Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΑΡΡΙΑΝΟΣ

Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (3.13.1-3.14.3)

[3.13.1] Ὡς δὲ ὁμοῦ ἤδη τὰ στρατόπεδα ἐγίγνετο, ὤφθη Δαρεῖός τε καὶ οἱ ἀμφ᾽ αὐτόν, οἵ τε μηλοφόροι Πέρσαι καὶ Ἰνδοὶ καὶ Ἀλβανοὶ καὶ Κᾶρες οἱ ἀνάσπαστοι καὶ οἱ Μάρδοι τοξόται, κατ᾽ αὐτὸν Ἀλέξανδρον τεταγμένοι καὶ τὴν ἴλην τὴν βασιλικήν. ἦγε δὲ ὡς ἐπὶ τὸ δεξιὸν τὸ αὑτοῦ Ἀλέξανδρος μᾶλλον, καὶ οἱ Πέρσαι ἀντιπαρῆγον, ὑπερφαλαγγοῦντες πολὺ ἐπὶ τῷ σφῶν εὐωνύμῳ. [3.13.2] ἤδη τε οἱ τῶν Σκυθῶν ἱππεῖς παριππεύοντες ἥπτοντο τῶν προτεταγμένων τῆς Ἀλεξάνδρου τάξεως καὶ Ἀλέξανδρος ἔτι ὅμως ἦγεν ἐπὶ δόρυ, καὶ ἐγγὺς ἦν τοῦ ἐξαλλάσσειν τὸν ὡδοποιημένον πρὸς τῶν Περσῶν χῶρον. ἔνθα δὴ δείσας Δαρεῖος μὴ προχωρησάντων ἐς τὰ οὐχ ὁμαλὰ τῶν Μακεδόνων ἀχρεῖά σφισι γένηται τὰ ἅρματα, κελεύει τοὺς προτεταγμένους τοῦ εὐωνύμου περιϊππεύειν τὸ κέρας τὸ δεξιόν, ᾗ Ἀλέξανδρος ἦγε, τοῦ μηκέτι προσωτέρω αὐτοὺς ἐξάγειν τὸ κέρας. [3.13.3] τούτου δὲ γενομένου Ἀλέξανδρος ἐμβάλλειν κελεύει ἐς αὐτοὺς τοὺς μισθοφόρους ἱππέας, ὧν Μενίδας ἡγεῖτο. ἀντεκδραμόντες δὲ ἐπ᾽ αὐτοὺς οἵ τε Σκύθαι ἱππεῖς καὶ τῶν Βακτρίων οἱ ξυντεταγμένοι τοῖς Σκύθαις τρέπουσιν ὀλίγους ὄντας πολλῷ πλείονες. Ἀλέξανδρος δὲ τοὺς περὶ Ἀρέτην τε, τοὺς Παίονας, καὶ τοὺς ξένους ἐμβαλεῖν τοῖς Σκύθαις ἐκέλευσε· καὶ ἐγκλίνουσιν οἱ βάρβαροι. [3.13.4] Βάκτριοι δὲ οἱ ἄλλοι πελάσαντες τοῖς Παίοσί τε καὶ ξένοις τούς τε σφῶν φεύγοντας ἤδη ἀνέστρεψαν ἐς τὴν μάχην καὶ τὴν ἱππομαχίαν ξυστῆναι ἐποίησαν. καὶ ἔπιπτον μὲν πλείονες τῶν Ἀλεξάνδρου, τῷ τε πλήθει τῶν βαρβάρων βιαζόμενοι καὶ ὅτι αὐτοί τε οἱ Σκύθαι καὶ οἱ ἵπποι αὐτοῖς ἀκριβέστερον εἰς φυλακὴν πεφραγμένοι ἦσαν. ἀλλὰ καὶ ὣς τάς τε προσβολὰς αὐτῶν ἐδέχοντο οἱ Μακεδόνες καὶ βίᾳ κατ᾽ ἴλας προσπίπτοντες ἐξώθουν ἐκ τῆς τάξεως.
[3.13.5] Καὶ ἐν τούτῳ τὰ ἅρματα τὰ δρεπανηφόρα ἐφῆκαν οἱ βάρβαροι κατ᾽ αὐτὸν Ἀλέξανδρον, ὡς ἀναταράξοντες αὐτῷ τὴν φάλαγγα. καὶ ταύτῃ μάλιστα ἐψεύσθησαν· τὰ μὲν γὰρ εὐθὺς ὡς προσεφέρετο κατηκόντισαν οἵ τε Ἀγριᾶνες καὶ οἱ ξὺν Βαλάκρῳ ἀκοντισταὶ οἱ προτεταγμένοι τῆς ἵππου τῶν ἑταίρων· τὰ δὲ τῶν ῥυτήρων ἀντιλαμβανόμενοι τούς τε ἀναβάτας κατέσπων καὶ τοὺς ἵππους περιϊστάμενοι ἔκοπτον. [3.13.6] ἔστι δὲ ἃ καὶ διεξέπεσε διὰ τῶν τάξεων· διέσχον γάρ, ὥσπερ παρήγγελτο αὐτοῖς, ἵνα προσέπιπτε τὰ ἅρματα· καὶ ταύτῃ μάλιστα ξυνέβη αὐτά τε σῶα καὶ οἷς ἐπηλάθη ἀβλαβῶς διελθεῖν· ἀλλὰ καὶ τούτων οἵ τε ἱπποκόμοι τῆς Ἀλεξάνδρου στρατιᾶς καὶ οἱ ὑπασπισταὶ οἱ βασιλικοὶ ἐκράτησαν.
