Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.120.1-2.122.3)

[2.120.1] Ταῦτα μὲν Αἰγυπτίων οἱ ἱρέες ἔλεγον, ἐγὼ δὲ τῷ λόγῳ τῷ περὶ Ἑλένης λεχθέντι καὶ αὐτὸς προστίθεμαι, τάδε ἐπιλεγόμενος· εἰ ἦν Ἑλένη ἐν Ἰλίῳ, ἀποδοθῆναι ἂν αὐτὴν τοῖσι Ἕλλησι ἤτοι ἑκόντος γε ἢ ἀέκοντος Ἀλεξάνδρου. [2.120.2] οὐ γὰρ δὴ οὕτω γε φρενοβλαβὴς ἦν ὁ Πρίαμος οὐδὲ οἱ ἄλλοι ‹οἱ› προσήκοντες αὐτῷ, ὥστε τοῖσι σφετέροισι σώμασι καὶ τοῖσι τέκνοισι καὶ τῇ πόλι κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅκως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικέῃ. [2.120.3] εἰ δέ τοι καὶ ἐν τοῖσι πρώτοισι χρόνοισι ταῦτα ἐγίνωσκον, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν τῶν ἄλλων Τρώων, ὁκότε συμμίσγοιεν τοῖσι Ἕλλησι, ἀπώλλυντο, αὐτοῦ δὲ Πριάμου οὐκ ἔστι ὅτε οὐ δύο ἢ τρεῖς ἢ καὶ ἔτι πλέους τῶν παίδων μάχης γινομένης ἀπέθνῃσκον, εἰ χρή τι τοῖσι ἐποποιοῖσι χρεώμενον λέγειν, τούτων δὲ τοιούτων συμβαινόντων ἐγὼ μὲν ἔλπομαι, εἰ καὶ αὐτὸς Πρίαμος συνοίκεε Ἑλένῃ, ἀποδοῦναι ἂν αὐτὴν τοῖσι Ἀχαιοῖσι, μέλλοντά γε δὴ τῶν παρεόντων κακῶν ἀπαλλαγήσεσθαι. [2.120.4] οὐ μὲν οὐδὲ ἡ βασιληίη ἐς Ἀλέξανδρον περιήϊε, ὥστε γέροντος Πριάμου ἐόντος ἐπ᾽ ἐκείνῳ τὰ πρήγματα εἶναι, ἀλλὰ Ἕκτωρ καὶ πρεσβύτερος καὶ ἀνὴρ ἐκείνου μᾶλλον ἐὼν ἔμελλε αὐτὴν Πριάμου ἀποθανόντος παραλάμψεσθαι, τὸν οὐ προσῆκε ἀδικέοντι τῷ ἀδελφεῷ ἐπιτρέπειν, καὶ ταῦτα μεγάλων κακῶν δι᾽ αὐτὸν συμβαινόντων ἰδίῃ τε αὐτῷ καὶ τοῖσι ἄλλοισι πᾶσι Τρωσί. [2.120.5] ἀλλ᾽ οὐ γὰρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδὲ λέγουσι αὐτοῖσι τὴν ἀληθείην ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μὲν ἐγὼ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅκως πανωλεθρίῃ ἀπολόμενοι καταφανὲς τοῦτο τοῖσι ἀνθρώποισι ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσὶ καὶ αἱ τιμωρίαι παρὰ τῶν θεῶν. καὶ ταῦτα μὲν τῇ ἐμοὶ δοκέει εἴρηται.
