Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.54.2-3.56.7)

[3.54.2] «Φαμὲν γὰρ πρὸς τὸ ἐρώτημα τὸ βραχύ, εἴ τι Λακεδαιμονίους καὶ τοὺς ξυμμάχους ἐν τῷ πολέμῳ τῷδε ἀγαθὸν πεποιήκαμεν, εἰ μὲν ὡς πολεμίους ἐρωτᾶτε, οὐκ ἀδικεῖσθαι ὑμᾶς μὴ εὖ παθόντας, φίλους δὲ νομίζοντας αὐτοὺς ἁμαρτάνειν μᾶλλον τοὺς ἡμῖν ἐπιστρατεύσαντας. [3.54.3] τὰ δ᾽ ἐν τῇ εἰρήνῃ καὶ πρὸς τὸν Μῆδον ἀγαθοὶ γεγενήμεθα, τὴν μὲν οὐ λύσαντες νῦν πρότεροι, τῷ δὲ ξυνεπιθέμενοι τότε ἐς ἐλευθερίαν τῆς Ἑλλάδος μόνοι Βοιωτῶν. [3.54.4] καὶ γὰρ ἠπειρῶταί τε ὄντες ἐναυμαχήσαμεν ἐπ᾽ Ἀρτεμισίῳ, μάχῃ τε τῇ ἐν τῇ ἡμετέρᾳ γῇ γενομένῃ παρεγενόμεθα ὑμῖν τε καὶ Παυσανίᾳ· εἴ τέ τι ἄλλο κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐγένετο ἐπικίνδυνον τοῖς Ἕλλησι, πάντων παρὰ δύναμιν μετέσχομεν. [3.54.5] καὶ ὑμῖν, ὦ Λακεδαιμόνιοι, ἰδίᾳ, ὅτεπερ δὴ μέγιστος φόβος περιέστη τὴν Σπάρτην μετὰ τὸν σεισμὸν τῶν ἐς Ἰθώμην Εἱλώτων ἀποστάντων, τὸ τρίτον μέρος ἡμῶν αὐτῶν ἐξεπέμψαμεν ἐς ἐπικουρίαν· ὧν οὐκ εἰκὸς ἀμνημονεῖν.
[3.55.1] «Καὶ τὰ μὲν παλαιὰ καὶ μέγιστα τοιοῦτοι ἠξιώσαμεν εἶναι, πολέμιοι δὲ ἐγενόμεθα ὕστερον. ὑμεῖς δὲ αἴτιοι· δεομένων γὰρ ξυμμαχίας ὅτε Θηβαῖοι ἡμᾶς ἐβιάσαντο, ὑμεῖς ἀπεώσασθε καὶ πρὸς Ἀθηναίους ἐκελεύετε τραπέσθαι ὡς ἐγγὺς ὄντας, ὑμῶν δὲ μακρὰν ἀποικούντων. [3.55.2] ἐν μέντοι τῷ πολέμῳ οὐδὲν ἐκπρεπέστερον ὑπὸ ἡμῶν οὔτε ἐπάθετε οὔτε ἐμελλήσατε. [3.55.3] εἰ δ᾽ ἀποστῆναι Ἀθηναίων οὐκ ἠθελήσαμεν ὑμῶν κελευσάντων, οὐκ ἠδικοῦμεν· καὶ γὰρ ἐκεῖνοι ἐβοήθουν ἡμῖν ἐναντία Θηβαίοις ὅτε ὑμεῖς ἀπωκνεῖτε, καὶ προδοῦναι αὐτοὺς οὐκέτι ἦν καλόν, ἄλλως τε καὶ οὓς εὖ παθών τις καὶ αὐτὸς δεόμενος προσηγάγετο ξυμμάχους καὶ πολιτείας μετέλαβεν, ἰέναι δὲ ἐς τὰ παραγγελλόμενα εἰκὸς ἦν προθύμως. [3.55.4] ἃ δὲ ἑκάτεροι ἐξηγεῖσθε τοῖς ξυμμάχοις, οὐχ οἱ ἑπόμενοι αἴτιοι εἴ τι μὴ καλῶς ἐδρᾶτο, ἀλλ᾽ οἱ ἄγοντες ἐπὶ τὰ μὴ ὀρθῶς ἔχοντα.
