Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα

«Μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία και τη διαπεραίωσή του στην Ελλάδα, χιλιάδες ήταν οι πρόσφυγες που τον ακολούθησαν επιβιβαζόμενοι σε πλοία στα λιμάνια της Σμύρνης, του Τσεσμέ, του Αϊβαλί, της Πανόρμου, της Αρτάκης, των Μουδανιών, της Κίου, του Λικελί και σε άλλα μικρότερα.

Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής των Μουδανιών το Σεπτέμβριο του 1922, η οποία έθεσε τέρμα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, δόθηκε προθεσμία ενός μηνός στους κατοίκους της ανατολικής Θράκης για να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Όσοι Έλληνες είχαν απομείνει στην ανατολική Θράκη, περίπου 160.000, επωφελήθηκαν από αυτό και πέρασαν τον ποταμό Έβρο μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου συναποκομίζοντας το μεγαλύτερο μέρος της κινητής περιουσίας τους. Οι περίπου 25.000 Έλληνες της χερσονήσου της Καλλίπολης αναχώρησαν αργότερα, μέχρι τις 11 Νοεμβρίου.

Μετά την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου ένα τμήμα του ελληνικού πληθυσμού του Πόντου κατέφυγε στα λιμάνια της Σαμψούντας, της Κερασούντος και αλλού προσδοκώντας να επιβιβασθεί σε πλοία για την Ελλάδα. Με τη μεσολάβηση των συμμαχικών αρχών στην Κωνσταντινούπολη επιτεύχθηκε συμφωνία μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής κυβέρνησης για τη μεταφορά τους με τουρκικά πλοία στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί με ελληνικά στην Ελλάδα. Η όλη επιχείρηση κράτησε από τα τέλη του 1922 έως τα μέσα του 1923. Ένα τμήμα των Ελλήνων του Πόντου κατέφυγε, όπως και κατά τη διάρκεια του πρώτου διωγμού, στον Καύκασο και τη νότια Ρωσία. Τέλος, κατά τη διάρκεια των ετών 1923 και 1924 μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα 190.000 περίπου πρόσφυγες από την κεντρική και ανατολική Μικρά Ασία και τον Πόντο με τη φροντίδα της Μεικτής Επιτροπής Ανταλλαγής. Με τον ίδιο τρόπο έ­φθασαν στην Ελλάδα οι Έλληνες της Τσατάλτζας και ένα μέρος του ελληνικού πληθυσμού από το νομό της Κωνσταντινούπολης.»

«Η Μικρασιατική Καταστροφή που ακολούθησε αποτελεί ένα από τα δραματικότερα γεγονότα της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Το 1922, όπως ξέρουμε, φτάνουν στις ελληνικές ακτές 1.200.000 πρόσφυγες, το 1/4 περίπου του πληθυσμού της χώρας τότε.

Η χώρα, απροετοίμαστη ν' αντιμετωπίσει τη δημογραφική αυτή αλλαγή, βρέθηκε μπροστά σε πολλαπλά προβλήματα που είχαν να κάνουν, πέραν της οικονομικής και στεγαστική: υποκατάστασης, κυρίως με την κοινωνική ένταξη του τεράστιου σε όγκου προσφυγικού πληθυσμού στην ελληνική κοινωνία. […]

Από το σύνολο των προσφύγων, οι μισοί περίπου ή το 47% εγκαταστάθηκαν σε αγροτικές περιοχές και οι υπόλοιποι, το 53%, σε αστικές. Τρομακτική ήταν η άνοδος του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε το μισό περίπου ή το 48% του αστικού προσφυγικού πληθυσμού.»

