῶτα ὑπογεγραμμένον" δέ χρησιμοποιείται πιά. Αυτό το γεγονός δέν έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατι οι αντίστοιχες προφορές, με εξαίρεση το ῳ, είχαν συμπέσει με άλλους φθόγγους πρίν απ' τη δημιουργία του μοντέλου κατα την ελληνιστική εποχή. Και η γραφή υι δέν έχει σημασία, γιατι είναι πολύ σπάνια.

7.2.2 Φωνηεντικά δίγραφα

Το πρώτο παράδειγμα κάθε ζευγαριού αντιπροσωπεύει αρχαία λέξη· το δεύτερο μιά δημιουργία των νεότερων γλωσσών.

νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
grafia	suono	grafia	suono	greco mod.	italiano
<αι>	[e]	<e>	[e]	φαινόμενο παλαιολιθικός	fenomeno paleolitico
<ει>	[i]	<i>	[i]	είδωλο δεινόσαυρος	idolo dinosuaro
<αυ>	[af/av]	<au>	[aʊ̯]	ταυτολογία αυτιστικός	tautologia autistico
				κένταυρος δεινόσαυρος	centauro dinosauro
<ευ>	[ef/ev]	<eu>	[eʊ̯]]	ευχαριστία προπαιδευτικός	eucaristia propedeutico
				Eυρώπη Eυρωκράτης	Europa Eurocrate
<οι>	[i]	<e>	[e]	οικονομία οικολογία	economia ecologia
<ου>	[u]	<u>	[u]	οικουμενικός ουράνιο	ecumenico uranio

Δηλαδή, συνδυασμοί Φ+Σ προερχόμενοι απ' τους διφθόγγους αυ, ευ στα νέα ελληνικά πρίν απο άηχο Σ έγιναν Φ+[f], πρίν απο ηχηρό σύμφωνο έγιναν Φ+[v].

8. Τα σύμφωνα

Όσον αφορά τα σύμφωνα, διαπιστώνεται πως τα διπλά με εξαίρεση των νοτιοανατολικών διαλέκτων, όπως της Ρόδου και της Κύπρου, έγιναν μονά στα νέα ελληνικά, αλλά έμειναν διπλά στα ιταλικά.

Τα υπερωικά σύμφωνα υπέστησαν και στις δύο γλώσσες παράλληλη εξέλιξη ουράνωσης πρίν απο ουρανικό (μπροστινό) φωνήεν, για πρδ. [ki] ® [ci], αλλά στα ιταλικά κατέληξαν σε φατνοουρανικά· για πρδ. [ki] ®[t∫i].

Το σύμφωνο [h], που υπήρχε και στις δύο κλασικές γλώσσες (το «δασύ πνεύμα», η δασεῖα των κλασικών φιλολόγων), απαλείφτηκε τόσο στα ελληνικά όσο και στον πρόδρομο των ιταλικών, έτσι ώστε σήμερα δέν αποτελεί πρόβλημα για τον Έλληνα που μαθαίνει ιταλικά ή αντίστροφα.

Τα δασέα σύμφωνα [p^h t^h k^h] (γραφή <φ θ χ>), που δέν υπήρχαν στα λατινικά και ούτε στα ιταλικά, συνέπεσαν στα ιταλικά με τα αντίστοιχα αδάσυντα [p t k] , ενώ στα ελληνικά τράπηκαν σε εξακολουθητικά (τριβόμενα) [f θ x] κιόλας κατα την ελληνιστική εποχή. Και τα ηχηρά κλειστά [b d g], με εξαίρεση τη θέση ύστερ' απο ρινικό ([md nd ŋɡ]), έγιναν εξακολουθητικά [v ð ɣ].

8.1 Εξέλιξη των συμφώνων: Σε φωνολογική σειρά.

αρχαία ελληνικά		νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
φθόγγος	γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	γραφή	αρχαία ελληνικά	ιταλικά
[p]	π,ππ	[p]	π, ππ	[p]	p	ὑποτείνουσα	ipotenusa
[b]	β	[v]	β	[b]	b	βράγχια	branchia
ύστερ' απο ριν.: λόγιας προέλ.: λαϊκής προέλ.:		[v] [b]	β μπ	[b]	b	ἄμβων κόμβος	ambone
[pν]	φ	[f]	φ	[f]	f	φιλοσοφία	filosofia
[t]	τ, ττ	[t]	τ, ττ	[t]	t	μεταφορά	metafora
[tía]#	τία	[tía]	τία	[tsía]	zia	δημοκρατία	democrazia
[d]	δ	[ð]	δ	[d]	d	Δωδώνη	Dodona
ύστερ' απο ριν.: λόγιας προέλ.: λαϊκής προέλ.:		[ð] [d]	δ ντ	[d] [d]	d d	Ἀλεξάνδρεια Ἀλέξαντρος	Alessandria Alessandro
[k]*	κ, κκ	[k]	κ, κκ	[k]	c	εἰκών	icona
πρίν απο [i, e]:		[c]		[t∫]	c	κυκλικός	ciclico
[g]*	γ	[ɣ]	γ	[ɡ]	g	γάγγλιον	ganglio
πρίν απο [i, e]: άν διπλό:		[ʝ] [ɡ, ɟ]	γ γγ	[ʤ] [ɲɡ]	g ng	γῦρος γάγγλιον	giro ganglio
[kh]*	χ	[x]	χ	[k]	k	ἠχώ	eco
πρίν απο [i, e]:		[ç]	χ	[k]	ch	χειρουργός	chirurgo
[s-z]	σ, σσ	[s-z]	σ, σσ	[s-z]	s, ss
πρίν απο ηχ. Σ.: ανάμεσα σε Φ.: αλλιώς:		[z] [s] [s]	σ	[z] [z] [s]	s	κόσμος φιλοσοφία Σωκράτης	cosmo filosofia Socrate
[m]	μ, μμ	[m]	μ, μμ	[m]	m	μανία	mania
[n]*	ν, νν	[n]	ν, νν	[n]	n	μανία	mania
[l]*	λ, λλ	[l]	λ, λλ	[l]	l	πολιτικός	politico
[r]	ρ, ρρ	[r]	ρ, ρρ	[r]	r	πυραμίς	piramide
[h]	<̒>	-	-	-	-	ἑλληνικός	ellenico
[zd]	ζ	[z]	ζ	[tz/dz]	z	τραπέζιον ζωο-	trapezio zoo-

^# Για την απόληξη [tia] δές πιό κάτω στον αρ. 9.3

* Ουρανικοποιήσιμα σύμφωνα:

[k g k^h] ® [c ɟ/ʝ ç] πρίν απο ουρανικό (μπροστινό) φωνήεν ([i, e]).

[l n] /i/ + Φ σε λέξεις λαϊκής προέλευσης: ®[ʎ ɲ] + V.

Διαφορές γραφής που οφείλονται σε διαφορές του «ανατολικού» κατα του «δυτικού» αρχαιοελληνικού αλφαβήτου, και κατακολουθία του λατινικού: χ - ch, ξ - ks, x.

Το σύμπλεγμα [zd] παρουσιάζεται εδώ, γιατι η γραφή-του <ζ> παρουσιάζεται και στον ακόλουθο πίνακα, στα γράμματα της νέας ελληνικής.

8.2 Αντιστοιχία των συμφώνων με βάση τη γραφή: σε αλφαβητική σειρά

νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	greco mod.	italiano
β	[v]	b	[b]	βράγχια	branchia
γ πρίν απο [i, e]	[ɣ] [ʝ]	g g	[ɡ] [ʤ]	γάγγλιο γύρος	ganglion giro
δ	[ð]	g	[d]	Δωδώνη	Dodona
ζ	[z]	z	[ts/dz]	τραπέζιο ζωο-	trapezio zoo-
θ	[θ]	t	[t]	άθεος	ateo
κ πρίν απο [i, e]	[k] [c]	c c	[k] [t∫]	εικόνα κυκλικός	icona ciclico
λ*	[l]	l	[l]	πολιτικός	politico
μ	[m]	m	[m]	μανία	mania
ν*	[n]	n	[n]	μανία	mania
ξ άν λόγιας προέλευσης	[ks]	ss x x	[ss] [ks] [ɡz]	Aλέξαντρος ξενία εξηγητικός	Alessandro xenia exegetico
π	[p]	p	[p]	υποτείνουσα	ipotenusa
ρ	[r]	r	[r]	πυραμίδα	piramide
σ πρίν ηχ. Σ. ανάμεσα σε Φ.	[s] [z] [s]	s s s	[s] [z] [z]	ιστορικός κόσμος φιλοσοφία	(i)storico cosmo filosofia
τ	[t]	t	[t]	μεταφορά	metafora
φ	[f]	f	[f]	φιλοσοφία	filosofia
χ πρίν απο [i, e]	[x] [ç]	c ch	[k] [k]	ηχώ χειρούργος	eco chirurgo
ψ	[ps]	ss ps	[ss] [ps]	έλλειψη ψευδο-	ellissi pseudo

* Για την προφορά των συνδυασμών <λ[i]Φωνήεν> και <ν[i]φωνήεν> δές πιό πάνω, στον αρ. 7.1 (μετά τον πίνακα).

8.3 Διπλά σύμφωνα.

Στα νέα ελληνικά ® απλά· στα ιταλικά ® διπλά.

Μερικές διαφορές ἀκαδημία - accademia, πατριωτικός - patriottico.

Στα νέα ελληνικά: γραφή <γγ> = [ɡ, ɟ], για πρδ. γάγγλιον· αλλιώς <διπλή γραφή> = [μονό σύμφωνο].

Παραδείγματα με διπλά σύμφωνα

νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	νέα ελληνικά	ιταλικά
<κκ>	[k]	<cc, cch>	[cc, ttS]	εκκλησιαστικός	ecclesiastico
<λλ>	[l]	<ll>	[ll]	ελληνικός	ellenico
<μμ>	[m]	<mm>	[mm]	κόμμα	comma
<νν>	[n]	<nn>	[nn]	εννεασύλλαβος	enneasillabo
<ππ>	[p]	<pp>	[pp]	ιππόκαμπος	ippocampo
<ρρ>	[r]	<rr>	[rr]
<σσ>	[d]	<ss>	[ss]	θαλασσο-	talasso-
<ττ>	[t]	<tt>	[tt]	Aττική	Attica

Το λεξικό στοιχείο για τη ῾γλώσσα᾽, στα νέα ελληνικά μόνο γλωσσο-, μπορεί στα ιταλικά να παρουσιαστεί είτε με τη μορφή της αρχαίας αττικής διαλέκτου ως glotto- είτε με την ελληνιστική μορφή ως glosso-: glottodidattica - γλωσσοδιδακτική, glossario - γλωσσάριο.

8.4 Συμφωνικά συμπλέγματα.

Κανονικά στα ιταλικά ένα συμφωνικό σύμπλεγμα καταλήγει μέσω ολικής αφομοίωσης σε διπλό σύμφωνο. Αλλά σε μερικές λέξεις, εξαιτίας λόγιας επίδρασης, το αρχικό σύμπλεγμα παραμένει.

Στα νέα ελληνικά, στη λαϊκή γλώσσα, τα συμπλέγματα [pt kt fθ xθ sθ] υπόκεινται σε ανομοίωση τρόπου άρθρωσης και γίνονται αντίστοιχα [ft xt ft xt st]· για πρδ. πτερόν > φτερό. Αλλά αυτός ο φωνολογικός κανόνας ανατρέπεται («μπλοκάρεται») στη λόγια γλώσσα, έτσι ώστε δέν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις λέξεις που εξετάζονται εδώ.

Σχετικά με το αρχαίο σύμπλεγμα [zd] δές και πιό πάνω, στον αρ. 8.1.

Υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις:πρακτικός - pratico (δές στον αρ. 3).

Αξιοσημείωτη απόκλιση ανάμεσα στ' αρχαία της κλασικής εποχής και στα νέα ελληνικά συνίσταται στην αφομοίωση ηχηρότητας των κλειστών μετά απο ρινικό· η αρχή αυτής της εξέλιξης τοποθετείται στην ελληνιστική εποχή. Επιπλέον, τη νεότερη εποχή είναι συνηθισμένη η «προαιρετική» αποβολή του ρινικού σ' αυτή τη θέση. (Δές τις τρείς τελευταίες αράδες του πίνακα.) Σ' αυτές τις φωνολογικές εξελίξεις οφείλεται η δυσκολία ενός Έλληνα να διακρίνει για παράδειγμα στα ιταλικά ανάμεσα σε ελάχιστα ζευγάρια του τύπου: quanto - quando ῾πόσο - πότε᾽. Ένας Έλληνας έχει την τάση να προφέρει τα τρία τελευταία παραδείγματα των ιταλικών ώς: [olimbo] / [olibo], [ondologia] / [odologia], [aɲɡona] / [agona].

αρχ. ελληνικά		νέα ελληνικά		ιταλικά		παραδείγματα
φθόγγοι	γραφή	φθόγγοι	γραφή	φθόγγοι	γραφή	νέα ελληνικά	ιταλικά
[pt]	<πτ>	[pt]	<πτ>	[tt]	<tt>	δίπτυχο	dittico
				[pt]	<pt>	πτερόσαυροι	pterosauri
[ps]	<ψ>	[ps]	<ψ>	[ss]	<ss>	έλλειψη	ellissi
				[pt]	<pt>	ψευδο-	pseudo
[kt]	<κτ>	[kt]	<κτ>	[tt]	<tt>	Έκτορας	Ettore
				[ks]	<kt>	εκτο-	ecto-
[ks]	<ξ>	[ks]	<ξ>	[ss]	<ss>	Aλέξαντρος	Alessandro
				[gz]	<x>	εξηγητ-	exegetico
[pth]	<φθ>	[fθ]	<φθ>	[tt]	<tt>	δίφθογγος	dittongo
[kth]	<χθ>	[xθ]	<χθ>	[tt]	<tt>	ιχθυολογία	ittiologia
[sth]	<σθ>	[sθ]	<σθ>	[st]	<st>	ασθένεια	astenia
[zd]	<ζ>	[z]	<ζ>	[ts/dz]	<z>	τραπέζιον	trapezio
						ζωο-	zoo-
[mp]	<μπ>	[mb/b]	<μπ>	[mp]	<mp>	Όλυμπος	Olimpo
[nt]	<ντ>	[nd/d]	<ντ>	[nt]	<nt>	οντολογία	ontologia
[ŋk]	<γκ>	[ŋk/ɡ]	<γκ>	[ŋk]	<nc>	Aγκώνα	Ancona

9. Τόνος

Ο τόνος των ελληνικών δανείων μετατίθεται σύμφωνα με τον κανόνα του λατινικού τονισμού. Η παραλήγουσα στα λατινικά τονιζόταν, άν ήταν «βαρειά», δηλαδή άν περιείχε μακρό φωνήεν ή κατέληγε σε σύμφωνο, δηλαδή άν ήταν κλειστή. Αλλιώς ο τόνος βρισκόταν στην προπαραλήγουσα. Σύμφωνα μ' αυτόν τον κανόνα, και με εξαίρεση των μονοσύλλαβων, τα δάνεια απ' τα ελληνικά με τόνο στη λήγουσα δέν μπορούσαν να τον κρατήσουν σ' αυτή τη θέση. Εξαιτίας του λατινικού κανόνα, μετάθεση του τόνου μπορούσε να συμβεί και όταν το δάνειο ήταν παροξύτονο ή προπαροξύτονο.