[3.56.1] «Θηβαῖοι δὲ πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ἡμᾶς ἠδίκησαν, τὸ δὲ τελευταῖον αὐτοὶ ξύνιστε, δι᾽ ὅπερ καὶ τάδε πάσχομεν. [3.56.2] πόλιν γὰρ αὐτοὺς τὴν ἡμετέραν καταλαμβάνοντας ἐν σπονδαῖς καὶ προσέτι ἱερομηνίᾳ ὀρθῶς τε ἐτιμωρησάμεθα κατὰ τὸν πᾶσι νόμον καθεστῶτα, τὸν ἐπιόντα πολέμιον ὅσιον εἶναι ἀμύνεσθαι, καὶ νῦν οὐκ ἂν εἰκότως δι᾽ αὐτοὺς βλαπτοίμεθα. [3.56.3] εἰ γὰρ τῷ αὐτίκα χρησίμῳ ὑμῶν τε καὶ ἐκείνων πολεμίῳ τὸ δίκαιον λήψεσθε, τοῦ μὲν ὀρθοῦ φανεῖσθε οὐκ ἀληθεῖς κριταὶ ὄντες, τὸ δὲ ξυμφέρον μᾶλλον θεραπεύοντες. [3.56.4] καίτοι εἰ νῦν ὑμῖν ὠφέλιμοι δοκοῦσιν εἶναι, πολὺ καὶ ἡμεῖς καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες μᾶλλον τότε ὅτε ἐν μείζονι κινδύνῳ ἦτε. νῦν μὲν γὰρ ἑτέροις ὑμεῖς ἐπέρχεσθε δεινοί, ἐν ἐκείνῳ δὲ τῷ καιρῷ, ὅτε πᾶσι δουλείαν ἐπέφερεν ὁ βάρβαρος, οἵδε μετ᾽ αὐτοῦ ἦσαν. [3.56.5] καὶ δίκαιον ἡμῶν τῆς νῦν ἁμαρτίας, εἰ ἄρα ἡμάρτηταί τι, ἀντιθεῖναι τὴν τότε προθυμίαν· καὶ μείζω τε πρὸς ἐλάσσω εὑρήσετε καὶ ἐν καιροῖς οἷς σπάνιον ἦν τῶν Ἑλλήνων τινὰ ἀρετὴν τῇ Ξέρξου δυνάμει ἀντιτάξασθαι, ἐπῃνοῦντό τε μᾶλλον οἱ μὴ τὰ ξύμφορα πρὸς τὴν ἔφοδον αὑτοῖς ἀσφαλείᾳ πράσσοντες, ἐθέλοντες δὲ τολμᾶν μετὰ κινδύνων τὰ βέλτιστα. [3.56.6] ὧν ἡμεῖς γενόμενοι καὶ τιμηθέντες ἐς τὰ πρῶτα νῦν ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς δέδιμεν μὴ διαφθαρῶμεν, Ἀθηναίους ἑλόμενοι δικαίως μᾶλλον ἢ ὑμᾶς κερδαλέως. [3.56.7] καίτοι χρὴ ταὐτὰ περὶ τῶν αὐτῶν ὁμοίως φαίνεσθαι γιγνώσκοντας, καὶ τὸ ξυμφέρον μὴ ἄλλο τι νομίσαι ἢ τῶν ξυμμάχων τοῖς ἀγαθοῖς ὅταν αἰεὶ βέβαιον τὴν χάριν τῆς ἀρετῆς ἔχωσι καὶ τὸ παραυτίκα που ὑμῖν ὠφέλιμον καθιστῆται.

[3.54.2] Στην σύντομη ερώτηση που μας βάλατε, αν στον πόλεμο αυτόν ωφελήσαμε σε κάτι τους Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους, θ᾽ αποκριθούμε, αν μας ρωτάτε σαν εχθρούς, ότι δεν μπορείτε να μας κατηγορήστε επειδή δεν σας ωφελήσαμε. Αν μας ρωτάτε σαν φίλους, τότε εσείς μας βλάψατε, αφού εκστρατεύσατε εναντίον μας. [3.54.3] Στα Μηδικά και στην περίοδο της ειρήνης που ακολούθησε, η διαγωγή μας ήταν άμεμπτη. Δεν παραβιάσαμε πρώτοι την ειρήνη, και στα Μηδικά, μόνοι απ᾽ όλους τους Βοιωτούς, συμπολεμήσαμε για την ελευθερία των Ελλήνων. [3.54.4] Αν και είμαστε μεσόγεια πολιτεία, πήραμε μέρος στην ναυμαχία του Αρτεμισίου. Και στην μάχη που έγινε εδώ, στα χώματά μας, σταθήκαμε στο πλευρό σας και βοηθήσαμε τον Παυσανία. Συμμεριστήκαμε όλους τους κινδύνους που, την εποχή εκείνη, απείλησαν τους Έλληνες, μετέχοντας παντού με δυνάμεις δυσανάλογα μεγάλες προς τα μέσα μας. [3.54.5] Και σας ιδιαίτερα, Λακεδαιμόνιοι, όταν η Σπάρτη βρέθηκε σε μεγάλο κίνδυνο μετά τον σεισμό και την επανάσταση των ειλώτων στην Ιθώμη, σας βοηθήσαμε στέλνοντάς σας το ένα τρίτο του στρατού μας. Αυτά δεν πρέπει να τα ξεχνάτε.