«Το ταξίδι κράτησε δεκαέξι μέρες. Μετά τη Ρόδο πιάσαμε Πειραιά, μετά φτάσαμε στην Κέρκυρα. Ήταν παραμονή του Αγίου Σπυρίδωνος, 11 Δεκεμβρίου 1922. Έβρεχε. Βγήκαμε στην παραλία με καΐκια. Λένε: "θα σας πάμε με αραμπάδες σ' ένα χωριό". Μας πήγαν στο χωριό Σταυρός^. κάναμε τέσσερις ώρες ώσπου να φτάσουμε εκεί. Εμείς πηγαίναμε πεζή, τα πράγματα μόνο σε αραμπάδες. Και να βρεχόμαστε σ' όλο αυτό το διάστημα…

Άλλους έβαλαν στην εκκλησία του χωριού, άλλους στο σχολείο, άλλους σε σπίτια. Δεν ρωτάει κανένας: "Ποιοι είστε, τι θέλετε;" Μια αδιαφορία. Δεν μας έδωσαν τίποτα να φάμε. Δεν είχαν κι αυτοί, τι να μας δώσουν; Μια "καλημέρα" μόνο μας έλεγαν. Καλή ήταν κι αυτή. Ευτυχώς είχαμε μαζί μας ψωμί….

Μας έφεραν στην Κέρκυρα, μας έβαλαν στο φρούριο, στις εκεί παράγκες. Μεγάλο Σάββατο ήτανε. Έρχεται ένας αέρας και τις παίρνει τις παράγκες. Τi να κάνουμε; Πήγαμε στην εκκλησία του Αι-Γιώργη, εκεί κοντά….

Στην αρχή δεν ταιριάζαμε με τους Κερκυραίους. Άλλες συνήθειες αυτοί, άλλες συνήθειες εμείς. Γλώσσα δεν ξέραμε, δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε μαζί τους. Μετά όμως τα φτιάξαμε. Πολλά συνοικέσια έγιναν, Κερκυραίοι πήραν προσφυγοπούλες.»

«Εμείς οι άλλοι περιμέναμε τρεις μέρες, ώσπου μπήκαμε σε καΐκια και μπαρκάραμε για τη Μυτιλήνη. Ώσπου να πατήσει το ποδάρι του ο τούρκικος στρατός στο χωριό, άραζαν καΐκια και μας παίρναν. Πίσω-πίσω στη Μυτιλήνη δεν μας δέχουνταν. Δεν είναι και πλούσιος τόπος^. από ένα μαξούλι [=σοδειά] περιμένει. Βασανιστήκαμε, κακοκοιμηθήκαμε, κακοφάγαμε, μεγάλη συμφορά πάθαμε. Και ποιος δεν έκλαψε νεκρούς; Και ποιος δεν κακοπάθησε και ποιος δεν κλαίει ακόμα; Μονάχα τα παιδιά που γεννήθηκαν εδώ, τ' ακούνε σαν ψεύτικα παραμύθια.»

«Από τον Άι-Γιώργη, απ' τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι, στη Θεσσαλονίκη μάς φέρανε. Μας βγάλανε και μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης μάς αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε. Έτσι ξαπλωμένοι, μέσα στα σοκάκια. Περνούσε κόσμος και μας έβλεπε. Αμάν, ρεζιλίκι!

Πέρασε ένας άντρας, ένας τρανός. Μας πέταξε μια πεντάρα. Έπιασα την πεντάρα, φώναζα, έκλαιγα:

- Εμείς έχομε λεφτά! Εμείς έχομε να φάμε! Αφήσαμε τα σπίτια μας, τόσα αμπέλια αφήσαμε! Δεν είμαστε ζητιάνοι εμείς!
- Άσε την πεντάρα.

Ησύχασε έλεγε η μητέρα μου. Η μάνα μου άρρωστη ήταν. Ένα κουβάρι μαζεμένη καθότανε.

