Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (3.139.1-3.149.1)

[3.139.1] Μετὰ δὲ ταῦτα Σάμον βασιλεὺς Δαρεῖος αἱρέει, πολίων πασέων πρώτην Ἑλληνίδων καὶ βαρβάρων, διὰ τοιήνδε τινὰ αἰτίην· Καμβύσεω τοῦ Κύρου στρατευομένου ἐπ᾽ Αἴγυπτον ἄλλοι τε συχνοὶ ἐς τὴν Αἴγυπτον ἀπίκοντο Ἑλλήνων, οἱ μέν, ὡς οἰκός, κατ᾽ ἐμπορίην, οἱ δὲ στρατευόμενοι, οἱ δέ τινες καὶ αὐτῆς τῆς χώρης θεηταί· τῶν ἦν καὶ Συλοσῶν ὁ Αἰάκεος, Πολυκράτεός τε ἐὼν ἀδελφεὸς καὶ φεύγων ἐκ Σάμου. [3.139.2] τοῦτον τὸν Συλοσῶντα κατέλαβε εὐτυχίη τις τοιήδε· λαβὼν χλανίδα καὶ περιβαλόμενος πυρρὴν ἠγόραζε ἐν τῇ Μέμφι. ἰδὼν δὲ αὐτὸν Δαρεῖος, δορυφόρος τε ἐὼν Καμβύσεω καὶ λόγου οὐδενός κω μεγάλου, ἐπεθύμησε τῆς χλανίδος καὶ αὐτὴν προσελθὼν ὠνέετο. [3.139.3] ὁ δὲ Συλοσῶν ὁρῶν τὸν Δαρεῖον μεγάλως ἐπιθυμέοντα τῆς χλανίδος, θείῃ τύχῃ χρεώμενος λέγει· Ἐγὼ ταύτην πωλέω μὲν οὐδενὸς χρήματος, δίδωμι δὲ ἄλλως, εἴ περ οὕτω δεῖ γενέσθαι πάντως τοι. αἰνέσας ταῦτα ὁ Δαρεῖος παραλαμβάνει τὸ εἷμα. ὁ μὲν δὴ Συλοσῶν ἠπίστατο τοῦτό οἱ ἀπολωλέναι δι᾽ εὐηθείην. [3.140.1] ὡς δὲ τοῦ χρόνου προβαίνοντος Καμβύσης τε ἀπέθανε καὶ τῷ μάγῳ ἐπανέστησαν οἱ ἑπτὰ καὶ ἐκ τῶν ἑπτὰ Δαρεῖος τὴν βασιληίην ἔσχε, πυνθάνεται ὁ Συλοσῶν ὡς ἡ βασιληίη περιεληλύθοι ἐς τοῦτον τὸν ἄνδρα τῷ κοτε αὐτὸς ἔδωκε ἐν Αἰγύπτῳ δεηθέντι τὸ εἷμα. ἀναβὰς δὲ ἐς τὰ Σοῦσα ἵζετο ἐς τὰ πρόθυρα τῶν βασιλέος οἰκίων καὶ ἔφη Δαρείου εὐεργέτης εἶναι. [3.140.2] ἀγγέλλει ταῦτα ἀκούσας ὁ πυλουρὸς τῷ βασιλέϊ· ὁ δὲ θωμάσας λέγει πρὸς αὐτόν· Καὶ τίς ἐστι Ἑλλήνων εὐεργέτης τῷ ἐγὼ προαιδεῦμαι, νεωστὶ μὲν τὴν ἀρχὴν ἔχων; ἀναβέβηκε δ᾽ ἤ τις ἢ οὐδείς κω παρ᾽ ἡμέας αὐτῶν, ἔχω δὲ χρέος ὡς εἰπεῖν οὐδὲν ἀνδρὸς Ἕλληνος· ὅμως δὲ αὐτὸν παράγαγε ἔσω, ἵνα εἰδέω τί θέλων λέγει ταῦτα. [3.140.3] παρῆγε ὁ πυλουρὸς τὸν Συλοσῶντα, στάντα δὲ ἐς μέσον εἰρώτων οἱ ἑρμηνέες τίς τε εἴη καὶ τί ποιήσας εὐεργέτης φησὶ εἶναι βασιλέος. εἶπε ὦν ὁ Συλοσῶν πάντα τὰ περὶ τὴν χλανίδα γενόμενα καὶ ὡς αὐτὸς εἴη κεῖνος ὁ δούς. [3.140.4] ἀμείβεται πρὸς ταῦτα Δαρεῖος· Ὦ γενναιότατε ἀνδρῶν, σὺ κεῖνος εἶς ὃς ἐμοὶ οὐδεμίαν ἔχοντί κω δύναμιν ἔδωκας, εἰ καὶ σμικρά, ἀλλ᾽ ὦν ἴση γε ἡ χάρις ὁμοίως ὡς εἰ νῦν κοθέν τι μέγα λάβοιμι. ἀντ᾽ ὧν τοι χρυσὸν καὶ ἄργυρον ἄπλετον δίδωμι, ὡς μή κοτέ τοι μεταμελήσῃ Δαρεῖον τὸν Ὑστάσπεος εὖ ποιήσαντι. [3.140.5] λέγει πρὸς ταῦτα ὁ Συλοσῶν· Ἐμοὶ μήτε χρυσόν, ὦ βασιλεῦ, μήτε ἄργυρον δίδου, ἀλλ᾽ ἀνασωσάμενός μοι [δὸς] τὴν πατρίδα Σάμον, τὴν νῦν ἀδελφεοῦ τοῦ ἐμοῦ Πολυκράτεος ἀποθανόντος ὑπὸ Ὀροίτεω ἔχει δοῦλος ἡμέτερος, ταύτην μοι δὸς ἄνευ τε φόνου καὶ ἐξανδραποδίσιος. [3.141.1] ταῦτα ἀκούσας Δαρεῖος ἀπέστελλε στρατιήν τε καὶ στρατηγὸν Ὀτάνεα ἀνδρῶν τῶν ἑπτὰ γενόμενον, ἐντειλάμενος, ὅσων ἐδεήθη ὁ Συλοσῶν, ταῦτά οἱ ποιέειν ἐπιτελέα. καταβὰς δὲ ἐπὶ τὴν θάλασσαν ὁ Ὀτάνης ἔστελλε τὴν στρατιήν. [3.142.1] τῆς δὲ Σάμου Μαιάνδριος ὁ Μαιανδρίου εἶχε τὸ κράτος, ἐπιτροπαίην παρὰ Πολυκράτεος λαβὼν τὴν ἀρχήν· τῷ δικαιοτάτῳ ἀνδρῶν βουλομένῳ γενέσθαι οὐκ ἐξεγένετο. [3.142.2] ἐπειδὴ γάρ οἱ ἐξηγγέλθη ὁ Πολυκράτεος θάνατος, ἐποίεε τοιάδε· πρῶτα μὲν Διὸς Ἐλευθερίου βωμὸν ἱδρύσατο καὶ τέμενος περὶ αὐτὸν οὔρισε τοῦτο τὸ νῦν ἐν τῷ προαστίῳ ἐστί· μετὰ δέ, ὥς οἱ ἐπεποίητο, ἐκκλησίην συναγείρας πάντων τῶν ἀστῶν ἔλεξε τάδε· [3.142.3] Ἐμοί, ὡς ἴστε καὶ ὑμεῖς, σκῆπτρον καὶ δύναμις πᾶσα ἡ Πολυκράτεος ἐπιτέτραπται, καί μοι παρέχει νῦν ὑμέων ἄρχειν· ἐγὼ δὲ τὰ τῷ πέλας ἐπιπλήσσω, αὐτὸς κατὰ δύναμιν οὐ ποιήσω· οὔτε γάρ μοι Πολυκράτης ἤρεσκε δεσπόζων ἀνδρῶν ὁμοίων ἑωυτῷ οὔτε ἄλλος ὅστις τοιαῦτα ποιέει. Πολυκράτης μέν νυν ἐξέπλησε μοῖραν τὴν ἑωυτοῦ, ἐγὼ δὲ ἐς μέσον τὴν ἀρχὴν τιθεὶς ἰσονομίην ὑμῖν προαγορεύω. [3.142.4] τοσάδε μέντοι δικαιῶ γέρεα ἐμεωυτῷ γενέσθαι, ἐκ μέν γε τῶν Πολυκράτεος χρημάτων ἐξαίρετα ἓξ τάλαντά μοι γενέσθαι, ἱερωσύνην δὲ πρὸς τούτοισι αἱρεῦμαι ἐμοί τε αὐτῷ καὶ τοῖσι ἀπ᾽ ἐμεῦ αἰεὶ γινομένοισι τοῦ Διὸς τοῦ Ἐλευθερίου, τῷ αὐτός τε ἱρὸν ἱδρυσάμην καὶ τὴν ἐλευθερίην ὑμῖν περιτίθημι. [3.142.5] ὁ μὲν δὴ ταῦτα τοῖσι Σαμίοισι ἐπαγγέλλετο, τῶν δέ τις ἐξαναστὰς εἶπε· Ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἄξιος εἶς σύ γε ἡμέων ἄρχειν, γεγονώς τε κακῶς καὶ ἐὼν ὄλεθρος, ἀλλὰ μᾶλλον ὅκως λόγον δώσεις τῶν μετεχείρισας χρημάτων. [3.143.1] ταῦτα εἶπε ἐὼν ἐν τοῖσι ἀστοῖσι δόκιμος, τῷ οὔνομα ἦν Τελέσαρχος. Μαιάνδριος δὲ νόῳ λαβὼν ὡς, εἰ μετήσει τὴν ἀρχήν, ἄλλος τις ἀντ᾽ αὐτοῦ τύραννος καταστήσεται, οὐ δὴ ἔτι ἐν νόῳ εἶχε