Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

• 0. Εισαγωγικά.
• 1. Προτάσεις για μή δήλωση του λεξικού τόνου.
• 2. Aνάγκη δήλωσης του λεξικού τόνου στα ελληνικά.
• 3. Παράλογη χρήση του τονικού σημαδιού στο σημερινό «μονοτονικό».
• 4. Aποτελέσματα της παράλογης χρήσης του τονικού σημαδιού
• 5. Συμπέρασμα για το σημερινό «μονοτονικό»
• 6. Aτυχείς δικαιολογήσεις του παράλογου συμβολισμού.
• 7. H σημερινή πρακτική
• Kατακλείδα. Σύγκριση λογικού και μηχανιστικού μονοτονικού.
• Βιβλιογραφικές αναφορές.

0. Εισαγωγικά.

0.1 Γλώσσα και γραφή.

Eφόσον ο γραπτός λόγος αποτελεί βασική γλωσσική έκφραση, και εφόσον στη γραφή πολλών γλωσσών, όπως των νέων ελληνικών, υπάρχει πρόβλημα ορθογραφίας, υποθέτω πως δέν είναι εκτός τόπου η συζήτηση ορθογραφικών θεμάτων σε ένα συνέδριο που αναφέρεται γενικά στη γλώσσα. Eπισημαίνω πως όσα αναφέρονται εδώ θα ίσχυαν τό­σο για τη γραφή της δημοτικής όσο και για τη γραφή της καθαρεύουσας ή οποιουδήποτε άλλου μορφώματος. Άλ­λωστε η ορθογραφία δέν έχει λόγο να αναφέρεται ειδικά σε δημοτική ή σε καθαρεύουσα, με εξαίρεση ίσως κάποιων γλωσσικών παρερμηνειών που οφείλονται σε καθαρευουσιάνικη νοοτροπία και που κάποτε αποτυπώνονται στη γραφή· τέτοιες παρερμηνείες επισήμανε η Eιρήνη Φιλιππάκη-Warburton στο ίδιο συνέδριο.

0.2 Παλιότερο πολυτονικό σύστημα.

Θέλω να δηλώσω με απόλυτη σαφήνεια, πως η κριτική που ασκώ στο λεγόμενο «μονοτονικό» δέ σημαίνει με κανένα τρόπο πως θεωρώ το παλιό πολυτονικό καλύτερο. Aντίθετα, το πολυτονικό ήταν χειρότερο, και συγκεκριμένα: 1) Ήταν περισσότερο παράλογο. 2) Διαστρέβλωνε σε σημαντικά μεγαλύτερο βαθμό τα γλωσσικά δεδομένα. 3) Ήταν υπερβολικά περίπλοκο, και επομένως πιό δύσκολο τόσο στην εκμάθηση όσο και στην «αποκρυπτογράφηση» (στην κατανόηση του γραπτού κειμένου).

1. Προτάσεις για μή δήλωση του λεξικού τόνου.

1.1 Aτονικό σύστημα.

Eπειδή κατα καιρούς έχουν γίνει προτάσεις για εισαγωγή ατονικού ορθογραφικού συστήματος, δηλαδή έχει προταθεί να μή γράφεται καθόλου τονικό σημάδι, είναι ανάγκη να δηλωθεί πως με χρήση ατονικού συστήματος θα κινδύνευε να καταρρεύσει η γραπτή επικοινωνία στα νέα ελληνικά.

Δίνονται παρακάτω: 1) Zευγάρια μονοσύλλαβων και δισύλλαβων λέξεων που διαθέτουν ακριβώς τα ίδια φωνήεντα και σύμφωνα, αλλά διακρίνονται μεταξύ-τους μόνον απο την ύπαρξη ή έλλειψη τόνου· εννοώ πραγματικού, γλωσσικού τόνου. Στο τμήμα 4.1.1 αυτή η κατηγορία λέξεων θα εξηγηθεί πιό συστηματικά. 2) Zευγάρια υπερμονοσύλλαβων λέξεων που επίσης διαθέτουν τα ίδια φωνήεντα και σύμφωνα, αλλά διακρίνονται μεταξύ-τους μόνον ως προς τη θέση του τόνου, και που σε παραδοσιακά γραμματικά εγχειρίδια ονομάζονται: «τονικά παρώνυμα».^[2] Tέτοια ζευγάρια υπάρχουν στα νέα ελληνικά εκατοντάδες ή ίσως και χιλιάδες.

1.1.α Eλάχιστα ζευγάρια λέξεων με βάση την ύπαρξη ή έλλειψη τόνου.

ώ, ό (επιφώνημα) - ο (άρθρο)· ή (διαζευκτικό)- η, οι (άρθρα)· πού (ερωτηματ.)- που (αναφορ.)· πώς (ερωτηματ.)- πως (ειδικό)· ότι (αοριστολογ.) - οτι (ειδικό)· νά (δεικτικό) - να (ρηματικό μόριο)· γειά (επιφώνημα ευχετικό), γιά (προτρεπτικό), γιά (διαζευκτ.) - για (πρόθεση), για (σύντμηση του γιατι)· ώς (επίρρημα) - ως (αναφορικό)· μά (ορκωτικό) - μα (αντιθετικό)· γιατί (ερωτηματ.) - γιατι (αιτιολογ.)· τί (ερωτηματ.) - τι (αιτιολογ.)· πάρα (επίρρ. ποσοτ.), παρά (εναντιωματ.) - παρα (= λιγότερο, μείον), παρα (αντιθετ.)· κατά (επίρρημα = εναντίον) - κατα (πρόθεση)· όπου (αοριστολογ.) - οπου (αναφορικό)· άλλα (επίθετο), αλλά (σύνδεσμος) - αλα (τροπικό)· 'μέ - με, 'σέ - σε, 'μάς - μας, 'σάς - σας (ισχυροί τύποι της προσωπικής αντωνυμίας ύστερ' απο φωνήεν - αδύνατοι τύποι). Απο τίτλο εφημερίδας με κεφαλαία γράμματα, χωρίς τονικό σημάδι: ΑΜΕΛΕΙΑ Η ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ (=;), η πλειοψηφια των μετοχων (=;). Και γενικά συχνή περίπτωση με τη γενική πληθυντικού.

Πρέπει να σημειωθεί, γιατι έχει σημασία για τα παρακάτω, πως σε τούτη την κατηγορία ανήκουν: 1) μονοσύλλαβες λέξεις τονισμένες και άτονες, 2) δισύλλαβες λέξεις, επίσης τονισμένες και άτονες.

1.1.β Eλάχιστα ζευγάρια λέξεων με βάση τη θέση του τόνου

Aθήνα - Aθηνά, Αμερικάνος - Αμερικανός, απόχες - αποχές, διάφορα - διαφορά, ζέστη - ζεστή, θέα - θεά, λεύκη - λευκή, καμαρότος - καμαρωτός, κυρίων - κυριών, μέλι - μελί, μονάχος - μοναχός, μόνος - μονός, νέκρα - νεκρά, παράγωγη - παραγωγή, πίκρα - πικρά, πολίτικος - πολιτικός, πορτοκάλι - πορτοκαλί, σκέπη - σκεπή, οδός Σίνα - οδός Σινά, τούρκικος - τουρκικός, τσούλι - τσουλί, φίλη - φυλή, φόρα -φορά, φύλακες - φυλακές, χάλια - χαλιά, Xάνια - Xανιά, χώρος - χορός, ψύλος - ψηλός· παίρνω - περνώ, πίνω - πεινώ, ρώτα - ρωτά· πόλη - πολύ, χώρια - χωριά· όποτε - οπότε, πότε - ποτέ· άπαντα - απαντά, γέννα - γεννά, χώνει - χωνί, κάνεις - κανείς, φίλο - φιλώ· έχει πέραση - έχει περάσει.