Περνούσε ο κόσμος. Μας βλέπανε από μακριά. Δεν ερχόντανε κοντά μας: - Προσφυγιά! προσφυγιά! λέγανε και περνούσανε…»

«Είναι γνωστόν, κύριοι, ότι η δεκαετής πολεμική μας προσπάθεια, η Μικρασιατική καταστροφή και η συρροή ενός και ημίσεος εκατομμυρίου προσφύγων εις το έδαφός μας, εδημιούργησαν μίαν τρομεράν οικονομικήν κρίσιν εις την Ελλάδα. Αλλά, ο πλέον αίσιος οιωνός διά το μέλλον είναι το γεγονός ότι ο προσφυγικός πληθυσμός, ο οποίος, κατά τα πρώτα έτη απετέλεσεν εν βάρος διά την χωράν και διά τον οποίον συνεχίζονται να γίνονται πολλαί θυσίαι, ήρχισε να αποτελεί ενεργητικόν. Και αν σκεφθώμεν, κύριοι, το υπέροχον ανθρώπινον υλικόν, από το οποίον συντίθεται ο πληθυσμός αυτός, δυνάμεθα να είμεθα βέβαιοι ότι η Ελλάς, με την σημερινήν σύνθεσιν του λαού της, δύναται να ατενίζει μετ' εμπιστοσύνης εις το μέλλον…».

Απόσπασμα ομιλίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Ελληνικό Κοινοβούλιο, στις 22 Οκτωβρίου 1928.

«Η χθεσινή ημέρα ήτο τραγικών συγκινήσεων, διά την πόλιν μας. Εις τον λιμένα μας έφθασαν τα πρώτα κύματα της μικρα­σιατικής συμφοράς. Και οι συμπολίται μας που μόνο από τας εφημερίδας και τας αφηγήσεις ως τώρα γνώριζαν το μέγεθος της επελθούσης καταστροφής, ευρέθησαν χθες διά να ιδούν με τα ίδια τους τα μάτια την απερίγραπτον τραγικότητά της. Από το μεσονύκτιον ήδη είχε καταπλεύσει εις τον λιμένα το υπερωκειάνειον η "Μεγάλη Ελλάς" με το θλιβερόν φορτίον 3.000 προσφύγων. Κατά τας πρωϊνάς ώρας κατέπλευσεν ο "Μιλτιάδης" και κατόπιν η "Βιθυνία" με χιλιάδες πρόσφυγες και τέλος, περί του απογεύματος ο "Μαίανδρος" με 2800 άλλους πρόσφυγες. […] Από τα πρωϊνάς ώρας άρχισε η αποβίβασις των προσφύγων διά λέμβων, διά φορτηγίδων και μικρό ατμόπλοιον. Οι αποβιβα­ζόμενοι, άλλοι έκλαιγαν, άλλοι εσταυροκοπούντο, άλλοι εφίλουν τo χώμα που τους εδέχετο και εις άλλων τα πρόσωπα ερόδιζε ένα συναίσθημα ανακουφίσεως ότι ετερματίσθη η φρικώδης κατάστασις των απερίγραπτων βασάνων του τελευταίου μηνός. Με την τραγικότητα των αγρίων ημερών που επέρασαν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό τους, κουρέλια ανθρώπινα άρχισαν εντός ολίγου να πυκνώνουν το κεφαλόσκαλο και ολοένα πληθυνόμενοι και απλωνόμενοι εις όλην την παραλία. Έπειτα οι κάθετοι δρόμοι τούς εδέχοντο και όλα τα πεζοδρόμια των πρώτων παραλιακών τετραγώ­νων, εδέχθησαν προχείρως προσφυγικές εγκατα­στάσεις με τα ολίγα μπογαλάκια που έφερον μαζί τους. Η μεγαλύτερα όμως κίνηση ήτο εις το κεφαλόσκαλο όπου είχαν πλευρίσει και αποβίβαζαν το θλιβερόν φορτίο ο "Μιλτιάδης" και η "Βιθυνία".»

Εφ. Θεσσαλία, 20 Σεπτεμβρίου 1922.

ΧΡΟΝΟΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, 1930, σ.41.

ΟΙ ΔΕΚΑ ΔΗΜΟΙ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΕ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΟΥΣ