[38] Τα περισσότερα απ᾽ όσα διαβάστηκαν, Αθηναίοι, είναι αληθινά, που μακάρι να μην ήταν, και ίσως να μην είναι και ευχάριστα να τα ακούει κανείς. Αλλ᾽ αν, όσα κάποιος ομιλητής παραλείψει στο λόγο του για να μην σας λυπήσει, ξεπερνιούνται από την πραγματικότητα, τότε πρέπει να αγορεύει για να σας ευχαριστεί· αν όμως η κομψότητα των λόγων, όταν δεν είναι η αρμόζουσα, γίνεται στην πράξη ζημία, τότε είναι ντροπή να εξαπατάτε τον εαυτό σας, να αναβάλλετε όλα όσα είναι δύσκολα, και σας προλαβαίνουν όλα τα γεγονότα· [39] είναι ντροπή επίσης να μην μπορείτε να μάθετε μήτε και αυτό ακόμη, ότι, όσοι διεξάγουν σωστά έναν πόλεμο, δεν πρέπει να ακολουθούν τα γεγονότα, αλλά να είναι μπροστά από αυτά (: να τα προλαβαίνουν) και ότι, όπως ακριβώς θα αξίωνε κάποιος από τον στρατηγό να ηγείται του στρατού, έτσι ακριβώς να απαιτεί και οι βουλευτές να διαχειρίζονται τις πολιτικές υποθέσεις, για να εκτελούνται όσα τυχόν αποφασίζουν εκείνοι, και να μην αναγκάζονται να ακολουθούν κατά πόδας τα γεγονότα. [40] Εσείς όμως, Αθηναίοι, αν και έχετε τη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη από όλους, τριήρεις, οπλίτες, ιππείς, έσοδα από φόρους, ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχετε χρησιμοποιήσει τίποτε από αυτά όπως πρέπει, και πολεμάτε τον Φίλιππο, όπως ακριβώς πυγμαχούν οι βάρβαροι, χωρίς να διαφέρετε καθόλου από αυτούς· όποιος δηλαδή από εκείνους χτυπηθεί, πιάνει πάντα το σημείο στο οποίο τον χτύπησαν· και αν κάποιος τον χτυπήσει αλλού, εκεί πάνε τα χέρια του· να βάλει όμως τα χέρια του μπροστά και να κοιτάξει κατάματα τον αντίπαλο ούτε ξέρει ούτε θέλει να μάθει. [41] Έτσι και εσείς, αν έχετε πληροφορίες ότι ο Φίλιππος βρίσκεται στη Χερρόνησο, προς τα εκεί αποφασίζετε να τρέξετε σε βοήθεια, αν στις Θερμοπύλες, προς τα εκεί, αν κάπου αλλού, τρέχετε πίσω του πάνω κάτω· εκείνος κατευθύνει τις κινήσεις σας· μόνοι σας δεν έχετε πάρει καμιά απόφαση που να σας ωφέλησε στον πόλεμο· δεν κάνετε επίσης καμιά πρόβλεψη πριν σας βρουν τα γεγονότα, παρά αφού πληροφορηθείτε ότι κάτι ή έχει συμβεί ή συμβαίνει. Αυτά ίσως μπορούσαν να συμβαίνουν στο παρελθόν· σήμερα όμως έχουν φτάσει τα πράγματα στο πιο κρίσιμο σημείο, ώστε τέτοιες ενέργειες δεν επιτρέπονται πλέον. [42] Μου φαίνεται, Αθηναίοι, πως κάποιος θεός, που ντρέπεται για την πόλη μας, έχει εμφυσήσει στον Φίλιππο αυτήν την ασίγαστη δραστηριότητα. Αν δηλαδή, αρκούμενος σε όσα έχει υποτάξει και προκαταλάβει, ήταν διατεθειμένος να ησυχάσει και δεν προέβαινε σε καμιάν άλλη ενέργεια, νομίζω ότι μερικοί από σας θα ήταν ικανοποιημένοι με αυτά για τα οποία θα είχαμε κατακριθεί επισήμως για καταισχύνη, ανανδρία και για ό,τι πιο αισχρό υπάρχει. Τώρα όμως με το να ασχολείται συνεχώς με κάτι και να του έχει ανοίξει η όρεξη για όλο και περισσότερα, ίσως και σας συνεφέρει, εφόσον βέβαια δεν έχετε απελπιστεί πέρα για πέρα. [43] Προσωπικά όμως εκπλήσσομαι, που κανένας από σας, Αθηναίοι, ούτε νοιάζεται ούτε οργίζεται, μόλο που βλέπει ότι το ξεκίνημα του πολέμου αφορούσε την τιμωρία του Φιλίππου, ενώ στο τέλος του ο στόχος μας είναι να μην υποστούμε εμείς ζημίες από αυτόν. Ακόμη, ότι δεν πρόκειται να σταματήσει, είναι φανερό, εκτός και αν κάποιος τον εμποδίσει. Αυτό λοιπόν θα περιμένουμε; Έχετε την εντύπωση ότι όλα θα πάνε καλά, αν αποστείλετε άδειες τριήρεις με μόνη την ελπίδα που σας δίνει κάποιος; [44] Δεν θα μπούμε στα πλοία οι ίδιοι; Δεν θα εκστρατεύσουμε οι ίδιοι με ένα μικρό τουλάχιστον μέρος δικών μας στρατιωτών, έστω τώρα, αν στο παρελθόν δεν το κάναμε; Δεν θα πλεύσουμε εναντίον της χώρας του; «Αλλά πού θα αγκυροβολήσουμε;» με ρώτησε κάποιος. Ο ίδιος ο πόλεμος, αν τον επιχειρήσουμε, θα βρει, Αθηναίοι, τα αδύνατα σημεία του εχθρού· αν όμως καθόμαστε εδώ στην πόλη ακούοντας τους ρήτορες να λοιδορούν και να κατηγορούν ο ένας τον άλλον, ποτέ δεν πρόκειται να πετύχουμε τίποτε από όσα πρέπει να γίνουν. [45] Οπουδήποτε σταλεί μαζί με τους μισθοφόρους και ένα μέρος των πολιτών, έστω και αν δεν αποτελείται όλη η δύναμη από πολίτες, τότε και οι διαθέσεις των θεών, πιστεύω, είναι ευνοϊκές και η Τύχη πολεμά στο πλευρό μας· όπου όμως στείλετε έναν στρατηγό με ένα απλό ψήφισμα και με τις ελπίδες που σας δίνουν από το βήμα, τίποτε δεν γίνεται για σας απ᾽ όσα πρέπει· αντίθετα, οι εχθροί γελούν εις βάρος σας, ενώ οι σύμμαχοι έχουν πεθάνει από τον φόβο τέτοιων εκστρατευτικών αποστολών. [46] Γιατί δεν είναι δυνατόν, είναι αδύνατον ένας μόνο άνθρωπος να μπορέσει να πετύχει για σας όλα όσα επιθυμείτε· μπορεί βέβαια να υποσχεθεί και να σας διαβεβαιώσει, ακόμη και να κατηγορήσει τον έναν ή τον άλλον, αλλά από τέτοια χάνονται οι υποθέσεις της πόλης. Γιατί, όταν από τη μια ο στρατηγός ηγείται άθλιων απλήρωτων μισθοφόρων, από την άλλη υπάρχουν εδώ άνθρωποι που με ευκολία σας λένε ψέματα για τις ενέργειες εκείνου, και εσείς αποφασίζετε ό,τι σας καπνίσει απ᾽ όσα θα ακούσετε, τι πρέπει να περιμένετε;