9.1 Τόνος με βάση τη γραφή

Για την αντιστοιχία στη γραφή πρέπει να παρθεί υπόψη άν το φωνήεν της παραλήγουσας της ελληνικής λέξης ακολουθείται απο δύο σύμφωνα (συνδυασμοί όπως [dr] [tr], που μπορούν ν' ανήκουν στην επόμενη συλλαβή και επομένως επιτρέπουν στην προηγούμενη συλλαβή να είναι «ανοιχτή», είναι σπάνιοι), ή άν η συλλαβή έχει ένα απο τα γράμματα η, ω ή δίγραφο αι, ει, οι, αυ, ευ, ου. Σε τέτοια περίπτωση, στα ιταλικά αναμένεται τόνος στην παραλήγουσα. Παρατηρούνται όμως κάποιες εξαιρέσεις, όπως στην περίπτωση της λέξης idolo < εἴδωλον, που γράφεται με ωμέγα, αλλά τονίζεται στην προπαραλήγουσα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός οτι αυτή η λέξη μπήκε στα λατινικά μετά τη βράχυνση των μακρών φωνηέντων, και έτσι μπόρεσε να διατηρήσει τον τόνο στην αρχική-του συλλαβή.

Άν το φωνήεν της παραλήγουσας του δανείου απ' τα ελληνικά δέν ακολουθείται απο δύο σύμφωνα, και άν το φωνήεν γράφεται με ε ή ο, περιμένουμε τόνο στην προπαραλήγουσα. Άν όμως το φωνηεντικό γράμμα είναι α, ή ι, ή υ, γράμματα που στο αρχαίο αλφάβητο δέν έκαναν διάκριση μακρού ‑ βραχέος, δέν είναι δυνατό να καθοριστούν κανόνες αντιστοίχησης· όμως δές πιό κάτω την περίπτωση των επιθημάτων.

Δισύλλαβες λέξεις, άν τονίζονται στην παραλήγουσα, διατηρούν φυσικά τον τόνο στην ίδια λέξη· άν ο τόνος της ελληνικής λέξης βρίσκεται στην τελική συλλαβή, θα μετατεθεί στην παραλήγουσα.

9.2 Θέση του τόνου

I. Προβλέψιμη θέση
1. Δισύλλαβες λέξεις
		χ. μετ.	κόσμος	cosmos
			με μετ.	Xριστός	Cristo
2. Δισύλλαβες λέξεις
παραλήγουσα		κλειστή	χ. μετ.	αστερίσκος	asterisco
			με μετ.	Όλυμπος έλλειψη οφθαλμός	olimpo ellissi oftlámo
	όχι κλειστή	περιέχει ε, ο	χ. μετ..	άγγελος σύνοδος	ángelo sinodo
			με μετ.	Διογένης	diogene
		περιέχει η, ω, αι, αυ, ει, ευ, ευ, ου	χ. μετ.*	Αθήνα αμνηστεία ευνούχος	Atene amnestia eunuco
			με μετ.	Αθηνά Πλάτωνας άζωτο	Atena Platone azoto
ΙΙ. Απρόβλεπτη θέση
παραλήγουσα όχι κειστή		περιέχει α, ι, υ	χ. μετ.	πυρίτης αρχέτυπο ανάγλυφο	pirite archetipo anaglifo
			με μετ.	Σωκράτης Ολυμπία ρητορική#	Socrate Olimpia retorica

μετ. = μετάθεση, χ. = χωρίς

* Υπάρχουν όμως αρκετές εξαιρέσεις: carattere, misantropo, idolo.

^# Αλλά ίσως με αναγνωρίσιμο επίθημα.

9.3 Τόνος σε επιθήματα.

Παρατηρείται αντιστοιχία με μερικά επιθήματα, όπως στην περίπτωση του αρχαίου, -ικός με βραχύ φωνήεν στ' αρχαίά ελληνικά, και επομένως με τόνο στην παραλήγουσα στις αντίστοιχες ιταλικές λέξεις· ρητορική - retórica.

Τόνος: Παραδείγματα με επιθήματα

χωρίς μετακίνηση
-ία	-ia	δημοκρατία φοβία	democrazia fobia
-ιο	-io	μονοπώλιο	monopólio
-είο	-éo	γυναικείο	ginecéo
-αίος	-éo	Eυρωπαίος	Européo
χωρίς μετακίνηση
-εια	-ia	αντιπάθεια	antipatia
-ικός	-ico	τονικός ρητορική	tónico retórica
-ινός	-ino	βυζαντινός	bizantino
-ακός	-aco	ολυμπιακός	olimpiaco
-οειδής	-óide	ανθρωποειδής	Antropóide

Πρέπει ακόμη να παρθεί υπόψη η "λεξικοποίηση", δηλαδή η περίπτωση που ένα αρχαίο επίθημα δέ γίνεται πιά αισθητό. Ίσως ομιλητές της ελληνικής θα μπορούσαν ν' αναγνωρίσουν επίθημα σε λέξεις όπως γυναικείο (αλλά με διαφορετική σημασία: πιό πάνω, αρ. 5), δημοκρατία, τονικός, ίσως και στο ρητορική, ιδίως άν τους το υποδείξει ο δάσκαλος. Αλλά δέν είναι πιθανό πως θα μπορούσαν ν' αναγνωρίσουν επίθημα σε λέξεις όπως πανάκεια - panacea, οπου το αρχικό επίθημα δέ γίνεται πιά αισθητό.

Με εξαίρεση των θηλυκών ουσιαστικών σε -α, τα περισσότερα απ' τ' άλλα ουσιαστικά παρουσιάζουν εξαιρέσεις. Ειδικότερα, η τελική ακολουθία -zia < επίθημα -ία σε βάση ουσιαστικών σε τ- (δημοκρατία, ἀριστοκρατία > democrazia, aristocrazia) παρουσιάζει την ειδική αντιστοιχία τ- - z-.

10. Απο την άποψη ενός Ιταλού που μαθαίνει νέα ελληνικά

Άν ακολουθήσουμε την αντίστροφη πορεία, είναι δυνατό να καθορίσουμε κανόνες αντιστοίχησης παίρνοντας σά βάση τα ιταλικά και απόληξη τα νέα ελληνικά. Απ' όσα παρουσιάστηκαν, γίνεται αντιληπτό πως προς αυτή την κατεύθυνση η προσπάθεια θα ήτανε σχετικά απλούστερη. Το σοβαρότερο πρόβλημα για έναν Ιταλό που μαθαίνει νέα ελληνικά θα είναι η αντιστοιχία ανάμεσα σε συμφωνικά συμπλέγματα στα ελληνικά και διπλά σύμφωνα στα ιταλικά, καθώς αυτά μπορούν να έχουν διαφορετικές πηγές· όπως για πρδ. ettagono που αντιστοιχεί σε επτάγωνο, αλλά και ottagono που αντιστοιχεί σε οκτάγωνο.

Τέλος θα πρέπει να παρθούν υπόψη οι ειδικές ανάγκες των κλασικών φιλολόγων, που συχνά περιμένουν προφορά άν όχι ακριβώς «αρχαία ελληνική», τουλάχιστον σάν τη λεγόμενη «ερασμιακή», που όπως είναι γνωστό δέν έχει στόχο να αναπαράξει ακριβώς την προφορά κάποιας συγκεκριμένης περιόδου της αρχαίας ελληνικής, αλλά δημιουργεί μιά «εξομαλυσμένη» προφορά της αρχαίας γλώσσας. (Drerup 1930, 1932· Πετρούνιας 2001.)

11. Εξέλιξη της έρευνας

Ο πρωταρχικός σκοπός τούτης της μελέτης είναι να ευαισθητοποιήσει τόσο τους δασκάλους όσο και τους σπουδαστές που διαθέτουν ανώτερη γνώση της ιταλικής σε ένα σημαντικό κεφάλαιο της αντιπαραθετικής (συγκριτικής) ανάλυσης νέων ελληνικών και ιταλικών. Σε επόμενη φάση θα είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα λεξικό των πιό κοινών διεθνισμών με ενδείξεις σχετικά με την αντιστοιχία των διαφόρων φθόγγων.

Βιβλιογραφία

1. Allen W.S. 1965. Vox latina. A guide to the pronunciation of classical Latin. Cambridge Univ. Press.
2. Allen W.S. 1974². Vox graeca. A guide to the pronunciation of classical Greek. Cambridge Univ. Press. Traduzione greca: KαραλήM. & Παράσογλου Γ.N. 2000. Vox graeca. H προφορά της ελληνικής στην κλασική εποχή. Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη.
3. Battisti C. & Alessio G. 1975. Dizionario etimologico italiano. G. Barbèra, Firenze.
4. Benveniste E. 1966 "Formes nouvelles de la composition nominale." Bulletin de la societé de linguistique de Paris 61,6,82-95.
5. Browning R. 1983². Medieval and modern Greek. Cambridge Univ. Press. Traduzione greca: Kονομή M. 1991. H ελληνική γλώσσα, μεσαιωνική και νέα. Eκδόσεις Παπαδήμα, Aθήνα.
6. Camilli A. 1965³ . Pronuncia e grafia dell'italiano. Sansoni, Firenze.
7. Cortelazzo M. & Zolli P. 1979-1988. Dizionario etimologico della lingua italiana. Zanichelli, Bologna. 5 vol.
8. Drerup E. 1930, 1932. Die aussprache des griechischen von der Renaissance bis zur gegenwart. Schöningh Verlag, Paderborn. 2 vol.
9. Kασάπη-Zωντανού E. 1997. Kατανόηση κειμένου απο μή φυσικούς ομιλητές και ψευδοδιαφανείς λέξεις: Mιά έρευνα συσχέτισης για τα μεταφραστικά-τους λάθη. Tesi di dottorato di ricerca, Università di Salo­nicco. Θεσσαλονίκη.
10. Leumann M. 1977. Lateinische laut- und formenlehre. Handbuch der altertumswissenschaft 2.2.1. C.H.Beck, München.
11. Lupaş L. 1972. Phonologie du grec attique. Janua linguarum, Mouton, The Hague.
12. Munske H.H. & Kirkness A. (ed.) 1996. Eurolatein. Niemeyer verlag, Tübingen.
13. Newton B. 1971.The generative interpretation of dialect. A study of modern Greek phonology. Cambridge Univ. Press.
14. Πετρούνιας E. 1984. Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική ανάλυση. University studio press, Θεσσαλονίκη.
15. Petrounias E. 1990. "Towards an English pronouncing dictionary for Greek speakers. English words of «Greek» origin". AILA 90. Proceedings, vol. 2, 470. Θεσσαλονίκη.
16. Πετρούνιας Ε. 1996. "Γλωσσικές σχέσεις Eλλάδας και Δύσης: Λεξιλόγιο και δια­χρονικότητα της ελληνικής γλώσσας." ("Linguistic relations between Greece and the West: Vocabulary and diachronicity of the Greek language") ("Relations linguistiques entre la Grèce et l'Occident: lexique et diachronie de la langue grecque.") H Eλληνική γλώσσα (The Greek Language, La langue grecque). Yπουργείο Eθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, 37-40 (91-94, 163-166).
17. Petrounias E. 1998a. "Parole italiane di origine «greca»: Problemi di interferenza." Atti del primo convegno binazionale, 53-66. Istituto Italia­no di Cultura di Salonicco. Θεσσαλονίκη.
18. Πετρούνιας E. 1998b. Le etimologie del Λεξικό της Kοινής νεοελληνικής. Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη.
19. Πετρούνιας E. 2000. "Iδιαιτερότητες της νεοελληνικής ετυμολογίας." Γλώσσα και μεταρρυθμίσεις, 57-89. Kώδικας, Θεσσαλονίκη.
20. Πετρούνιας E. (In corso di stampa)a. "The special state of modern Greek etymology." Proceedings of the fourth international congress on Greek linguistics, Cyprus.
21. Πετρούνιας E. 2001. "H προφορά των αρχαίων ελληνικών στους νεότερους χρόνους." in: Iστορία της ελληνικής γλώσσας, 947-957. Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας, Kαλαμαριά.
22. Rohlfs G. 1968. Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti I: Fonetica. Einaudi, Torino.
23. Schwyzer E. 1953. Griechische grammatik. I: Lautlehre, wortbildung, flexion. Handbuch der altertumswissenschaft. K.H.Beck, München.
24. Tekavić P. 1980. Grammatica storica dell'italiano. I: Fonematica. Il Mulino, Bologna.
25. Teodorsson S.T. 1974. The phonemic system of the Attic dialect 400-340 b.C. Studia graeca et latina gothoburgensia xxxii. Göteborg.
26. Teodorsson S.T. 1977. The phonology of Ptolemaic Koine. Studia graeca et latina gothoburgensia xxxvi. Lund.
27. Teodorsson S.T. 1978. The phonology of Attic in the Hellenistic period. Studia graeca et latina gothoburgensia xL. Uppsala.

Κατα τη μεταφορά απο έναν κειμενογράφο σε άλλο προέκυψαν στο πρωτότυπο γαλλικό κείμενο μερικά λάθη. Αυτή έχουν διορθωθεί σε τούτο το κείμενο.
Μετά το ξένο κείμενο ακολουθεί μετάφραση στα ελληνικά.

ΠEPIΛHΨH

Eφόσον τόσο για τη νέα ελληνική όσο και για τη γαλλική χρησιμοποιούνται περίπου ιστορικές ορθογραφίες, που ανάγονται αντίστοιχα στα «αρχαία» ελληνικά και στα λατινικά, είναι δυνατό με βάση τη γραφή να διατυπωθούν κανόνες αντιστοίχησης ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στα γαλλικά για την προφορά των διεθνισμών των στηριγμένων σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία.

Puisque le grec moderne emploie une orthographe plus ou moins historique allant jusque'à la graphie du grec hellénistique, et que d'autre part l'orthographe française se base sur la graphie latine, on peut établir sur cette base des correspondances de prononciation entre les formes grecques modernes et françaises des internationalismes qui contiennent des éléments lexicaux grecs anciens ou sont des hybrides du grec et du latin, en tenant compte de la correspondance phonologique et graphématique entre le grec hellénistique et le latin.

La différence au niveau de la prononciation de ces mots congénères est due à sept facteurs: 1) Les règles phonologiques du latin. 2) Quelques divergences entre l'alphabet grec et latin. 3) Le développement phonologique du latin en français. 4) Le développement phonologique du grec hellénistique en grec moderne. 5) Le langage érudit en grec moderne, qui peut diverger de la langue populaire. 6) La manière différente dont se prononce le grec ancien en temps modernes dans la Grèce et dans le monde francophone. 6) Le développement de la phonologie française pendant les derniers siècles. 7) Les conventions diverses qui prévalent dans l'orthographe des deux langues.

L'algorithme pour l'établissement des règles de correspondance tiendra compte des facteurs qui vient d'être énumérés. Mais pour que le résultat de l'enquête puisse avoir aussi une valeur pratique, les correspondances devront être formulées en règles synchroniques.

Équivalences.

Les équivalences sont données en ordre alphabétique. Le premier exemple de chaque paire représente un mot existant déjà en grecancien (dans sa forme moderne); le second représente une formation moderne.

Voyelles. Lettres simples.
grec moderne		français		exemples
graphie	son	graphie	son	grec moderne	Français
<α>	[a]	<a>	[a] ([α])	πανάκεια πανθεϊσμός	panacée penthéisme
<ε>	[e]	<e>	[e]	περίοδος τελεολογία	période teleology
<η>	[i]	<e>	[e]	δημοκρατία ηλιο-	démocratie hélio-
<ι>	[i]	<i>	[i]	κρίση ρινίτιδα	crise rhinite
<ο>	[o]	<o>	[o]	μονογαμία δισκοθήκη	monogamie discothèque
<ο>	[i]	<y>	[i]	λυρικός πυρομανία	lyrique pyromanie
<ω>	[o]	<o>	[o] mais	ωκεανός ωκεανογραφία τραγωδία	océan océanographie tragédie
Digrammes vocaliques.
grec moderne		français		exemples
graphie	son	graphie	son	grec moderne	français
<αι>	[e]	<e>	[e]	φαινόμενο παλαιολιθικός	phénomène paléolithique
<ει>	[i]	<i>	[i]	είδωλο δεινόσαυρος	idole dinosaure
<αυ>	[af/av]	<au>	[o]	ταυτολογία αυτιστικός κένταυρος δεινόσαυρος	tautologie autistique centaure dinosaure
<ευ>	[ef/ev]	<eu>	[ø]	ευχαριστία προπαιδευτικός Eυρώπη Eυρωκράτης	eucharistie propedeutique Europe Eurocrate
<οι>	[i]	<e>	[e]	οικονομία οικολογία	économie écologie
<ου>	[u]	<u>	[y]	οικουμενικός ουράνιο	œcuménique uranium
Consonnes.
grec moderne		français		exemples
graphie	son	graphie	son	grec mod.	français
<β>	[v]	<b>	[b]	βράγχια βιολογία	branchies biologie
<γ> avant [i, e] mais <γγ>	[ɣ] [ʝ] [ɡ/ɟ]	<g>	[ɡ] [ʒ]	γάγγλιο γαστρο- γυμναστική γυρο- γάγγλιο άγγελος	ganglion gast(é)ro- gymnastique gyro- ganglion
<δ>	[ð]	<d>	[d]	επεισόδιο παιδιατρική	épisode pédiatrie
<ζ>	[z]	<z>	[z]	τραπέζιο ζωο-	trapèze zoo-
<θ>	[θ]	<th>	[t]	άθεος αθεϊσμός	athée athéisme
<κ> avant [i, e]	[k] [c]	<c>	[k] [s]	εικόνα ακαδημαϊσμός κυκλικός κυκλώνας	icône académisme cyclique cyclone
<λ>	[l]	<l>	[l]	πολιτικός πολυσημία	politique polysémie
<μ>	[m]	<m>	[m]	μανία σημειωτική	manie sémiotique
<ν>	[n]	<n>	[n]	μανία νανισμός	manie nanisme
<ξ>	[ks]	<x>	[ks/ ɡz]	Aλέξαντρος εξω- εξηγητικός	Alexandre exo- exégétique
<π>	[p]	<p>	[p]	επεισόδιο ηπειρογένεση	épisode épirogenèse
<ρ>	[r]	<r>	[r]	πυραμίδα πυρομανία	pyramide pyromanie
<σ> avant C sonore: intérvoc:	[s] [z] [s]	<s>	[s] [s] [z]	ιστορικός σημειωτική κοσμο- φιλοσοφία	historique sémiotique cosmo- philosophie
<τ> <-τία>	[t]	<t>	[t] [s]	μεταφορά παιδιατρική δημοκρατία	métaphore pédiatrie démocratie
<φ>	[f]	<ph>	[f]	φιλοσοφία φωτογραφία	philosophie photographie
<χ> avant [i, e]	[x] [ç]	<ch>	[k] [∫\k]	ηχώ ηχολαλία χειρούργος χιλιόμετρο	écho écholalie chirurgien kilomètre
<ψ>	[ps]	<ps>	[ps]	έλλειψη ψευδο-	ellipse pseudo-

Groupes de consonnes.

Le problèmele plus sérieux est situé dans les séquences /Voyelle-Consonne nasale-Occlusive sourde/: en français [V nasale-C sourde], en grec [V-(C nasale)-C sonore]; par ex., Olympe: français[εp] - grec moderne [imb]/[ib]; entomologie: français [αt] - grec moderne [end]/[ed].

Voir aussi: E. Petrounias, 2000. "La pronuncia delle parole «greche» in italiano. Regole di corrispondenza." Secondo Incontro di Studi Italiani. Istituto Italiano di Cultura, Salonicco, 301-319.

Καθώς τα νέα ελληνικά χρησιμοποιούν ορθογραφία που ανάγεται περίπου στην ελληνιστική κοινή, και απ' την άλλη μεριά η ορθογραφία των γαλλικών στηρίζεται στα λατινικά, είναι δυνατό πάνω σ' αυτή τη βάση να καθοριστούν αντιστοιχίες προφοράς ανάμεσα στη νεοελληνική και στη γαλλική προφορά των διεθνισμών που περιέχουν αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία ή υβρίδια ελληνικών και λατινικών, παίρνοντας υπόψη τη φωνολογική και γραφηματική αντιστοιχία ανάμεσα στην ελληνιστική κοινή και στα λατινικά.

Στο επίπεδο της προφοράς, η διαφορά ανάμεσα σ' αυτές τις συγγενικές («ομογενείς») λέξεις οφείλεται σε εφτά παράγοντες: 1) Φωνολογικοί κανόνες της λατινικής. 2) Μερικές διαφορές ανάμεσα στο ελληνικό και στο λατινικό αλφάβητο. 3) Φωνολογική εξέλιξη απο τα λατινικά στα γαλλικά. 4) Φωνολογική εξέλιξη απο την ελληνιστική κοινή μέχρι τα νέα ελληνικά. 5) Η λόγια νεοελληνική που μπορεί να διαφέρει απο τη λαϊκή γλώσσα. 6) Ο διαφορετικός τρόπος που στη νεότερη εποχή προφέρονται τα αρχαία ελληνικά στην Ελλάδα και στις γαλλόφωνες χώρες. 7) Οι διαφορετικές συμβάσεις που ισχύουν στην ορθογραφία των δύο γλωσσών.

Ο αλγόριθμος για τον καθορισμό των κανόνων αντιστοίχησης πρέπει να πάρει υπόψη τους παράγοντες που προαναφέρθηκαν. Αλλά γιανα έχουν και πρακτική αξία τ' αποτελέσματα της έρευνας, οι αντιστοιχήσεις θα πρέπει να διατυπωθούν με συγχρονικούς κανόνες.

Αντιστοιχίες (ισοδυναμίες)

Οι αντιστοιχίες παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά. Το πρώτο παράδειγμα κάθε ζευγαριού παρουσιάζει μιά λέξη που υπήρχε κιόλας στ' αρχαία ελληνικά, αλλά με τη σημερινή-της μορφή· το δεύτερο παρουσιάζει μιά νεότερη δημιουργία.

Φωνήεντα. Μονά γράμματα.
νέα ελληνικά		γαλλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	νέα ελληνικά	Γαλλικά
<α>	[a]	<a>	[a] ([α])	πανάκεια πανθεϊσμός	panacée penthéisme
<ε>	[e]	<e>	[e]	περίοδος τελεολογία	période téléologie
<η>	[i]	<e>	[e]	δημοκρατία ηλιο-	démocratie hélio-
<ι>	[i]	<i>	[i]	κρίση ρινίτιδα	crise rhinite
<ο>	[o]	<o>	[o]	μονογαμία δισκοθήκη	monogamie discothèque
<ο>	[i]	<y>	[i]	λυρικός πυρομανία	lyrique pyromanie
<ω>	[o]	<o>	[o] αλλά	ωκεανός ωκεανογραφία τραγωδία	océan océanographie tragédie
Φωνηεντικά δίγραφα.
νέα ελληνικά		γαλλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	νέα ελληνικά	γαλλικά
<αι>	[e]	<e>	[e]	φαινόμενο παλαιολιθικός	phénomène paléolithique
<ει>	[i]	<i>	[i]	είδωλο δεινόσαυρος	idole dinosaure
<αυ>	[af/av]	<au>	[o]	ταυτολογία αυτιστικός κένταυρος δεινόσαυρος	tautologie autistique centaure dinosaure
<ευ>	[ef/ev]	<eu>	[ø]	ευχαριστία προπαιδευτικός Eυρώπη Eυρωκράτης	eucharistie propedeutique Europe Eurocrate
<οι>	[i]	<e>	[e]	οικονομία οικολογία	économie écologie
<ου>	[u]	<u>	[y]	οικουμενικός ουράνιο	œcuménique uranium
Σύμφωνα.
νέα ελληνικά		γαλλικά		παραδείγματα
γραφή	φθόγγος	γραφή	φθόγγος	νέα ελληνικά	γαλλικά
<β>	[v]	<b>	[b]	βράγχια βιολογία	branchies biologie
<γ> πρίν [i, e] αλλά <γγ>	[ɣ] [ʝ] [ɡ/ɟ]	<g>	[ɡ] [ʒ]	γάγγλιο γαστρο- γυμναστική γυρο- γάγγλιο άγγελος	ganglion gast(é)ro- gymnastique gyro- ganglion
<δ>	[ð]	<d>	[d]	επεισόδιο παιδιατρική	épisode pédiatrie
<ζ>	[z]	<z>	[z]	τραπέζιο ζωο-	trapèze zoo-
<θ>	[θ]	<th>	[t]	άθεος αθεϊσμός	athée athéisme
<κ> πρίν [i, e]	[k] [c]	<c>	[k] [s]	εικόνα ακαδημαϊσμός κυκλικός κυκλώνας	icône académisme cyclique cyclone
<λ>	[l]	<l>	[l]	πολιτικός πολυσημία	politique polysémie
<μ>	[m]	<m>	[m]	μανία σημειωτική	manie sémiotique
<ν>	[n]	<n>	[n]	μανία νανισμός	manie nanisme
<ξ>	[ks]	<x>	[ks/ ɡz]	Aλέξαντρος εξω- εξηγητικός	Alexandre exo- exégétique
<π>	[p]	<p>	[p]	επεισόδιο ηπειρογένεση	épisode épirogenèse
<ρ>	[r]	<r>	[r]	πυραμίδα πυρομανία	pyramide pyromanie
<σ> πρίν ηχηρό Σ: μεσοφωνηεντικό	[s] [z] [s]	<s>	[s] [s] [z]	ιστορικός σημειωτική κοσμο- φιλοσοφία	historique sémiotique cosmo- philosophie
<τ> <-τία>	[t]	<t>	[t] [s]	μεταφορά παιδιατρική δημοκρατία	métaphore pédiatrie démocratie
<φ>	[f]	<ph>	[f]	φιλοσοφία φωτογραφία	philosophie photographie
<χ> πριν [i, e]	[x] [ç]	<ch>	[k] [∫/k]	ηχώ ηχολαλία χειρούργος χιλιόμετρο	écho écholalie chirurgien kilomètre
<ψ>	[ps]	<ps>	[ps]	έλλειψη ψευδο-	ellipse pseudo-

Συμφωνικά συμπλέγματα.

Το σοβαρότερο πρόβλημα έγκειται στις ακολουθίες /Φωνήεν-Ρινικό σύμφωνο-Άηχο κλειστό/: στα γαλλικά [Ρινικό φωνήεν-Άηχο σύμφωνο], στα ελληνικά [Φωνήεν-(Ρινικό σύμφωνο)-Ηχηρό σύμφωνο]· για πρδ.: Olympe: στα γαλλικά [εp] - στα νέα ελληνικά [imb]/[ib]· entomologie: στα γαλλικά [αt] - στα νέα ελληνικά [end]/[ed].

Δές επίσης: E. Petrounias, 2000. "La pronuncia delle parole «greche» in italiano. Regole di corrispondenza." Secondo Incontro di Studi Italiani. Istituto Italiano di Cultura, Salonicco, 301-319.

Λόγω ασυμβατότητας των κειμενογράφων, ελλιπούς ελέγχου κατα τη δημοσίευση των πρακτικών του συνεδρίου, και παράλειψης της αποστολής των δοκιμίων στο συγγραφέα για έλεγχο, στο πρωτότυπο αγγλικό κείμενο υπάρχουν πάρα πολλά λάθη, που το καθιστούν ακατανόητο. Τα λάθη αυτά έχουν διορθωθεί σε τούτο το κείμενο.

Μετά το ξένο κείμενο ακολουθεί μετάφραση στα ελληνικά

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Διεθνισμοί στηριγμένοι σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία ή υβρίδια στηριγμένα σε συνδυασμό ελληνικών και λατινικών δίνουν στον Έλληνα σπουδαστή την εντύπωση πως οι λέξεις αυτές «ανήκουν» στη γλώσσα-του, παρόλο που στη μεγάλη-τους πλειοψηφία δημιουργήθηκαν στις νεότερες γλώσσες (νεο­λατινικά, γαλλικά κτλ.), και απο αυτές έρχονται στα νέα ελληνικά. Η εντύπωση αυτή δυσχεραίνει ιδιαί­τερα την εκμάθηση της προφοράς-τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι δυνατό να διατυπωθούν κανόνες αντιστοίχησης ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στις άλλες γλώσσες, όπως τα αγγλικά. Εφόσον η νεοελληνική ορθογραφία ακολουθεί βασικά την αρχαία ελληνική γραφή («ανατολικά αλφάβητα»), οι κανόνες μπορούν να διατυπωθούν με βάση την ορθογραφία. Οι κανόνες αυτοί παραθέτονται σε τούτο το άρθρο.

Keywords

contrastive phonology English - modern Greek; internationalisms; modern Greek etymology; orthography.

0. Introduction.

One of the most persistent cases of interference in the acquisition of a second language consists in the pronunciation of words that the student knows already from his own language. Interference is particularly strong, if the student believes that the word actually «belongs» to his own language, even if this is not exactly the case. This tendency is particularly strong among Greeks, when they encounter internationalisms based wholly or partially on ancient Greek lexical elements. This natural tendency is strengthened by ideological considerations prevalent in Greek education. Even when a Greek has mastered English phonology, it is not easy for him to accept the pronunciation of either an old word such as Κνωσσός [kno΄sos], in English [΄nasəs], or of modern creations like υποθερμία [ipoθer΄mia], in English hypothermia [ˌhaıpəθεr΄mıə] or the confix ψευδο- [psevðo], English euqivalent [΄suwdow].

1. Provenance of Greek words in Enlgish.

Words of ancient Greek origin started entering western languages in large numbers during the renaissance in three ways: (1) They entered already in ancient times into Latin, adapting to the morphophonological rules of this language, and through Latin were transmitted to the modern languages. It is to notice that the phonetic basis of Greek loans, both of those existing already in the classical as well as of those first created in the Hellenistic period, is the phonology of Hellenistic and not that of classical Greek. (2) They are direct modern loans from the old Greek language. (3) They are modern creations based on Greek or a combination of Greek and Latin lexical elements. In all three cases a latinate model for Greek loans was established in the renaisance and this has been basically followed since. (See also Serjeantson 1935, Baugh & Cable 1978.)