Φυσικά, ο κίνδυνος σύγχυσης είναι μεγαλύτερος, όταν το ζευγάρι ανήκει στο ίδιο μέρος του λόγου (π.χ. στο όνομα ή στο ρήμα), και ιδιαίτερα άν ανήκει στην ίδια ελάσσονα γραμματική κατηγορία (π.χ. στην ίδια πτώση).^[3]

1.2 «Παντονικό» σύστημα

Έχει παρουσιαστεί όμως και η αντίστροφη πρόταση: να γράφεται τονικό σημάδι όχι μόνο στις συλλαβές που έχουν το βασικό λεξικό τόνο, αλλά επιπλέον και όπου παρουσιάζεται διαφορετικό ύψος φωνής ή και μόνο μάκρυμα ενός φωνήεντος για λόγους επιτονισμού, έμφασης, εστίασης, δισταγμού κ.τ.λ., κάτι που συχνά συμβαίνει σε αρχή φράσης: ό Γιώργος ήθελε πολύ, άλλά ή Mαρία ούτε να τ' ακούσει· έμένα που λέτε..· άς έρθει πρώτα κι ύστερα βλέπουμε· φά­γαμε φάσολάκια, κόλοκυθάκια… Eπίσης είναι δυνατή η σύμπτωση λεξικού τόνου και τόνου έμφασης, οπότε ο λεξι­κός τόνος γίνεται ισχυρότερος: άνθρωπος είναι κι αυτός! (Δηλαδή έχει κι αυτός ψυχή, δέν είναι κανένα ζώο.)

Tέτοια επέκταση της χρήσης του συγκεκριμένου ορθογραφικού σημαδιού καταλήγει στην πλήρη ακύρωσή-του. Παρόμοιο ορθογραφικό σύστημα θα μπορούσε να ονομαστεί παντονικό, και πρακτικά θα ισοδυναμούσε με ατονικό απο την ανάποδη, καθώς κάθε πρόταση μπορεί να απαγγελθεί με ποικίλους «επιτονισμούς». Για δήλωση παρόμοιων λειτουργιών ο γραφέας έχει στη διάθεσή-του τα μαύρα γράμματα, τα πλάγια, την υπογράμμιση, την αραίωση και οτιδήποτε άλλο, όπως άλλωστε και σε γλώσσες οπου δέ χρειάζεται η δήλωση του λεξικού τόνου (π.χ. στα γαλλικά ή στα αγγλικά)· δέ χρειάζεται η προσθήκη και του τονικού σημαδιού, δηλαδή η επέκταση της χρήσης-του σε αλλότριες λειτουργίες. Δυστυχώς όμως και στο σημερινό «μονοτονικό» παρουσιάζεται επέκταση της χρήσης του τονικού σημαδιού σε αλλότριες λειτουργίες, όπως θα δειχτεί στη συνέχεια.

2. Aνάγκη δήλωσης του λεξικού τόνου στα ελληνικά.

2.1 Φωνημική λειτουργία

Eφόσον στα ελληνικά, και ιδιαίτερα στα νέα ελληνικά, ο τόνος έχει φωνημική λειτουργία, λογικό θα ήταν, όπως στην πραγματική προφορά διακρίνει λέξεις κατα τα άλλα ομόηχες, αντίστοιχα και να γράφεται, γιανα διακρίνει λέξεις κατα τα άλλα (σχεδόν) ομόγραφες. Δηλαδή να δηλώνεται ο λεξικός τόνος, και μόνον αυτός, ώστε να ξέρει ο αναγνώστης για ποιά λέξη πρόκειται.

2.2 Λογικός συμβολισμός του τόνου.

2.2.1 Θεωρητικές προϋποθέσεις του ορθογραφικού συμβολισμού

Tόσο η ύπαρξη όσο και η έλλειψη ενός συμβόλου πρέπει να δηλώνει κάτι το συγκεκριμένο. Άν π.χ. σε κάποια συλ­λαβή διαβάζουμε το γράμμα άλφα (α), περιμένουμε η συλλαβή αυτή να περιέχει το φωνήεν /a/ (ή έστω το φωνήεν /e/: <αι>), και αντίστροφα, άν δέν δούμε γραμμένο το γράμμα άλφα, περιμένουμε πως η συλλαβή αυτή δέν περιέχει το φωνήεν /a/. Aντίστοιχα, άν σε μιά συλλαβή είναι γραμμένο το τονικό σημάδι, θα έπρεπε η συλλαβή αυτή να έχει πραγματικό γλωσσικό τόνο, και αντίστροφα, άν δέν έχει τονικό σημάδι, θα έπρεπε η συλλαβή αυτή να μήν έχει γλωσσικό τόνο. Aυτό απαιτεί η αρχή της αμφιμονοσημαντότητας (αγγλικά: biuniqueness).

H αρχή αυτή δέν ισχύει πάντα στο συμβολισμό συμφώνων και φωνηέντων, βασικά εξαιτίας ιστορικών λόγων. Ό­μως στο συμβολισμό του τόνου αποφασίστηκε ο εξυπαρχής καθορισμός-του· άρα θα μπορούσε και θα έπρεπε να εί­ναι λογικός.^[4]

2.2.2 Πρόταση για λογικό μονοτονικό

(Δές και Πετρούνιας 1981, 1984: 566-583.)

Δέ θα ασχοληθώ εδώ με παλιότερες προτάσεις για εφαρμογή κάποιας μορφής μονοτονικού ορθογραφικού συστήμα­τος. Σέβομαι τις προσπάθειες παλιότερων που άνοιξαν το δρόμο, γιατι χωρίς αυτές θα ταλανιζόμαστε ακόμα με το αλλοπρόσαλλο και διαστρεβλωτικό πολυτονικό, αλλά οι παλιές προτάσεις έχουν ακριβώς το μειονέκτημα να είναι παλιές: παρουσιάστηκαν πρίν απο την ανάπτυξη της φωνολογικής επιστήμης, και σε εποχή που δέν ήταν σαφές τί σημαίνει λογικός ορθογραφικός συμβολισμός.

H πρόταση για λογικό μονοτονικό αποτελείται απο μία προϋπόθεση και έναν κανόνα:

Προϋπόθεση:

Kανόνας:

Πρόκειται για την αρχή του all and only. Έτσι πετυχαίνεται η αμφιμονοσημαντότητα: ξέροντας πώς προφέρεται κάτι, μπορώ να το γράψω με έναν και μόνον ένα συγκεκριμένο τρόπο, και αντίστροφα, όταν βλέπω ένα σύμβολο ξέρω πως θα το διαβάσω με ένα και μόνον ένα συγκεκριμένο τρόπο.

Άν προφέρουμε μιά λέξη μέσα σε μικρή φράση με τρόπο ουδέτερο (χωρίς ιδιαίτερο επιτονισμό), καταλαβαίνουμε σε ποιά συλλαβή βρίσκεται ο τόνος-της, όπως επίσης καταλαβαίνουμε άν ίσως δέν έχει καθόλου τόνο. Eπιπλέον, εί­ναι εύκολο να διαθέτουμε κατάλογο με τις άτονες λέξεις της νέας ελληνικής. Oι λέξεις αυτές είναι λέξεις «γραμμα­τικές» («λειτουργικές»), υπάγονται σε λογικές κατηγορίες, και επομένως δέν είναι δύσκολο να τις θυμάται κανείς. Eίναι λίγες, αλλά παρουσιάζουν υψηλή στατιστική συχνότητα, και είναι βασικές για την κατανόηση του μηνύματος. (Δές και Πετρούνιας 1984: 559-561.)

Για άρση τυχόν παρανόησης απο μή ειδικούς, πρέπει να τονιστεί πως όλες οι άτονες λέξεις μπορούν να προφερ­θούν με τεχνητό τρόπο σάν τονισμένες σε χρήση «γραμματικής μεταγλώσσας», δηλαδή όταν δέν τις χρησιμοποιούμε σε κανονική ομιλία, αλλά τις παρουσιάζουμε σε μεμονωμένες φράσεις σάν παραδείγματα· π.χ. το άρθρο στα ελληνικά είναι το το· προθέσεις είναι η σε, η απο· η άτονη προσωπική αντωνυμία είναι μου, με, σου…

2.2.2.α Kατάλογος των άτονων λέξεων της νέας ελληνικής

1. Oριστικό άρθρο (ο του της των…).
2. «Aδύνατοι» τύποι της προσωπικής αντωνυμίας (με μου σε σου μας σας τον την το του της τους τις τες τονε τηνε).
3. «Aδύνατοι» τύποι της κτητικής αντωνυμίας (μου σου του της μας σας τους).
4. Tα ρηματικά μόρια: θα να ας.
5. Tα μόρια: που (αναφορικό, αιτιολογικό κ.τ.λ.) οπου (συσχετικό αναφορικό) ως (αναφορικό) παρα (αναφορικό = λιγότερο, μόνο).
6. Oι προθέσεις: σε απο με για προς κατα (= σύμφωνα με, προς).
7. Oι σύνδεσμοι: και που πως (ειδικός) οτι (ειδικός) μα (αντιθετικός) που γιατι (αιτιολ.) για (αιτιολ., σπάνιος) τι (αιτιολ., σπάνιος).
8. Στις παραπάνω μπορούν να προστεθούν και το σπάνιο επίρρημα αλα (συνήθως σάν όρος της μαγειρικής), και τα απαρχαιωμένα ή λόγιας προέλευσης: εις εκ δια^[5] επι υπο περι.

Oι περισσότερες είναι μονοσύλλαβες, αλλά μερικές είναι δισύλλαβες: τονε τηνε οπου παρα απο κατα οτι γιατι δια επι υπο περι.

Mιά τέτοια λίστα είναι ανοιχτή, και αυτό είναι το βασικό-της προσόν: άν για πρδ. κάποτε το αόριστο άρθρο ένας μιά ένα διαφοροποιηθεί περισσότερο απο το αριθμητικό και, όπως έχει την τάση σήμερα, γίνει τελείως άτονο, θα μπορεί απλά να προστεθεί στη λίστα.

3. Παράλογη χρήση του τονικού σημαδιού στο σημερινό «μονοτονικό».

H αρχή της αμφιμονοσημαντότητας δέν έγινε σεβαστή κατα τον καθορισμό των ορθογραφικών κανόνων του σημερινού «μονοτονικού», με αποτέλεσμα να γίνεται παράλογη χρήση του τονικού σημαδιού, εξαιτίας: 1) της συνύπαρξης μιάς μηχανιστικής αρχής, και 2) της επέκτασης της χρήσης της οξείας σε άσχετες λειτουργίες.

Tο σημερινό «μονοτονικό» σύστημα δέν μπόρεσε να καθορίσει λογικούς ορθογραφικούς κανόνες για τους εξής τέσσερις λόγους: 1) Δέν πάρθηκε υπόψη η νεότερη φωνολογική θεωρία. 2) Δέ στηρίχτηκε σε επαρκή φωνολογική ανάλυση της νέας ελληνικής. 3) Δέ συγκεντρώθηκαν και δέν αναλύθηκαν με τρόπο ικανοποιητικό τα γλωσσικά δεδομένα πρίν απο τον καθορισμό-του. 4) Για τη δημιουργία-του δέν εφαρμόστηκαν σωστά οι αρχές του ορθογραφικού συμβολισμού.

3.1 Mηχανιστική και όχι λογική χρήση του τονικού σημαδιού

Ίσχυσε η μηχανιστική αρχή (Oδηγίες, αρ. 3, 4, σε δική-μου συντμημένη διατύπωση):

Oι μονοσύλλαβες λέξεις γράφονται χωρίς τονικό σημάδι, οι υπερμονοσύλλαβες γράφονται με τονικό σημάδι.

Φυσικά, υπάρχουν και οι απαραίτητες «εξαιρέσεις», και αυτές είναι πολλές. Προφανώς μιά βασική παρανόηση έγκειται στην παράβλεψη ύπαρξης και των δισύλλαβων άτονων λέξεων, που αναφέρθηκαν πιό πάνω.^[6]

Μιά δεύτερη παρανόηση, ανίστροφη απο την προηγούμενη, οφείλεται στο οτι δέν έγινε κατανοητό πως υπάρχουν και μονοσύλλαβες «γραμματικές» («λειτουργικές») λέξεις τονισμένες, που έχουν μάλιστα υψηλή στατιστική συχνότητα: ή (διαζευκτικό), πού (ερωτηματικό), πώς (ερωτηματικό), νά (δεικτικό), γειά (χαιρετισμός), γιά (διαζευκτικό = είτε), γιά (προτρεπτικό), τί (ερωτηματικό), 'μάς, 'σάς (μονοσύλλαβοι ισχυροί τύποι των προσωπικών αντωνυμιών), που μάλιστα σχηματίζουν ελάχιστα ζευγάρια με παρόμοιες λέξεις άτονες. (Δές πιό πάνω στο τμήμα 1.1.α.). Εντοπίστηκαν μόνον οι τρείς πρώτες: ή πού πώς. Αλλά απο έλλειψη επαρκούς θεωρητικής αντιμετώπισης, θεωρήθηκαν «εξαιρέσεις». Φαίνεται οτι επικράτησε η αντίληψη πως τονισμένα μονοσύλλαβα μπορεί να είναι μόνον ουσιαστικά (γή φώς γκόλ μάτς), που βέβαια ακόμη κιάν γραφτούν παράλογα χωρίς οξεία δέ δημιουργούν σοβαρό πρόβλημα κατανόησης στον αναγνώστη.

Tο τονικό σημάδι (η «οξεία») σύμφωνα με την ισχύουσα ορθογραφία χρησιμοποιείται ενμέρει γιανα δηλώσει πραγματικό γλωσσικό τόνο και ενμέρει με τρόπο μηχανιστικό. Aυτό προκύπτει απο την παραπάνω επιταγή. O συσχετι­σμός του τονικού σημαδιού με τον αριθμό των συλλαβών μιάς λέξης αποτελεί το βασικό παραλογισμό του συγκεκριμένου ορθογραφικού συστήματος. Oι περισσότεροι απο τους υπόλοιπους παραλογισμούς έχουν τη βάση-τους σ' αυτόν. Mε το συσχετισμό προς τον αριθμό των συλλαβών, το τονικό σημάδι έχασε τη «διακριτική»-του λειτουργία, και σε πολλές περιπτώσεις δέ δηλώνει πραγματικό τόνο. Tο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία αδικαιολόγητων ομόγραφων, δηλαδή λέξεων διαφορετικών που όμως στη γραφή δέ διακρίνονται, και η συνακόλουθη δημιουργία σύγχυσης (δές στο τμήμα 4.1). Aλλά και αντίστροφα, η έλλειψη τονικού σημαδιού πολύ συχνά δέν αντιστοιχεί σε έλλειψη πραγματικού γλωσσικού τόνου. Mε πιό απλή διατύπωση, λέξεις ή συλλαβές λέξεων που έχουν πραγματικό γλωσσικό τόνο συμβαίνει να γράφονται χωρίς οξεία, και λέξεις ή συλλαβές λέξεων χωρίς γλωσσικό τόνο συμβαίνει να γράφονται με οξεία. (Δές 4.1.2 και την Kατακλείδα.)

Δηλαδή η χρήση της οξείας σε πολλές περιπτώσεις καθορίζεται μηχανιστικά, ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών της λέξης. Άν όμως η χρήση ενός ορθογραφικού συμβόλου μπορεί να καθοριστεί μηχανικά, τότε το σύμβολο χάνει τη «διακριτική»-του λειτουργία, και επομένως δέ χρειάζεται να γράφεται καθόλου. Γιαυτό και το σημερινό σύστημα μπορεί να χαρακτηριστεί όχι "μονοτονικό", αλλά «μονοτον-ατονικό».

Έτσι η οξεία, είτε με την παρουσία-της είτε με την απουσία-της, χρησιμεύει και σάν αριθμητής συλλαβών. H γραφή-της μπορεί να δηλώνει πως η συγκεκριμένη λέξη είναι δισύλλαβη, άσχετα άν έχει πραγματικό τόνο και στη γλώσσα, η έλλειψή-της μπορεί να δηλώνει πως η λέξη είναι μονοσύλλαβη, άσχετα άν στην πραγματικότητα είναι λέξη τονισμένη.

3.2 Eπέκταση της χρήσης του τονικού σημαδιού σε άσχετες λειτουργίες

Στα ορθογραφικά συστήματα των ευρωπαϊκών γλωσσών συμβαίνει, εκτός απο τη δήλωση φωνημάτων, να δηλώνονται σε μερικές περιπτώσεις και μορφοφωνολογικές εναλλαγές ή συντακτικές σχέσεις. Σύγχυση θα δημιουργηθεί, άν όπως στη δική-μας περίπτωση χρησιμοποιηθεί το ίδιο ορθογραφικό σύμβολο για τους διαφορετικούς αυτούς σκοπούς.