μετιέναι αὐτήν, ἀλλ᾽ ὡς ἀνεχώρησε ἐς τὴν ἀκρόπολιν, μεταπεμπόμενος ἕνα ἕκαστον ὡς δὴ λόγον τῶν χρημάτων δώσων, συνέλαβέ σφεας καὶ κατέδησε. [3.143.2] οἱ μὲν δὴ ἐδεδέατο, Μαιάνδριον δὲ μετὰ ταῦτα κατέλαβε νοῦσος. ἐλπίζων δέ μιν ἀποθανέεσθαι ὁ ἀδελφεός, τῷ οὔνομα ἦν Λυκάρητος, ἵνα εὐπετεστέρως κατάσχῃ τὰ ἐν τῇ Σάμῳ πρήγματα, κατακτείνει τοὺς δεσμώτας πάντας· οὐ γὰρ δή, ὡς οἴκασι, ἐβούλοντο εἶναι ἐλεύθεροι. [3.144.1] ἐπειδὴ ὦν ἀπίκοντο ἐς τὴν Σάμον οἱ Πέρσαι κατάγοντες Συλοσῶντα, οὔτε τίς σφι χεῖρας ἀνταείρεται, ὑπόσπονδοί τε ἔφασαν εἶναι ἕτοιμοι οἱ τοῦ Μαιανδρίου στασιῶται καὶ αὐτὸς Μαιάνδριος ἐκχωρῆσαι ἐκ τῆς νήσου. καταινέσαντος δ᾽ ἐπὶ τούτοισι Ὀτάνεω καὶ σπεισαμένου τῶν Περσέων οἱ πλείστου ἄξιοι θρόνους θέμενοι κατεναντίον τῆς ἀκροπόλιος κατέατο. [3.145.1] Μαιανδρίῳ δὲ τῷ τυράννῳ ἦν ἀδελφεὸς ὑπομαργότερος, τῷ οὔνομα ἦν Χαρίλεως· οὗτος ὅ τι δὴ ἐξαμαρτὼν ἐν γοργύρῃ ἐδέδετο· καὶ δὴ τότε ἐπακούσας τε τὰ πρησσόμενα καὶ διακύψας διὰ τῆς γοργύρης, ὡς εἶδε τοὺς Πέρσας εἰρηναίως κατημένους, ἐβόα τε καὶ ἔφη λέγων Μαιανδρίῳ θέλειν ἐλθεῖν ἐς λόγους. [3.145.2] ἐπακούσας δὲ ὁ Μαιάνδριος λύσαντας αὐτὸν ἐκέλευε ἄγειν παρ᾽ ἑωυτόν. ὡς δὲ ἄχθη τάχιστα, λοιδορέων τε καὶ κακίζων μιν ἀνέπειθε ἐπιθέσθαι τοῖσι Πέρσῃσι, λέγων τοιάδε· Ἐμὲ μέν, ὦ κάκιστε ἀνδρῶν, ἐόντα σεωυτοῦ ἀδελφεὸν καὶ ἀδικήσαντα οὐδὲν ἄξιον δεσμοῦ δήσας γοργύρης ἠξίωσας, ὁρέων δὲ τοὺς Πέρσας ἐκβάλλοντάς τέ σε καὶ ἄνοικον ποιέοντας οὐ τολμᾷς τείσασθαι, οὕτω δή τι ἐόντας εὐπετέας χειρωθῆναι; [3.145.3] ἀλλ᾽ εἴ τοι σύ σφεας καταρρώδηκας, ἐμοὶ δὸς τοὺς ἐπικούρους, καί σφεας ἐγὼ τιμωρήσομαι τῆς ἐνθάδε ἀπίξιος· αὐτὸν δέ σε ἐκπέμψαι ἐκ τῆς νήσου ἕτοιμός εἰμι. [3.146.1] ταῦτα ἔλεξε ὁ Χαρίλεως· Μαιάνδριος δὲ ὑπέλαβε τὸν λόγον, ὡς μὲν ἐγὼ δοκέω, οὐκ ἐς τοῦτο ἀφροσύνης ἀπικόμενος ὡς δόξαι τὴν ἑωυτοῦ δύναμιν περιέσεσθαι τῆς βασιλέος, ἀλλὰ φθονήσας μᾶλλον Συλοσῶντι εἰ ἀπονητὶ ἔμελλε ἀπολάμψεσθαι ἀκέραιον τὴν πόλιν. [3.146.2] ἐρεθίσας ὦν τοὺς Πέρσας ἤθελε ὡς ἀσθενέστατα ποιῆσαι τὰ Σάμια πρήγματα καὶ οὕτω παραδιδόναι, εὖ ἐξεπιστάμενος ὡς παθόντες οἱ Πέρσαι κακῶς προσεμπικρανέεσθαι ἔμελλον τοῖσι Σαμίοισι, εἰδώς τε ἑωυτῷ ἀσφαλέα ἔκδυσιν ἐοῦσαν ἐκ τῆς νήσου τότε ἐπεὰν αὐτὸς βούληται· ἐπεποίητο γάρ οἱ κρυπτὴ διῶρυξ ἐκ τῆς ἀκροπόλιος φέρουσα ἐπὶ θάλασσαν. [3.146.3] αὐτὸς μὲν δὴ ὁ Μαιάνδριος ἐκπλέει ἐκ τῆς Σάμου, τοὺς δ᾽ ἐπικούρους πάντας ὁπλίσας ὁ Χαρίλεως καὶ ἀναπετάσας τὰς πύλας ἐξῆκε ἐπὶ τοὺς Πέρσας οὔτε προσδεκομένους τοιοῦτον οὐδὲν δοκέοντάς τε δὴ πάντα συμβεβάναι. ἐμπεσόντες δὲ οἱ ἐπίκουροι τῶν Περσέων τοὺς διφροφορευμένους τε καὶ λόγου πλείστου ἐόντας ἔκτεινον. [3.146.4] καὶ οὗτοι μὲν ταῦτα ἐποίευν, ἡ δὲ ἄλλη στρατιὴ ἡ Περσικὴ ἐπεβοήθεε, πιεζεύμενοι δὲ οἱ ἐπίκουροι ὀπίσω κατειλήθησαν ἐς τὴν ἀκρόπολιν. [3.147.1] Ὀτάνης δὲ ὁ στρατηγὸς ἰδὼν πάθος μέγα Πέρσας πεπονθότας ‹τὰς μὲν› ἐντολὰς [τε] τὰς Δαρεῖός οἱ ἀποστέλλων ἐνετέλλετο, μήτε κτείνειν μηδένα Σαμίων μήτε ἀνδραποδίζεσθαι ἀπαθέα τε κακῶν ἀποδοῦναι τὴν νῆσον Συλοσῶντι, τουτέων μὲν τῶν ἐντολέων μεμνημένος ἐπελανθάνετο, ὁ δὲ παρήγγειλε τῇ στρατιῇ πάντα τὸν ἂν λάβωσι, καὶ ἄνδρα καὶ παῖδα, ὁμοίως κτείνειν. [3.147.2] ἐνθαῦτα τῆς στρατιῆς οἱ μὲν τὴν ἀκρόπολιν ἐπολιόρκεον, οἱ δὲ ἔκτεινον πάντα τὸν ἐμποδὼν γινόμενον, ὁμοίως ἔν τε ἱρῷ καὶ ἔξω ἱροῦ. [3.148.1] Μαιάνδριος δ᾽ ἀποδρὰς ἐκ τῆς Σάμου ἐκπλέει ἐς Λακεδαίμονα· ἀπικόμενος δὲ ἐς αὐτὴν καὶ ἀνενεικάμενος τὰ ἔχων ἐξεχώρησε ἐποίεε τοιάδε. ὅκως ποτήρια ἀργύρεά τε καὶ χρύσεα προθεῖτο, οἱ μὲν θεράποντες αὐτοῦ ἐξέσμων αὐτά, ὁ δ᾽ ἂν τὸν χρόνον τοῦτον Κλεομένεϊ τῷ Ἀναξανδρίδεω ἐν λόγοισι ἐών, βασιλεύοντι Σπάρτης, προῆγέ μιν ἐς τὰ οἰκία· ὅκως δὲ ἴδοιτο Κλεομένης τὰ ποτήρια, ἀπεθώμαζέ τε καὶ ἐξεπλήσσετο· ὁ δὲ ἂν ἐκέλευε αὐτὸν ἀποφέρεσθαι αὐτῶν ὅσα βούλοιτο. [3.148.2] τοῦτο καὶ δὶς καὶ τρὶς εἴπαντος Μαιανδρίου ὁ Κλεομένης δικαιότατος ἀνδρῶν γίνεται, ὃς λαβεῖν μὲν διδόμενα οὐκ ἐδικαίου, μαθὼν δὲ ὡς ἄλλοισι διδοὺς τῶν ἀστῶν εὑρήσεται τιμωρίην, βὰς ἐπὶ τοὺς ἐφόρους ἄμεινον εἶναι ἔφη τῇ Σπάρτῃ τὸν ξεῖνον τὸν Σάμιον ἀπαλλάσσεσθαι ἐκ τῆς Πελοποννήσου, ἵνα μὴ ἀναπείσῃ ἢ αὐτὸν ἢ ἄλλον τινὰ Σπαρτιητέων κακὸν γενέσθαι. οἱ δ᾽ ὑπακούσαντες ἐξεκήρυξαν Μαιάνδριον. [3.149.1] τὴν δὲ Σάμον σαγηνεύσαντες οἱ Πέρσαι παρέδοσαν Συλοσῶντι ἔρημον ἐοῦσαν ἀνδρῶν. ὑστέρῳ μέντοι χρόνῳ καὶ συγκατοίκισε αὐτὴν ὁ στρατηγὸς Ὀτάνης ἔκ τε ὄψιος ὀνείρου καὶ νούσου ἥ μιν κατέλαβε νοσῆσαι τὰ αἰδοῖα.

