Γραφικό

Μνημοσύνη
Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας

Μνημοσύνης δ᾽ ἐξαῦτις ἐράσσατο καλλικόμοιο,
ἐξ ἧς οἱ Μοῦσαι χρυσάμπυκες ἐξεγένοντο
ἐννέα, τῇσιν ἅδον θαλίαι καὶ τέρψις ἀοιδῆς. Ησίοδος, Θεογονία 915-7

ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Ἱστορίαι (2.116.1-2.119.3)

[2.116.1] Ἑλένης μὲν ταύτην ἄπιξιν παρὰ Πρωτέα ἔλεγον οἱ ἱρέες γενέσθαι· δοκέει δέ μοι καὶ Ὅμηρος τὸν λόγον τοῦτον πυθέσθαι· ἀλλ᾽ οὐ γὰρ ὁμοίως ἐς τὴν ἐποποιίην εὐπρεπὴς ἦν τῷ ἑτέρῳ τῷ περ ἐχρήσατο, [ἐς ὃ] μετῆκε αὐτόν, δηλώσας ὡς καὶ τοῦτον ἐπίσταιτο τὸν λόγον. [2.116.2] δῆλον δέ, κατὰ παρεποίησε ἐν Ἰλιάδι (καὶ οὐδαμῇ ἄλλῃ ἀνεπόδισε ἑωυτόν) πλάνην τὴν Ἀλεξάνδρου, ὡς ἀπηνείχθη ἄγων Ἑλένην τῇ τε δὴ ἄλλῃ πλαζόμενος καὶ ὡς ἐς Σιδῶνα τῆς Φοινίκης ἀπίκετο. [2.116.3] ἐπιμέμνηται δὲ αὐτοῦ ἐν Διομήδεος ἀριστηίῃ· λέγει δὲ τὰ ἔπεα ὧδε·
ἔνθ᾽ ἔσαν οἱ πέπλοι παμποίκιλοι, ἔργα γυναικῶν
Σιδονίων, τὰς αὐτὸς Ἀλέξανδρος θεοειδὴς
ἤγαγε Σιδονίηθεν, ἐπιπλὼς εὐρέα πόντον,
τὴν ὁδὸν ἣν Ἑλένην περ ἀνήγαγεν εὐπατέρειαν.
[2.116.4] [ἐπιμέμνηται δὲ καὶ ἐν Ὀδυσσείῃ ἐν τοισίδε τοῖσι ἔπεσι·
τοῖα Διὸς θυγάτηρ ἔχε φάρμακα μητιόεντα,
ἐσθλά, τά οἱ Πολύδαμνα πόρεν Θῶνος παράκοιτις
Αἰγυπτίη, τῇ πλεῖστα φέρει ζείδωρος ἄρουρα
φάρμακα, πολλὰ μὲν ἐσθλὰ μεμιγμένα, πολλὰ δὲ λυγρά.
[2.116.5] καὶ τάδε ἕτερα πρὸς Τηλέμαχον Μενέλεως λέγει·
Αἰγύπτῳ μ᾽ ἔτι δεῦρο θεοὶ μεμαῶτα νέεσθαι
ἔσχον, ἐπεὶ οὔ σφιν ἔρεξα τεληέσσας ἑκατόμβας.]
[2.116.6] ἐν τούτοισι τοῖσι ἔπεσι δηλοῖ ὅτι ἠπίστατο τὴν ἐς Αἴγυπτον Ἀλεξάνδρου πλάνην· ὁμουρέει γὰρ ἡ Συρίη Αἰγύπτῳ, οἱ δὲ Φοίνικες, τῶν ἐστι ἡ Σιδών, ἐν τῇ Συρίῃ οἰκέουσι. [2.117.1] κατὰ ταῦτα δὲ τὰ ἔπεα καὶ τόδε τὸ χωρίον οὐκ ἥκιστα ἀλλὰ μάλιστα δηλοῖ ὅτι οὐκ Ὁμήρου τὰ Κύπρια ἔπεά ἐστι ἀλλ᾽ ἄλλου τινός· ἐν μὲν γὰρ τοῖσι Κυπρίοισι εἴρηται ὡς τριταῖος ἐκ Σπάρτης Ἀλέξανδρος ἀπίκετο ἐς τὸ Ἴλιον ἄγων Ἑλένην, εὐαέϊ τε πνεύματι χρησάμενος καὶ θαλάσσῃ λείῃ· ἐν δὲ Ἰλιάδι λέγει ὡς ἐπλάζετο ἄγων αὐτήν. Ὅμηρος μέν νυν καὶ τὰ Κύπρια ἔπεα χαιρέτω.
