Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Ἱστορίαι (3.1.1-3.6.2)

ΙΣΤΟΡΙΩΝ Γ


[3.1.1] Τοῦ δ᾽ ἐπιγιγνομένου θέρους Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ξύμμαχοι ἅμα τῷ σίτῳ ἀκμάζοντι ἐστράτευσαν ἐς τὴν Ἀττικήν· ἡγεῖτο δὲ αὐτῶν Ἀρχίδαμος ὁ Ζευξιδάμου Λακεδαιμονίων βασιλεύς. καὶ ἐγκαθεζόμενοι ἐδῄουν τὴν γῆν· [3.1.2] καὶ προσβολαί, ὥσπερ εἰώθεσαν, ἐγίγνοντο τῶν Ἀθηναίων ἱππέων ὅπῃ παρείκοι, καὶ τὸν πλεῖστον ὅμιλον τῶν ψιλῶν εἶργον τὸ μὴ προεξιόντας τῶν ὅπλων τὰ ἐγγὺς τῆς πόλεως κακουργεῖν. [3.1.3] ἐμμείναντες δὲ χρόνον οὗ εἶχον τὰ σιτία ἀνεχώρησαν καὶ διελύθησαν κατὰ πόλεις.
[3.2.1] Μετὰ δὲ τὴν ἐσβολὴν τῶν Πελοποννησίων εὐθὺς Λέσβος πλὴν Μηθύμνης ἀπέστη ἀπ᾽ Ἀθηναίων, βουληθέντες μὲν καὶ πρὸ τοῦ πολέμου, ἀλλ᾽ οἱ Λακεδαιμόνιοι οὐ προσεδέξαντο, ἀναγκασθέντες δὲ καὶ ταύτην τὴν ἀπόστασιν πρότερον ἢ διενοοῦντο ποιήσασθαι. [3.2.2] τῶν τε γὰρ λιμένων τὴν χῶσιν καὶ τειχῶν οἰκοδόμησιν καὶ νεῶν ποίησιν ἐπέμενον τελεσθῆναι, καὶ ὅσα ἐκ τοῦ Πόντου ἔδει ἀφικέσθαι, τοξότας τε καὶ σῖτον, καὶ ἃ μεταπεμπόμενοι ἦσαν. [3.2.3] Τενέδιοι γὰρ ὄντες αὐτοῖς διάφοροι καὶ Μηθυμναῖοι καὶ αὐτῶν Μυτιληναίων ἰδίᾳ ἄνδρες κατὰ στάσιν, πρόξενοι Ἀθηναίων, μηνυταὶ γίγνονται τοῖς Ἀθηναίοις ὅτι ξυνοικίζουσί τε τὴν Λέσβον ἐς τὴν Μυτιλήνην βίᾳ καὶ τὴν παρασκευὴν ἅπασαν μετὰ Λακεδαιμονίων καὶ Βοιωτῶν ξυγγενῶν ὄντων ἐπὶ ἀποστάσει ἐπείγονται· καὶ εἰ μή τις προκαταλήψεται ἤδη, στερήσεσθαι αὐτοὺς Λέσβου. [3.3.1] οἱ δ᾽ Ἀθηναῖοι (ἦσαν γὰρ τεταλαιπωρημένοι ὑπό τε τῆς νόσου καὶ τοῦ πολέμου ἄρτι καθισταμένου καὶ ἀκμάζοντος) μέγα μὲν ἔργον ἡγοῦντο εἶναι Λέσβον προσπολεμώσασθαι ναυτικὸν ἔχουσαν καὶ δύναμιν ἀκέραιον, καὶ οὐκ ἀπεδέχοντο τὸ πρῶτον τὰς κατηγορίας, μεῖζον μέρος νέμοντες τῷ μὴ βούλεσθαι ἀληθῆ εἶναι· ἐπειδὴ μέντοι καὶ πέμψαντες πρέσβεις οὐκ ἔπειθον τοὺς Μυτιληναίους τήν τε ξυνοίκισιν καὶ τὴν παρασκευὴν διαλύειν, δείσαντες προκαταλαβεῖν ἐβούλοντο. [3.3.2] καὶ πέμπουσιν ἐξαπιναίως τεσσαράκοντα ναῦς αἳ ἔτυχον περὶ Πελοπόννησον παρεσκευασμέναι πλεῖν· Κλεϊππίδης δὲ ὁ Δεινίου τρίτος αὐτὸς ἐστρατήγει. [3.3.3] ἐσηγγέλθη γὰρ αὐτοῖς ὡς εἴη Ἀπόλλωνος Μαλόεντος ἔξω τῆς πόλεως ἑορτή, ἐν ᾗ πανδημεὶ Μυτιληναῖοι ἑορτάζουσι, καὶ ἐλπίδα εἶναι ἐπειχθέντας ἐπιπεσεῖν ἄφνω, καὶ ἢν μὲν ξυμβῇ ἡ πεῖρα· εἰ δὲ μή, Μυτιληναίοις εἰπεῖν ναῦς τε παραδοῦναι καὶ τείχη καθελεῖν, μὴ πειθομένων δὲ πολεμεῖν. [3.3.4] καὶ αἱ μὲν νῆες ᾤχοντο· τὰς δὲ τῶν Μυτιληναίων δέκα τριήρεις, αἳ ἔτυχον βοηθοὶ παρὰ σφᾶς κατὰ τὸ ξυμμαχικὸν παροῦσαι, κατέσχον οἱ Ἀθηναῖοι καὶ τοὺς ἄνδρας ἐξ αὐτῶν ἐς φυλακὴν ἐποιήσαντο. [3.3.5] τοῖς δὲ Μυτιληναίοις ἀνὴρ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν διαβὰς ἐς Εὔβοιαν καὶ πεζῇ ἐπὶ Γεραιστὸν ἐλθών, ὁλκάδος ἀναγομένης ἐπιτυχών, πλῷ χρησάμενος καὶ τριταῖος ἐκ τῶν Ἀθηνῶν ἐς Μυτιλήνην ἀφικόμενος ἀγγέλλει τὸν ἐπίπλουν. οἱ δὲ οὔτε ἐς τὸν Μαλόεντα ἐξῆλθον, τά τε ἄλλα τῶν τειχῶν καὶ λιμένων περὶ τὰ ἡμιτέλεστα φαρξάμενοι ἐφύλασσον. [3.4.1] καὶ οἱ Ἀθηναῖοι οὐ πολλῷ ὕστερον καταπλεύσαντες ὡς ἑώρων, ἀπήγγειλαν μὲν οἱ στρατηγοὶ τὰ ἐπεσταλμένα, οὐκ ἐσακουόντων δὲ τῶν Μυτιληναίων ἐς πόλεμον καθίσταντο. [3.4.2] ἀπαράσκευοι δὲ οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἐξαίφνης ἀναγκασθέντες πολεμεῖν ἔκπλουν μέν τινα ἐποιήσαντο τῶν νεῶν ὡς ἐπὶ ναυμαχίαν ὀλίγον πρὸ τοῦ λιμένος, ἔπειτα καταδιωχθέντες ὑπὸ τῶν Ἀττικῶν νεῶν λόγους ἤδη προσέφερον τοῖς στρατηγοῖς, βουλόμενοι τὰς ναῦς τὸ παραυτίκα, εἰ δύναιντο, ὁμολογίᾳ τινὶ ἐπιεικεῖ ἀποπέμψασθαι. [3.4.3] καὶ οἱ στρατηγοὶ τῶν Ἀθηναίων ἀπεδέξαντο καὶ αὐτοὶ φοβούμενοι μὴ οὐχ ἱκανοὶ ὦσι Λέσβῳ πάσῃ πολεμεῖν. [3.4.4] καὶ ἀνοκωχὴν ποιησάμενοι πέμπουσιν ἐς τὰς Ἀθήνας οἱ Μυτιληναῖοι τῶν τε διαβαλλόντων ἕνα, ᾧ μετέμελεν ἤδη, καὶ ἄλλους, εἴ πως πείσειαν τὰς ναῦς ἀπελθεῖν ὡς σφῶν οὐδὲν νεωτεριούντων. [3.4.5] ἐν τούτῳ δὲ ἀποστέλλουσι καὶ ἐς τὴν Λακεδαίμονα πρέσβεις τριήρει, λαθόντες τὸ τῶν Ἀθηναίων ναυτικόν, οἳ ὥρμουν ἐν τῇ Μαλέᾳ πρὸς βορέαν τῆς πόλεως· οὐ γὰρ ἐπίστευον τοῖς ἀπὸ τῶν Ἀθηναίων προχωρήσειν. [3.4.6] καὶ οἱ μὲν ἐς τὴν Λακεδαίμονα ταλαιπώρως διὰ τοῦ πελάγους κομισθέντες αὐτοῖς ἔπρασσον ὅπως τις βοήθεια ἥξει· [3.5.1] οἱ δ᾽ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν πρέσβεις ὡς οὐδὲν ἦλθον πράξαντες, ἐς πόλεμον καθίσταντο οἱ Μυτιληναῖοι καὶ ἡ ἄλλη Λέσβος πλὴν Μηθύμνης· οὗτοι δὲ τοῖς Ἀθηναίοις ἐβεβοηθήκεσαν, καὶ Ἴμβριοι καὶ Λήμνιοι καὶ τῶν ἄλλων ὀλίγοι τινὲς ξυμμάχων. [3.5.2] καὶ ἔξοδον μέν τινα πανδημεὶ ἐποιήσαντο οἱ Μυτιληναῖοι ἐπὶ τὸ τῶν Ἀθηναίων στρατόπεδον, καὶ μάχη ἐγένετο, ἐν ᾗ οὐκ ἔλασσον ἔχοντες οἱ Μυτιληναῖοι οὔτε ἐπηυλίσαντο οὔτε ἐπίστευσαν σφίσιν αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἀνεχώρησαν· ἔπειτα οἱ μὲν ἡσύχαζον, ἐκ Πελοποννήσου καὶ μετ᾽ ἄλλης παρασκευῆς βουλόμενοι εἰ προσγένοιτό τι κινδυνεύειν· καὶ γὰρ αὐτοῖς Μελέας Λάκων ἀφικνεῖται καὶ Ἑρμαιώνδας Θηβαῖος, οἳ προαπεστάλησαν μὲν τῆς ἀποστάσεως, φθάσαι δὲ οὐ δυνάμενοι τὸν τῶν Ἀθηναίων ἐπίπλουν κρύφα μετὰ τὴν μάχην ὕστερον ἐσπλέουσι τριήρει, καὶ παρῄνουν πέμπειν τριήρη ἄλλην καὶ πρέσβεις μεθ᾽ ἑαυτῶν· καὶ ἐκπέμπουσιν. [3.6.1] οἱ δὲ Ἀθηναῖοι πολὺ ἐπιρρωσθέντες διὰ τὴν τῶν Μυτιληναίων ἡσυχίαν ξυμμάχους τε προσεκάλουν, οἳ πολὺ θᾶσσον παρῆσαν ὁρῶντες οὐδὲν ἰσχυρὸν ἀπὸ τῶν Λεσβίων, καὶ περιορμισάμενοι τὸ πρὸς νότον τῆς πόλεως ἐτείχισαν στρατόπεδα δύο ἑκατέρωθεν τῆς πόλεως, καὶ τοὺς ἐφόρμους ἐπ᾽ ἀμφοτέροις τοῖς λιμέσιν ἐποιοῦντο. [3.6.2] καὶ τῆς μὲν θαλάσσης εἶργον μὴ χρῆσθαι τοὺς Μυτιληναίους, τῆς δὲ γῆς τῆς μὲν ἄλλης ἐκράτουν οἱ Μυτιληναῖοι καὶ οἱ ἄλλοι Λέσβιοι προσβεβοηθηκότες ἤδη, τὸ δὲ περὶ τὰ στρατόπεδα οὐ πολὺ κατεῖχον οἱ Ἀθηναῖοι, ναύσταθμον δὲ μᾶλλον ἦν αὐτοῖς πλοίων καὶ ἀγορὰ ἡ Μαλέα. καὶ τὰ μὲν περὶ Μυτιλήνην οὕτως ἐπολεμεῖτο.


[3.1.1] Το επόμενο καλοκαίρι, μόλις ωρίμασε το σιτάρι, οι Λακεδαιμόνιοι με τους συμμάχους τους έκαναν εισβολή στην Αττική. Αρχηγός τους ήταν ο Αρχίδαμος του Ζευξιδάμου, βασιλεύς των Λακεδαιμονίων. Οργάνωσαν το στρατόπεδό τους και λεηλατούσαν την ύπαιθρο. [3.1.2] Το αθηναϊκό ιππικό, όπως συνήθως, έκανε εξορμήσεις όταν παρουσιαζόταν κατάλληλη ευκαιρία για να εμποδίζει τους ψιλούς ν᾽ απομακρύνονται απ᾽ το στρατόπεδο και να έρχονται να καταστρέφουν τα κοντινά περίχωρα. [3.1.3] Οι Πελοποννήσιοι έμειναν όσο είχαν τρόφιμα και ύστερα έφυγαν και διαλύθηκε ο στρατός τους. Το κάθε σώμα γύρισε στην πολιτεία του.
[3.2.1] Αμέσως μετά την εισβολή επαναστάτησε η Λέσβος — εκτός από την Μήθυμνα. Και πριν από τον πόλεμο είχαν θελήσει ν᾽ αποστατήσουν, αλλά οι Λακεδαιμόνιοι είχαν, τότε, απορρίψει τις προτάσεις τους. Αλλά και την φορά αυτή αναγκάστηκαν να ενεργήσουν νωρίτερα απ᾽ ό,τι είχαν υπολογίσει. [3.2.2] Το σχέδιό τους ήταν να κλείσουν πρώτα τα λιμάνια τους με προσχώσεις, να τελειώσουν τα τείχη τους και το αρμάτωμα του στόλου τους και να τους έρθουν από τον Εύξεινο Πόντο τοξότες και σιτάρι και όσα άλλα εφόδια είχαν στείλει να φέρουν απ᾽ εκεί. [3.2.3] Αλλά οι Τενέδιοι, που ήσαν εχθροί τους, και οι Μηθυμναίοι, και μερικοί ακόμα από τους Μυτιληναίους που είχαν αντίθετα φρονήματα και ήσαν πρόξενοι των Αθηναίων, ειδοποίησαν την Αθήνα ότι οι Μυτιληναίοι προσπαθούν να υποτάξουν με την βία ολόκληρο το νησί, ότι είναι συνεννοημένοι με τους Λακεδαιμονίους και τους Βοιωτούς, που είναι ομόφυλοί τους, κι ετοιμάζονται βιαστικά να επαναστατήσουν και ότι, αν οι Αθηναίοι δεν ενεργήσουν γρήγορα για να τους προλάβουν, θα χάσουν την Λέσβο.