[3.139.1] Ύστερα απ᾽ αυτά ωστόσο ο βασιλιάς Δαρείος κυριεύει τη Σάμο, την πρώτη απ᾽ όλες τις πόλεις, ελληνικές και βαρβαρικές, για την ακόλουθη αιτία· όταν ο Καμβύσης του Κύρου έκανε την εκστρατεία κατά της Αιγύπτου, στην Αίγυπτο πήγαν και πολλοί Έλληνες, άλλοι βέβαια για να κάνουν εμπόριο, άλλοι που ήταν στον στρατό και άλλοι απλώς για να δουν τη χώρα· ανάμεσα σ᾽ αυτούς ήταν και ο Συλοσών, ο γιος του Αιάκη και αδελφός του Πολυκράτη, εξόριστος από τη Σάμο. [3.139.2] Σ᾽ αυτόν τον Συλοσώντα συνέβη τούτο το ευτύχημα: πήρε έναν κόκκινο μανδύα, τον φόρεσε και βγήκε στην αγορά της Μέμφιδας. Τον είδε ο Δαρείος, σωματοφύλακας του Καμβύση τότε και όχι ακόμη άνθρωπος σημασίας, του άρεσε ο μανδύας και πλησίασε τον Συλοσώντα για να τον αγοράσει. [3.139.3] Βλέποντας ο Συλοσών πόσο πολύ ο Δαρείος επιθυμούσε τον μανδύα, είχε τη θεία φώτιση να του πει: «Τον μανδύα για χρήματα δεν τον πουλάω, όσα κι αν είναι· αφού όμως θέλεις οπωσδήποτε να γίνει δικός σου, σου τον δίνω έτσι». Ο Δαρείος παίνεψε αυτά τα λόγια και πήρε το ρούχο. Ο Συλοσών ωστόσο θεώρησε ότι από χαζομάρα του έχασε τον μανδύα.
[3.140.1] Καθώς όμως πέρασε ο καιρός και πέθανε ο Καμβύσης και οι επτά επαναστάτησαν κατά του Μάγου και από τους επτά τη βασιλεία την πήρε ο Δαρείος, μαθαίνει ο Συλοσών ότι η βασιλεία είχε περιέλθει στον άνθρωπο αυτόν που κάποτε στην Αίγυπτο του είχε ζητήσει το ρούχο κι αυτός του το έδωσε. Ανεβαίνει λοιπόν στα Σούσα, στήνεται στην είσοδο των ανακτόρων του βασιλιά και λέει ότι είναι ευεργέτης του βασιλιά· [3.140.2] ο φρουρός της πύλης το ακούει αυτό και το αναγγέλλει στον βασιλιά· ο βασιλιάς τώρα απόρησε και του λέει: «Και ποιός είναι αυτός ο Έλληνας ευεργέτης μου που πρέπει να του χρωστάω χάρη, αφού εγώ μόλις τώρα ανέλαβα την αρχή; Άλλωστε, ώς τώρα δεν μας έχει έρθει κανένας από δαύτους, και μπορώ να πω ότι σε κανέναν Έλληνα δεν έχω υποχρέωση· εν πάση περιπτώσει, φέρ᾽ τον μέσα να δω τί θέλει και τα λέει αυτά». [3.140.3] Φέρνει μέσα ο φρουρός της πύλης τον Συλοσώντα, τον βάζουν στη μέση οι διερμηνείς και αρχίζουν να τον ρωτούν ποιός είναι και τί έχει κάνει για να λέει ότι είναι ευεργέτης του βασιλιά. Είπε λοιπόν ο Συλοσών όλα όσα είχαν γίνει με τον μανδύα και ότι αυτός ήταν που τον είχε δώσει. [3.140.4] Τότε ο Δαρείος απάντησε σ᾽ αυτά τα λόγια: «Άνθρωπέ μου με την τόση γενναιοδωρία, εσύ είσαι εκείνος που όταν δεν είχα καμιά δύναμη, μου χάρισες κάτι, έστω μικρό, κι όμως