It is mainly the third case of modern creations that is responsible for the existence of hundreds of thousands of this type of internationalisms in the modern languages. The vast majority among them originate as scientific and technical terms, but a large number, e.g., microbe, gravitate into common use.

1.1 Classical Greek > Hellenistic Greek > Latin:

ἀθλητής > athleta, ἱππόδρομος > hippodromos; ἐπιληψία > epilepsia; φιλοσοφία > philosophia, διαλεκτική ῾philophical method᾽ > dialectica; μουσική > musica, γραμματική > grammatica; ἱστορία > historia; γεωμετρία > geometria; ἀριθμητική > arithmetica; κυβερνῶ > gubernare; στρατηγία ῾general's function᾽ > strategia.

1.2 Hellenistic Greek > Latin:

γεωγραφία > geographia, ἀστρονομία > atronomia, ἀστορολογία > astrologia (in the classical language: ῾astronomy᾽); classical θεολογία acquired a particular meaning and took in Latin the form theologia; ἱεραρχία (from medieval Greek as an ecclesiastic term) > English hierarchy.

1.3 Directly from classical Greek, possibly via Neolatin:

ἐρωτικός > erotic; ἀριστοκρατία, δημοκρατία, πολιτική > aristocracy, democracy, politics.

Examples of modern formations see under number 2.3.

2. Provenance of congener (etymologically related) terms in modern Greek.

In modern Greek, related lexical elements may have three different sources. They can be: (1) Inherited from ancient and Hellenistic via medieval Greek, i.e., words having always existed in the popular language, following the phonological and morphological development of this linguistic form. (2) Modern learned loans from classical, and mostly Hellenistic Greek. (3) Learned loans from the international scientific vocabulary of words based on ancient Greek or hybrids of a combination of Greek and Latin lexical elements. Hybrids are usually translated in their Latin element. In the last two cases phonology may differ from that of the inherited words.

2.1 From ancient (Hellenistic) Greek as a development of the popular language (inherired words):

μουσική > μουσική, ἀνδρο- > αντρο- (notwithstanding different spelling, in this case pronunciation is like that of the classical language), πολυ- > πολυ-.

2.2 Learned borrowings from the old language:

ἀνδρο- > ανδρο- (notwithstanding similar spelling, in this case pronunciation is different form that of the classical language), πολυ- > πολυ-.

Note, e.g., the difference between αντρο- and ανδρο-, depending on their origin respectively in the popular or the learned language. In the second case an example of "spelling pronunciation" can also be noted.

2.3 Learned borrowings from Neolatin, the modern languages and the I(ntern.)S(cient.)V(ocabulary):

(Words are given in their English form, though in their majority, up to the first half of the 20th century, they were coming through French.)

acoustics, cardiology, diachrony, ecology (of German origin),electricity, kilometre, magnetism, melodram, neolithic, neoplasm, orthopedics, paleontology, pediatrics, polyester, psychology, synchrony, telegram, telephone, telescope, thermometer, uranium, utopia (formed in Neolatin by Thomas More) > ακουστική, καρδιολογία, διαχρονία, οικολογία, ηλεκτρισμός, χιλιόμετρο, μαγνητισμός, μελόδραμα, νεολιθικός, νεόπλασμα, ορθοπαιδεία/ορθοπαιδική, παλαιοντολογία, παιδιατρική, πολυεστέρας, ψυχολογία, συγχρονία, τηλεγράφημα, τηλέφωνο, τηλεσκόπιο, θερμόμετρο, ουράνιο, ουτοπία.

2.4 As a translation (calques or semicalques):

κοινωνιολογία < Fr. sociologie, πολυβιταμίνες, πολυμέσα < multivitamines, multimedia.

From the examples it becomes obvious that a combining element like πολυ- can have three different direct sources and one indirect.

3. This investigation does not concern morphology or semantics.

The intermediary of Latin may be responsible for change in endings and in particular in derivational affixes: Ἑλένη > Helena, πανάκεια > panacea. (See Leuman 1977; Allen 1978.)

Concerning semantics, divergence of meaning is due to the needs of modern civilization, but also to chance divergent development between western languages and modern Greek; e.g., English androgynous means ῾hermaphrodite᾽ - while modern Greek αντρόγυνο is a ῾married couple᾽.

But it is mostly modern creations that may not conform either to the semantics or the morphology of the two classical languages, since they were created to cover modern lexical needs and not as a philological exercise. (Benveniste 1966. Also Petrounias 1998 regarding a contrast between modern Greek and Italian, and Petrounias forthcoming regarding a contrast between modern Greek and English.) Insofar as a modern Greek loan has approximately a similar form and meaning to its international source, this should not create learning problems, as is the case with: microbe μικρόβιο. But on occasion the similarity may be misleading, as was the case with androgynous, mentioned above.

In the present investigation we are concerned solely with pronunciation.

4. Reasons for the divergence in pronunciation between modern Greek and English.

The difference in pronunciation between related (congener) words is due to four factors: 1) The phonological rules of Latin. 2) Difference in evolution of the languages concerned; an evolution that in modern Greek may take a different form between words of popular and those of learned origin. In English, as in the other European languages, no difference between popular and learned phonology is observed in the case of internationalisms. 3) Difference in pronunciation of ancient Greek today in Greece vs. theWest: On the one hand, pronunciation sometimes called «traditional» or «oriental» and on the other pronunciation called «Erasmian». (Drerup 1930, 1932; Petrounias 2001). 4) Different conventions prevalent in the orthography of the two languages, a difference witnessed also between the western languages themeselves.

5. Recognizability of the relationship.

A necessary prerequisite for establishing contrastive rules is recognizability of etymologically related words. A basic consequence of this is that many old loans, having undergone changes in Latin and then in the modern languages, do not concern the present investigation. E.g., words like monk or bishop, coming from ancient μοναχ[k^h]όςor ἐπίσκοπος (both in their Hellenistic meaning), are of no interest in this kind of investigation. But loans like idol, paradise, though old, are easily recognized. Recognition is usually obvious in more recent learned loans or new creations: ecclesiastic from εκκλησιασιαστικός, hypothermia equivalent to υποθερμία.

In some cases it is not easy to foresee if a word of Greek origin that has undergone considerable modifications is easy to recognize by a non philologist; as, e.g., is the case with words like hierarchy, or George (ιεραρχία, Γεώργιος or Γιώργος). Up to now no special investigation has been undertaken concerning recognizability.

6. Basis for the contrast: orthography.

Since modern Greek uses a more or less historical orthography, it is possible to find in it reflections of older linguistic periods. Consequently equivalence rules can be formulated on the basis of spelling. (Petrounias 2000, 2002b). It is a fact that modern Greek orthography is notoriously difficult for the Greeks themselves, as is even more so English orthography for anglophones. But for our objective this defect can be put to good use insofar as we utilize it for the establishment of equivalence rules.

It is possible to «decipher» modern Greek orthography, i.e., to infer pronunciation from the written form, even though this can be done on the basis of complex rules. To this there are two exceptions, due to learned influence. They are:

• a) the spelling combination: consonantal letter followed by <any symbol for [i]> plus an actual <Vowel> may represent either hiatus or the result of synizesis (e.g., άδεια / άδεια ῾empty, permit᾽).This is due to the learned reintroduction of hiatus in the language, contrary to the older rule of synizesis. Examples of this situation are given on the photocopies under 6.1.
• b) As I have repeatedly shown, the orthographic system misleadingly termed monotoniko, though less irrational than the older polytoniko, is still irrational enough, often difficult to decipher, creating unnecessary homographs, and on occasion ambiguous. (Petrounias 1999, 2000). Examples of this situation are given under 6.2.

From writing to pronunciation: Lack of predictability:

6.1 Symizesis vs. hiatus: Consonantal letter + symbol of /i/+ Vowel.

popular language	learned language
άδεια [ðj] ῾empty᾽	άδεια [ði/ðj] ῾permit᾽
μονοιάζω [ɲ] ῾be of one mind᾽	ομόνοια [ni/nj] ῾concord᾽
ήλιος [ʎ] ῾sun᾽	ηλιοκεντρικό [li/lj] ῾heliocentric᾽

6.2 Rules of the «monotoniko».

γιατί instead of a logical distinction: γιατί ῾why᾽ - γιατί ῾because᾽
όπου instead of a logical distinction: όπου ῾wherever᾽ - όπου ῾there where᾽
ωςinstead of a logical distinction: ως ῾up to᾽ - ως῾as, like᾽

In all other instances, the decipherment of the written text is unequivocal. Of course, the reverse procedure, guessing at spelling from phonology, is in most instances impossible; a fact due mainly to the reduction of vocalic sounds and the simplification of geminates.

7. The algorithm for the contrast.

The algorithm for establishing equivalence rules has to take into consideration: 1) The phonology of Latin. 2) The development of English phonology during the last centuries. 3) The development of the popular Greek language. 4) The difference between the latter and the educated idiom. 5) The manner in which ancient Greek is pronounced in Greece vs. the West. 6) Orthographic conventions of the two languages in question, as well as some divergences between the Greek and the Latin alphabet (based in its turn on the Greek alphabet called «occidental» and not on that called «oriental», which prevailed in the Greek speaking world in postclassical times). But in order for the contraposition to have also a practical value, equivalence rules have to be formulated in synchronic terms.

8. Vowels.

Concerning vowels it has to be noticed that vocalic sounds, both vowels and diphthongs, were considerably reduced in Hellenistic Greek, resulting in a system of six vowels in medieval and five in modern Greek. Dipthongs were monophthongized or their second element became a consonant. In Latin and later Latin vocalic sounds were also reduced, but English possesses a large number of vowels and diphthongs.

The pattern for this kind of borrowing was set in English in the 15^th century with the so-called «ink-horn terms». This precedes the big vowel shift. Since that period, English phonology has developed more rapidly than French or German, and considerably more so than Italian. Consequently, correspondence between the original and the present forms of such words as far as vowels are concerned is less direct in English than in the other languages mentioned, with the result that the formulation of equivalence rules between English and modern Greek is less unequivocal than it is, e.g., between modern Greek and French or Italian. (Petrounias 1990, 2000b.)

8.1 Development of vowels and of diphthongs: in phonological order.

Rare possibilities are not indicated.

unr. = unstressed unreduced. Otherwise, in instressed position often schwa ([ə]).

Some of the examples may not have exactly the same meaning in the two languages.

English pronunciation is here based on American rather than British English, since the former shows less variation. (Cf. Gimson 1980; Kenyon & Knott 1943; Webster's 1971.)

ancient Greek [sound] <grapheme>	modern Greek sound <grapheme>	English sound <grapheme>	Examples ancient Greek	English (Amer.)
[i] [i:] <ι>	[i] <ι>	[aı] <i> [ı] [ə] unr. [aı]	κρίσις κριτικός ἐπίθετον δίλημμα	crisis critical, crisis epithet dilemma
[e] <ε>	[e] <ε>	[i] [ı] <e> [ε] [ə]	περίοδος Περικλῆς περίφρασις	period Pericles periphrasis
[ε:] <η>	[i] <η>	[i] <e> [ε] [ə] unr.[ı]	Ἀθηνᾶ ἐφήμερος δημοκρατία Εὐριπίδης	Athena ephemeral democracy Euripides
[y] [y:] <υ>	[i] <υ>	[ı] <y>	λυρικός μυθολογία	lyrical mythology
[u:] <ου>	[u] <ου>	[jʊ] <o>	οἰκουμενικός	oecumenical
[o:] <ου>	[u] <ου>	[jʊ] <u>	Οὐρανός	Uranus
[o] <ο>	[o] <ο>	[ɔ] [α] <o> unr. [α]	δόγμα χάος	dogma chaos
[ɔ:] <ω>	[o] <ω>	[o] <o> [α] unr. [o]	ζώνη κωμῳδία ζῳόμορφος	zone comedy zoomorphic
[a] [a:] <α>	[a] <ια>	[æ] <a> [α] [ə] unr. [α]	παθολογικόν ἁρμονία Ἀθηνᾶ φανταστικός	pathological harmony Athena phantastic
[eι̯] <ει>	[i] <ει>	[aı] <i> unr. [aı]	εἴδωλον εἰδωλολάτρης	idol idolater
[oι̯] <οι>	[i] <οι>	[ε]	οἰκουμενικός	oecumemical
[aι̯] <αι>	[e] <αι>	[i] <ae> [ı] <ae> [ε] <e>	Αἰολίς Χίμαιρα παιδαγωγός	Aeolis Chimaera pedagog
[ɔι̯] <ῳ>	[o] <ω>	[ə] <e>	τραγῳδία	tragedy
[a:ι̯] <α>	[a] <α>
[eʊ̯] <ευ>	[ev/ef] <ευ>	[ju] [jʊ̯] <eu>	εὐχαριστία Εὐρώπη	Eucharist Europe
[aʊ̯ ] <αυ>	[av/af] <αυ>	[ɔ] <au>	ταυτο- -σαυρο	tauto- -sauro

Remarks:

1. [i, i:, y, y:, eι̯, oι̯], ^_ [e, aι̯], in prevocalic position: In words of popular origin: #^_C[vd.] ® [ʝ], #^_C[vl.] ® [ç] (synizesis): in words of learned origin or learned influence: ® [i/j] (hiatus): e.g., of popular origin: γιατρός ῾doctor᾽, άδεια [áðja] ῾empty᾽; learned: ιατρός ῾doctor᾽, ιατρική ῾medecin᾽, άδεια [áðia / áðja] ῾permit᾽, υάκινθος ῾hyacinth᾽. The same vowels in the popular language: after [n] or [l] and before another vowel in coalescence with the consonants ® [ɲ] [ʎ] (palatalization): pop. ήλιος ([ʎ]) ῾sun᾽, lrd. ηλιοκεντρικό ([li]) ῾heliocentric᾽. Example with [e]: the word for ῾old᾽, pop. παλιός, lrd. παλαιός; so παλαιοντολογία ῾palaeontology᾽.
2. Diphthongs αυ ευ before vd. C: [av ev], before vl. C.: [af ef].

8.2 Equivalence of vowels on the basis of orthography.

8.2.1 Single letters:

Modern Greek <grapheme > sound	English <grapheme> sound	Examples Modern Greek	English
<α> [a]	<α> [æ] [α] [ə]	παθολογικόν αρμονία Aθηνά	pathological harmony Athena
<ε> [e]	<e> [i] [ı] [ε] [ə]	περίοδος Περικλής Aθηνά	period Pericles Athena
<η> [i]	<e> [i] [ı] [ə]	Aθηνά εφήμερος δημοκρατία	Athena ephemeral democracy
<ι> [i]	<i> [aı] [ı] [ə]	κρίσις κριτικός επίθετο	crisis critical epithet
<ο> [o]	<o> [ɔ] [α]	δόγμα	dogma
<υ> [i]	<y> [ı]	λυρικός	lyrical
<ω> [o]	<o> [o] [α]	ζώνη κωμωδία	zone comedy

The basic value of letters is given, which is mostly satisfactory in the case of internastionalisms.