[3.3.1] Οι Αθηναίοι, όμως, που είχαν υποστεί μεγάλη δοκιμασία από την επιδημία κι από τον πόλεμο που είχε μόλις αρχίσει αλλά είχε φουντώσει, θεωρούσαν ότι ήταν εξαιρετικά σοβαρό ν᾽ αρχίσουν κι άλλον πόλεμο με την Λέσβο που είχε στόλο και δύναμη άθικτα και δεν ήθελαν στην αρχή να πιστέψουν τις πληροφορίες, ελπίζοντας ότι οι καταγγελίες δεν ήσαν σωστές. Αλλά όταν έστειλαν πρέσβεις και δεν μπόρεσαν να πείσουν τους Μυτιληναίους να παραιτηθούν από το σχέδιό τους να υποτάξουν όλο το νησί και να σταματήσουν τις προετοιμασίες τους, φοβήθηκαν και θέλησαν να προλάβουν τις εξελίξεις [3.3.2] στέλνοντας, ξαφνικά, σαράντα καράβια που έτυχε να είναι έτοιμα, για εκστρατεία γύρω από την Πελοπόννησο. Αρχηγός τους, με άλλους δύο, ήταν ο Κλεϊππίδης του Δεινίου. [3.3.3] Οι Αθηναίοι, καθώς φαίνεται, είχαν πληροφορηθεί ότι οι Μυτιληναίοι εόρταζαν την εορτή του Απόλλωνος του Μαλόεντος έξω από την πόλη τους, ότι στην εορτή πάνε όλοι οι κάτοικοι και ότι, εάν έκαναν γρήγορα, υπήρχε πιθανότητα να τους αιφνιδιάσουν. Αν πετύχαινε το εγχείρημα, τότε όλα θα ήσαν εντάξει. Αν όχι, τότε θα πρόσταζαν τους Μυτιληναίους να παραδώσουν το στόλο τους και να κατεδαφίσουν τα τείχη τους. Αν απέρριπταν τους όρους αυτούς, τότε θα τους πολεμούσαν. [3.3.4] Ο στόλος έφυγε, αλλά οι Αθηναίοι κράτησαν τα δέκα Μυτιληναϊκά καράβια που, σύμφωνα με τους όρους της συμμαχίας, ήσαν στον Πειραιά και φυλάκισαν τα πληρώματά τους. [3.3.5] Κάποιος όμως πέρασε απ᾽ την Αθήνα στην Εύβοια και πήγε πεζή στην Γεραιστό όπου πέτυχε ένα εμπορικό που έφευγε, κι έφτασε σε τρεις μέρες στην Μυτιλήνη όπου πληροφόρησε τους Μυτιληναίους για την εκστρατεία. Έτσι όχι μόνο δεν βγήκαν να πάνε στον Μαλόεντα, αλλά ενίσχυσαν τα τείχη τους όπου ήσαν μισοτελειωμένα, συμπλήρωσαν την απόφραξη των λιμανιών τους κι έβαλαν φρουρές.
[3.4.1] Οι Αθηναίοι έφτασαν μετά από λίγο και, όταν είδαν την κατάσταση, οι στρατηγοί τους διαμήνυσαν στους Μυτιληναίους τα όσα είχαν διαταγή να τους πουν. [3.4.2] Οι Μυτιληναίοι, απροετοίμαστοι, βρέθηκαν ξαφνικά στην ανάγκη να πολεμήσουν. Έβγαλαν τον στόλο τους σε μικρή απόσταση από το λιμάνι για να ναυμαχήσουν, αλλά τους καταδίωξαν τα αθηναϊκά πολεμικά και τότε άρχισαν διαπραγματεύσεις με τους στρατηγούς, έχοντας σκοπό ν᾽ απαλλαγούν, αν μπορούσαν από την παρουσία του στόλου, κάνοντας συμφωνία με ήπιους όρους. [3.4.3] Οι Αθηναίοι στρατηγοί δέχτηκαν κι αυτοί να διαπραγματευθούν από φόβο μήπως δεν έχουν αρκετές δυνάμεις για να πολεμήσουν εναντίον ολόκληρης της Λέσβου. [3.4.4] Έγινε ανακωχή και οι Μυτιληναίοι έστειλαν στην Αθήνα αντιπροσώπους —μεταξύ τους ήταν κι ένας καταδότης που είχε ειδοποιήσει τους Αθηναίους, αλλά είχε τώρα μετανιώσει— για να πείσουν τους Αθηναίους ν᾽ αποσύρουν τον στόλο τους δίνοντάς τους την υπόσχεση ότι δεν θ᾽ αποστατήσουν. [3.4.5] Ταυτόχρονα όμως και επειδή δεν ήλπιζαν ότι θα πετύχουν τίποτε στην Αθήνα, έστειλαν πρέσβεις και στην Λακεδαίμονα με πολεμικό που κατόρθωσε να περάσει απαρατήρητο από τον αθηναϊκό στόλο που ναυλοχούσε στην Μαλέα, βορινά από την πόλη της Μυτιλήνης. [3.4.6] Οι πρέσβεις ταλαιπωρήθηκαν διασχίζοντας το Αιγαίο κι έφτασαν στην Λακεδαίμονα όπου άρχισαν να ενεργούν για να σταλεί βοήθεια.