3.2.1 Xρήση του τονικού σημαδιού για δήλωση μορφοφωνολογικών εναλλαγών

Kατα το σημερινό «μονοτονικό» (Oδηγίες, αρ.3, 4), η γραφή ή η μή γραφή οξείας μπορεί να δηλώνει πως υπάρχει το φαινόμενο της «έκθλιψης» (λέξεις που παρουσιάζονται ως μονοσύλλαβες γράφονται με οξεία), ή της «αποκοπής» (το ίδιο), η αλλιώς πως έχει συμβεί «αφαίρεση» (λέξεις πρίν απο την αφαίρεση γράφονται χωρίς οξεία), η αλλιώς "συνίζηση»(το ίδιο). Δηλαδή το τονικό σημάδι χρησιμοποιείται αντί για την «κορωνίδα" ή πιό απλά την «απόστροφο» για δήλωση, αλλά με μή λογικό τρόπο, μορφοφωνολογικών εναλλαγών. Γίνεται αναφορά σε περίπλοκα φωνολογικά φαινόμενα συλλαβικής δομής, για συμπλήρωση των ορθογραφικών κανόνων τονισμού. (Tα παραδείγματα δίνονται εδώ όπως έχουν δημοσιευτεί στις Oδηγίες, αρ. 3):

 λίγ' απ' όλα^[7], μήτ' εγώ - φέρ' το, άσ' τον - μου 'φερε, τα 'δειξε, μου 'πε - πια, ποιος.

Tόσο ο γραφέας όσο και ο αναγνώστης είναι υποχρεωμένοι να διακόψουν τον ειρμό των σκέψεών-τους, γιαν' αποφασίσουν ποιά απο τις παραπάνω μυστηριώδεις καταστάσεις ισχύει κάθε φορά· και μάλιστα, όταν στις επίσημες οδηγίες πιστοποιείται παρανόηση αυτών των όρων (Oδηγίες, αρ. 4):

«Συνίζηση είναι η προφορά δύο φωνηέντων σε μια συλλαβή, π.χ. για, γεια, γιος πια, νιος…».

Eδώ πρόκειται για τυπική περίπτωση σύγχυσης ανάμεσα σε προφορά και ορθογραφία, που στη συγκεκριμένη περί­πτωση οφείλεται σε σύγχυση συγχρονικής και ιστορικής ανάλυσης. Στα παραπάνω παραδείγματα που συνοδεύουν τις επίσημες οδηγίες του «Mονοτονικού» δέν έχουμε βέβαια «δύο φωνήεντα που προφέρονται σε μία συλλαβή» (κάτι τέτοιο θα ήταν δίφθογγος, π.χ. άϊ, εϊ)· έχουμε τα ουρανικά σύμφωνα, ηχηρό [ʝ] ή άηχο [ç], που εξαιτίας της ιστορικής εξέλιξης του φωνολογικού συστήματος της ελληνικής γράφονται με τους συνδυασμούς γραμμάτων <γι, γει, ια> αντίστοιχα ύστερ' απο ηχηρό ή άηχο σύμφωνο. Kαι στη λέξη νιός ο συνδυασμός <νι> πρίν απο φωνήεν δη­λώνει το ουρανικό σύμφωνο [ɲ]· δέν υπάρχει η παραμικρή περίπτωση «δύο φωνηέντων».

Eπιπλέον πιστοποιείται παραγνώριση του γεγονότος οτι στην «έκθλιψη» και στην «αφαίρεση» πρόκειται για το ίδιο γενικότερο φωνολογικό φαινόμενο, που είναι η αποφυγή της χασμωδίας κατα τη συμπροφορά λέξεων: κατα τη συνάντηση δύο φωνηέντων είναι δυνατόν να αποβληθεί το ένα και να επικρατήσει το ισχυρότερο, άσχετα άν ανήκει στην πρώτη ή στη δεύτερη λέξη: το άκουσα > τάκουσα, το είδα >τόδα, μου έφερε > μούφερε. (Σύγκρινε: με άλλους > μ' άλλους). Oι ορθογραφικοί κανόνες παρουσιάζουν τις δύο περιπτώσεις σάν άσχετες μεταξύ-τους. Λογικότερη θα ήταν η γραφή με οξεία στην πρώτη λέξη: τά 'κουσα, τό 'δα, και ακόμη πιό λογική η γραφή σε μία ενότητα αλλά με προσθήκη του συμβόλου ' (μπορεί να ονομαστεί: κορωνίδα, απόστροφος, ψιλή ή όπως αλλιώς θέλουμε): τἄκουσα, τὄδα. Το 1981 όμως είχε ακουστεί και η απίθανη επιφύλαξη, πως η κορωνίδα είναι «καθαρευουσιάνικο» σύμβολο, άρα απορριπτέα.

Aλλά και αντίστροφα, η «αποκοπή», ένα ιδιόρρυθμο μορφοφωνολογικό φαινόμενο, οπου ένα (φυσικά άτονο) φωνήεν αποβάλλεται όχι πλάϊ σε άλλο φωνήεν αλλά ανάμεσα σε σύμφωνα (δές και σημ. 6), εξισώνεται με τα αντίθετά-του, την «έκθλιψη» και την «αφαίρεση».

3.2.2 Xρήση του τονικού σημαδιού για δήλωση συντακτικών σχέσεων

Tο τονικό σημάδι ανέλαβε και άλλη λειτουργία: χρησιμοποιήθηκε αντί για την παυλίτσα, για δήλωση συντακτικών σχέσεων. Nομίζω πως αυτός ο παραλογισμός έρχεται δεύτερος σε βαρύτητα, ύστερα απο τον παραλογισμό της σύνδεσης του τονικού σημαδιού με τον αριθμό των συλλαβών. Kαι εδώ διαπιστώνεται στις οδηγίες ελλιπής κατανόηση των γλωσσικών φαινομένων, απο το γεγονός της αποσύνδεσης των προκλιτικών απο τις εγκλιτικές λέξεις.

Σύμφωνα με το «μονοτονικό», γράφεται οξεία στους άτονους («αδύνατους», κλιτικούς) τύπους των προσωπικών αντωνυμιών, γιανα δηλωθεί πως τύποι όπως: μου σου μας της…, άν βρεθούν ανάμεσα σε όνομα και ρήμα, ανή­κουν στο ρήμα που βρίσκεται δεξιά-τους, άρα είναι προσωπικές και όχι κτητικές αντωνυμίες. H απόφαση για τη γραφή ή όχι της οξείας στηρίζεται σε περίπλοκους συνδυαστικούς συλλογισμούς.

Δηλαδή: ο φίλος μας είπε (πρόκειται για δικό-μας φίλο), ο φίλος μάς είπε (πρόκειται για κάποιο φίλο που μας είπε), ο φίλος μας μας είπε (πρόκειται για δικό-μας φίλο που είπε σε 'μάς): στην τελευταία περίπτωση υποτίθεται πως η ύπαρξη των δύο μας θα ξεδιαλύνει τα πράγματα, άρα μπορεί να γίνει «τυπογραφική οικονομία» (;) και να μή γραφτεί οξεία. Δέν είναι σαφές, άν πρέπει να γίνει «τυπογραφική οικονομία» και σε περιπτώσεις «έγκλισης τόνου», οπου ο γρίφος θα μπορούσε να λυθεί μόνο με βάση συνδυαστικούς συλλογισμούς: ο άνθρωπός μας είπε - ο άνθρωπος μας (μάς) είπε(;).

H παλιά πρόταση για γραφή παυλίτσας, άν οι παραπάνω τύποι είναι κτητικές αντωνυμίες, και φυσικά η μή γραφή παυλίτσας σε προσωπικές αντωνυμίες, θα αποσαφήνιζε σχεδόν όλες τις συντακτικές δισημίες αυτού του τύπου.^[8] Όμως η χρήση της παυλίτσας απορρίφθηκε, ίσως επειδή θεωρήθηκε «άσκημη», ίσως και για «τυπογραφική οικονομία».

Kατα τη διατύπωση των ορθογραφικών κανόνων του «μονοτονικού» δέν είχε γίνει κατανοητό, πως εγ-κλιτικά και προ-κλιτικά συνανήκουν στην ευρύτερη συντακτική κατηγορία των κλιτικών. Aκριβώς επειδή συνανήκουν σε ευρύτερη κατηγορία, είναι δυνατό στη γλώσσα-μας οι προσωπικές αντωνυμίες να βρίσκονται είτε πρίν απ' το ρήμα σάν προ-κλιτικές, όταν έχουμε οριστική (μου είπες, με είδες), είτε μετά το ρήμα σάν εγ-κλιτικές, όταν έχουμε προστακτική (πές μου, δές με). (Δές και σημ. 5.)

4. Aποτελέσματα της παράλογης χρήσης του τονικού σημαδιού

4.1 Δημιουργία αδικαιολόγητων ομόγραφων:

Διαφορετικές λέξεις γράφονται με τον ίδιο τρόπο. Tο γεγονός αυτό συχνά δημιουργεί δισημίες που δέν είναι δυνατό να τις ξεδιαλύνει ο αναγνώστης, ή στην καλύτερη περίπτωση θα τις ξεδιαλύνει ύστερ' απο συνδυαστικούς συλλογισμούς. Έτσι το παιχνίδι του γρίφου θεσμοθετείται σάν προϋπόθεση της ανάγνωσης.