[2.121.1] Πρωτέος δὲ ἐκδέξασθαι τὴν βασιληίην Ῥαμψίνιτον ἔλεγον, ὃς μνημόσυνα ἐλίπετο τὰ προπύλαια τὰ πρὸς ἑσπέρην τετραμμένα τοῦ Ἡφαιστείου, ἀντίους δὲ τῶν προπυλαίων ἔστησε ἀνδριάντας δύο, ἐόντας τὸ μέγαθος πέντε καὶ εἴκοσι πήχεων, τῶν Αἰγύπτιοι τὸν μὲν πρὸς βορέω ἑστεῶτα καλέουσι θέρος, τὸν δὲ πρὸς νότον χειμῶνα· καὶ τὸν μὲν καλέουσι θέρος, τοῦτον μὲν προσκυνέουσί τε καὶ εὖ ποιέουσι, τὸν δὲ χειμῶνα καλεόμενον τὰ ἔμπαλιν τούτων ἔρδουσι. [2.121α.1] πλοῦτον δὲ τούτῳ τῷ βασιλέϊ γενέσθαι ἀργύρου μέγαν, τὸν οὐδένα τῶν ὕστερον ἐπιτραφέντων βασιλέων δύνασθαι ὑπερβαλέσθαι οὐδ᾽ ἐγγὺς ἐλθεῖν. βουλόμενον δὲ αὐτὸν ἐν ἀσφαλείῃ τὰ χρήματα θησαυρίζειν οἰκοδομέεσθαι οἴκημα λίθινον, τοῦ τῶν τοίχων ἕνα ἐς τὸ ἔξω μέρος τῆς οἰκίης ἔχειν. τὸν δὲ ἐργαζόμενον ἐπιβουλεύοντα τάδε μηχανᾶσθαι· τῶν λίθων παρασκευάσασθαι ἕνα ἐξαιρετόν εἶναι ἐκ τοῦ τοίχου ῥηιδίως καὶ ὑπὸ δύο ἀνδρῶν καὶ ὑπὸ ἑνός. [2.121α.2] ὡς δὲ ἐπετελέσθη τὸ οἴκημα, τὸν μὲν βασιλέα θησαυρίσαι τὰ χρήματα ἐν αὐτῷ, χρόνου δὲ περιιόντος τὸν οἰκοδόμον περὶ τελευτὴν τοῦ βίου ἐόντα ἀνακαλέσασθαι τοὺς παῖδας (εἶναι γὰρ αὐτῷ δύο), τούτοισι δὲ ἀπηγήσασθαι ὡς ἐκείνων προορῶν, ὅκως βίον ἄφθονον ἔχωσι, τεχνάσαιτο οἰκοδομέων τὸν θησαυρὸν τοῦ βασιλέος· σαφέως δὲ αὐτοῖσι πάντα ἐξηγησάμενον τὰ περὶ τὴν ἐξαίρεσιν τοῦ λίθου δοῦναι τὰ μέτρα αὐτοῦ, λέγοντα ὡς ταῦτα διαφυλάσσοντες ταμίαι τῶν ‹τοῦ› βασιλέος χρημάτων ἔσονται. [2.121α.3] καὶ τὸν μὲν τελευτῆσαι τὸν βίον, τοὺς δὲ παῖδας αὐτοῦ οὐκ ἐς μακρὴν ἔργου ἔχεσθαι, ἐπελθόντας δὲ ἐπὶ τὰ βασιλήια νυκτὸς καὶ τὸν λίθον ἐπὶ τῷ οἰκοδομήματι ἀνευρόντας ῥηιδίως μεταχειρίσασθαι καὶ τῶν χρημάτων πολλὰ ἐξενείκασθαι. [2.121β.1] ὡς δὲ τυχεῖν τὸν βασιλέα ἀνοίξαντα τὸ οἴκημα, θωμάσαι ἰδόντα τῶν χρημάτων καταδεᾶ τὰ ἀγγήια, οὐκ ἔχειν δὲ ὅντινα ἐπαιτιᾶται, τῶν τε σημάντρων ἐόντων σόων καὶ τοῦ οἰκήματος κεκληιμένου. ὡς δὲ αὐτῷ καὶ δὶς καὶ τρὶς ἀνοίξαντι αἰεὶ ἐλάσσω φαίνεσθαι τὰ χρήματα (τοὺς γὰρ κλέπτας οὐκ ἀνιέναι κεραΐζοντας), ποιῆσαί μιν τάδε· πάγας προστάξαι ἐργάσασθαι καὶ ταύτας περὶ τὰ ἀγγήια ἐν τοῖσι τὰ χρήματα ἐνῆν στῆσαι. [2.121β.2] τῶν δὲ φωρῶν ὥσπερ ἐν τῷ πρὸ τοῦ χρόνῳ ἐλθόντων καὶ ἐσδύντος τοῦ ἑτέρου αὐτῶν, ἐπεὶ πρὸς τὸ ἄγγος προσῆλθε, ἰθέως τῇ πάγῃ ἐνέχεσθαι· ὡς δὲ γνῶναι αὐτὸν ἐν οἵῳ κακῷ ἦν, ἰθέως καλέειν τὸν ἀδελφεὸν καὶ δηλοῦν αὐτῷ τὰ παρεόντα καὶ κελεύειν τὴν ταχίστην ἐσδύντα ἀποταμεῖν αὐτοῦ τὴν κεφαλήν, ὅκως μὴ αὐτὸς ὀφθεὶς καὶ γνωρισθεὶς