[2.118.1] Εἰρομένου δέ μευ τοὺς ἱρέας εἰ μάταιον λόγον λέγουσι οἱ Ἕλληνες τὰ περὶ Ἴλιον γενέσθαι ἢ οὔ, ἔφασαν πρὸς ταῦτα τάδε, ἱστορίῃσι φάμενοι εἰδέναι παρ᾽ αὐτοῦ Μενέλεω· [2.118.2] ἐλθεῖν μὲν γὰρ μετὰ τὴν Ἑλένης ἁρπαγὴν ἐς τὴν Τευκρίδα γῆν Ἑλλήνων στρατιὴν πολλὴν βοηθεῦσαν Μενέλεῳ, ἐκβᾶσαν δὲ ἐς γῆν καὶ ἱδρυθεῖσαν τὴν στρατιὴν πέμπειν ἐς τὸ Ἴλιον ἀγγέλους, σὺν δέ σφι ἰέναι καὶ αὐτὸν Μενέλεων. [2.118.3] τοὺς δ᾽ ἐπείτε ἐσελθεῖν ἐς τὸ τεῖχος, ἀπαιτέειν Ἑλένην τε καὶ τὰ χρήματα τά οἱ οἴχετο κλέψας Ἀλέξανδρος, τῶν τε ἀδικημάτων δίκας αἰτέειν· τοὺς δὲ Τευκροὺς τὸν αὐτὸν λόγον λέγειν τότε καὶ μετέπειτα, καὶ ὀμνύντας καὶ ἀνωμοτί, μὴ μὲν ἔχειν Ἑλένην μηδὲ τὰ ἐπικαλεύμενα χρήματα, ἀλλ᾽ εἶναι αὐτὰ πάντα ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ οὐκ ἂν δικαίως αὐτοὶ δίκας ὑπέχειν, ἃ Πρωτεὺς ὁ Αἰγύπτιος [βασιλεὺς] ἔχει. [2.118.4] οἱ δὲ Ἕλληνες καταγελᾶσθαι δοκέοντες ὑπ᾽ αὐτῶν οὕτω δὴ ἐπολιόρκεον, ἐς ὃ ἐξεῖλον· ἑλοῦσι δὲ τὸ τεῖχος ὡς οὐκ ἐφαίνετο ἡ Ἑλένη, ἀλλὰ τὸν αὐτὸν λόγον τῷ προτέρῳ ἐπυνθάνοντο, οὕτω δὴ πιστεύσαντες τῷ λόγῳ τῷ πρώτῳ οἱ Ἕλληνες αὐτὸν Μενέλεων ἀποστέλλουσι παρὰ Πρωτέα. [2.119.1] ἀπικόμενος δὲ ὁ Μενέλεως ἐς τὴν Αἴγυπτον καὶ ἀναπλώσας ἐς τὴν Μέμφιν, εἴπας τὴν ἀληθείην τῶν πρηγμάτων, καὶ ξεινίων ἤντησε μεγάλων καὶ Ἑλένην ἀπαθέα κακῶν ἀπέλαβε, πρὸς δὲ καὶ τὰ ἑωυτοῦ χρήματα πάντα. [2.119.2] τυχὼν μέντοι τούτων ἐγένετο Μενέλεως ἀνὴρ ἄδικος ἐς Αἰγυπτίους· ἀποπλέειν γὰρ ὁρμημένον αὐτὸν ἶσχον ἄπλοιαι· ἐπειδὴ δὲ τοῦτο ἐπὶ πολλὸν τοιοῦτο ἦν, ἐπιτεχνᾶται πρῆγμα οὐκ ὅσιον· [2.119.3] λαβὼν γὰρ δύο παιδία ἀνδρῶν ἐπιχωρίων ἔντομά σφεα ἐποίησε· μετὰ δέ, ὡς ἐπάϊστος ἐγένετο τοῦτο ἐργασμένος, μισηθείς τε καὶ διωκόμενος οἴχετο φεύγων τῇσι νηυσὶ ἰθὺ Λιβύης. τὸ ἐνθεῦτεν δὲ ὅκου ἔτι ἐτράπετο, οὐκ εἶχον εἰπεῖν Αἰγύπτιοι· τούτων δὲ τὰ μὲν ἱστορίῃσι ἔφασαν ἐπίστασθαι, τὰ δὲ παρ᾽ ἑωυτοῖσι γενόμενα ἀτρεκέως ἐπιστάμενοι λέγειν.