8.2.2 Vocalic digraphs and combinations of V+C.

Modern Greek grapheme sound	English grapheme sound	Examples Modern Greek	English
<αι> [e]	<ae> [i] [ı]	Aιολίδα χίμαιρα	Aeolis Chimaera
<ει> [i]	<ι> [i]	είδωλο	idol
<οι> [i]	<oe> [ε]	οικουμενικός	oecumenical
<αυ> [av/af]	<au> [ɔ]	ταυτο- -σαυρος	tauto- -sauro
<ευ > [ev/ef]	<eu> [ju] [jʊ]	ευχαριστία Eυρώπη	Eucharist Europe
<ου> [i]	<o> [jʊ] <u>	οικουμενικός ουρανός	oecumenical Uranus

Remarks:

On η, ι, υ and the digraphs ει, οι see above.

Spellings < ᾳ ῃ ῳ > are no more in use; i.e., the iota subscript is not written. This is of no importance, since the ancient diphthongs represented by them coalesced with other sounds already before the Hellenistic period.

[k g k^h]: [l n] + /i/ + V in words of popular origin: ® [ʎ ɲ] + V;

It is obvious, that concerning vocalic sounds there is considerable equivalence in orthography but a great amount of vacillation in phonology.

9. Consonants.

There is considerably more equivalence between the two languages concerning consonants.

9.1 Development of consonants: in phonological order.

ancient Greek sound grapheme	modern Greek sound grapheme	English sound grapheme	Examples mod. Greek English
[p] <π> [mp] <μπ>	[p] <π, ππ> [b] after nasal <μπ>	[p] <p, pp> [mp] <mp>	πάθος pathos συμπάθεια sympathy
[t] <τ> [nt] <ντ>	[t] <τ, ττ> [nd] after nasal <ντ>	[t] <t, tt> [nd] <nt>	τηλε- tele- αντινομία antinomy
[k] <κ>	[k] <κ, κκ> [g] after nasal <γκ> [c] before [i, e]	[k] <c, cc, k> [ŋk] <nc> [s] <c>	κωμωδία comedy εκκλησιαστικός ecclesiastic κάθαρση katharsis εγκώμιο encomium κύκλος cycle
[ph] <φ>	[f] <φ>	[f] <ph>	φιλοσοφία philosophy
[th] <θ>	[θ] <θ>	[θ] <th>	θέατρο theater
[kh] <χ>	[x] <χ> [ç] before [i, e]	[k] <ch>	χάος chaos χίμαιρα chimera
[b] <β>	[v] <β>	[b] <b>	βάρβαρος barbarous
[d] <δ>	[ð] <δ>	[d] <d>	δράμα drama
[ɡ] <γ>	[ɣ] <γ> [ʝ] before [i, e] [ɡ] after nasal <γκ, γγ>	[ɡ] <g> [dƷ] [ŋɡ]	γραμματική grammar γύρος gyro- γάγγλιον ganglion
[s-z] <σ>	[z] before vd. C <σ> [s] otherwise <σ, σσ>	[z] bef. vd. C. <s> [z] intervoc. [s] intervoc <ss> [s] otherwise <s>	κοσμο- cosmic φυσικός physic θαλασσο- thalasso- Σωκράτης Socrates
[m] <μ>	[m] <μ, μμ>	[m] <m, mm>	μεσο- meso-
[n] <ν>	[n] <ν, νν>	[n] <n, nn>	Nείλος Nile
[l] <λ>	[l] <λ, λλ>	[l] <l, ll>	παλαιο- palaeo-
[r] <ρ> [r̥] word initially <ῥ>	[r] <ρ, ρρ> [r]	[r] <r, rr> [r] <r>	Eυρώπη Europe ραψωδία rhapsody
[h] <῾>	[-] <->	[h] <h>	_ελληνικός Hellenic
[zd, dz] <ζ>	[z] <ζ>	[z] <z>	ζωδιακός zodiac

Remarks:

1. Both in later Greek and later Latin the consonant [h] (the "spiritus asper" of classicists, the "δασεία" of the Greeks) was dropped, but it exists in English, and has been reintroduced in loans from Greek and Latin under the influence of the Erasmian pronunciation.
2. Geminates have been simplified both in later Greek and later Latin, while in English they are disallowed within the stem of a word; e.g., ἱππ[p]όδρομος hipp[p]odrome. But intervocalic [ss] gives in English vl. [s]: θάλασσα῾sea᾽ - thalass[s]o-.
3. In the popular language there is also manner dissimilation of a voiceless consonant cluster (except cluster [sf]): [pt] ® [ft]. [sθ] ® [st].
4. In the learned idiom: clusters [mb] [nd] become [mv] [nð] (a "spelling pronunciation"): pop. κόμπος ῾knot᾽, lrd. κόμβος ῾marine knot᾽ (a semantic borrowing from English); pop. άντρας ῾man᾽, lrd. ανδροκρατία ῾androcracy᾽.

Some exceptions: e.g., from Greek [s]: philosophy [s], Asia [].

9.2 Equivalence of consonants on the basis of orthography.

modern Greek <grapheme> [sound]	English <grapheme> [sound]	Examples modern Greek	English
<β> [v]	<b> [b]	βάρβαρος	barbarous
<γ> [ɣ] before [i, e] [ʝ] <γκ, γγ> [ŋɡ] [ɲɟ]	<g> [ɡ] [dƷ] <ng> [ŋɡ]	γάγγλιον γύρος γάγγλιον	ganglion gyro- ganglion
<δ> [ð]	<d> [d]	επεισόδιο	episode
<ζ> [z]	<z> [z]	ζωο-	zoo-
<θ> [θ]	<th> [θ]	θέατρο	theater
<κ> [k] before [i, e] [c]	<c> [k] [s]	εικόνα κύκλος	icon cycle
<λ>* [l]	<l> [l]	πολιτικός	political
<μ>* [m]	<m> [m]	μανία	mania
<ν>* [n]	<n> [n]	μανία	mania
<ξ> [ks]	<x> [ks]	αλέξαντρος	Alexander
<π> [p]	<p> [p]	επεισόδιο	episode
<ρ> [r]	<r> [r]	πυραμίδα	pyramid
<σ> before vd. C [z] intervoc. [s] otherwise [s]	<s> [z] [z] [s]	κόσμος φυσική ιστορία	cosmic physics history
<τ> [t]	<t> [t]	ιστορία	history
<φ> [f]	<ph> [f]	φιλοσοφία	philosophy
<χ> [x] before [i, e] [ç]	<ch> [k]	χάος χιλιόμετρο	chaos chilometer
<ψ> [ps]	<ps> [ps] word init. [s]	έλλειψη ψευδο-	ellipsis pseudo

"Palatalizable" consonants, besides [k g k^h]: [n l] + /i/ + V in words of popular origin: ® [ɲ ʎ] + V (synizesis resulting in palatalization); e.g., pop. ήλιος 'sun', while ηλιοκεντρικό in learned pronunciation often [lio] - he[lio]centric.

After the minor orthographic reform of the «monotoniko» in Greece, there is no indication for [h].

9.3 Clusters.

In general, clusters remain the same in the two languages, taking of course into consideration the equivalence between voiced [v ð ɣ] fricatives in modern Greek corresponding to stops [b d ɡ] in English and of velar fricative [x] corresponding to a stop [k], as well as of manner dissimilation of voiceless stops in the popular language.

It must be remembered that clusters [pn ps ks kn] are disallowed word initially in English. Consequently: ©nossus, (p)neumonia, (x)[z]erxes, (p)seudo- respectively for Kνωσσός, πνευμονία, Ξέρξης, ψευδο-.

Example of voiceless clusters: Popular language (ο)χταπόδι, learned idiom οκταπόδι - English octopus (The difference o - a is due to reintroduction of the full form ὀκτώin Neolatin terminology.)

9.3.a Combination of /Vowel-nasal C-stop/: in modern Greek /Vowel-optional nasal-stop/.

The sequence /V-nasalC-voiceless stop/ has had a diverse development in Greek. Already in the Hellenistic period the voiceless stop became voiced, while today the nasal is subject to an «optional» deletion. In relation to this, a voiced stop may be pronounced as prenasalized. This implies that clusters [mp nt ɲc ŋk] do not exist, while in their place there is either [mb nd ɲɟ ŋɡ] or [b d ɟ ɡ], single [b d ɟ ɡ] can be pronounced [mb nd ɲɟ ŋɡ]. In English the sequence /nasal-voiceless stop/ is as in classical Greek, while original voiced stops are not prenasalized.

Some examples are given on the photocopies under number 9.1 (in the remarks).

10. Lexical stress: Outcome of the Latin stress rule in terms of orthography.

In English, in the case of internationalisms, the Latin stress rule is followed to a considerable extent. Transposed in terms of spelling, this means the following:

In words of more than one syllable the ultima is not stressed. In polysyllabic words: if in the penult of the Greek word there is one of the letters or digraphs <η ω αι ει οι αυ ευ ου> (a "heavy" syllable in AG), or if there follows an orthographic double consonant or a cluster (perhaps with the exception of stop + ρ) (a closed syllable and consequently "heavy" in AG), then the penult is usually stressed in English; otherwise stress falls on the terzultima. If there is one of the vocalic letters: α ι υ, stress position cannot be predicted in English. A derivational suffix may allocate stress; e.g., Greek -ίαcorresponding to Latin -ia with short [i], and thence usually in English unstressed.

Stress is indicated on English examples.

	Examples
Stress shift	Modern Greek	English
Disyllabic with stress on ultima	θερμός Kνωσ(σ)ός	thérmos Cnóssos
Penult "heavy": letters η ω αι αυ ει ευ οι ου	Aθηνά Πανάκεια	Athéna Panacéa
Consonant cluster	Όλυμπος έλλειψη	Olýmpus ellípsis
Double consonantal letter	υπογλώσσιος	hypoglóssal
Penult ''light'': letters ε ο	Διογένης -λόγος	Diógenes ˊ-logist
Derivational suffixes	Oλυμπία επικός	Olýmpia épic
No stress shift
Disyllabic with stress on penult	κόσμος τέλος	cósmic télos
Penult unstr. with letter ε ο	φαινόμενο	phenómenon
Penult stressed with lt. η etc.	Πανδώρα	Pandóra

But there are several exceptions; e.g., έκζεμα - [eczéma]; hypothermia [ˌhypother΄m[i]a] (notwithstanding suffix -ia).

11. From English to modern Greek.

In the reverse process, from English to modern Greek, the main difficulty in the pronunciation of vowels lies in the neutralization of unstressed vowels in English. In this case only orthography can be of help. The same is true for clusters containing a nasal plus a voiceless stop in English.

Finally, in this process the special needs of classicists would have to be taken into consideration. But these should not encounter grave difficulties with modern Greek spelling, which in principle they can master more easily than the native speakers of Greek themselves.

References

1. Allen W. S. 1974². Vox graeca. The pronunciation of classical Greek. Cambridge Greek transl. by M. Karali & G. Parasoglou. Salonica 2000. Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών.
2. -- Vox latina. 1978². The pronunciation of classical Latin. Cambridge
3. Benveniste E. 1966. "Formes nouvelles de la composition nominale." Bulletin de la societé de linguistique de Paris 61,6, 82-95.
4. Brawning R. 1989². Medieval and modern Greek. Cambridge.
5. Baugh A.C. & Cable Th. 1978³. A history of the English language. London Routledge & Kegan.
6. Drerup E. 1930, 1932. Die schulaussprache des Griechischen von der renaissance bis zur gegenwart. Paderborn
7. Gimson A.C. 1980³. An introduction to the pronunciation of English. London Ed. Arnold.
8. Kenyon J.S. & Knott Th. A. A pronouncing dictionary of American English. 1943, Merriam.
9. Leuman M. 1977. Lateinische Laut- und Formenlehre. (Lat. Grammatik I). Munich, Beck.
10. Lupas7 L. 1972. Phonologie du grec attique. The Hague Mouton.
11. Petrounias E. 1998. The etymologies of the Λεξικό της KοινήςNεοελληνικής Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών. Salonica.
12. - 1998b. "Parole italiane di origine «greca»: Problemi di interferenza." Primo incontro bilate­rale per l'insegnamento dell'italiano Istituto Italiano di Cultura, Salonicco 53-66.
13. - 1999. "Kριτική του «μονοτονικού» ορθογραφικού συστήματος." Συνέδριο για την Eλληνική Γλώσσα, H εν Aθήναις Γλωσσική Eταιρεία, Aθήνα, 205-224.
14. - 2002² Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική ανάλυση. Mέρος A΄: Θεωρία,Mέρος B΄: Aσκήσεις 2000². Θεσσαλονίκη, Zήτης. Kεφ. 15: Φωνολογία και γραφή στα νέα ελληνικά.
15. - 2000. "La pronuncia delle parole «greche» in italiano: Regole di corrispondenza." 2o Convegno di Italianistica. Istituto Italiano di Cultura di Salonicco, Salonicco,301-319.
16. - 2001. "H προφορά της αρχαίας ελληνικής στους νεότερους χρόνους." Iστορία της Eλληνικής Γλώσσας, απο τις Aρχές έως την Ύστερη Aρχαιότητα. (επιμέλεια: A.-Φ. Xριστίδης). Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας & Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών. Θεσσαλονίκη, 947-957.
17. - 2002. "Prononciation des internationalismes: grec - français: Règles de correspondance". Recherches en linguistique grecque. Comptes rendus du 5ème congrès international de linguistique grecque. II, 171-174. Paris
18. - (fothcoming). «Internationalisms based on Ancient Greek lexical elements: A (slippery) bridge to Modern Greek.»
19. Serjeantson M. S. 1935. A history of foreign words in English. London
20. Webster's 1971. Third new international dictionary of the English language. Springfield. Merriam.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Διεθνισμοί στηριγμένοι σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία ή υβρίδια στηριγμένα σε συνδυασμό ελληνικών και λατινικών δίνουν στον Έλληνα σπουδαστή την εντύπωση πως οι λέξεις αυτές «ανήκουν» στη γλώσσα-του, παρόλο που στη μεγάλη-τους πλειοψηφία δημιουργήθηκαν στις νεότερες γλώσσες (νεο­λατινικά, γαλλικά κτλ.), και απο αυτές έρχονται στα νέα ελληνικά. Η εντύπωση αυτή δυσχεραίνει ιδιαί­τερα την εκμάθηση της προφοράς-τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι δυνατό να διατυπωθούν κανόνες αντιστοίχησης ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στις άλλες γλώσσες, όπως τα αγγλικά. Εφόσον η νεοελληνική ορθογραφία ακολουθεί βασικά την αρχαία ελληνική γραφή («ανατολικά αλφάβητα»), οι κανόνες μπορούν να διατυπωθούν με βάση την ορθογραφία. Οι κανόνες αυτοί παραθέτονται σε τούτο το άρθρο.

Λέξεις-κλειδιά

αντιπαραθετική φωνολογία αγγλικών - νέων ελληνικών, διεθνισμοί, νεοελληνική ετυμολογία, ορθογραφία

0. Εισαγωγή.