εμένα η ευγνωμοσύνη μου είναι ίδια σαν κάποιος να μου χάριζε τώρα κάτι μεγάλο. Για αντιγύρισμα σου δίνω άφθονο χρυσάφι και ασήμι, για να μην το μετανιώσεις κάποτε που ευεργέτησες τον Δαρείο του Υστάσπη». [3.140.5] Σ᾽ αυτά τα λόγια λέει ο Συλοσών: «Μη μου δίνεις, βασιλιά μου, ούτε χρυσάφι ούτε ασήμι, μόνο σώσε και δώσε μου πίσω την πατρίδα μου τη Σάμο, που τώρα όπου ο αδελφός μου ο Πολυκράτης είναι σκοτωμένος από τον Οροίτη, την έχει κάποιος δούλος μας — αυτήν δώσε μου, χωρίς σκοτωμούς και αιχμαλωσίες».
[3.141.1] Όταν τα άκουσε αυτά ο Δαρείος, έστειλε στρατό με αρχηγό τον Οτάνη, που ήταν ένας από τους επτά, δίνοντάς του την εντολή να φέρει σε πέρας τα όσα είχε ζητήσει ο Συλοσών. Κατέβηκε λοιπόν στη θάλασσα ο Οτάνης και βάλθηκε να προετοιμάζει την εκστρατεία.
[3.142.1] Στη Σάμο τώρα την εξουσία την είχε ο Μαιάνδριος του Μαιανδρίου, που είχε πάρει την αρχή διορισμένος επίτροπος από τον Πολυκράτη, και που θέλησε να γίνει ο δικαιότερος απ᾽ όλους τους ανθρώπους, αλλά τα πράγματα δεν του ήρθαν βολικά. [3.142.2] Όταν δηλαδή του αναγγέλθηκε ο θάνατος του Πολυκράτη, ο Μαιάνδριος έκανε τα εξής: πρώτα πρώτα ίδρυσε βωμό του Ελευθέριου Δία, και γύρω στον βωμό όρισε τέμενος, το ίδιο που είναι και σήμερα έξω από την πόλη· ύστερα, όταν αυτό έγινε πια, κάλεσε σε συνέλευση όλους τους πολίτες και τους είπε τα εξής: [3.142.3] «Όπως το γνωρίζετε και οι ίδιοι, μου έχουν ανατεθεί το σκήπτρο και όλη η εξουσία του Πολυκράτη, και άρα έχω πλέον το δικαίωμα να σας κυβερνάω· εγώ όμως ό,τι κατηγορώ στους άλλους, κατά δύναμη δεν θα το πράξω ο ίδιος· γιατί ούτε ο Πολυκράτης μού άρεσε που ήταν δεσπότης ανθρώπων ομοίων του ούτε όποιος άλλος κάνει κάτι παρόμοιο. Ο Πολυκράτης ωστόσο ξεπλήρωσε το πεπρωμένο του, κι εγώ σας μοιράζω την εξουσία και ανακηρύσσω τη δημοκρατία. [3.142.4] Θεωρώ όμως δικαίωμά μου να μου δοθούν τούτα τα προνόμια, δηλαδή από τους θησαυρούς του Πολυκράτη να μου δοθούν έξι τάλαντα, σαν ξεχωριστή ανταμοιβή, και να ανατεθεί σ᾽ εμένα και στους απογόνους μου, για πάντα, η θέση του ιερέα του Ελευθέριου Δία, που εγώ ίδρυσα το ιερό του και που στο όνομά του σας αποδίδω την ελευθερία σας». [3.142.5] Αυτά λοιπόν ανακοίνωσε ο Μαιάνδριος στους Σαμίους, αλλά ένας από αυτούς σηκώθηκε και είπε: «Μα δεν είσαι καν άξιος εσύ να μας κυβερνήσεις, γιατί προέρχεσαι από ταπεινή γενιά και είσαι συμφορά σωστή — θα έπρεπε αντίθετα να λογοδοτήσεις για τα χρήματα που διαχειρίστηκες».