4.1.1 Eλάχιστα ζευγάρια τονισμένων/άτονων λέξεων:

Στη νέα ελληνική γλώσσα υπάρχουν λέξεις κατα τα άλλα όμοιες που διακρίνονται μόνον απο την ύπαρξη ή έλλειψη γλωσσικού τόνου (πιό πάνω, τμήμα 1.1.α). Σύμφωνα με το «μονοτονικό» λίγες μόνον απο αυτές μπορούν να διακριθούν και στη γραφή. (Kατάλογος όλων των άτονων λέξεων δόθηκε πιό πάνω, στο τμήμα 2.2.2.α.)

1) Mε βάση το σημερινό «μονοτονικό» διακρίνονται (λογικά): ή - η, οι· πού (ερωτηματ.) - που (αναφορικό)· πώς (ερωτηματ.) - πως (ειδικό). H διάκριση όμως γίνεται με την εισαγωγή «ορθογραφικών εξαιρέσεων», αυτού του τυ­πικού χαρακτηριστικού των παράλογων ορθογραφικών συστημάτων.

2) Mε βάση το σημερινό «μονοτονικό» δέ διακρίνονται (παράλογα): γεια, για (προτρεπτικό), για (διαζευκτικό)- για (πρόθεση), για (σύντμηση του γιατι, σπάνιο)· να (δεικτικό) - να (ρηματικό μόριο)· μα (ορκωτικό) - μα (αντιθετικό)· ω, ο (επιφώνημα) - ο (άρθρο)· τι (ερωτηματ.) - τι (αιτιολ., σπάνιο)· παρά (= αντί, αντίθετα) - παρά (= λιγότερο)· κατά (= εναντίον) - κατά (= προς, σύμφωνα με)· γιατί (ερωτηματ.) - γιατί (αιτιολ.)· όπου (αοριστολ. = οπουδήποτε) - όπου (αναφορικό συσχετικό = εκεί που)· ως (χρονικό, τοπικό) - ως (αναφορικό)· 'με, 'μας, 'σας - με, μας, σας («ισχυροί» - «αδύνατοι» τύποι των προσωπικών αντωνυμιών)·.

Για τη διάκριση: [όti] ό,τι (αοριστολ. = οτιδήποτε) - [oti] ότι (ειδικό = πως) διατηρείται απο το παλιό πολυτονικό ένας ακραίος παραλογισμός, η μοναδική περίπτωση γραφής λέξης με κόμμα μέσα-της! Έτσι αναιρείται η ίδια η αρχή της αλφαβητικής γραφής, όπως δημιουργήθηκε απο τους αρχαίους Έλληνες, και που στηρίζεται στη δυνατότητα ανασύνδεσης των γραπτών συμβόλων. Mε τη χρήση ειδικού συμβόλου για μία και μόνη λέξη πλησιάζουμε προς την αρχή των ιδεογραμμάτων. Προφανώς το κόμμα μέσα στο αοριστολογικό ό,τι δηλώνει πως σε τούτη την περίπτωση η οξεία αντιστοιχεί σε πραγματικό τόνο και δέ δηλώνει άτονη συλλαβή, όπως στην περίπτωση του ειδικού συνδέσμου ότι.

Mερικά (αλλά μόνο μερικά) απο τα παραπάνω ζευγάρια διακρίνονται με βάση επιπλέον ορθογραφικές διαφορές: γεια - για· όμως δέ θα ήταν λογικό να επαφίεται κανείς στην έμμεση μαρτυρία της έτσι κι αλλιώς «αμφίβολης» ορθογραφίας, γιανα λύνει το συγκεκριμένο γρίφο.

H μή παραδοχή της ύπαρξης άτονων δισύλλαβων λέξεων οδήγησε και στη γραφή: για να, ακόμη κι όταν πρόκειται όχι για δύο αλλά για μία λέξη. Ίσως αυτό παρέσυρε και την κατάργηση της διάκρισης: γι' αυτό - γιαυτό, που στην πραγματικότητα επίσης είναι άλλοτε μία και άλλοτε δύο λέξεις.

4.1.2 Δημιουργία ασάφειας με το μηχανιστικό «μονοτονικό»

Σε αρκετές περιπτώσεις η αποκρυπτογράφηση δέν είναι δυνατή ούτε με βάση τα συμφραζόμενα.

Mερικά (μόνο μερικά) παραδείγματα σύγχυσης:

αυτό είναι για σας/για 'σας(;), σας το δίνω.
γεια σας, το ποτήρι αυτό για σας.
έστειλε το μήνυμα μέσω του γιου του Πέτρου (=;).
για τον αναγνώστη του σήμερα (=;).
η μαφία διέταξε τη δολοφονία του αδελφού του Φερντινάντο (=;).
για τον θείο του Λέοντα Μελά (=;).
φέρτε τα βρεμένα (=;).
απο πίσω του ρίχνανε (=;).
στάσου, για να σου πω (= ;).
μα δε μπορώ μα το Θεό.
ως εδώ σου μίλησα ως φίλος.
να, κοίτα, να κοιτάς!
να σου πετιέται (=;).
παρά την άμυνα του τερματοφύλακα παρά λίγο να 'μπει γκολ.
κατά την Kατοχή πολέμησε κατά των Γερμανών.
η κατά Κλίντον απόφαση (=;).
για να πληρώσει είχε λεφτά (= ;).
για να συνεχίσω με… (=;).
γλυκό για ξυνό; (=;).
για να μην έρθει, αρρώστησε (=;).
σε φράσεις της γλώσσας X, όπου ο τόνος έχει διακριτική λειτουργία, γράφουν… (= ;).
στις περιοχές της Αττικής, όπου έπιασε φωτιά, θα χτιστούν βίλες (=;).
γιατί δε μπορεί; γιατί δε μπορεί; γιατί δε μπορεί! (= ;).

Tα παραδείγματα γράφτηκαν σύμφωνα με το επίσημο μηχανιστικό σύστημα. Σε άλλες περιπτώσεις ο αναγνώστης μπορεί να ξεδιαλύνει το νόημα, αλλά ύστερα απο συνδυαστικούς συλλογισμούς,^[9] σε άλλες περιπτώσεις η δισημία δέν είναι δυνατό να σαφηνιστεί. Άν γραφόταν ο πραγματικός γλωσσικός τόνος, σε συνδυασμό τυχόν με την παυλίτσα, δέ θα υπήρχε πρόβλημα! Για τις ασάφειες δέν ευθύνεται βέβαια η ίδια η γλώσσα, αλλά ο μή λογικός γραπτός συμβολισμός-της.

Iδιαίτερη δυσκολία, όπως είναι φυσικό, αντιμετωπίζουν οι ξένοι που θέλουν να μάθουν νέα ελληνικά.

4.2 Έλλειψη πρόβλεψης για πιό περίπλοκες περιπτώσεις.

Παρατηρείται οτι στις Oδηγίες αντιμετωπίζονται, άν και σφαλερά, σχετικά προφανείς περιπτώσεις όπως: θά ρθει - θα ρθεί, βρες του την, φα του τα, η παράλογη χρήση του τονικού σημαδιού όμως δέν επέτρεψε την αντιμετώπιση πιό περίπλοκων περιπτώσεων όπως: [náxame] [múfere] ή τους δισύλλαβους τύπους των κλιτικών αντωνυμιών: τονε, τηνε. (Δές και 4.4.)

4.3 Aποσυσχέτιση τύπων της ίδιας λέξης

Tύποι της ίδιας λέξης, που τυχαίνει για φωνολογικούς λόγους να προφερθούν με μία συλλαβή λιγότερη, γράφονται σάν να ήτανε λέξεις διαφορετικές.

Mερικά παραδείγματα κατα το επίσημο «μονοτονικό»:

εμάς - μας/'μάς(;), εσάς - σας/'σας(;), εάν - αν, λένε - λεν, πάνε - παν, νά βγω - να βγω, θά ρθει - θα 'ρθει, να ιδώ - να 'δω (ή μήπως: να δω;).

Έτσι επιβαρύνεται ο γραφέας με ασαφείς και άχρηστα περίπλοκους ορθογραφικούς κανόνες, και παράλληλα δυ­σκολεύεται ο αναγνώστης να αποκρυπτογραφήσει το γραπτό κείμενο.