Μιά απ' τις πιό επίμονες περιπτώσεις παρεμβολής κατα την απόκτηση δεύτερης γλώσσας είναι η προφορά λέξεων που ο σπουδαστής ξέρει κιόλας απ' τη γλώσσα-του. Η παρεμβολή είναι ιδιαίτερα ισχυρή, άν ο σπουδαστής πιστεύει πως η λέξη στην πραγματικότητα «ανήκει» στη δική-του γλώσσα, ακόμη κι άν τα πράγματα δέν είναι ακριβώς έτσι. Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα ισχυρή στους Έλληνες που συναντούν διεθνισμούς στηριγμένους τελείως ή ενμέρει σε αρχαία ελληνικά λεξικά στοιχεία. Αυτή η φυσική τάση ενισχύεται απο ιδεολογικές τοποθετήσεις που επικρατούν στην ελληνική εκπαίδευση. Ακόμη κι όταν ένας Έλληνας έχει κατακτήσει την αγγλική φωνολογία, δέν του είναι εύκολο να δεχτεί την προφορά είτε μιάς παλιάς λέξης όπως Κνωσσός [kno΄sos], στ' αγγλικά Cnossos [΄nosəs], είτε νέων δημιουργιών όπως υποθερμία [ipoθer΄mia], στ' αγγλικά hypothermia [ˌhaıpəθεr΄mıə], ή το σύμφυμα ψευδο- [psevðo], αγγλικό αντίστοιχο pseudo [΄suwdow].

1. Προέλευση των ελληνικών λέξεων στ' αγγλικά.

Λέξεις αρχαίας ελληνικής καταγωγής άρχισαν να μπαίνουν στις δυτικές γλώσσες σε μεγάλους αριθμούς κατα την Αναγέννηση απο τρείς διαφορετικούς δρόμους: 1) Είχαν κιόλας μπεί κατα την Αρχαιότητα στα λατινικά, και μέσω των λατινικών πέρασαν στις νεότερες γλώσσες. Πρέπει να σημειωθεί πως η φωνητική βάση για τα ελληνικά δάνεια, τόσο για εκείνα που υπήρχαν κιόλας κατα την κλασική όσο και για εκείνα που πρωτοδημιουργήθηκαν κατα την ελληνιστική, ήταν η φωνολογία της ελληνιστικής και όχι της κλασικής ελληνικής. 2) Είναι απευθείας νεότερα δάνεια απ' τ' αρχαία ελληνικά. 3) Είναι νεότερες δημιουργίες στηριγμένες σε ελληνικά λεξικά στοιχεία ή σε συνδυασμό ελληνικών και λατινικών. Και στις τρείς περιπτώσεις ένα εκλατινισμένο μοντέλο για τα ελληνικά δάνεια ίσχυσε κατα την Αναγέννηση, και αυτό βασικά ακολουθείται έκτοτε. (Δές και Serjeantson 1935, Baugh & Cable 1978.)

Στην τρίτη περίπτωση των νεότερων δημιουργιών οφείλεται η ύπαρξη εκατοντάδων χιλιάδων διεθνισμών αυτού του τύπου στις νεότερες γλώσσες. Η μεγάλη πλειοψηφία ανάμεσά-τους ξεκινάει στην επιστημονική και τεχνολογική ορολογία, αλλά μεγάλος αριθμός, για πρδ. μικρόβιο, καταλήγει σε κοινή χρήση.

1.1 Κλασικά ελληνικά > ελληνιστική κοινή > λατινικά:

ἀθλητής > athleta, ἱππόδρομος > hippodromos· ἐπιληψία > epilepsia· φιλοσοφία > philosophia, διαλεκτική ῾φιλοσοφική μέθοδος᾽ > dialectica· μουσική > musica, γραμματική > grammatica· ιστορία > historia· γεωμετρία > geometria· ἀριθμητική > arithmetica· κυβερνῶ > gubernare· στρατηγία ῾αξίωμα του στρατηγού᾽ > strategia.

1.2 Ελληνιστική κοινή > λατινικά:

γεωγραφία > geographia, ἀστρονομία > astronomia, ἀστρολογία > astrologia (στην κλασική γλώσσα: ῾αστρονομία᾽)· η θεολογία της κλασικής εποχής απέκτησε ιδιαίτερη σημασία και πήρε στα λατινικά τη μορφή theologia· ἱεραρχία (απ' τα μεσαιωνικά ελληνικά σάν εκκλησιαστικός όρος) > αγγλ. hierarchy.

1.3 Κατευθείαν απ' τ' αρχαία ελληνικά, πιθανόν μέσω των νεολατινικών:

ἐρωτικός > erotic; ἀριστοκρατία, δημοκρατία, πολιτική > aristocracy, democracy, politics.

Παραδείγματα νεότερων δημιουργιών δές στο 2.3.

2. Προέλευση των «ομογενών» (ετυμολογικά συγγενικών) λέξεων στα νέα ελληνικά.

Στα νέα ελληνικά, συγγενικά λεξικά στοιχεία μπορεί να έχουν τρείς διαφορετικές πηγές. Μπορεί να είναι: 1) Κληρονομημένα απ' τα κλασικά ελληνικά ή την ελληνιστική κοινή μέσω των μεσαιωνικών ελληνικών· δηλαδή λέξεις που πάντα υπήρχαν στη λαϊκή γλώσσα και ακολούθησαν τη φωνολογική και μορφολογική εξέλιξη αυτής της γλωσσικής μορφής. 2) Νεότερα λόγια δάνεια απ' τα κλασικά ελληνικά, και ιδίως απ' την ελληνιστική κοινή. 3) Λόγια δάνεια απ' το διεθνές επιστημονικό λεξιλόγιο λέξεων στηριγμένων στ' αρχαία ελληνικά ή υβριδιακών συνδυασμών ελληνικών και λατινικών λεξικών στοιχείων. Τα υβρίδια συνήθως μεταφράζονται ως προς το λατινικό στοιχείο-τους. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις η φωνολογία μπορεί να διαφέρει απ' τη φωνολογία των κληρονομημένων λέξεων.

2.1 Απ' τα κλασικά (ελληνιστικά) ελληνικά σάν εξέλιξη της λαϊκής γλώσσας (κληρονομημένες λέξεις):

μουσική > μουσική, ἀνδρο- > αντρο- (παρά τη διαφορετική γραφή, σε τούτη την περίπτωση η προφορά είναι όπως της κλασικής εποχής), πολυ- > πολυ-.

2.2 Λόγια δάνεια απ' την αρχαία γλώσσα:

ἀνδρο- > ανδρο- (παρά την όμοια γραφή, σε τούτη την περίπτωση η προφορά είναι διαφορετική απο της κλασικής εποχής), πολυ- > πολυ-.

Να σημειωθεί, για παράδειγμα, η διαφορά ανάμεσα στα αντρο- και ανδρο-, ανάλογα άν προέρχονται αντίστοιχα απ' τη λαϊκή ή τη λόγια γλώσσα. Στη δεύτερη περίπτωση βλέπουμε και παράδειγμα "ορθογραφικής προφοράς".

2.3 Λόγια δάνεια απ' τα νεολατινικά, τις νεότερες γλώσσες, και το Δ(ιεθνές)(Επιστημονικό)Λ(εξιλόγιο):

(Οι λέξεις δίνονται στην αγγλική-τους μορφή, άν και στην πλειοψηφία-τους, μέχρι και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, έρχονταν απ' τα γαλλικά.)

acoustics, cardiology, diachrony, ecology (γερμανικής αρχής), electricity, kilometre, magnetism, melodram, neolithic, neoplasm, orthopedics, paleontology, pediatrics, polyester, psychology, synchrony, telegram, telephone, telescope, thermometre, uranium, utopia (δημιουργημένο στα νεολατινικά απ' τον Τόμας Μούρ) > ακουστική, καρδιολογία, διαχρονία, οικολογία, ηλεκτρισμός, χιλιόμετρο, μαγνητισμός, μελόδραμα, νεολιθικός, νεόπλασμα, ορθοπαιδεία/ορθοπαιδική, παλαιοντολογία, παιδιατρική, πολυεστέρας, ψυχολογία, συγχρονία, τηλεγράφημα, τηλέφωνο, τηλεσκόπιο, θερμόμετρο, ουράνιο, ουτοπία.

2.4 Σάν μετάφραση (μεταφραστικά δάνεια ή ενμέρει μεταφρατικά δάνεια):

κοινωνιολογία < γαλλ. sociologie, πολυβιταμίνες, πολυμέσα < multivitamines, multimedia.

Απ' τα παραδείγματα γίνεται προφανές πως ένα σύμφυμα όπως το πολυ- μπορεί να έχει τρείς απευθείας και μία έμμεση πηγή.

3. Η παρούσα έρευνα δέν αναφέρεται στη μορφολογία ή στη σημασιολογία.

Στο ενδιάμεσο των λατινικών μπορεί να οφείλονται αλλαγές καταλήξεων, και ιδιαίτερα παραγωγικών επιθημάτων

Ἑλένη > Helena, πανάκεια > panacea. (Δές Leuman 1977; Allen 1978.)

Σχετικά με τη σημασιολογία, διαφοροποίηση της σημασίας οφείλεται στις ανάγκες του νεότερου πολιτισμού, αλλά και σε τυχαία διαφορετική εξέλιξη των δυτικών γλωσσών και των νέων ελληνικών· για πρδ., το αγγλικό androgynous σημαίνει ῾ερμαφρόδιτο᾽ - ενώ στα νέα ελληνικά, αντρόγυνο σημαίνει ῾παντρεμένο ζευγάρι᾽.

Αλλά προπαντός νεότερες δημιουργίες μπορεί να μή συμμορφώνονται είτε στη σημασιολογία είτε στη μορφολογία των δύο κλασικών γλωσσών, αφού φτιάχτηκαν γιαν' ανταποκριθούν σε νεότερες λεξικές ανάγκες και όχι σάν άσκηση κλασικής φιλολογίας. (Benveniste 1966. Επίσης Petrounias 1998 σχετικά με σύγκριση νέων ελληνικών και ιταλικών, και Petrounias (υπο έκδοση) σχετικά με σύγκριση νέων ελληνικών και αγγλικών.) Εφόσον ένα νεοελληνικό δάνειο έχει περίπου όμοια μορφή και σημασία με τη διεθνή πηγή-του, δέ θα πρέπει να προξενεί προβλήματα εκμάθησης, όπως είναι η περίπτωση με το μικρόβιο microbe. Αλλά μερικές φορές η ομοιότητα μπορεί να είναι παραπλανητική, όπως στην περίπτωση του androgynous, που αναφέρθηκε πιό πάνω.

Στην παρούσα έρευνα ασχολούμαι αποκλειστικά με την προφορά.

4. Αίτια της απόκλισης στην προφορά ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στ' αγγλικά.

Η απόκλιση της προφοράς ανάμεσα σε ομογενείς (συγγενικές) λέξεις οφείλεται σε τέσσερις παράγοντες: 1) Φωνολογικοί κανόνες των λατινικών. 2) Διαφορά στην εξέλιξη των γλωσσών που εξετάζονται· εξέλιξη που στα νέα ελληνικά μπορεί να πάρει διαφορετική μορφή ανάμεσα σε λέξεις λαϊκής και λόγιας προέλευσης. Στ' αγγλικά, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, δέν παρατηρείται διαφορά στην προφορά των διεθνισμών ανάμεσα σε λέξεις λαϊκής και λόγιας προέλευσης. 3) Διαφορά στην προφορά των αρχαίων ελληνικών σήμερα ανάμεσα στην Ελλάδα και στη Δύση: Απ' τη μιά μεριά, προφορά που μερικές φορές ονομάζεται «παραδοσιακή» ή «ανατολική», και απ' την άλλη προφορά που ονομάζεται «ερασμιακή». (Drerup 1930, 1932· Petrounias 2001.) 4) Διαφορετικές συμβάσεις που ισχύουν στην ορθογραφία των δύο γλωσσών, διαφορά που παρουσιάζεται επίσης ανάμεσα στις ίδιες τις δυτικές γλώσσες.

5. Αναγνωρισιμότητα της συγγένειας.

Απαραίτητη προϋπόθεση για τον καθορισμό αντιπαραθετικών κανόνων είναι η αναγνωρισιμότητα των ετυμολογικά συγγενικών λέξεων. Βασική συνέπεια αυτού είναι πως πολλά παλιά δάνεια, που έχουν υποστεί αλλαγές στα λατινικά και στη συνέχεια στις νεότερες γλώσσες, δέν αφορούν την παρούσα έρευνα. Για πρδ., λέξεις όπως monk ή bishop, που κατάγονται απ' τ' αρχαία μοναχ[k^hh]ός ή ἐπίσκοπος(και οι δύο στην ελληνιστική-τους σημασία), δέν ενδιαφέρουν αυτού του είδους την έρευνα. Αλλά δάνεια όπως idol, paradise, άν και παλιά, αναγνωρίζονται εύκολα. Η αναγνωρισιμότητα είναι συνήθως προφανής σε πιό πρόσφατα δάνεια ή σε νέες δημιουργίες: ecclesiastic απ' το εκκλησιαστικός, hypothermia αντίστοιχο προς το υποθερμία.

Σε μερικές περιπτώσεις δέν είναι εύκολο να προβλέψουμε άν μιά λέξη ελληνικής καταγωγής που έχει υποστεί αξιόλογες τροποποιήσεις είναι εύκολο ν' αναγνωριστεί απο έναν όχι φιλόλογο· όπως, για πρδ., είναι η περίπτωση λέξεων σάν την hierarchy ή George (ιεραρχία, Γεώργιος ή Γιώργος). Μέχρι σήμερα δέν έχει επιχειρηθεί ειδική έρευνα σχετική με την αναγνωρισιμότητα.

6. Βάση της σύγκρισης: η ορθογραφία.

Εφόσον για τη νέα ελληνική χρησιμοποιείται περισσότερο ή λιγότερο ιστορική ορθογραφία, είναι δυνατό να βρεθούν σ' αυτή αντανακλάσεις παλιότερων γλωσσικών περιόδων. Επομένως κανόνες αντιστοίχησης μπορούν να διατυπωθούν με βάση την ορθογραφία. (Petrounias 2000, 2002b.) Είναι γεγονός οτι η νεοελληνική ορθογραφία είναι εξαιρετικά δύσκολη και για τους ίδιους τους Έλληνες, όπως άλλωστε είναι ακόμη πιό δύσκολη η αγγλική ορθογραφία για τους αγγλόφωνους. Αλλά για τους σκοπούς-μας αυτό το μειονέκτημα μπορεί να φανεί χρήσιμο, άν το εκμεταλλευτούμε για τον καθορισμό κανόνων αντιστοίχησης.