[3.143.1] Αυτά είπε εκείνος, και ήταν διακεκριμένος ανάμεσα στους πολίτες, Τελέσαρχος τ᾽ όνομά του. Ο Μαιάνδριος τώρα, αντιλαμβανόμενος ότι αν άφηνε την αρχή, κάποιος άλλος θα γινόταν τύραννος αντί γι᾽ αυτόν, δεν διανοήθηκε καν να την αφήσει, αλλά έφυγε ευθύς για την ακρόπολη, απ᾽ όπου έστελνε και καλούσε έναν έναν τους Σαμίους, δήθεν ότι θα λογοδοτήσει για τα χρήματα, και έτσι τους έπιασε και τους φυλάκισε. [3.143.2] Φυλακίστηκαν λοιπόν αυτοί, αλλά μετά από τούτα τον Μαιάνδριο τον έπιασε αρρώστια. Ο αδελφός του τώρα, Λυκάρητος τ᾽ όνομά του, νόμισε ότι ο Μαιάνδριος θα πέθαινε, και για να γίνει ευκολότερα κύριος της κατάστασης στη Σάμο, σκοτώνει όλους τους κρατούμενους — όπως φάνηκε άλλωστε, δεν ήθελαν να είναι ελεύθεροι.
[3.144.1] Όταν λοιπόν οι Πέρσες έφτασαν στη Σάμο φέρνοντας μαζί τους τον Συλοσώντα, όχι μόνο δεν τους πρόβαλε αντίσταση κανένας, αλλά τους είπαν κιόλας οι οπαδοί του Μαιάνδριου και ο ίδιος ο Μαιάνδριος ότι είναι έτοιμοι να κλείσουν συμφωνία και να φύγουν από το νησί. Συναίνεσε σ᾽ αυτή την πρόταση ο Οτάνης, έκλεισε τη συμφωνία, και οι πλέον σημαίνοντες από τους Πέρσες έστησαν θρόνους απέναντι από την ακρόπολη και κάθισαν.
[3.145.1] Ο Μαιάνδριος ο τύραννος ωστόσο είχε έναν αδελφό ανισόρροπο, Χαρίλαος τ᾽ όνομά του, που είχε κάνει κάποιο αδίκημα και ήταν ριγμένος στο μπουντρούμι· τότε λοιπόν άκουσε ο Χαρίλαος αυτά που γίνονταν, και προβάλλοντας από το μπουντρούμι, είδε τους Πέρσες να κάθονται ειρηνικά και έβαλε τις φωνές λέγοντας ότι ήθελε τον Μαιάνδριο να του μιλήσει. [3.145.2] Τον άκουσε ο Μαιάνδριος και πρόσταξε να τον λύσουν και να του τον πάνε μπροστά του. Και ευθύς μόλις τον πήγαν, ο Χαρίλαος, βρίζοντάς τον και αποκαλώντας τον δειλό, πάσχιζε να πείσει τον Μαιάνδριο να επιτεθεί στους Πέρσες λέγοντάς του: «Βρε συ, που είσαι ο πιο άνανδρος απ᾽ όλους τους ανθρώπους, εμένα, βρε, που είμαι αδελφός σου, χωρίς να κάνω κανένα άδικο για να μπω στη φυλακή, μ᾽ έριξες στο μπουντρούμι, αλλά τους Πέρσες κάθεσαι και τους κοιτάζεις να σε διώχνουν και να σε πετάνε στον δρόμο χωρίς να τολμάς να τους τιμωρήσεις, κι ας είναι τόσο εύκολο να τους βάλεις στο χέρι; [3.145.3] Αλλά αν εσύ τους φοβάσαι, δώσε μου εμένα τους ξένους στρατιώτες, και θα τους τιμωρήσω εγώ για τον ερχομό τους εδώ· κι όσο για σένα, είμαι έτοιμος να σου εξασφαλίσω την αναχώρησή σου από το νησί».