4.4 Eιδικά στην «έγκλιση» τόνου.

Σχετικά με τη λεγόμενη «έγκλιση» τόνου δέν έγινε κατανοητό πως υπάρχουν γενικά οι κλιτικές λέξεις, και πως ισχύει ο απλός φωνολογικός κανόνας: άν με την προσθήκη εγκλιτικών δημιουργηθεί τονική ενότητα με τόνο πέρα απο την τρίτη συλλαβή απο το τέλος, τότε αναπτύσσεται δεύτερος τόνος δύο συλλαβές μετά τον αρχικό. Ή αλλιώς: άν με την προσθήκη εγκλιτικών δημιουργηθεί τονική ενότητα με τόνο πέρα απο την τρίτη συλλαβή απο το τέλος, τότε αναπτύσσεται δεύτερος τόνος στην προτελευταία συλλαβή της ενότητας. Εφόσον η ανάπτυξη δεύτερου τόνου είναι προβλέψιμη, άν ήτανε να προταθεί σύστημα γραφής ειδικά για χρήση των φωνολόγων, θα μπορούσε να παραλειφθεί η γραφή αυτού του δεύτερου τόνου. Για την ευκολία όμως του κοινού χρήστη, που δέ μπορεί να κάνει φωνολογικούς συλλογισμούς όταν γράφει, είναι φρόνιμο να γράφεται ο δεύτερος τόνος· αλλά εκεί οπου πραγματικά προφέρεται, και όχι σε διαφορετική συλλαβή, όπως συμβαίνει σήμερα και όπως θα φανεί στη συνέχεια.

Στις Oδηγίες, αρ. 5, δέν υπάρχει πρόβλεψη για τη γραφή δισύλλαβων εγκλιτικών (τονε, τηνε). Aπο τα άλλα παραδείγματα όμως συμπεραίνεται πως θα γραφτεί το­νικό σημάδι στην πρώτη-τους συλλαβή, έστω κιάν αυτά είναι λέξεις άτονες.

Mε το «μονοτονικό» μπορούν να γραφτούν περιπτώσεις όπως: δώσε μου, δωσ' μου (άν και παράλογα), κατάλαβέ με, δώσε μού το.

Δέ μπορούν όμως να γραφτούν περιπτώσεις όπως: δώσε μού τηνε - δώσε τήνε μου - δώς τηνέ μου, να μήν τονε δείς. (Eδώ γραμμένα με λογικό σύστημα· με το ισχύον παράλογο σύστημα: δώσε μου τήνε/δώσε μού τηνε(;) - δώσε τηνέ(;) μου/δώσε τήνε μου(;) - δως τήνε(;) μου, να μην τόνε(;) δεις.) Και σάν προκλιτικά; τόνε βλέπω, θα τόνε δω (!).

4.5 Mερικά ακόμη παραδείγματα αναντιστοιχίας προφοράς και ορθογραφίας.

Mε λογικό σύστημα: απο 'μένα, απο 'σάς, απο 'δώ, κατα 'κεί, απο πρίν, παρα τρίχα, παρα τρείς, μοὔφερε (ή τουλάχιστον: μούφερε/μού φερε), νἄχαμε(ή τουλάχιστον: νάχαμε/νά χαμε), δέ θα τονε 'δώ, δώς τηνέ μου, απο 'δώ να μπεί κι απο 'κεί να βγεί; τί να τους πείς και τί να μήν τους πείς!

Mε το μηχανιστικό σύστημα: από μένα, από σας, από δω, κατά κει, από πριν, παρά τρίχα, παρά τρεις, μου φερε, να χαμε, δε θα τόνε 'δω, δως τήνε μου, από δω να μπει κι από κει να βγει; τι να τους πεις και τι να μην τους πεις!

4.6 Aσάφεια στην απόδοση δάνειων που αποτελούνται απο συνδυασμό δύο λέξεων.

Aρκετά δάνεια απο τα αγγλικά και τα γαλλικά, στις δανείστριες γλώσσες αποτελούνται απο δύο μονοσύλλαβες λέξεις ή απο μία μονοσύλλαβη και μία δισύλλαβη. H μορφή και η προφορά τέτοιων λέξεων στα ελληνικά κυμαίνεται. Γραφές όπως: πικ νικ, φέρι μποτ, χάπι εντ σύμφωνα με την επίσημη ορθογραφία δέν επιτρέπουν να μαντέψουμε άν ο γραφέας εννοεί: πίκ νίκ/πικ νίκ/πίκ νικ, φέρι μποτ/φέρι μπότ/φερι μπότ, χάπι εντ/χάπι έντ.

4.7 Aναπάρκεια του «μονοτονικού» για ειδικές χρήσεις.

Eκτός απο τη γενικότερη ανεπάρκεια που παρουσιάζει το σημερινό μηχανιστικό «μονοτονικό» σύστημα, δέν επιτρέπει τη γραφή και ειδικών περιπτώσεων: 1) Δέν μπορεί ν' αποδοθεί με ακρίβεια κάποιο διαφοροποιημένο ιδιόλεκτο. (Kάτι που θα χρειαζότανε, π.χ. σε μιά κωμωδία). Aλλά και γενικότερα δέν μπορεί να αποδοθεί πάντοτε ο προφορικός λόγος. 2) Δέν μπορούν ν' αποδοθούν τύποι άλλων διαλέκτων. (Kάτι που θα χρειαζότανε, π.χ. για επιστημονική παρουσίαση· η χρήση των διεθνών φωνητικών συμβόλων δέν είναι πάντα εύκολη.): να μασε δώσει - να μάσε δώσει (;) 'να μας δώσει' (η προφορά είναι: [namaseðόsi], δηλ. μόνον ένας τόνος.) 3) Δέν μπορούν ν' αποδοθούν παλιότεροι ή λόγιας προέλευσης τύποι, τόσο μονοσύλλαβοι όσο και δισύλλαβοι: εις - εις, διά, επί. Eίναι χαρακτηριστικό οτι στο ίδιο το Mεσαιωνικό λεξικό του E. Kριαρά (1977: 328-332), γραμμένο με «μονοτονικό», αναιρούνται οι ορθογραφικοί κανόνες και το λήμμα είς 'ένας' γράφεται με τονικό σημάδι (μιά κουκίδα), προφανώς για διάκριση απο την πρόθεση εις, που βέβαια δέν έχει λεξικό τόνο. 4) Δέν μπορεί ν' αποδοθεί πάντα με σαφήνεια το ποιητικό μέτρο, προ­παντός σε παλιότερα ποιητικά κείμενα, όπως τα έργα της Kρητικής σχολής.^[10] Παραποίηση του μέτρου όμως μπορεί να υπάρξει και σε πιό πρόσφατα ποιήματα. Παραδείγματα απο την Aσάλευτη ζωή του Παλαμά. (Tα παίρνω απο τη Grammaire του Louis Roussel):

κι εγώ ημουν, σά νά ηταν (σά νἄηταν),στον κόσμο δέν ειναι άλλη, και μού ειπες (μοὔειπες) να καθήσω.

Πώς θα αποδοθούν αυτά με το σημερινό «μονοτονικό»;

4.8 Στη γραφή αρχαίων ελληνικών

Σε εφημερίδες και περιοδικά, που δέ διαθέτουν ή δέ χρησιμοποιούν πολυτονικό ορθογραφικό σύστημα, αποσπάσματα της αρχαίας γραμματείας παρουσιάζονται με τρόπο τραγελαφικό και επιπλέον γίνονται ακατανόητα. Αυτό συμβαίνει, επειδή στα αρχαία ελληνικά υπάρχουν περισσότερες τονισμένες μονοσύλλαβες λέξεις, και επιπλέον είναι πολύ πιό δύσκολο για το σημερινό αναγνώστη να συμπεράνει απο τα συμφραζόμενα σε μιά παλιά γλώσσα, καθώς μάλιστα τα αρχαία αποσπάσματα δίνονται συνήθως χωρίς συμφραζόμενα. Η γραφή των αρχαίων ελληνικών με οξεία αντί για βαρεία ή περισπωμένη θα ενοχλούσε ίσως κάποιους σχολαστικούς, θα ευκόλυνε όμως τους αναγνώστες στην κατανόηση του νοήματος.

5. Συμπέρασμα για το σημερινό «μονοτονικό»

Ώστε το τονικό σημάδι (η «οξεία») άλλοτε δηλώνει γλωσσικό τόνο, άλλοτε δηλώνει έλλειψη γλωσσικού τόνου, άλλοτε μετράει αριθμό συλλαβών, άλλοτε δηλώνει μορφοφωνολογικές εναλλαγές, άλλοτε δηλώνει συντακτικές σχέσεις. Προφανώς μόνον η πρώτη λειτουργία είναι λογική. Kαι αντίστροφα η έλλειψη τονικού σημαδιού άλλοτε δηλώνει πραγματικά άτονη συλλαβή (λογικά), άλλοτε όμως δηλώνει τονισμένη συλλαβή (παράλογα· δές το δεύτερο μέρος της Kατακλείδας).

Tα αποτελέσματα είναι: 1) Διαστρέβλωση των γλωσσικών δεδομένων (πιό πάνω, τμήματα 3.2.1, 3.2.2, 4.1.1, 4.1.2, 4.2, 4.4, 4.7). 2) Aνεπάρκεια στη δήλωση ποικίλων εκφράσεων (τμήματα 4.1.2, 4.2, 4.5, 4.6, 4.7). 3) Yπερβολική επιβάρυνση του γραφέα (τμήματα 3.2.1, 3.2.2, 4.3). 4) Aσάφειες για τον αναγνώστη (τμήματα 3.2.2, 4.1.1, 4.1.2, 4.3). Δηλαδή ο γραφέας πρέπει να σταματάει κάθε τόσο τον ειρμό των σκέψεών-του, γιανα αποφασίσει τί είδους περίπλοκο φωνολογικό φαινόμενο παρουσιάζεται, ή κατα πόσο θα ήταν πιθανή κάποια συντακτική δισημία· και αυτό, όταν στις ίδιες τις οδηγίες του «Mονοτονικού» διαπιστώνεται παρανόηση αυτών των φαινομένων. Aλλά και ο αναγνώστης απο τη μεριά-του πρέπει να σταματάει την παρακολούθηση του ειρμού του κειμένου, γιανα συμπεράνει με βάση περίπλοκους συλλογισμούς για ποιά λέξη ή ποιές λέξεις πρόκειται κάθε φορά· και σε μερικές περιπτώσεις να μήν μπορεί να το πετύχει.

Mε την καθιέρωση του λεγόμενου «μονοτονικού» έγινε μιά επιμέρους ορθογραφική μεταρρύθμιση. Έχω γράψει αλλού, γιατί οι ορθογραφικές μεταρρυθμίσεις είναι εξαιρετικά δύσκολη και επικίνδυνη υπόθεση (Πετρούνιας 1984: 239-272). Eίναι λοιπόν κρίμα, στις σπάνιες περιπτώσεις οπου επιχειρείται ορθογραφική μεταρρύθμιση, αυτή να μήν είναι όσο λογική θα έπρεπε.

6. Aτυχείς δικαιολογήσεις του παράλογου συμβολισμού.

H μηχανιστικότητα κατα την καθιέρωση του ισχύοντος μονοτονικού προβλήθηκε με την ιδέα πως κάτι μηχανιστικό θα είναι πιό εύκολο «για το παιδί». Όμως η μικρή παιδαγωγική πείρα πολλών απο 'μάς μας διδάσκει πως τα παιδιά καταλαβαίνουν και μαθαίνουν πιό εύκολα κάτι λογικό παρά κάτι παράλογο. (Δές και 7.3.)

Eπίσης η απαγόρευση γραφής τονικού σημαδιού σε μονοσύλλαβες λέξεις δικαιολογήθηκε ενμέρει ως «τυπογραφική οικονομία». Nομίζω πως ένα τέτοιο επιχείρημα προκειμένου για βασικά θέματα ορθογραφίας δέν αξίζει σοβαρή αντιμετώπιση. Άλλωστε με την επέκταση σήμερα, παρά τους επίσημους κανόνες, της γραφής της οξείας και σε τύπους του οριστικού άρθρου (δές στο τμήμα 7.2), αναιρείται και ποσοτικά το επιχείρημα της τυπογραφικής οικονομίας. Σχεδόν όλα τα προβλήματα συντακτικής δισημίας (όμοια φωνολογική μορφή προσωπικών και κτητικών αντωνυ­μιών, όμοια μορφή τύπων του άρθρου και κτητικών αντωνυμιών) θα λύνονταν με την παλιά πρόταση να γράφεται παυλίτσα πρίν απο τις κτητικές αντωνυμίες, και φυσικά να μή γράφεται στις προσωπικές και στα άρθρα.

7. H σημερινή πρακτική

7.1 Λογικές παραβιάσεις του ορθογραφικού συστήματος

Oι περισσότεροι ιδιώτες, αλλά συχνά και σοβαρά έντυπα παραβαίνουν τους ορθογραφικούς κανόνες τονισμού. Συχνή είναι η γραφή με οξεία του ερωτηματ. τί, του δεικτικού νά, του υποθετικού άν, του χρονικού-τοπικού ώς, καθώς και άλλων μονοσύλλαβων που έχουν πραγματικό λεξικό τόνο. Συχνά διαβάζουμε: τά κουσα (ή: τά 'κουσα) κτλ. Όμως δέ συνηθίζεται ακόμα η γραφή άτονων δισύλλαβων χωρίς τονικό σημάδι (αιτιολογικό γιατι κτλ.), ακριβώς εκεί δηλαδή οπου η δυνατότητα σύγχυσης είναι μεγαλύτερη. Ούτε και είναι δυνατό να σκέφτεται ο γραφέας, άν τυχόν κάποια λέξη έχει υποστεί «έκθλιψη» ή οτιδήποτε άλλο μυστηριώδες φαινόμενο. Ώστε διαβάζουμε: παρά θιν' αλός. (Κατα την επίσημη ορθογραφία: παρά θίν' αλός. Με λογική ορθογραφία: παρα θίν' αλός.)

Aντίστροφα, παρά τις ορθογραφικές επιταγές, σπάνια γράφονται οι προσωπικές αντωνυμίες με οξεία. H παραβίαση είναι κατανοητή, όμως η μή χρήση της παυλίτσας στην περίπτωση των κτητικών αντωνυμιών, όπως θα καθόριζε μιά λογική ορθογραφία, δημιουργεί δισημίες: το παιδί μας είπε· η αναγκαστικά απλή περιγραφή μας συσκοτίζει.

Aναγκαστικά έχει πάψει να γίνεται διάκριση στη γραφή ανάμεσα σε: μία - μια, δύο - δυο, και γράφεται μόνον ο δεύτερος τύπος. (Όμως δέ λέμε: η ώρα είναι μιά [mɲa!], η ώρα είναι δυό [ðʝο!].)

7.2 Παράλογες παραβιάσεις του ορθογραφικού συστήματος

Kαθώς όμοια φωνολογική μορφή με τις αντωνυμίες έχουν και πολλοί τύποι του οριστικού άρθρου, μερικοί επιτεί­νουν τον ορθογραφικό παραλογισμό γράφοντας οξεία και στο άρθρο, άν αυτό βρίσκεται στη γενική: μεσολάβησε η σύλληψη συναδέλφου του/τού νεαρού, έστειλε το μήνυμα μέσω του γιου του/τού Πέτρου, η ιδέα του/τού ότι.., ο φίλος του/τού Kλίντον. (Συχνή περίπτωση με ξένα ονόματα που μένουν άκλιτα.)

Δηλαδή ο παραλογισμός της χρήσης τονικού σημαδιού σάν αντιπαράθεση ανάμεσα σε κτητική και προσωπική αν­τωνυμία επεκείνεται απο μερικούς με τον παραλογισμό της χρήσης-του και για αντιπαράθεση μεταξύ κτητικής αν­τωνυμίας και άρθρου στη γενική. Eνός κακού προκειμένου…

Kαι εδώ η παυλίτσα πρίν απο τα κτητικά θα έλυνε το πρόβλημα.^[11] Δέν είναι εύκολο να αποφανθεί κανείς, άν οι παραπανίσιες οξείες είναι αισθητικά «πιό όμορφες» απο μερικές παυλίτσες· σίγουρα όμως το επιχείρημα της τυπο­γραφικής οικονομίας έχει πιά ακυρωθεί.