ὃς εἴη προσαπολέσῃ κἀκεῖνον· τῷ δὲ δόξαι εὖ λέγειν καὶ ποιῆσαί μιν πεισθέντα ταῦτα καὶ καταρμόσαντα τὸν λίθον ἀπιέναι ἐπ᾽ οἴκου, φέροντα τὴν κεφαλὴν τοῦ ἀδελφεοῦ. [2.121γ.1] ὡς δὲ ἡμέρη ἐγένετο, ἐσελθόντα τὸν βασιλέα ἐς τὸ οἴκημα ἐκπεπλῆχθαι ὁρῶντα τὸ σῶμα τοῦ φωρὸς ἐν τῇ πάγῃ ἄνευ τῆς κεφαλῆς ἐόν, τὸ δὲ οἴκημα ἀσινὲς καὶ οὔτε ἔσοδον οὔτε ἔκδυσιν οὐδεμίαν ἔχον. ἀπορεύμενον δέ μιν τάδε ποιῆσαι· τοῦ φωρὸς τὸν νέκυν κατὰ τοῦ τείχεος κατακρεμάσαι, φυλάκους δὲ αὐτοῦ καταστήσαντα ἐντείλασθαί σφι, τὸν ἂν ἴδωνται ἀποκλαύσαντα ἢ κατοικτισάμενον, συλλαβόντας ἄγειν πρὸς ἑωυτόν. [2.121γ.2] ἀνακρεμαμένου δὲ τοῦ νέκυος τὴν μητέρα δεινῶς φέρειν, λόγους δὲ πρὸς τὸν περιεόντα παῖδα ποιευμένην προστάσσειν αὐτῷ ὅτεῳ τρόπῳ δύναται, μηχανᾶσθαι ὅκως τὸ σῶμα τοῦ ἀδελφεοῦ καταλύσας κομιῇ· εἰ δὲ τούτων ἀμελήσει, διαπειλέειν αὐτὴν ὡς ἐλθοῦσα πρὸς τὸν βασιλέα μηνύσει αὐτὸν ἔχοντα τὰ χρήματα. [2.121δ.1] ὡς δὲ χαλεπῶς ἐλαμβάνετο ἡ μήτηρ τοῦ περιεόντος παιδὸς καὶ πολλὰ πρὸς αὐτὴν λέγων οὐκ ἔπειθε, ἐπιτεχνήσασθαι τοιάδε μιν· ὄνους κατασκευασάμενον καὶ ἀσκοὺς πλήσαντα οἴνου ἐπιθεῖναι ἐπὶ τῶν ὄνων καὶ ἔπειτα ἐλαύνειν αὐτούς· ὡς δὲ κατὰ τοὺς φυλάσσοντας ἦν τὸν κρεμάμενον νέκυν, ἐπισπάσαντα τῶν ἀσκῶν δύο ἢ τρεῖς ποδεῶνας αὐτὸν λύειν ἀπαμμένους· [2.121δ.2] ὡς δὲ ἔρρεε ὁ οἶνος, τὴν κεφαλήν μιν κόπτεσθαι μεγάλα βοῶντα ὡς οὐκ ἔχοντα πρὸς ὁκοῖον τῶν ὄνων πρῶτον τράπηται· τοὺς δὲ φυλάκους ὡς ἰδεῖν πολλὸν ῥέοντα τὸν οἶνον, συντρέχειν ἐς τὴν ὁδὸν ἀγγήια ἔχοντας καὶ τὸν ἐκκεχυμένον [οἶνον] συγκομίζειν ἐν κέρδεϊ ποιευμένους. [2.121δ.3] τὸν δὲ διαλοιδορέεσθαι πᾶσι ὀργὴν προσποιεύμενον· παραμυθευμένων δὲ αὐτὸν τῶν φυλάκων χρόνῳ πρηΰνεσθαι προσποιέεσθαι καὶ ὑπίεσθαι τῆς ὀργῆς, τέλος δὲ ἐξελάσαι αὐτὸν τοὺς ὄνους ἐκ τῆς ὁδοῦ καὶ κατασκευάζειν. [2.121δ.4] ὡς δὲ λόγους τε πλέους ἐγγίνεσθαι καί τινα καὶ σκῶψαί μιν καὶ ἐς γέλωτα προαγαγέσθαι, ἐπιδοῦναι αὐτοῖσι τῶν ἀσκῶν ἕνα· τοὺς δὲ αὐτοῦ ὥσπερ εἶχον κατακλιθέντας πίνειν διανοέεσθαι καὶ ἐκεῖνον παραλαμβάνειν καὶ κελεύειν μετ᾽ ἑωυτῶν μείναντα συμπίνειν· τὸν δὲ πεισθῆναί τε δὴ καὶ καταμεῖναι. [2.121δ.5] ὡς δέ μιν παρὰ τὴν πόσιν φιλοφρόνως ἠσπάζοντο, ἐπιδοῦναι αὐτοῖσι καὶ ἄλλον τῶν ἀσκῶν· δαψιλέϊ δὲ τῷ ποτῷ χρησαμένους τοὺς φυλάκους ὑπερμεθυσθῆναι καὶ κρατηθέντας ὑπὸ τοῦ ὕπνου αὐτοῦ ἔνθα περ ἔπινον κατακοιμηθῆναι· [2.121δ.6] τὸν δέ, ὡς πρόσω ἦν τῆς νυκτός, τό τε σῶμα τοῦ ἀδελφεοῦ καταλῦσαι καὶ τῶν φυλάκων ἐπὶ λύμῃ πάντων ξυρῆσαι τὰς δεξιὰς παρηίδας, ἐπιθέντα δὲ τὸν νέκυν ἐπὶ τοὺς ὄνους ἀπελαύνειν ἐπ᾽ οἴκου, ἐπιτελέσαντα τῇ μητρὶ τὰ προσταχθέντα. [2.121ε.1] τὸν δὲ βασιλέα, ὡς αὐτῷ ἀπηγγέλθη τοῦ φωρὸς ὁ νέκυς ἐκκεκλεμμένος, δεινὰ ποιέειν, πάντως δὲ βουλόμενον εὑρεθῆναι ὅστις κοτὲ εἴη ὁ ταῦτα μηχανώμενος, ποιῆσαί μιν τάδε, ἐμοὶ μὲν οὐ πιστά· [2.121ε.2] τὴν θυγατέρα τὴν ἑωυτοῦ κατίσαι ἐπ᾽ οἰκήματος, ἐντειλάμενον πάντας τε ὁμοίως προσδέκεσθαι, καί πρὶν συγγενέσθαι, ἀναγκάζειν λέγειν αὐτῇ ὅ τι δὴ ἐν τῷ βίῳ ἔργασται αὐτῷ σοφώτατον καὶ ἀνοσιώτατον· ὃς δ᾽ ἂν ἀπηγήσηται τὰ περὶ τὸν φῶρα γεγενημένα, τοῦτον συλλαμβάνειν καὶ μὴ ἀπιέναι ἔξω. [2.121ε.3] ὡς δὲ τὴν παῖδα ποιέειν τὰ ἐκ τοῦ πατρὸς προσταχθέντα, τὸν φῶρα, πυθόμενον τῶν εἵνεκα ταῦτα ἐπρήσσετο, βουληθέντα πολυτροπίῃ τοῦ βασιλέος περιγενέσθαι ποιέειν τάδε· [2.121ε.4] νεκροῦ προσφάτου ἀποταμόντα ἐν τῷ ὤμῳ τὴν χεῖρα ἰέναι αὐτὸν ἔχοντα αὐτὴν ὑπὸ τῷ ἱματίῳ, ἐσελθόντα δὲ ὡς τοῦ βασιλέος τὴν θυγατέρα καὶ εἰρωτώμενον τά περ καὶ οἱ ἄλλοι, ἀπηγήσασθαι ὡς ἀνοσιώτατον μὲν εἴη ἐργασμένος ὅτε τοῦ ἀδελφεοῦ ἐν τῷ θησαυρῷ τοῦ βασιλέος ὑπὸ πάγης ἁλόντος ἀποτάμοι τὴν κεφαλήν, σοφώτατον δὲ ὅτε τοὺς φυλάκους καταμεθύσας καταλύσειε τοῦ ἀδελφεοῦ κρεμάμενον τὸν νέκυν. [2.121ε.5] τὴν δέ, ὡς ἤκουσε, ἅπτεσθαι αὐτοῦ· τὸν δὲ φῶρα ἐν τῷ σκότεϊ προτεῖναι αὐτῇ τοῦ νεκροῦ τὴν χεῖρα· τὴν δὲ ἐπιλαβομένην ἔχειν, νομίζουσαν αὐτοῦ ἐκείνου τῆς χειρὸς ἀντέχεσθαι· τὸν δὲ φῶρα προέμενον αὐτῇ οἴχεσθαι διὰ θυρέων φεύγοντα. [2.121ζ.1] ὡς δὲ καὶ ταῦτα ἐς τὸν βασιλέα ἀνηνεῖχθαι, ἐκπεπλῆχθαι μὲν ἐπὶ τῇ πολυφροσύνῃ τε καὶ τόλμῃ τοῦ ἀνθρώπου, τέλος δὲ διαπέμποντα ἐς πάσας τὰς πόλις ἐπαγγέλλεσθαι ἀδείην τε διδόντα καὶ μεγάλα ὑποδεκόμενον ἐλθόντι ἐς ὄψιν τὴν ἑωυτοῦ· [2.121ζ.2] τὸν δὲ φῶρα πιστεύσαντα ἐλθεῖν πρὸς αὐτόν, Ῥαμψίνιτον δὲ μεγάλως θωμάσαι καί οἱ τὴν θυγατέρα ταύτην συνοικίσαι ὡς πλεῖστα ἐπισταμένῳ ἀνθρώπων· Αἰγυπτίους μὲν γὰρ τῶν ἄλλων προκεκρίσθαι, ἐκεῖνον δὲ Αἰγυπτίων. [2.122.1] μετὰ δὲ ταῦτα ἔλεγον τοῦτον τὸν βασιλέα ζωὸν καταβῆναι κάτω ἐς τὸν οἱ Ἕλληνες Ἀίδην νομίζουσι εἶναι, κἀκεῖθι συγκυβεύειν τῇ Δήμητρι, καὶ τὰ μὲν νικᾶν αὐτήν, τὰ δὲ ἑσσοῦσθαι ὑπ᾽ αὐτῆς, καί μιν πάλιν ἄνω ἀπικέσθαι δῶρον ἔχοντα παρ᾽ αὐτῆς χειρώμακτρον χρύσεον. [2.122.2] ἀπὸ δὲ τῆς Ῥαμψινίτου καταβάσιος, ὡς πάλιν ἀπίκετο, ὁρτὴν δὴ ἀνάγειν Αἰγυπτίους ἔφασαν, τὴν καὶ ἐγὼ οἶδα ἔτι καὶ ἐς ἐμὲ ἐπιτελέοντας αὐτούς· οὐ μέντοι εἴ γε διὰ ταῦτα