Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ

§5.32. Στην υπό συζήτηση λειτουργία και χρήση της, η οποία είναι η σημαντικότερη και η συχνότερη, στη χρήση της δηλαδή για τη δήλωση μιας ενέργειας, διεργασίας ή κατάστασης που συνοδεύει το κύριο ρηματικό περιεχόμενο της πρότασης, η μετοχή ισοδυναμεί με έναν επιρρηματικό προσδιορισμό: το περιεχόμενο της μετοχής προσδιορίζει δηλαδή το περιεχόμενο του κυρίου ρήματος ως προς τον τρόπο, τον χρόνο, την αιτία κ.λπ. διευρύνοντάς το. Την ίδια λειτουργία επιτελούν και οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, στις οποίες μάλιστα η σχέση κυριότητας και εξάρτησης αποτυπώνεται με μεγαλύτερη σαφήνεια∙ παρόλα αυτά όμως η χρήση της επιρρηματικής μετοχής παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα ζωντανή στην Αρχαιότητα και δεν εκτοπίζεται από τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις.

Όπως και στην περίπτωση των επιρρηματικών προτάσεων έτσι και στις επιρρηματικές μετοχές η διάκριση των διαφόρων κατηγοριών δεν είναι αυστηρή και μονοσήμαντη, καθώς κάθε επιρρηματική μετοχή επιδέχεται πολλές ερμηνείες και είναι δυνατόν να υπαχθεί σε διαφορετικές κατηγορίες. Τα συνήθη κριτήρια, τα οποία υπόκεινται στις απόπειρες κατηγοριοποίησης, είναι το ρηματικό περιεχόμενο του κύριου ρήματος και της μετοχής, τα συμφραζόμενα και ο χαρακτήρας ολόκληρης της πρότασης.

Η διάγνωση της κατηγορίας όπου ανήκει η επιρρηματική μετοχή διευκολύνεται όταν η χρήση της συνοδεύεται από μόρια, τα οποία διευκρινίζουν την εσωτερική, λογική σχέση που υφίσταται μεταξύ του περιεχομένου της επιρρηματικής μετοχής και του κυρίως ρήματος. (Πρόκειται κυρίως για τα λεγόμενα μετοχικά μόρια, όπως π.χ. το καίπερ, και για επιρρήματα όπως το οὕτως, εἶτα, ὅμως που αναφέρονται προληπτικά ή ανακλητικά στη μετοχή. Σπανιότερη είναι η χρήση συνδέσμων όπως το ἅτε, [καί]περ).

Με σημασιολογικά, επομένως, κριτήρια οι επιρρηματικές μετοχές χωρίζονται συνήθως στις εξής κατηγορίες: α) του τρόπου, του μέσου και των περιστάσεων, β) χρονικές, γ) παραχωρητικές και εναντιωματικές, δ) αιτιολογικές, ε) υποθετικές, στ) τελικές.

(α) Εάν το υποκείμενο της μετοχής είναι οποιοσδήποτε πτωτικός όρος της πρότασης στην οποίαν αυτή ανήκει, τότε η επιρρηματική μετοχή λέγεται συνημμένη, καθώς "συνάπτεται", συνδέεται συντακτικά με την πρόταση που προσδιορίζει. Συνήθως η συνημμένη επιρρηματική μετοχή αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο της πρότασης, όπως στα επόμενα παραδείγματα από τον Ηρόδοτο:

ΗΡΟΔ 3.13 Αἰγύπτιοι […] πολιορκεόμενοι χρόνῳ παρέστησαν || οι Αιγύπτιοι πολιορκήθηκαν και μετά από καιρό παραδόθηκαν.

ΗΡΟΔ 1.83 ἧκε ὁ Σαρδιηνὸς κῆρυξ δεόμενος [τοῖς Σπαρτιήτῃσι] Κροίσῳ βοηθέειν πολιορκεομένῳ || έφτασε ο αγγελιοφόρος από τις Σάρδεις για να ζητήσει βοήθεια από τους Σπαρτιάτες για τον πολιορκημένο Κροίσο.

(β) Εάν όμως το υποκείμενο της επιρρηματικής μετοχής δεν ανήκει συντακτικά στην υπόλοιπη πρόταση και αποτελεί μαζί με τη μετοχή μια ιδιαίτερη συντακτική ενότητα, τότε η επιρρηματική μετοχή λέγεται απόλυτη, καθώς είναι χωριστή, "αποδεσμευμένη" και ανεξάρτητη ως προς την σύνταξη από τους υπόλοιπους όρους της πρότασης, αποτελώντας ένα αυτόνομο διμελές "σύνταγμα". Ενώ όμως η απόλυτη μετοχή δεν αναφέρεται σε κάποιον επί μέρους όρο της υπόλοιπης πρότασης, αναφέρεται στην ολότητα αυτής της πρότασης προσδιορίζοντας και διευρύνοντας το νόημά της, πράγμα που αποτυπώνεται και στο γεγονός ότι μπορεί κατά κανόνα να αναλυθεί (όπως άλλωστε και η συνημμένη επιρρηματική μετοχή) σε δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση.

Η απόλυτη μετοχή εκφέρεται στα ΑΕ συνήθως σε γενική πτώση (γενική απόλυτη), σπανιότερα σε αιτιατική (αιτιατική απόλυτη):

ΗΡΟΔ 7.154 πολιορκέοντος Ἱπποκράτεος Καλλιπολίτας τε καὶ Ναξαίους ἀνὴρ ἐφαίνετο ἐν τούτοισι τοῖσι πολέμοισι ἐὼν ὁ Γέλων λαμπρότατος || καθώς ο Ιπποκράτης πολιορκούσε τους Καλλιπολίτες και τους Ναξίους, ο Γέλων αναδεικνυόταν σε αυτούς τους πολέμους σε άντρα με ξεχωριστή γενναιότητα.