Είναι δυνατό να «αποκρυπτογραφηθεί» η νεοελληνική ορθογραφία, δηλ. να συμπεράνουμε για την προφορά με βάση τη γραπτή μορφή, έστω κι άν αυτό μπορεί να γίνει με βάση περίπλοκους κανόνες. Σ' αυτό υπάρχουν δύο εξαιρέσεις, που οφείλονται σε λόγια επίδραση. Είναι:

• α) Ο ορθογραφικός συνδυασμός: <συμφωνικό γράμμα>. ακολουθούμενο απο <οποιοδήποτε σύμβολο του [i]>, σύν πραγματικό <φωνήεν> μπορεί ν' αντιπροσωπεύει είτε χασμωδία είτε το αποτέλεσμα συνίζησης (για πρδ., άδεια / άδεια ῾χωρίς περιεχόμενο / έγκριση᾽). Αυτό οφείλεται στη λόγια επανεισαγωγή της χασμωδίας στη γλώσσα, σε αντίθεση προς τον παλιότερο κανόνα της συνίζησης. Παραδείγματα δίνονται στο 6.1.
• β) Όπως έχω δείξει επανειλημμένα, το ορθογραφικό σύστημα που παραπλανητικά αποκαλείται μονοτονικό, άν και λιγότερο παράλογο απ' το παλιότερο πολυτονικό, είναι κι αυτό αρκετά παράλογο, συχνά δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί, δημιουργεί χωρίς λόγο ομόγραφα, και σε αρκετές περιπτώσεις δίσημο. (Πετρούνιας 1999, 2000.) Παραδείγματα αυτής της κατάστασης στο 6.2.

Απ' τη γραφή στην προφορά: Έλλειψη προβλεψιμότητας:

6.1 Συνίζηση - χασμωδία: Συμφωνικό γράμμα + σύμβολο του /i/ + Φωνήεν.

λαϊκή γλώσσα	λόγια γλώσσα
άδεια [ðj] ῾χωρίς περιεχόμενο᾽	άδεια [ði/ðj] ῾έγκριση᾽
μονοιάζω [ɲ] ῾συμφιλιώνομαι᾽	ομόνοια [ni/nj] ῾έλλειψη διχόνοιας᾽
ήλιος [ʎ] το άστρο	ηλιοκεντρικό [li/lj] αστρονομικός όρος

6.2 Κανόνες του «μονοτονικού».

γιατί αντί για λογική διάκριση: γιατί ερωτηματικό - γιατι αιτιολογικό
όπου αντί για λογική διάκριση: όπου ῾σε οποιοδήποτε μέρος᾽ - οπου ῾στο σημείο που᾽
ως αντί για λογική διάκριση: ώς ῾μέχρι᾽ - ως ῾σύμφωνα με᾽

Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η αποκρυπτογράφηση του γραπτού κειμένου είναι μονοσήμαντη. Φυσικά, η αντίστροφη πορεία, το μάντεμα της ορθογραφίας με βάση τη φωνολογία, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αδύνατη, προπαντός μέσα στο θέμα των λέξεων. Αυτό οφείλεται στην ελάττωση των φωνηεντικών φθόγγων και στην απλοποίηση των διπλών συμφώνων.

7. Ο αλγόριθμος για τη σύγκριση.

Ο αλγόριθμος για τον καθορισμό κανόνων αντιστοιχίας πρέπει να πάρει υπόψη: 1) Τη φωνολογία της λατινικής. 2) Την εξέλιξη της αγγλικής φωνολογίας κατα τους τελευταίους αιώνες. 3) Την εξέλιξη της λαϊκής ελληνικής. 4) Τις διαφορές ανάμεσα σ' αυτή και στο λόγιο ιδίωμα. 5) Τον τρόπο που τ' αρχαία ελληνικά προφέρονται στην Ελλάδα σε αντίθεση με τη Δύση. 6) Ορθογραφικές συμβάσεις των δύο γλωσσών, καθώς και μερικές αποκλίσεις ανάμεσα στο ελληνικό και στο λατινικό αλφάβητο (που με τη σειρά-του στηρίχτηκε στο λεγόμενο «δυτικό» και όχι στο «ανατολικό», που επικρατούσε στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνόφωνου κόσμου κατα τη μετακλασική εποχή). Αλλά γιανα έχει και πρακτική αξία η αντιπαράθεση, πρέπει οι κανόνες αντιστοίχησης να διατυπωθούν με συγχρονικούς όρους.

8. Φωνήεντα.

Σχετικά με τα φωνήεντα πρέπει να σημειωθεί πως οι φωνηεντικοί φθόγγοι, τόσο τα φωνήεντα όσο και οι δίφθογγοι, ελαττώθηκαν σημαντικά κατα την ελληνιστική περίοδο, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύστημα έξι φωνηέντων στα μεσαιωνικά ελληνικά και πέντε στα νέα. Οι δίφθογγοι μονοφθογγίστηκαν, ή το δεύτερο στοιχείο-τους έγινε σύμφωνο. Στα λατινικά και στα μεταγενέστερα λατινικά οι φωνηεντικοί φθόγγοι επίσης ελαττώθηκαν, αλλά τ' αγγλικά διαθέτουν μεγάλο αριθμό φωνηέντων και διφθόγγων.

Το μοντέλο αυτού του είδους δανεισμού δημιουργήθηκε στ' αγγλικά κατα το 15ο αιώνα με τους λεγόμενους «καλαμαράδικους όρους». Αυτό προηγείται της μεγάλης μετακίνησης των φωνηέντων. Απο εκείνη την εποχή, η αγγλική φωνολογία εξελίχτηκε πιό γρήγορα απ' ότι η γαλλική ή η γερμανική, και σημαντικά περισσότερο απ' ότι η ιταλική. Κατακολουθία, η αντιστοιχία ως προς τα φωνήεντα ανάμεσα στους αρχικούς και τους σημερινούς τύπους τέτοιων λέξεων είναι λιγότερο ευθεία στ' αγγλικά απ' ότι στις άλλες τρείς γλώσσες, με αποτέλεσμα η διατύπωση κανόνων αντιστοίχησης ανάμεσα στ' αγγλικά και στα νέα ελληνικά να είναι λιγότερο μονοσήμαντη απ' ότι, για πρδ., ανάμεσα στα νέα ελληνικά και στα γαλλικά ή στα ιταλικά. (Petrounias 1990, 2000b.)

8.1 Εξέλιξη φωνηέντων και διφθόγγων: σε φωνολογική σειρά.

Σπάνιες δυνατότητες δέν επισημαίνονται.

αβρ. = άτονο αβράχυντο. Αλλιώς, σε άτονη θέση συχνά schwa ([ə]).

Μερικά παραδείγματα μπορεί να μην έχουν την ίδια σημασία στις δύο γλώσσες.

Η αγγλική προφορά εδώ στηρίζεται μάλλον στ' αμερικάνικα παρά στα βρετανικά αγγλικά, καθώς η αμερικάνικη παρουσιάζει λιγότερες ποικιλίες. (Πρβ. Gimson 1980· Kenyon & Knott 1943· Webster's 1971.)

αρχ. ελλ. [φθόγγος] <γράφημα>	νέα ελλ. [φθόγγος] <γράφημα>	αγγλ. [φθόγγος] γράφημα>	παραδείγματα αρχ. ελλ.	αγγλ. (αμερικ.)
[i] [i:] <ι>	[i] <ι>	[aı] <i> [ı] [ə] αβρ. [aı]	κρίσις κριτικός ἐπίθετον δίλημμα	crisis critical, crisis epithet dilemma
[e] <ε>	[e] <ε>	[i] [ı] <e> [ε] [ə]	περίοδος Περικλῆς περίφρασις	period Pericles periphrasis
[ε:] <η>	[i] <η>	[i] <e> [ε] [ə] αβρ.[ı]	Ἀθηνᾶ ἐφήμερος δημοκρατία Εὐριπίδης	Athena ephemeral democracy Euripides
[y] [y:] <υ>	[i] <υ>	[ı] <y>	λυρικός μυθολογία	lyrical mythology
[u:] <ου>	[u] <ου>	[jʊ] <o>	οἰκουμενικός	oecumenical
[o:] <ου>	[u] <ου>	[jʊ] <u>	οὐρανός	Uranus
[o] <ο>	[o] <ο>	[ɔ] [α] <o> αβρ. [α]	δόγμα χάος	dogma chaos
[ɔ:] <ω>	[o] <ω>	[o] <o> [α] αβρ. [o]	ζώνη κωμῳδία ζωόμορφος	zone comedy zoomorphic
[a] [a:] <α>	[a] <ια>	[æ] <a> [α] [ə] αβρ. [α]	παθολογικόν ἁρμονία Ἀθηνᾶ φανταστικός	pathological harmony Athena phantastic
[eι̯] <ει>	[i] <ει>	[aı] <i> αβρ. .[aı]	εἴδωλον εἰδωλολάτρης	idol idolater
[oι̯] <οι>	[i] <οι>	[ε]	οἰκουμενικός	oecumemical
[aι̯] <αι>	[e] <αι>	[i] <ae> [ı] <ae> [ε] <e>	h2. Αἰολίς Χίμαιρα παιδαγωγός	Aeolis Chimaera pedagog
[ɔι̯] <ῳ>	[o] <ω>	[ə] <e>	τραγῳδία	tragedy
[a:ι̯] <α>	[a] <α>
[eʊ̯] <ευ>	[ev/ef] <ευ>	[ju] [jʊ̯] <eu>	εὐχαριστία Εὐρώπη	Eucharist Europe
[aʊ̯ ] <αυ>	[av/af] <αυ>	[ɔ] <au>	ταυτο- -σαυρο	tauto- -sauro

Παρατηρήσεις:

1. [i, i:, y, y:, eι̯, oι̯], - [e, aι̯], σε προφωνηεντική θέση: Σε λέξεις λαϊκής προέλευσης: #^_C[vd.] ® [ʝ], #^_C[vl.] ® [ç] (συνίζηση): σε λέξεις λόγιας προέλευσης ή με λόγια επίδραση: ® [i/j] (hiatus): για πρδ., λαϊκής προέλ: γιατρός [ʝa΄tros], άδεια [áðja] ῾χωρίς περιεχόμενο᾽·λόγιας: ιατρός [ia΄tros] ῾doctor᾽, ιατρική ῾medecin᾽, άδεια [áðia / áðja] ῾έγκριση᾽, υάκινθος ῾hyacinth᾽. Τα ίδια φωνήεντα σε λαϊκή γλώσσα: ύστερ' απο [n] ή [l] και πρίν απο άλλο φωνήεν: σύμπτωση με τα σύμφωνα: ® [ɲ] [ʎ] (ουράνωση): λαϊκό ήλιος ([ʎ]), λόγιο ηλιοκεντρικό ([li]). Παράδειγμα με [e]: η λέξη για το ῾όχι νέο᾽, λαϊκό παλιός, λόγιο παλαιός· έτσι και παλαιοντολογία.
2. Οι δίφθογγοι αυ ευ πρίν απο ηχ. Σ: [av ev], πρίν απο άηχο Σ.: [af ef].

8.2 Αντιστοιχία φωνηέντων στη βάση της ορθογραφίας.

8.2.1 Μεμονωμένα γράμματα:

νέα ελλ. <γράφημα> [φθόγγος]	αγγλικά <γράφημα> [φθόγγος]	παραδείγματα νέα ελλ.	αγγλικά
<α> [a]	<α> [æ] [α] [ə]	παθολογικόν αρμονία Aθηνά	pathological harmony Athena
<ε> [e]	<e> [i] [ı] [ε] [ə]	περίοδος Περικλής Aθηνά	period Pericles Athena
<η> [i]	<e> [i] [ı] [ə]	Aθηνά εφήμερος δημοκρατία	Athena ephemeral democracy
<ι> [i]	<i> [aı] [ı] [ə]	κρίσις κριτικός επίθετο	crisis critical epithet
<ο> [o]	<o> [ɔ] [α]	δόγμα	dogma
<υ> [i]	<y> [ı]	λυρικός	lyrical
<ω> [o]	<o> [o] [α]	ζώνη κωμωδία	zone comedy

Δίνεται η βασική αξία των γραμμάτων, που όμως στην περίπτωση των διεθνισμών είναι συνήθως ικανοποιητική.

8.2.2 Φωνηεντικά δίγραφα και συνδυασμοί Σ+Φ.

νέα ελλ. <γράφημα> [φθόγγος]	αγγλικά <γράφημα> [φθόγγος]	παραδείγματα νέα ελλ.	αγγλικά
<αι> [e]	<ae> [i] [ı]	Aιολίδα χίμαιρα	Aeolis Chimaera
<ει> [i]	<ι> [i]	είδωλο	idol
<οι> [i]	<oe> [ε]	οικουμενικός	oecumenical
<αυ> [av/af]	<au> [ɔ]	ταυτο- -σαυρος	tauto- -sauro
<ευ > [ev/ef]	<eu> [ju] [jʊ]	ευχαριστία Eυρώπη	Eucharist Europe
<ου> [i]	<o> [jʊ] <u>	οικουμενικός ουρανός	oecumenical Uranus

Παρατηρήσεις:

Για τα η, ι, υ και τα δίγραφα ει, οι δές πιό πάνω.

Οι γραφές <ᾳ ῃ ῳ> δέ χρησιμοποιούνται πιά· δηλ. το ἰῶτα ὑπογεγραμμένον δέ γράφεται. Αυτό δέν έχει σημασία, αφού οι αρχαίοι δίφθογγοι που συμβολίζονταν με αυτές είχαν συμπέσει με άλλους φθόγγους κιόλας πρίν απ' το τέλος της ελληνιστικής περιόδου.

[k g k^h]: [l n] + /i/ + Φ σε λέξεις λαϊκής προέλευσης: ® [ʎ ɲ] +Φ

Είναι προφανές, πως σχετικά με τους φωνηεντικούς φθόγγους παρουσιάζεται σημαντική αντιστοιχία στη γραφή, αλλά πολλές διακυμάνσεις στη φωνολογία.

9. Σύμφωνα.

Στα σύμφωνα παρουσιάζεται σημαντικά μεγαλύτερη αντιστοιχία ανάμεσα στις δύο γλώσσες.

9.1 Εξέλιξη των συμφώνων: σε φωνολογική σειρά.