ὁρτάζουσι ἔχω λέγειν. [2.122.3] φᾶρος δὲ αὐτημερὸν ἐξυφήναντες οἱ ἱρέες κατ᾽ ὦν ἔδησαν ἑνὸς ἑωυτῶν μίτρῃ τοὺς ὀφθαλμούς, ἀγαγόντες δέ μιν ἔχοντα τὸ φᾶρος ἐς ὁδὸν φέρουσαν ἐς [ἱρὸν] Δήμητρος αὐτοὶ ἀπαλλάσσονται ὀπίσω· τὸν δὲ ἱρέα τοῦτον καταδεδεμένον τοὺς ὀφθαλμοὺς λέγουσι ὑπὸ δύο λύκων ἄγεσθαι ἐς τὸ ἱρὸν τῆς Δήμητρος ἀπέχον τῆς πόλιος εἴκοσι σταδίους, καὶ αὖτις ὀπίσω ἐκ τοῦ ἱροῦ ἀπάγειν μιν τοὺς λύκους ἐς τὠυτὸ χωρίον.

[2.120.1] Αυτά λοιπόν μου είπαν οι ιερείς των Αιγυπτίων, και όσο για μένα συντάσσομαι με την ιστορία που μου αφηγήθηκαν για την Ελένη, γιατί σκέπτομαι ως εξής: αν η Ελένη βρισκόταν στο Ίλιο, θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες, ήθελε δεν ήθελε ο Αλέξανδρος. [2.120.2] Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο τρελός ο Πρίαμος ούτε οι άλλοι οι προσκείμενοι σ᾽ αυτόν ώστε να θέλουν να κινδυνέψουν και οι ίδιοι και τα παιδιά τους και η πόλη τους μόνο και μόνο για να συζεί ο Αλέξανδρος με την Ελένη. [2.120.3] Αλλά ακόμη και αν έτσι σκέπτονταν τα πρώτα χρόνια, όταν ύστερα τόσοι και τόσοι χάνονταν όποτε συμπλέκονταν με τους Έλληνες, και από τους άλλους Τρώες αλλά και από του Πριάμου τα παιδιά, όταν δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει μάχη και να μη σκοτωθούν δύο, τρία ή και περισσότερα —αν βέβαια μπορεί κανείς να μιλήσει βασιζόμενος στους ποιητές— όταν τέτοια πράγματα συνέβαιναν, εγώ τουλάχιστον έχω τη γνώμη ότι ακόμη και αν ο ίδιος ο Πρίαμος συζούσε με την Ελένη, πάλι θα την έδινε πίσω στους Αχαιούς αν ήταν να γλιτώσει από τις συμφορές που τον είχαν βρει. [2.120.4] Άλλωστε, η βασιλεία δεν επρόκειτο να περιέλθει στον Αλέξανδρο ώστε να κάνει αυτός κουμάντο επειδή ο Πρίαμος ήταν πολύ γέρος, αλλά μετά τον θάνατο του Πριάμου θα την έπαιρνε ο Έκτωρ, που ήταν μεγαλύτερος και πιο άνδρας από τον Αλέξανδρο και που δεν του ταίριαζε να επιτρέπει στον αδελφό του να κάνει τις αδικίες του, όταν μάλιστα εξαιτίας του τόσο μεγάλες συμφορές είχαν βρει και τον ίδιο τον Έκτορα και όλους τους άλλους Τρώες. [2.120.5] Αλλά την Ελένη δεν την είχαν για να τη δώσουν, και οι Έλληνες δεν τους πίστευαν ότι λένε την αλήθεια, επειδή —για να εκφράσω τη δική μου γνώμη τουλάχιστον— ο θεός τα είχε κανονίσει να αφανιστούν εντελώς για να κάνουν έτσι φανερό στους ανθρώπους ότι για τις μεγάλες αδικίες μεγάλες είναι και οι τιμωρίες από τους θεούς. Τα όσα είπα πάντως είναι δική μου άποψη.