[3.146.1] Αυτά είπε ο Χαρίλαος· ο Μαιάνδριος τώρα δέχτηκε τη συμβουλή του όχι βέβαια, όπως εγώ νομίζω τουλάχιστον, επειδή έφτασε σε τέτοιο σημείο ανοησίας ώστε να πιστεύει ότι η δική του δύναμη θα νικούσε τη δύναμη του βασιλιά, αλλά μάλλον επειδή φθόνησε τον Συλοσώντα αν ήταν να έπαιρνε χωρίς κανέναν κόπο άθικτη την πόλη. [3.146.2] Ήθελε λοιπόν να εξερεθίσει τους Πέρσες ώστε να εξασθενήσει όσο γινόταν η θέση των Σαμίων και έτσι να τους παραδώσει, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι οι Πέρσες, αν συναντούσαν κακομεταχείριση, θα θύμωναν άγρια με τους Σαμίους, και έχοντας υπόψη του ότι για τον εαυτό του υπήρχε σίγουρος τρόπος να φύγει από το νησί όποτε ήθελε — γιατί είχε κατασκευάσει μυστικό λαγούμι που οδηγούσε από την ακρόπολη στη θάλασσα. [3.146.3] Ο ίδιος λοιπόν ο Μαιάνδριος σαλπάρει από τη Σάμο, ενώ ο Χαρίλαος οπλίζει όλους τους ξένους στρατιώτες, ανοίγει διάπλατες τις πύλες και ρίχνεται καταπάνω στους Πέρσες, που όχι μόνο δεν περίμεναν τέτοιο πράγμα αλλά νόμιζαν κιόλας ότι όλα είχαν τακτοποιηθεί. Ρίχτηκαν λοιπόν οι ξένοι στρατιώτες στους Πέρσες και άρχισαν να σκοτώνουν τους σπουδαιότερους ανάμεσά τους κι αυτούς που μεταφέρονταν σε φορεία. [3.146.4] Αυτά λοιπόν έκαναν εκείνοι, αλλά η υπόλοιπη περσική δύναμη ήρθε σε βοήθεια, και οι ξένοι στρατιώτες πιεζόμενοι γύρισαν στην ακρόπολη, όπου και κλείστηκαν.
[3.147.1] Ωστόσο ο στρατηγός Οτάνης, βλέποντας το μεγάλο κακό που είχαν πάθει οι Πέρσες, θυμόταν τις εντολές που του είχε δώσει ο Δαρείος όταν τον έστελνε εκεί, να μη σκοτώσει δηλαδή ούτε να πιάσει αιχμάλωτο κανέναν Σάμιο, παρά να παραδώσει το νησί σώο και αβλαβές στον Συλοσώντα, αλλά τις εντολές αυτές φρόντισε να τις λησμονήσει, και έδωσε στον στρατό διαταγή, όποιον πιάνουν, είτε μεγάλος είναι είτε παιδί, άσχετα, να τον σκοτώνουν. [3.147.2] Έτσι, άλλοι από τους στρατιώτες πολιορκούσαν την ακρόπολη, και άλλοι σκότωναν όποιον συναντούσαν μπροστά τους, είτε μέσα σε ιερό βρισκόταν είτε έξω.
[3.148.1] Ο Μαιάνδριος πάλι, δραπετεύοντας από τη Σάμο, βάζει πλώρη για τη Λακεδαίμονα, και όταν έφτασε εκεί, ανέβασε απάνω τα όσα είχε πάρει μαζί του φεύγοντας, και έκανε το εξής: έβγαλε έξω τα ασημένια και τα χρυσά ποτήρια, και ενώ οι υπηρέτες του τα καθάριζαν, αυτός την ίδια ώρα έπιασε συζήτηση με τον Κλεομένη του Αναξανδρίδη, που βασίλευε στη Σπάρτη, και τον πήγε στο σπίτι του· ο Κλεομένης τώρα, μόλις είδε τα ποτήρια, έμεινε έκθαμβος και κατάπληκτος· ο άλλος πάλι τον παρακινούσε να πάρει μαζί του όσα ήθελε από δαύτα. [3.148.2] Το είπε δυο και τρεις φορές αυτό ο Μαιάνδριος, και ο Κλεομένης αποδείχθηκε τότε ο δικαιότερος απ᾽ όλους τους ανθρώπους: θεώρησε δηλαδή ότι δεν είχε δικαίωμα να πάρει αυτά που του έδιναν, αλλά κατάλαβε κιόλας ότι ο Μαιάνδριος σε κάποιους άλλους πολίτες θα τα έδινε και έτσι θα έβρισκε βοήθεια, και γι᾽ αυτό πήγε στους εφόρους και είπε ότι το καλύτερο για τη Σπάρτη θα ήταν να φύγει από την Πελοπόννησο ο ξένος Σάμιος για να μην μπορέσει να πείσει είτε τον ίδιο είτε κανένα άλλο από τους Σπαρτιάτες να γίνουν κακοί. Οι έφοροι υπάκουσαν στα λόγια του και έβγαλαν προκήρυξη και έδιωξαν τον Μαιάνδριο.
[3.149.1] Όσο για τη Σάμο, οι Πέρσες την ερήμωσαν και την παρέδωσαν στον Συλοσώντα χωρίς ψυχή απάνω της. Ύστερα από καιρό όμως, εξαιτίας κάποιου ονείρου και μιας αρρώστιας που έτυχε να πάθει στα γεννητικά του όργανα, την αποίκισε ο στρατηγός Οτάνης μαζί με άλλους.