[3.5.1] Οι πρέσβεις που είχαν πάει στην Αθήνα γύρισαν άπρακτοι και οι Μυτιληναίοι, μ᾽ όλη την υπόλοιπη Λέσβο, εκτός από την Μήθυμνα, άρχισαν τις εχθροπραξίες. Η Μήθυμνα, η Ίμβρος, η Λήμνος και μερικοί άλλοι σύμμαχοι, έστειλαν βοήθεια στους Αθηναίους. [3.5.2] Οι Μυτιληναίοι έκαναν μιαν έξοδο με όλο τους τον στρατό εναντίον του στρατοπέδου των Αθηναίων. Έγινε μάχη στην οποία μάλλον επικράτησαν οι Μυτιληναίοι, δεν είχαν όμως αυτοπεποίθηση και δεν τόλμησαν να περάσουν τη νύχτα έξω από τα τείχη, αλλά γύρισαν πίσω στην πολιτεία όπου έμειναν άπρακτοι. Δεν ήθελαν να ριψοκινδυνέψουν νέα αναμέτρηση προτού έρθει, αν ερχόταν, βοήθεια από την Πελοπόννησο ή από αλλού. Πραγματικά, έφτασαν ο Σπαρτιάτης Μελέας και ο Θηβαίος Ερμαιώνδας που είχαν σταλεί πριν επαναστατήσει η Μυτιλήνη, αλλά δεν μπόρεσαν να φτάσουν πριν απ᾽ τον αθηναϊκό στόλο. Έφτασαν μετά την μάχη κι αποβιβάστηκαν κρυφά με πολεμικό. Συμβούλεψαν τους Μυτιληναίους να στείλουν με άλλο πολεμικό άλλους πρέσβεις που θα πήγαιναν μαζί τους. Έτσι κι έγινε.
[3.6.1] Οι Αθηναίοι ενθαρρύνθηκαν πολύ απ᾽ την αδράνεια των Μυτιληναίων. Κάλεσαν και άλλους συμμάχους οι οποίοι, βλέποντας ότι οι Λέσβιοι δεν πρόβαλλαν αντίσταση άξια λόγου, έστειλαν πρόθυμα βοήθεια. Μεταστάθμευσαν τον στόλο τους στο νότιο μέρος της Μυτιλήνης, έστησαν δύο οχυρωμένα στρατόπεδα από τις δύο μεριές της πολιτείας και οργάνωσαν τον αποκλεισμό και των δύο λιμανιών. [3.6.2] Έτσι αποκλείσαν τους Μυτιληναίους από την θάλασσα, αλλά στην στεριά επικρατούσαν εκείνοι με την βοήθεια των άλλων Λεσβίων. Οι Αθηναίοι κρατούσαν μια μικρή περιοχή γύρω από τα στρατόπεδά τους, ενώ την Μαλέα την χρησιμοποιούσαν για λιμάνι και για αγορά. Αυτή ήταν η πολεμική κατάσταση στην Μυτιλήνη.