[2.121.1] Τον Πρωτέα, μου είπαν, τον διαδέχτηκε στη βασιλεία ο Ραμψίνιτος, που από μνημεία άφησε τα προπύλαια του Ηφαιστείου που είναι στραμμένα προς τη δύση, και απέναντι στα προπύλαια έστησε δύο ανδριάντες, μεγέθους τον καθένα είκοσι πέντε πήχες, που οι Αιγύπτιοι τους ονομάζουν αυτόν που είναι στραμμένος προς βορρά καλοκαίρι και αυτόν προς τον νότο χειμώνα· και αυτόν που ονομάζουν καλοκαίρι τον προσκυνούν και τον έχουν περί πολλού, ενώ σ᾽ αυτόν που ονομάζουν χειμώνα, κάνουν τα αντίθετα. [2.121α.1] Ο βασιλιάς αυτός ωστόσο είχε πλούτο μεγάλο σε ασήμι, που κανένας από τους βασιλιάδες που έζησαν αργότερα δεν μπόρεσε να τον ξεπεράσει και ούτε καν να τον πλησιάσει. Θέλοντας λοιπόν να φυλάξει ασφαλισμένους τους θησαυρούς του, έχτισε μια πέτρινη κάμαρη που ο ένας τοίχος της ακουμπούσε στην έξω μεριά του σπιτιού του. Ο χτίστης όμως είχε πονηρά σχέδια και γι᾽ αυτό μηχανεύτηκε το εξής: μια πέτρα την τοποθέτησε έτσι που να μπορούν εύκολα να την αφαιρέσουν από τον τοίχο δύο άνδρες ή και ένας. [2.121α.2] Τελείωσε λοιπόν το χτίσμα, ο βασιλιάς φύλαξε σ᾽ αυτό τους θησαυρούς του, πέρασε καιρός και ο οικοδόμος βρέθηκε στα τελευταία του και τότε κάλεσε τους γιους του (είχε δύο) και τους εξιστόρησε το τέχνασμά του καθώς έχτιζε το θησαυροφυλάκιο του βασιλιά και πώς το έκανε για να τους εξασφαλίσει και να έχουν στη ζωή τους καλοπέραση· και τους εξήγησε τα πάντα καθαρά, πώς έβγαινε η πέτρα, δίνοντάς τους τα μέτρα της και λέγοντάς τους ότι αν ακολουθούν αυτά που τους είπε, θα γίνονταν ταμίες των θησαυρών του βασιλιά. [2.121α.3] Πέθανε λοιπόν αυτός, και οι γιοι του δεν έχασαν καθόλου τον καιρό τους με τη δουλειά: πήγαν νύχτα στο ανάκτορο, βρήκαν την πέτρα στο οίκημα, την έβγαλαν εύκολα και σήκωσαν ένα σωρό θησαυρούς. [2.121β.1] Έτυχε όμως να ανοίξει ο βασιλιάς το οίκημα και έμεινε κατάπληκτος όταν είδε ότι τα πιθάρια με τον θησαυρό δεν ήταν πια γεμάτα ώς απάνω· δεν μπορούσε ωστόσο να κατηγορήσει κανέναν γιατί και οι σφραγίδες ήταν απείραχτες και η κάμαρα κλειδαμπαρωμένη. Καθώς όμως πήγε δυο και τρεις φορές και άνοιξε και ο θησαυρός φαινόταν να λιγοστεύει ολοένα (αφού οι κλέφτες δεν έπαυαν να τον ξαφρίζουν), έκανε το εξής: πρόσταξε να φτιάξουν παγίδες και να τις στήσουν κοντά στα πιθάρια με τον θησαυρό. [2.121β.2] Πήγαν λοιπόν οι κλέφτες, όπως και τις προηγούμενες φορές, χώθηκε μέσα ο ένας, και μόλις πλησίασε στο πιθάρι, πιάστηκε αμέσως στην παγίδα· μόλις κατάλαβε τί κακό τον είχε βρει, φώναξε αμέσως τον αδελφό του, του είπε τί συνέβαινε και του ζήτησε να χωθεί γρήγορα μέσα και να του κόψει το κεφάλι για να μην τον δουν και τον γνωρίσουν ποιός είναι και γίνει αιτία να πάει χαμένος και εκείνος· ο άλλος σκέφτηκε ότι σωστά μίλησε ο αδελφός του, πείσθηκε και έκανε ό,τι του είπε, και αφού ξανάβαλε την πέτρα στη θέση της, έφυγε για το σπίτι του κουβαλώντας το κεφάλι του αδελφού