[3.52.1] Το ίδιο καλοκαίρι, την ίδια περίπου εποχή, οι Πλαταιείς, που δεν είχαν πια τρόφιμα και δεν μπορούσαν ν᾽ ανθέξουν στην πολιορκία, παραδόθηκαν στους Πελοποννησίους μετά από τ᾽ ακόλουθα περιστατικά. [3.52.2] Οι Πελοποννήσιοι έκαναν μιαν επίθεση εναντίον του τείχους και φάνηκε πως δεν μπορούσαν ν᾽ αμυνθούν. Ο αρχηγός των Λακεδαιμονίων κατάλαβε την αδυναμία τους, αλλά δεν θέλησε να κυριέψει την πολιτεία με έφοδο, γιατί του είχαν πει από την Σπάρτη ότι, αν ποτέ γινόταν συνθήκη ειρήνης με τους Αθηναίους σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε ν᾽ αποδοθούν από τα δυο μέρη όλες οι πολιτείες που θα είχαν κυριευτεί με τα όπλα, δεν θα αποδίδαν την Πλάταια, αν οι Πλαταιείς παραδίδονταν εκούσια. Τους έστειλε, λοιπόν, κήρυκα που τους είπε ότι, αν ήθελαν να παραδώσουν την πολιτεία στους Λακεδαιμονίους και αν δέχονταν να δικαστούν απ᾽ αυτούς, τότε θα τιμωρούσαν τους ενόχους, αλλά ότι κανένας δεν θα τιμωρηθεί χωρίς να κριθεί. [3.52.3] Αυτά είπε ο κήρυκας και οι Πλαταιείς που είχαν φτάσει στο έσχατο σημείο της εξάντλησης, παράδωσαν την πόλη. Οι Λακεδαιμόνιοι τους έθρεψαν μερικές μέρες, ώσπου να φτάσουν από την Σπάρτη οι δικαστές, πέντε τον αριθμό. [3.52.4] Όταν έφτασαν, δεν διατύπωσαν κανένα κατηγορητήριο, αλλά τους κάλεσαν και τους ρώτησαν τούτο μόνο: αν σ᾽ όλη την διάρκεια του πολέμου είχαν προσφέρει καμιά υπηρεσία στους Λακεδαιμονίους ή στους συμμάχους τους. [3.52.5] Οι Πλαταιείς αποκρίθηκαν ζητώντας να μιλήσουν εκτενέστερα και όρισαν αντιπροσώπους τους τον Αστύμαχο του Ασωπολάου και τον Λάκωνα του Αειμνήστου, που ήταν πρόξενος των Λακεδαιμονίων. Προχώρησαν και είπαν, περίπου, τα εξής:
[3.53.1] «Λακεδαιμόνιοι. Σας παραδώσαμε την πολιτεία μας γιατί σας είχαμε εμπιστοσύνη. Δεν φανταστήκαμε ότι θα μας υποβάλετε σε τέτοιου είδους δίκη αλλά ότι θα μας δικάζατε κατά τρόπο νομιμότερο. Και δεχτήκαμε να μη δικαστούμε παρά μόνο από σας και όχι από άλλους, γιατί πιστεύαμε στην αμεροληψία σας. [3.53.2] Τώρα, όμως, φοβόμαστε ότι κάναμε διπλό λάθος. Έχομε κάθε λόγο να υποψιαζόμαστε ότι διατρέχομε, στη δίκη αυτή, τον έσχατο κίνδυνο και ότι σεις δεν θα είστε αμερόληπτοι κριτές. Και το συμπεραίνομε από το ότι δεν διατυπώθηκε καμιά κατηγορία στην οποία να πρέπει ν᾽ απαντήσομε —εμείς, άλλωστε, ζητήσαμε να μιλήσομε— και από το ότι η ερώτηση που μας κάνατε είναι τόσο σύντομη, ώστε αν πούμε την αλήθεια, η απάντησή μας είναι καταδίκη κι αν πούμε ψέματα είναι εύκολο ν᾽ αποδειχτεί. [3.53.3] Δεν έχομε όμως πια πού να στηριχτούμε κι αναγκαζόμαστε —επειδή τούτο μας φαίνεται ασφαλέστερο— να μιλήσομε χωρίς περιστροφές για ν᾽ αντιμετωπίσομε τον κίνδυνο που διατρέχομε. Γιατί αν, στη θέση που βρισκόμαστε τώρα, σιωπήσομε, τότε ίσως να νομίσομε ότι αν είχαμε μιλήσει θα μπορούσαμε να είχαμε σωθεί. [3.53.4] Μαζί μ᾽ όλες τις άλλες δυσκολίες υπάρχει και η δυσκολία να σας πείσομε. Αν ήμασταν άγνωστοι που μιλούν σε αγνώστους, θα μπορούσαμε να υπερασπιστούμε παραθέτοντας μαρτυρίες για πράγματα που δεν θα γνωρίζατε. Τώρα, όμως, θα μιλήσομε σε ανθρώπους που, ό,τι κι αν τους πούμε, τους είναι γνωστό. Δεν φοβόμαστε ότι κρίνετε την αρετή μας κατώτερη απ᾽ την δική σας και ότι γι᾽ αυτό θα μας καταδικάσετε, αλλά ότι για να ικανοποιήσετε άλλους, μας κάνετε δίκη που την έκβασή της την έχετε κιόλας αποφασίσει.
[3.54.1] »Παρ᾽ όλα αυτά, θα σας εκθέσομε τους λόγους που δικαιολογούν την στάση μας, τόσο στις διαφορές μας με τους Θηβαίους όσο και απέναντί σας και απέναντι των άλλων Ελλήνων. Θα σας θυμίσομε τις υπηρεσίες που έχομε προσφέρει στα κοινά και θα προσπαθήσομε να σας πείσομε.