[3.55.1] »Τέτοιοι θελήσαμε να είμαστε στις παλιές και μεγάλες εκείνες περιστάσεις και μόνο αργότερα γινήκαμε εχθροί σας. Αλλά σεις σταθήκατε υπεύθυνοι γι᾽ αυτό. Γιατί τον καιρό που οι Θηβαίοι μάς χτύπησαν και σας ζητήσαμε την συμμαχία σας, μας την αρνηθήκατε, λέγοντας πως ήσαστε μακριά μας και μας δώσατε την συμβουλή να στραφούμε προς τους Αθηναίους που είναι κοντά μας. [3.55.2] Στον σημερινό πόλεμο ούτε πάθατε ούτε διατρέξατε κανένα κίνδυνο από μας. [3.55.3] Κι αν δεν θελήσαμε, όταν μας το ζητήσατε, ν᾽ αποσπαστούμε από τους Αθηναίους, δεν κάναμε τίποτε το άδικο, γιατί εκείνοι μας βοήθησαν εναντίον των Θηβαίων όταν σεις αδιαφορούσατε για μας. Θα ήταν άπρεπο να τους προδώσομε, και μάλιστα αφού μας ευεργέτησαν και μας δέχτηκαν —όταν τους το ζητήσαμε— στην συμμαχία τους και μας έδωσαν τα δικαιώματα Αθηναίων πολιτών. Φυσικό, λοιπόν, ήταν να συμμορφωθούμε πρόθυμα στις παραγγελίες τους. [3.55.4] Όταν, είτε σεις είτε οι Αθηναίοι παρασύρετε τους συμμάχους σας σε πράξεις που δεν είναι σωστές, τότε δεν φταίνε εκείνοι που εκτελούν τις οδηγίες, αλλά εκείνοι που τις δίνουν.
[3.56.1] »Όσο για τους Θηβαίους, αυτοί μας προξένησαν και άλλα πολλά κακά και ξέρετε, μόνοι σας, τούτο το τελευταίο που είναι το αίτιο της τωρινής μας συμφοράς. [3.56.2] Δοκίμασαν να κυριέψουν την πόλη μας σε καιρό ειρήνης και μάλιστα σε μέρα που ήταν ιερή. Είχαμε, λοιπόν, δίκαιο να τους τιμωρήσομε σύμφωνα με τον κανόνα, που είναι απ᾽ όλους παραδεκτός, ότι είναι σωστό ν᾽ αποκρούει κανείς εκείνον που του επιτίθεται. Δεν είναι δίκαιο να πάθομε εμείς, σήμερα, εξαιτίας τους. [3.56.3] Αν βασίσετε την κρίση σας επάνω στο τί είναι ωφέλιμο για σας και στο μίσος που μας έχουν οι Θηβαίοι, τότε θα γίνει φανερό ότι δεν κρίνετε σύμφωνα με το δίκαιο, αλλά σύμφωνα με το συμφέρον σας. [3.56.4] Αν σήμερα η συμμαχία των Θηβαίων σάς είναι χρήσιμη, εμείς και οι άλλοι Έλληνες σας φανήκαμε πολύ χρησιμότεροι όταν διατρέχατε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Τώρα σεις κάνετε πόλεμο εναντίον άλλων και είστε τρομεροί εχθροί, ενώ τον καιρό που οι βάρβαροι υποδούλωναν τους πάντες, οι Θηβαίοι είχαν συμμαχήσει μαζί τους. [3.56.5] Δίκαιο είναι ν᾽ αντιπαραβάλετε το σημερινό μας σφάλμα, αν σφάλμα υπάρχει, με την αυτοθυσία που δείξαμε τότε και θα δείτε ότι το σφάλμα είναι μικρό σε σύγκριση με την αυτοθυσία, και μάλιστα σ᾽ εποχή που ελάχιστοι ήσαν οι Έλληνες οι οποίοι όρθωναν την ανδρεία τους για ν᾽ αντιμετωπίσουν την δύναμη του Ξέρξη. Κι όλους τους επαίνους τούς έπαιρναν εκείνοι που αρνιόνταν να συμβιβαστούν με τον εχθρό για ν᾽ ασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, και προτιμούσαν ν᾽ αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο για χάρη ιερότατου σκοπού. [3.56.6] Ήμαστε κι εμείς μεταξύ τους και τιμηθήκαμε με πρωτεία και τώρα κρέμεται απάνω μας η καταστροφή, επειδή ακολουθήσαμε την ίδια διαγωγή. Διαλέξαμε δηλαδή εκείνο που μας επέβαλλε το δίκαιο. Να μείνομε πιστοί στους Αθηναίους, και όχι εκείνο που ήταν το συμφέρον μας, να έρθομε μαζί σας. [3.56.7] Αλλά πρέπει να κρίνετε με τα ίδια μέτρα όμοιες πράξεις και να θεωρείτε ότι το συμφέρον σας δεν βρίσκεται πουθενά αλλού, παρά στο να επιδιώκετε να συνδυάζετε το άμεσο συμφέρον σας με την ευγνωμοσύνη προς τους συμμάχους σας, για τις όσες ευεργεσίες σάς έκαναν.