Κλιτικά παραδείγματα: Εισαγωγή

1. Χάρτης κλιτικών παραδειγμάτων

Το Βασικό Λεξικό της ΑΕ συνοδεύεται από έναν πίνακα με ανεπτυγμένα υποδείγματα για την κλίση των ομαλά σχηματιζόμενων ρημάτων, ουσιαστικών, επιθέτων, μετοχών, αντωνυμιών, αριθμητικών και παραθετικών της αρχαίας ελληνικής. Η ταξινόμηση των κλιτικών παραδειγμάτων με βάση τη γραμματική τους κατηγορία και την κλίση τους αποτυπώνεται στον χάρτη κλιτικών παραδειγμάτων.

2. Γενικές γραμματικές κατηγορίες

Οι ενδείξεις, που δηλώνουν το μέρος του λόγου (γραμματική κατηγορία) στο οποίο ανήκει το εκάστοτε λήμμα, ακολουθούμενες από έναν αραβικό αριθμό, παραπέμπουν στον χάρτη κλιτικών παραδειγμάτων. Η κωδικοποίηση των γραμματικών κατηγοριών έχει ως εξής:

Ο:ουσιαστικό
Ε:επίθετο
Π:παραθετικό
Αρ:αριθμητικό
Μ:μετοχή
Α:αντωνυμία
Ρ:ρήμα

Το άρθρο, το επίθετο πολύς και τα ρήματα εἰμί, τίθημι, ἵημι, δίδωμι, εξαιτίας της σπουδαιότητάς τους στον αρχαίο ελληνικό λόγο, παρατίθενται συμπληρωματικά στον πίνακα κλιτικών παραδειγμάτων.

3. Υποκατηγοριοποιήσεις

Στο χάρτη των κλιτικών παραδειγμάτων εμφανίζονται δύο τύποι υποκατηγοριοποίησης των κλιτικών κατηγοριών. Ο πρώτος τύπος υποκατηγοριοποίησης δηλώνεται με την προσθήκη ενός γράμματος ή ενός επιπλέον αραβικού αριθμού στον κωδικό της κυρίως κλιτικής κατηγορίας (π.χ. Ο5-Ο5α ή Ρ9-Ρ9.1). Ο τύπος αυτός δηλώνει ότι η συγκεκριμένη υποκατηγορία διαφοροποιείται ελαφρά κατά το γένος ή κατά τον σχηματισμό μιας ή περισσοτέρων πτώσεων (όταν πρόκειται για ουσιαστικό), κατά την κλίση των διαφόρων γενών (όταν πρόκειται για επίθετο) και τέλος κατά τον σχηματισμό ενός ή περισσοτέρων χρόνων (όταν πρόκειται για ρήμα). Ο δεύτερος τύπος υποκατηγοριοποίησης αφορά μόνο τα ρήματα και συνιστά διαίρεση μιας ανεξάρτητης κλιτικής κατηγορίας σε δύο ή τρεις ισοδύναμες μεταξύ τους υποκατηγορίες (π.χ. Ρ11 - Ρ11.1 και Ρ11.2). Οι υποκατηγορίες αυτές εμφανίζουν μεταξύ τους μεγαλύτερη διαφοροποίηση από τις αντίστοιχες υποκατηγοριοποιήσεις του πρώτου τύπου.

4. Πρόσθετες πληροφορίες για τα ονόματα

α) Ο παράγοντας του γένους των ονομάτων έχει ληφθεί υπόψη κατά τον σχεδιασμό του χάρτη μόνο στην περίπτωση της α΄ και β΄ κλίσης των ουσιαστικών και όχι της γ΄κλίσης. Υπάρχει, λοιπόν, ὁ ἰατρός ως κλιτικό παράδειγμα με τον κωδικό Ο7, ενώ το θηλυκό ἡ νόσος τίθεται ως υποκατηγορία του με τον κωδικό Ο7α. Μεταξύ τους διαφέρουν μόνο ως προς το γένος και καθόλου ως προς την κλίση.

β) Λέξεις που διαφοροποιούνται ως προς τη θέση του τόνου δεν συνιστούν ιδιαίτερα κλιτικά παραδείγματα. Λόγου χάρη, ὁ κομήτης και ὁ ποιητής δεν αποτελούν δύο ξεχωριστά κλιτικά παραδείγματα· από αυτά μόνο το πρώτο παρατίθεται στον χάρτη με τον κωδικό Ο1.2α, το οποίο λειτουργεί ως παράδειγμα κλίσης και για τη δεύτερη περίπτωση, δηλαδή για τα αντίστοιχα οξύτονα ονόματα. Ακόμη και όταν η διαφορετική θέση του τόνου επιφέρει διαφοροποίηση στον σχηματισμό των γενών, η διαφοροποίηση δεν δηλώνεται με ιδιαίτερο κλιτικό παράδειγμα. Έτσι, ο κωδικός Ε16 αντιστοιχεί στο επίθετο ὁ, ἡ ἐλεήμων, τό ἐλεῆμον, το οποίο λειτουργεί ως κλιτικό παράδειγμα για το σύνθετο ὁ, ἡ μεγαλόφρων, τό μεγαλόφρον, αλλά και για το ὁ, ἡ εὐδαίμων, τό εὔδαιμον.

5. Πρόσθετες πληροφορίες για τα ρήματα

α) Δεν υπάρχει ιδιαίτερη κατηγοριοποίηση για τα απρόσωπα ρήματα, αλλά παραπέμπουμε για αυτά στα αντίστοιχα κλιτικά παραδείγματα των προσωπικών. Το ίδιο ισχύει και για τα αποθετικά ρήματα.

β) Για τα σύνθετα ρήματα παραπέμπουμε στα απλά.