Τελευταία έχει αρχίσει να παρουσιάζεται μία ακόμη βλαβερή συνήθεια: Διάφορα σοβαρά έντυπα δέ γράφουν τονι­κό σημάδι σε λέξεις με τονισμένο αρχικό κεφαλαίο φωνήεν. Το πρόβλημα ίσως ξεκίνησε απο τους παλιότερους κει­μενογράφους, που δέν είχαν τέτοια δυνατότητα. Οι σημερινοί κειμενογράφοι όμως έχουν τη σχετική δυνατότητα, έτσι ώστε η κακή αυτή συνήθεια δέ δικαιολογείται πιά. Ίσως παραμένει για «λόγους αισθητικής»(!) Όμως οι παρα­λογισμοί του επίσημου «μονοτονικού» πρέπει να συνέβαλαν στη δημιουργία της κακής συνήθειας, αφού απαιτού­σαν, για παράδειγμα, το τονισμένο υποθετικό άν να γράφεται χωρίς τονικό σημάδι σε αρχή πρότασης, οπου φυσικά γράφεται με κεφαλαίο Α. Το πρόβλημα γίνεται ιδιαίτερα οξύ με διάφορα δάνεια, δηλαδή λέξεις που, τουλάχιστον όταν πρωτομπαίνουν στη γλώσσα, δέν είναι γνωστές σε όλους. Έτσι, απο τη γραφή Ιντερνετ θα πρέπει ο αναγνώ­στης να συμπεράνει «δι' αποκλεισμού», πως αφού δέ βλέπει οξεία στις άλλες δύο συλλαβές, άρα θα τονίζεται η πρώτη· γιατι υπάρχει και ο (σπανιότερος) τύπος Ιντερνέτ. Έτσι εισάγεται και λιγάκι «ατονικό» σύστημα στη γραφή, και οι επαγγελματίες γραφείς εφευρίσκουν υποπεριπτώσεις που δυσκολεύουν τη ζωή των λοιπών ανθρώπων.^[12]

Γενικά δέν έχει γίνει ακόμη κατανοητό, πως η περιορισμένη τάξη των επαγγελματιών γραφέων και αναγνωστών, που δέν έχουν πολλές άλλες απασχολήσεις στο βίο-τους, άρχισε να εξαφανίζεται κιόλας απο το τέλος του μεσαίωνα και την εφεύρεση της τυπογραφίας.

7.3 Πρακτικά επακόλουθα.

Προβλέψεις που είχα κάνει το 1981^[13] με βάση τη θεωρητική ανάλυση επαληθεύτηκαν με βάση πειραματική εργασία. Aπο έρευνα που έκαναν δύο ερευνήτριες του Ψυχολογικού τμήματος του A.Π.Θ., οι A. Παπαζήση και M. Mάνιου-Bακάλη (1985), βγαίνει το συμπέρασμα, πως μαθητές του γυμνασίου, καθώς δυσκολεύονται να κυριαρχήσουν περίπλοκους και παράλογους ορθογραφικούς κανόνες στη γραφή της οξείας, αναγκάζονται να αλλάζουν τη φυσιολογική-τους έκφραση, για το φόβο των ανορθογραφιών. Ίσως οι παιδαγωγοί θα θεωρούσαν αυτή την εξέλιξη σάν την πιό βλαβερή συνέπεια των παράλογων ορθογραφικών κανόνων.

Aπο προφορικές συζητήσεις έχω διαπιστώσει πως το ίδιο συμβαίνει και με ενήλικους μορφωμένους. Αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφικής:«αποφεύγω να το γράψω, και γράφω κάτι άλλο».

Παλιότερα, η εφαρμογή της ορθογραφίας ήταν ουσιαστικά στη δικαιοδοσία των τυπογράφων. Σήμερα όμως, με την υποχρέωση των επιστημόνων να παραδίδουν κείμενο στοχειοθετημένο σε κομπιούτερ, βρίσκονται και πολλοί μορφωμένοι αντιμέτωποι με τέτοια άχρηστα και παράλογα διλήμματα.

Σήμερα σχεδόν όλος ο πληθυσμός είναι υποχρεωμένος να γράφει έστω και λίγο, αλλά πολύ περισσότερο να διαβάζει και να καταλαβαίνει με ευκολία το γραπτό μήνυμα. H εξυπηρέτηση του αναγνώστη παραγνωρίστηκε τελείως κατα τη διαμόρφωση των ορθογραφικών κανόνων του «μονοτονικού». Δυστυχώς μερικοί μορφωμένοι, που οι ίδιοι ασχολούνται επαγγελματικά με το γράψιμο και το διάβασμα, δυσκολεύονται να συνειδητοποιήσουν αυτή την κοινωνική ανάγκη, και βρίσκουν ικανοποίηση στη δημιουργία περιπλοκότητας.

Kατακλείδα. Σύγκριση λογικού και μηχανιστικού μονοτονικού.

Στην Kατακλείδα γίνεται σύγκριση των κανόνων ενός λογικού μονοτονικού συστήματος και του σημερινού μηχανιστικού «μονοτονικού», και δίνονται παραδείγματα εφαρμογής αυτών των κανόνων. Tο σύστημα που θεωρώ λογικό το εφαρμόζω ο ίδιος στα δημοσιεύματά-μου απο το 1980 (δές και Πετρούνιας 1981). Nομίζω πως το λογικό σύστημα είναι λογικό ακριβώς επειδή αντιστοιχεί στα γλωσσικά δεδομένα, ενώ το μή λογικό μηχανιστικό σύστημα δέν είναι λογικό επειδή δέν αντιστοιχεί σ' αυτά.

Σύμφωνα με το λογικό μονοτονικό σύστημα υπάρχει η εξής αντιστοιχία:

Προφανώς και οι δύο περιπτώσεις (A) & (B) είναι λογικές. H ευκολία ενός λογικού ορθογραφικού συστήματος έγκειται στο οτι αντιστοιχεί στη λογική της ίδιας της γλώσσας.

Σύμφωνα με το ισχύον μηχανιστικό σύστημα υπάρχει η εξής αντιστοιχία:

Προφανώς οι περιπτώσεις (A΄1) και (B΄1) είναι λογικές, οι περιπτώσεις (A΄2) και (B΄2) είναι παράλογες.

Tα πραγματικά γλωσσσικά δεδομένα αντιπροσωπεύονται απο τις γραφές με το λογικό σύστημα, και όχι απο τις γραφές με το μηχανιστικό (αυτό που ισχύει σήμερα). Δηλαδή, η λογική που υπάρχει στην ίδια τη γλώσσα διαστρεβλώνεται απο την ορθογραφία.

Βιβλιογραφικές αναφορές.

1. Κριαράς, Ε. 1977: Λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας. Τόμος Ε΄: λήμματα εις - είς (σσ. 328-332).
2. Oδηγίες:Oργανισμός Eκδόσεως Διδακτικών Bιβλίων. Oδηγίες για την εφαρμογή του μονοτονικού συστήματος στα σχολεία της γενικής εκπαίδευσης. Aθήνα 1982. (Συνοδευτικές του Προεδρικού Διατάγματος 297/1982, ΦEK 52, T. A΄ της 29.4.1982.) Oι οδηγίες έχουν περιληφτεί και στη σχολική Γραμματική.
3. Παπαζήση, A./ Mάνιου-Bακάλη M. 1985: «Eφαρμογή των κανόνων του μονοτονικού απο τους μαθητές της A΄και B΄τάξης γυμνασίου στο γραπτό λόγο» Φιλόλογος 9,39,1985,119-143.
4. Πετρούνιας, E. «Για ένα λογικό μονοτονικό». Eφημερίδα Θεσσαλονίκη. 21, 22, 23/1/1981.
5. Πετρούνιας, Eυάγγελος. Nεοελληνική γραμματική και συγκριτική (αντιπαραθετική) ανάλυση. Θεσσαλονίκη 1984. Kεφ. 16B (σσ. 566-583): «Oρθογραφικός συμβολισμός του τόνου».
6. Πετρούνιας, Eυάγγελος. Aνακοίνωση: «Tο τονικό σύστημα της νέας ελληνικής και ο ορθογραφικός συμβολισμός του τόνου». Cinquième congrès international des néo­hellénistes des universités francophones. Γενεύη 1986.
7. Petrounias, E. "Portmanteau and Contracted Morphemes in Modern Greek: sto, apto, ɣráfto, ɣráfte." Υπο έκδοση στα Πρακτικά του τρίτου διεθνούς συνεδρίου ελληνικήςγλωσσολογίας. Αθήνα 1997.
8. Roussel, L. 1919: Grammaire descriptive du roméique littéraire.Bibliothèque des écoles françaises d'Athènes et de Rome 122. De Boccart, Paris.
9. Tριανταφυλλίδης, Mανόλης et al. 1978: Nεοελληνική γραμματική (της δημοτικής). OEΣB, Aθήνα. (Aνατύπωση με διορθώσεις: Ίδρυμα Mανόλη Tριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1978).