αρχαία ελληνικά [φθόγγος] <γράφημα>	νέα ελληνικά [φθόγγος] <γράφημα>	αγγλικά [φθόγγος] <γράφημα>	παραδείγματα mod. Greek English
[p] <π> [mp] <μπ>	[p] <π, ππ> [b] μετά ριν. <μπ>	[p] <p, pp> [mp] <mp>	πάθος pathos συμπάθεια sympathy
[t] <τ> [nt] <ντ>	[t] <τ, ττ> [nd] μετά ριν. <ντ>	[t] <t, tt> [nd] <nt>	τηλε- tele- αντινομία antinomy
[k] <κ>	[k] <κ, κκ> [ɡ] μετά ριν. <γκ> [c] πρίν απο [i, e]	[k] <c, cc, k> [ŋk] <nc> [s] <c>	κωμωδία comedy εκκλησιαστικός ecclesiastic κάθαρση katharsis εγκώμιο encomium κύκλος cycle
[ph] <φ>	[f] <φ>	[f] <ph>	φιλοσοφία philosophy
[th] <θ>	[θ] <θ>	[θ] <th>	θέατρο theater
[kh] <χ>	[x] <χ> [ç] πρίν απο [i, e]	[k] <ch>	χάος chaos χίμαιρα chimera
[b] <β>	[v] <β>	[b] <b>	βάρβαρος barbarous
[d] <δ>	[ð] <δ>	[d] <d>	δράμα drama
[ɡ] <γ>	[ɣ] <γ> [ʝ] πρίν απο [i, e] [ɡ] μετά ριν. <γκ, γγ>	[ɡ] <g> [dƷ] [ŋɡ]	γραμματική grammar γύρος gyro- γάγγλιον ganglion
[s-z] <σ>	[z] πρίν ηχ. Σ<σ> [s] αλλιώς <σ, σσ>	[z] bef. vd. C. <s> [z] intervoc. [s] intervoc. <ss> [s] otherwise <s>	κοσμο- cosmic φυσικός physic θαλασσο- thalasso- Σωκράτης Socrates
[m] <μ>	[m] <μ, μμ>	[m] <m, mm>	μεσο- meso-
[n] <ν>	[n] <ν, νν>	[n] <n, nn>	Nείλος Nile
[l] <λ>	[l] <λ, λλ>	[l] <l, ll>	παλαιο- palaeo-
[r] <ρ> [r̥] αρχή λέξης <ῥ>	[r] <ρ, ρρ> [r]	[r] <r, rr> [r] <r>	Eυρώπη Europe ραψωδία rhapsody
[h] <ʻ>	[-] <->	[h] <h>	_ελληνικός Hellenic
[zd, dz] <ζ>	[z] <ζ>	[z] <z>	ζωδιακός zodiac

Παρατηρήσεις:

1. Τόσο στα μεταγενέστερα ελληνικά όσο και στα μεταγενέστερα λατινικά το σύμφωνο [h] (το "δασύ πνεύμα" των κλασικών φιλολόγων, η "δασεία" των Ελλήνων) αποβλήθηκε, αλλά υπάρχει στ' αγγλικά, και επανεισήχθη σε ελληνικά και λατινικά δάνεια υπο την επίδραση της ερασμιακής προφοράς.
2. Τα διπλά σύμφωνα απλοποιήθηκαν τόσο στα μεταγενέστερα ελληνικά όσο και στα μεταγενέστερα λατινικά, ενώ στ' αγγλικά δέ γίνονται δεχτά μέσα στο θέμα της λέξης· για πρδ., ενώ στ' αγγλικά δέ γίνονται δεχτά μέσα στο θέμα της λέξης· πρδ., ἱππ[p]όδρομος hipp[p]odrome. Αλλά μεσοφωνηεντικό [ss] δίνει στα αγγλικά άηχο [s]: θάλασσα - thalass[s]o-.
3. Στη λαϊκή γλώσσα ισχύει ανομοίωση τρόπου άρθρωσης σε σύμπλεγμα άηχων συμφώνων (με εξαίρεση [sf]): [pt] ® [ft]. [sθ] ® [st].
4. Στο λόγιο ιδίωμα: τα συμπλέγματα [mb] [nd] γίνονται [mv] [nð] ("ορθογραφική προφορά"): λαϊκό κόμπος (για δέσιμο), λόγιο κόμβος (για μέτρηση στη θάλασσα) (πρόκειται για σημασιολογικό δανεισμό απ' τ' αγγλικά)· λαϊκόάντρας, λόγιο ανδροκρατία.

Μερικές εξαιρέσεις: για πρδ., απο ελληνικό [s]: philosophy [s], Asia [Ʒ].

9.2 Αντιστοιχία των συμφώνων με βάση την ορθογραφία.

νέα ελληνικά <γράφημα> [φθόγγος]	αγγλικά <γράφημα> [φθόγγος]	παραδείγματα νέα ελληνικά	αγγλικά
<β> [v]	<b> [b]	βάρβαρος	barbarous
<γ> [ɣ] πρίν απο [i, e] [ʝ] <γκ, γγ> [ŋɡ] [ɲɟ]	<g> [ɡ] [dƷ] <ng> [ŋɡ]	γάγγλιον γύρος γάγγλιον	ganglion gyro- ganglion
<δ> [ð]	<d> [d]	επεισόδιο	episode
<ζ> [z]	<z> [z]	ζωο-	zoo-
<θ> [θ]	<th> [θ]	θέατρο	theater
<κ> [k] πρίν απο [i, e] [c]	<c> [k] [s]	εικόνα κύκλος	icon cycle
<λ>* [l]	<l> [l]	πολιτικός	political
<μ>* [m]	<m> [m]	μανία	mania
<ν>* [n]	<n> [n]	μανία	mania
<ξ> [ks]	<x> [ks]	αλέξαντρος	Alexander
<π> [p]	<p> [p]	επεισόδιο	episode
<ρ> [r]	<r> [r]	πυραμίδα	pyramid
<σ> πρίν απο ηχ. Σ [z] μεσοφων. [s] αλλιώς [s]	<s> [z] [z] [s]	κόσμος φυσική ιστορία	cosmic physics history
<τ> [t]	<t> [t]	ιστορία	history
<φ> [f]	<ph> [f]	φιλοσοφία	philosophy
<χ> [x] πρίν απο [i, e] [ç]	<ch> [k]	χάος χιλιόμετρο	chaos chilometer
<ψ> [ps]	<ps> [ps] σε αρχή λέξης [s]	έλλειψη ψευδο-	ellipsis pseudo

* "Ουρανικοποιήσιμα" σύμφωνα, εκτός απ' τα [k g k^h]: [n l] + /i/ + Φ σε λέξεις λαϊκής προέλευσης: ® [ɲ ʎ] + Φ (συνίζηση που καταλήγει σε ουράνωση)· για πρδ., λαϊκό ήλιος, ενώ ηλιοκεντρικό με λόγια προφορά είναι συχνά [lio] - he[lio]centric.

Μετά την ελάσσονα ορθογραφική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα με το «μονοτονικό», δέν υπάρχει ένδειξη για το (αρχαίο) σύμφωνο [h].

9.3 Συμπλέγματα.

Γενικά, τα συμπλέγματα παραμένουν τα ίδια στις δύο γλώσσες, παίρνοντας βέβαια υπόψη τα ηχηρά τριβόμενα [v ð ɣ] των νέων ελληνικών αντιστοιχούν με κλειστά [b d ɡ] στ' αγγλικά, και πως το υπερωικό τριβόμενο [x] αντιστοιχεί με κλειστό [k], καθώς και την ανομοίωση τρόπου άρθρωσης στη λαϊκή γλώσσα.

Πρέπει να υπομνηστεί πως στ' αγγλικά τα συμπλέγματα [pn ps ks kn] δέ γίνονται δεχτά σε αρχή λέξης. Επομένως: (c)nossus, (p)neumonia, (x)[z]erxes, (p)seudo- αντίστοιχα για τα Kνωσσός, πνευμονία, Ξέρξης, ψευδο-.

Παράδειγμα άηχων συμπλεγμάτων: λαϊκή γλώσσα (ο)χταπόδι, λόγιο ιδίωμα οκταπόδι - αγγλικό octopus. (Η διαφορά o - a οφείλεται στην επανεισαγωγή της πλήρης μορφής ὀκτώ στη νεολατινική ορολογία.

9.3.α Συνδυασμός /Φωνήεν-ρινικό Σ-κλειστό Σ/: στα νέα ελληνικά /Φωνήεν-προαιρετικό ρινικό Σ-κλειστό Σύμφωνο/.

Η ακολουθία /Φωνήεν-ρινικό Σ-άηχο κλειστό Σ/ είχε διαφορετική εξέλιξη στα ελληνικά. Κιόλας κατα την ελληνιστική περίοδο το άηχο κλειστό έγινε ηχηρό, ενώ σήμερα το ρινικό υπόκειται σε «προαιρετική» απαλοιφή. Σε σχέση με αυτό, ένα ηχηρό κλειστό μπορεί να προφερθεί προρινισμένο. Έτσι εξυπακούεται πως συμπλέγματα clusters [mp nt ɲc ŋk] δέν υπάρχουν, ενώ στη θέση-τους παρουσιάζονται είτε [mb nd ɲɟ ŋɡ] είτε [b d ɟ ɡ], ενώ τα μονά [b d ɟ ɡ] μπορεί να προφερθούν [mb nd ɲɟ ŋɡ]. Στ' αγγλικά, η ακολουθία /ρινικό-άηχο κλειστό/ είναι όπως στ' αρχαία ελληνικά, ενώ ηχηρά κλειστά δέν προρονίζονται.

Μερικά παραδείγματα δίνονται πιό πάνω στις παρατηρήσεις του 9.1

10. Λεξικός τόνος: Απόληξη του λατινικού κανόνα τονισμού με όρους ορθογραφικούς.

Στ' αγγλικά, στην περίπτωση των διεθνισμών, ο κανόνας του λατινικού τονισμού ακολουθείται σε μεγάλο βαθμό. Αυτό μεταφερμένο σε όρους ορθογραφίας σημαίνει τα ακόλουθα:

Σε υπερμονοσύλλαβες λέξεις η λήγουσα δέν τονίζεται. Σε πολυσύλλαβες λέξεις: Άν στην παραλήγουσα της ελληνικής λέξης υπάρχει ένα απο τα γράμματα ή τα δίγραφα <η ω αι ει οι αυ ευ ου> («βαρειά» συλλαβή στ' αρχαία ελληνικά), ή άν ακολουθεί ορθογραφικό διπλό σύμφωνο ή σύμπλεγμα (ίσως με εξαίρεση κλειστού + ρ) (κλειστή συλλαβή και επομένως «βαρειά» στ' αρχαία ελληνικά), τότε η παραλήγουσα συνήθως τονίζεται στ' αγγλικά· αλλιώς ο τόνος βρίσκεται στην προπαραλήγουσα. Άν υπάρχει ένα απο τα φωνηεντικά γράμματα: α ι υ, η θέση του τόνου δέν μπορεί να προβλεφτεί στ' αγγλικά. Παραγωγικό επίθημα μπορεί να καθορίζει τη θέση του τόνου· για πρδ., ελληνικό -ία αντιστοιχεί σε λατινικό -ia με βραχύ [i], και επομένως στ' αγγλικά συνήθως άτονο.

Ο τόνος σημειώνεται στ' αγγλικά παραδείγματα.

	παραδείγματα
Μετακίνηση τόνου	νέα ελληνικά	αγγλικά
Δισύλλαβα με τόνο στη λήγουσα	θερμός Kνωσ(σ)ός	thérmos Cnóssos
Παραλήγουσα «βαρειά»: γράμματα η ω αι αυ ει ευ οι ου	Aθηνά Πανάκεια	Athéna Panacéa
Συμφωνικό σύμπλεγμα	Όλυμπος έλλειψη	Olýmpus ellípsis
Διπλό συμφωνικό γράμμα	υπογλώσσιος	hypoglóssal
Παραλήγουσα «ελαφριά»: γράμματα ε ο	Διογένης -λόγος	Diógenes ˊ-logist
Παραγωγικά επιθήματα	Oλυμπία επικός	Olýmpia épic
Χωρίς μετακίνηση τόνου
Δισύλλαβα με τόνο στην παραλήγουσα	κόσμος τέλος	cósmic télos
Παραλ. άτονη με γράμματα ε ο	φαινόμενο	phenómenon
Παραλ. τονισμένη με γρ. η κτλ.	Πανδώρα	Pandóra

Αλλά υπάρχουν εξαιρέσεις· για πρδ., έκζεμα - [eczéma]; hypothermia [ˌhypother΄m[i]a] (παρά την ύπαρξη επιθήματος -ia).

11. Απ' τ' αγγλικά στα νέα ελληνικά.

Στην αντίστροφη πορεία, απ' τ' αγγλικά στα νέα ελληνικά, η κύρια δυσκολία στην προφορά των φωνηέντων βρίσκεται στη βράχυνση των άτονων φωνηέντων στ' αγγλικά. Σ' αυτή την περίπτωση μόνον η ορθογραφία μπορεί να βοηθήσει. Το ίδιο ισχύει για συμπλέγματα που περιέχουν ρινικό και άηχο κλειστό στ' αγγλικά.

Τέλος, σ' αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να παρθούν υπόψη οι ανάγκες των κλασικών φιλολόγων. Πάντως αυτοί δέν περιμένουμε να συναντήσουν μεγάλες δυσκολίες με τη νεοελληνική ορθογραφία, που καταρχή μπορούν να την κατακτήσουν ευκολότερα απ' τους ίδιους τους Έλληνες.

Αναφορές

1. Allen W. S. 1974². Vox graeca. The pronunciation of classical Greek. Cambridge Greek transl. by M. Karali & G. Parasoglou. Salonica 2000. Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών.
2. -- Vox latina. 1978². The pronunciation of classical Latin. Cambridge
3. Benveniste E. 1966. "Formes nouvelles de la composition nominale." Bulletin de la societé de linguistique de Paris 61,6, 82-95.
4. Brawning R. 1989².Medieval and modern Greek. Cambridge.
5. Baugh A.C. & Cable Th. 1978³. A history of the English language. London Routledge & Kegan.
6. Drerup E. 1930, 1932. Die schulaussprache des Griechischen von der renaissance bis zur gegenwart. Paderborn
7. Gimson A.C. 1980³. An introduction to the pronunciation of English. London Ed. Arnold.
8. Kenyon J.S. & Knott Th.A. A pronouncing dictionary of American English. 1943, Merriam.
9. Leuman M. 1977. Lateinische Laut- und Formenlehre. (Lat. Grammatik I). Munich, Beck.
10. Lupaș L. 1972. Phonologie du grec attique. The Hague Mouton.
11. Petrounias E. 1998. The etymologies of the Λεξικό της KοινήςNεοελληνικής Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών. Salonica.
12. - 1998b. "Parole italiane di origine «greca»: Problemi di interferenza." Primo incontro bilaterale per l'insegnamento dell'italiano Istituto Italiano di Cultura, Salonicco 53-66.
13. - 1999. "Kριτική του «μονοτονικού» ορθογραφικού συστήματος." Συνέδριο για την Eλληνική Γλώσσα, H εν Aθήναις Γλωσσική Eταιρεία, Aθήνα, 205-224.
14. - 2002² Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική ανάλυση. Mέρος A΄: Θεωρία, Mέρος B΄: Aσκήσεις 2000². Θεσσαλονίκη, Zήτης. Kεφ. 15: Φωνολογία και γραφή στα νέα ελληνικά.
15. - 2000. "La pronuncia delle parole «greche» in italiano: Regole di corrispondenza." 2o Convegno di Italianistica. Istituto Italiano di Cultura di Salonicco, Salonicco,301-319.
16. - 2001. "H προφορά της αρχαίας ελληνικής στους νεότερους χρόνους." Iστορία της Eλληνικής Γλώσσας, απο τις Aρχές έως την Ύστερη Aρχαιότητα. (επιμέλεια: A.-Φ. Xριστίδης). Kέντρο Eλληνικής Γλώσσας & Iνστ. Nεοελλ. Σπουδών. Θεσσαλονίκη, 947-957.
17. - 2002. "Prononciation des internationalismes: grec - français: Règles de correspondance". Recherches en linguistique grecque. Comptes rendus du 5ème congrès international de linguistique grecque. II, 171-174. Paris
18. - (υπό έκδοση). «Internationalisms based on Ancient Greek lexical elements: A (slippery) bridge to Modern Greek.»
19. Serjeantson M. S. 1935. A history of foreign words in English. London
20. Webster's 1971. Third new international dictionary of the English language. Springfield. Merriam.