του. [2.121γ.1] Όταν ξημέρωσε, μπήκε ο βασιλιάς στην κάμαρη και σάστισε βλέποντας στην παγίδα το σώμα του κλέφτη χωρίς το κεφάλι, και την κάμαρη άθικτη και χωρίς κανέναν τρόπο για να μπει κανείς ή να βγει. Γεμάτος απορία λοιπόν έκανε το εξής: κρέμασε το πτώμα του κλέφτη στο τείχος και έβαλε φρουρούς να το φυλάνε με την εντολή αν δουν κανέναν να κλαίει ή να θλίβεται, να τον πιάσουν και να του τον πάνε. [2.121γ.2] Όταν όμως κρεμάστηκε ο νεκρός, η μητέρα του στεναχωρήθηκε πολύ και άρχισε να λέει πολλά και διάφορα στον γιο της που είχε γλιτώσει και να τον προστάζει, με όποιον τρόπο μπορεί, να σκεφτεί κάτι για να ξεκρεμάσει το σώμα του αδελφού του και να της το φέρει· και τον απειλούσε ότι αν δεν το κάνει, θα πήγαινε στον βασιλιά να τον καταγγείλει ότι αυτός έχει τον θησαυρό. [2.121δ.1] Στριμωγμένος λοιπόν από τη μητέρα του ο γιος που είχε γλιτώσει και μην μπορώντας να την μεταπείσει ό,τι κι αν της έλεγε, σκαρφίστηκε το εξής: έσιαξε τα γαϊδούρια του, γέμισε μερικά ασκιά με κρασί, τα φόρτωσε και έβαλε τα γαϊδούρια στον δρόμο· όταν έφτασε κοντά σ᾽ εκείνους που φρουρούσαν τον κρεμασμένο νεκρό, τράβηξε δυο–τρεις ασκούς και τους έλυσε τα δεμένα στόμια· [2.121δ.2] καθώς το κρασί άρχισε να τρέχει, αυτός έπιασε να χτυπάει το κεφάλι του και να ξεφωνίζει δυνατά ότι δεν ήξερε ποιό γαϊδούρι να πρωτοκυνηγήσει· οι φρουροί πάλι, βλέποντας τόσο κρασί να τρέχει χάμω, άδραξαν την ευκαιρία και όρμησαν όλοι μαζί στον δρόμο κρατώντας δοχεία για να μαζέψουν το κρασί που χυνόταν· [2.121δ.3] αυτός έκανε τον θυμωμένο και άρχισε να τους βρίζει· οι φρουροί έπιασαν να τον παρηγορούν, και σε λίγο αυτός έκανε ότι ηρέμησε και ότι του πέρασε ο θυμός, και τέλος τράβηξε τα γαϊδούρια από τον δρόμο και τους διόρθωσε το φορτίο. [2.121δ.4] Ύστερα είπαν κι άλλα, και ένας φρουρός αστειεύτηκε μαζί του και τον έκανε να γελάσει, κι αυτός τους χάρισε ένα ασκί· και εκείνοι στρώθηκαν εκεί όπου βρίσκονταν να πιουν το κρασί και τους κατέβηκε στον νου να τον πάρουν κι αυτόν στην συντροφιά τους και τον παρακαλούσαν να καθίσει να πιει μαζί τους· κι αυτός πείσθηκε και κάθισε. [2.121δ.5] Και όπως απάνω στο πιοτό τού φέρονταν φιλοφρονητικά, τους χάρισε κι άλλο ασκί· παραήπιαν λοιπόν οι φρουροί, μέθυσαν υπερβολικά, τους νίκησε ο ύπνος και αποκοιμήθηκαν εκεί όπου βρίσκονταν· [2.121δ.6] και αυτός, καθώς η νύχτα είχε προχωρήσει, όχι μόνο ξεκρέμασε το σώμα του αδελφού του, αλλά ξύρισε και το δεξί μάγουλο όλων των φρουρών για να τους κάνει ρεζίλι, και ύστερα φόρτωσε τον νεκρό στο γαϊδούρι και ξεκίνησε για το σπίτι του έχοντας εκτελέσει την εντολή της μητέρας του. [2.121ε.1] Ο βασιλιάς ωστόσο, όταν του αναγγέλθηκε ότι το πτώμα του κλέφτη είχε κλαπεί, έδειξε να θυμώνει πολύ, και θέλοντας να βρεθεί οπωσδήποτε εκείνος που τα σκάρωνε όλα αυτά, έκανε το εξής, που εμένα τουλάχιστον μου φαίνεται απίστευτο: [2.121ε.2] εγκατέστησε