[3.14.1] Ὡς δὲ Δαρεῖος ἐπῆγεν ἤδη τὴν φάλαγγα πᾶσαν, ἐνταῦθα Ἀλέξανδρος Ἀρέτην μὲν κελεύει ἐμβαλεῖν τοῖς περιϊππεύουσι τὸ κέρας σφῶν τὸ δεξιὸν ὡς ἐς κύκλωσιν· [3.14.2] αὐτὸς δὲ τέως μὲν ἐπὶ κέρως τοὺς ἀμφ᾽ αὑτὸν ἦγε, τῶν δὲ ἐκβοηθησάντων ἱππέων τοῖς κυκλουμένοις τὸ κέρας τὸ δεξιὸν παραρρηξάντων τι τῆς πρώτης φάλαγγος τῶν βαρβάρων ἐπιστρέψας κατὰ τὸ διέχον καὶ ὥσπερ ἔμβολον ποιήσας τῆς τε ἵππου τῆς ἑταιρικῆς καὶ τῆς φάλαγγος τῆς ταύτῃ τεταγμένης ἦγε δρόμῳ τε καὶ ἀλαλαγμῷ ὡς ἐπὶ αὐτὸν Δαρεῖον. [3.14.3] καὶ χρόνον μέν τινα ὀλίγον ἐν χερσὶν ἡ μάχη ἐγένετο· ὡς δὲ οἵ τε ἱππεῖς οἱ ἀμφὶ Ἀλέξανδρον καὶ αὐτὸς Ἀλέξανδρος εὐρώστως ἐνέκειντο ὠθισμοῖς τε χρώμενοι καὶ τοῖς ξυστοῖς τὰ πρόσωπα τῶν Περσῶν κόπτοντες, ἥ τε φάλαγξ ἡ Μακεδονικὴ πυκνὴ καὶ ταῖς σαρίσσαις πεφρικυῖα ἐμβεβλήκει ἤδη αὐτοῖς, καὶ πάντα ὁμοῦ τὰ δεινὰ καὶ πάλαι ἤδη φοβερῷ ὄντι Δαρείῳ ἐφαίνετο, πρῶτος αὐτὸς ἐπιστρέψας ἔφευγεν· ἐφοβήθησαν δὲ καὶ οἱ περιϊππεύοντες τῶν Περσῶν τὸ κέρας ἐμβαλόντων ἐς αὐτοὺς εὐρώστως τῶν ἀμφὶ Ἀρέτην.

[3.13.1] Καθώς πλησίαζαν οι στρατοί, φάνηκε ο Δαρείος και οι γύρω του, οι μηλοφόροι Πέρσες, οι Ινδοί, οι Αλβανοί, οι «μετοικισμένοι» Κάρες και οι Μάρδοι τοξότες, που είχαν παραταχθεί ακριβώς απέναντι από τον Αλέξανδρο και τη βασιλική ίλη. Ο Αλέξανδρος οδηγούσε μάλλον προς τα δεξιά τον στρατό του, οπότε και οι Πέρσες κινήθηκαν ανάλογα και έτσι το αριστερό τους εκτεινόταν τώρα πολύ πιο πέρα από την παράταξη των Μακεδόνων· [3.13.2] Ήδη οι ιππείς των Σκυθών ιππεύοντας παράλληλα με τους Μακεδόνες είχαν έρθει σε επαφή με τους άνδρες που είχαν τοποθετηθεί μπροστά από το στράτευμα του Αλεξάνδρου· παρ᾽ όλα αυτά ο Αλέξανδρος εξακολουθούσε να προχωρεί προς τα δεξιά, πλησιάζοντας να προσπεράσει τον χώρο που είχαν ισοπεδώσει οι Πέρσες. Ο Δαρείος τότε, επειδή φοβήθηκε μήπως οι Μακεδόνες προχωρήσουν στο ανώμαλο έδαφος, οπότε θα αχρηστεύονταν τα δρεπανηφόρα άρματά του, διέταξε τους ιππείς που είχαν παραταχθεί μπροστά από την αριστερή του πτέρυγα να κυκλώσουν το δεξιό των Μακεδόνων που το οδηγούσε ο Αλέξανδρος, ώστε να μην μπορούν πια οι Μακεδόνες να εκτείνουν παραπέρα την πτέρυγά τους. [3.13.3] Μόλις έγινε αυτό, διέταξε ο Αλέξανδρος να επιτεθούν εναντίον τους οι μισθοφόροι ιππείς, τους οποίους διοικούσε ο Μενίδας. Αμέσως οι Σκύθες ιππείς και οι Βακτριανοί, που είχαν ταχθεί μαζί τους, επιχείρησαν αντεπίθεση εναντίον τους και τους έτρεψαν σε φυγή, επειδή εκείνοι ήταν λίγοι, ενώ αυτοί πολύ πιο πολλοί. Ο Αλέξανδρος όμως διέταξε τους άνδρες του Αρέτη, τους Παίονες, καθώς και τους μισθοφόρους να επιτεθούν στους Σκύθες· τότε οι βάρβαροι υποχώρησαν. [3.13.4] Οι άλλοι όμως Βακτριανοί πλησίασαν τους Παίονες και τους μισθοφόρους και υποχρέωσαν τους δικούς τους, που ήδη υποχωρούσαν, να γυρίσουν πάλι πίσω στη μάχη· έτσι έγιναν αιτία να συναφθεί ιππομαχία. Οι άνδρες του Αλεξάνδρου είχαν τις μεγαλύτερες απώλειες, επειδή και πιέζονταν από το πλήθος των βαρβάρων και οι Σκύθες οι ίδιοι και τα άλογά τους ήταν εφοδιασμένα με ισχυρότερο αμυντικό οπλισμό. Παρ᾽ όλα αυτά οι Μακεδόνες και τις επιθέσεις τους απέκρουαν και εφορμώντας με την μία ίλη τους πίσω από την άλλη τους απωθούσαν έξω από τις γραμμές τους.
[3.13.5] Στο μεταξύ οι βάρβαροι εξαπέλυσαν τα δρεπανηφόρα άρματά τους εναντίον του ίδιου του Αλεξάνδρου, με σκοπό να προκαλέσουν σύγχυση στη φάλαγγά του. Και σε αυτό όμως σημείωσαν μεγάλη αποτυχία· γιατί άλλα από αυτά, την ώρα που εφορμούσαν, τα χτυπούσαν με τα ακόντιά τους οι Αγριάνες και οι ακοντιστές του Βαλάκρου που είχαν παραταχθεί μπροστά από το ιππικό των εταίρων· άλλα πάλι τα άρπαζαν από τα χαλινάρια των αλόγων, τραβούσαν κάτω τους αναβάτες τους και περικυκλώνοντάς τα έσφαζαν τα άλογα. [3.13.6] Μερικά όμως άρματα πέρασαν μέσα από τα μακεδονικά τάγματα, επειδή οι Μακεδόνες, σύμφωνα με τις διαταγές που είχαν πάρει, όπου ενεργούσαν επίθεση τα άρματα, χώριζαν στη μέση· έτσι συνέβη και τα άρματα να περάσουν σώα μέσα από τις μακεδονικές γραμμές και οι Μακεδόνες, εναντίον των οποίων επιχειρούσαν την επέλαση, να μην υποστούν καμιάν απολύτως απώλεια· αργότερα οι ιπποκόμοι του Αλεξάνδρου και οι βασιλικοί υπασπιστές κυρίευσαν και τα άρματα αυτά.
[3.14.1] Και όταν πια ο Δαρείος κίνησε ολόκληρη τη φάλαγγα, διέταξε ο Αλέξανδρος τον Αρέτη να επιτεθεί στο περσικό ιππικό, που επιχειρούσε να κυκλώσει τη δεξιά του πτέρυγα· [3.14.2] ο ίδιος για ένα διάστημα οδηγούσε τους άνδρες του συνταγμένους τον έναν πίσω από τον άλλον· όταν όμως οι Μακεδόνες ιππείς επιτέθηκαν στους Πέρσες, που επιχειρούσαν να κυκλώσουν τη δεξιά τους πτέρυγα και πέτυχαν κάποιο ρήγμα στην πρώτη γραμμή των βαρβάρων, ο Αλέξανδρος στράφηκε προς το μέρος όπου έγινε το ρήγμα και με το ιππικό των εταίρων και τη φάλαγγα, που είχε παραταχθεί εκεί, σχημάτισε σφήνα και εφόρμησε με ταχύτητα και με αλαλαγμούς εναντίον του ίδιου του Δαρείου. [3.14.3] Για μικρό χρονικό διάστημα έγινε μάχη σώμα με σώμα· όταν όμως και οι ιππείς του Αλεξάνδρου και ο ίδιος ο Αλέξανδρος επιχειρούσαν συνεχώς ορμητικές επιθέσεις προσπαθώντας να απωθήσουν τους Πέρσες και με τα δόρατά τους τούς χτυπούσαν τα πρόσωπα, ενώ συγχρόνως είχε επιτεθεί εναντίον τους και η μακεδονική φάλαγγα, συμπαγής και φοβερή με τις σάρισές της, τότε πια ο Δαρείος, επειδή όλα μαζί τα φοβερά πρόβαλαν μπροστά του και ήταν από πολύν καιρό πριν φοβισμένος, έκαμε, αυτός πρώτος, στροφή και τράπηκε σε φυγή· φοβήθηκαν επίσης και οι Πέρσες ιππείς που προσπαθούσαν να κυκλώσουν τη δεξιά πτέρυγα του Αλεξάνδρου, μόλις τους επιτέθηκαν με ορμή οι άνδρες του Αρέτη.