την κόρη του σε μια κάμαρη και την πρόσταξε να δέχεται τους πάντες, χωρίς διάκριση, και προτού σμίξει μαζί τους να τους αναγκάζει να της λένε ο καθένας το εξυπνότερο και ανοσιότερο πράγμα που είχε κάνει στη ζωή του· και αυτόν που θα της εξιστορούσε τα περιστατικά τα σχετικά με τον κλέφτη, να τον πιάσει και να μην τον αφήσει να φύγει. [2.121ε.3] Καθώς λοιπόν το κορίτσι έκανε ό,τι το είχε προστάξει ο πατέρας του, ο κλέφτης πληροφορήθηκε για ποιό λόγο γίνονταν όλα αυτά, και θέλοντας να ξεπεράσει τον βασιλιά στην πανουργία, έκανε το εξής: [2.121ε.4] έκοψε από τον ώμο το χέρι ενός που είχε πεθάνει πρόσφατα, το έκρυψε κάτω από το ρούχο του και ξεκίνησε και πήγε στην κόρη του βασιλιά, και όταν εκείνη τον ρώτησε ό,τι και τους άλλους, της απάντησε ότι το ανοσιότερο πράγμα το είχε κάνει όταν έκοψε το κεφάλι του αδελφού του που είχε πιαστεί στην παγίδα στο θησαυροφυλάκιο του βασιλιά, και το σοφότερο ήταν όταν μέθυσε τους φρουρούς και κατέβασε το κρεμασμένο πτώμα του αδελφού του. [2.121ε.5] Εκείνη, μόλις τα άκουσε αυτά, τον άδραξε· αλλά ο κλέφτης, σκοτεινά όπως ήταν, της άπλωσε το χέρι του πεθαμένου· εκείνη το άρπαξε και το κρατούσε νομίζοντας ότι κρατάει το δικό του· ο κλέφτης όμως της το παράτησε, βγήκε κρυφά από την πόρτα και έφυγε. [2.121ζ.1] Όταν τα έμαθε και αυτά ο βασιλιάς έμεινε κατάπληκτος με την επινοητικότητα και την τόλμη αυτού του ανθρώπου, και τελικά έστειλε σε όλες τις πόλεις μήνυμα αναγγέλλοντας ότι του δίνει αμνηστία και ότι θα του κάνει λαμπρή υποδοχή αν πάει να παρουσιαστεί σ᾽ αυτόν· [2.121ζ.2] ο κλέφτης τον πίστεψε και πήγε, και ο Ραμψίνιτος του έδειξε μεγάλον θαυμασμό και του έδωσε εκείνη την κόρη του γυναίκα, γιατί, λέει, ο άνθρωπος αυτός ήξερε τα περισσότερα από όλους τους ανθρώπους, αφού οι Αιγύπτιοι υπερτερούσαν από τους άλλους και αυτός από τους Αιγυπτίους.
[2.122.1] Ύστερα απ᾽ αυτά μού είπαν ότι τούτος ο βασιλιάς κατέβηκε ζωντανός κάτω στον Άδη, όπως τον θεωρούν οι Έλληνες, και ότι εκεί έπαιζε κύβους με τη Δήμητρα και άλλοτε τη νικούσε, άλλοτε τον νικούσε αυτή, και ύστερα ξανανέβηκε φέρνοντας μαζί του δώρο από εκείνην ένα χρυσό μαντίλι. [2.122.2] Και από την εποχή της καθόδου του Ραμψίνιτου και της επιστροφής του, μου είπαν, οι Αιγύπτιοι κάνουν πανηγύρι, που και εγώ ο ίδιος γνωρίζω ότι το τελούσαν και επί των ημερών μου ακόμη· αλλά δεν ξέρω να πω αν πανηγυρίζουν γι᾽ αυτά τα περιστατικά. [2.122.3] Την ημέρα της εορτής οι ιερείς υφαίνουν έναν μανδύα, και ανάμεσά τους δένουν τα μάτια ενός με μια ταινία και τον πηγαίνουν στον δρόμο που οδηγεί στο ιερό της Δήμητρας, ντυμένον όπως είναι με τον μανδύα· ύστερα οι άλλοι γυρίζουν πίσω, ενώ τον ιερέα που έχει δεμένα τα μάτια, λένε ότι δυο λύκοι τον οδηγούν στο ιερό της Δήμητρας, που απέχει είκοσι σταδίους από την πόλη, και ύστερα οι λύκοι τον ξαναφέρνουν από το ιερό στο ίδιο σημείο.