[2.116.1] Έτσι λοιπόν μου είπαν οι ιερείς ότι έγινε ο ερχομός της Ελένης στον Πρωτέα. Μου φαίνεται μάλιστα ότι αυτή την ιστορία τη γνώριζε και ο Όμηρος· αλλά δεν ταίριαζε τόσο πολύ με το έπος όσο η άλλη που χρησιμοποίησε, γι᾽ αυτό και την έκανε πέρα, δείχνοντας ωστόσο ότι την ήξερε και τούτη την ιστορία. [2.116.2] Αυτό φαίνεται από τα όσα παρεμβάλλει στην Ιλιάδα (και πουθενά αλλού δεν υπαναχωρεί) ως προς την περιπλάνηση του Αλεξάνδρου, ότι δηλαδή παρασύρθηκε κουβαλώντας μαζί του την Ελένη, και εκτός από τους άλλους τόπους όπου περιπλανήθηκε, έφτασε και στη Σιδώνα της Φοινίκης. [2.116.3] Το μνημονεύει αυτό στη «Διομήδους αριστεία», όπου οι στίχοι λένε τα εξής:
όπου τα πέπλα βρίσκονταν τα ξομπλιασμένα, έργα
των Σιδωνίων γυναικών που από τη Σιδώνα
τις έφερε ο Αλέξανδρος ο θεϊκός ο ίδιος
στα πλάτη αρμενίζοντας της θάλασσας, στη ρότα
οπούθε την αρχοντοπούλα έφερε Ελένη.
[2.116.4] [Το μνημονεύει μάλιστα και στην Οδύσσεια, στους ακόλουθους στίχους:
Τέτοια είχε φάρμακα καλά του Δία η θυγατέρα,
σοφά, που της τα χάρισε του Θώνα η γυναίκα,
η Πολυδάμνα, Αιγύπτια — εκεί η γης η πλούσια
φάρμακα βγάζει ένα σωρό, οπού πολλά καλά είναι,
κι άλλα πολλά φαρμακερά, όλα ανακατεμένα.
[2.116.5] Ο Μενέλαος πάλι λέει τα εξής στον Τηλέμαχο:
Στην Αίγυπτο με κράτησαν, ενώ για δω κινούσα,
οι θεοί, τι δεν τους έκανα πρεπούμενες θυσίες.]
[2.116.6] Στους στίχους αυτούς ο Όμηρος δείχνει ότι γνώριζε την περιπλάνηση του Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο· γιατί η Συρία συνορεύει με την Αίγυπτο, και οι Φοίνικες, που η Σιδώνα τούς ανήκει, κατοικούν στη Συρία.
[2.117.1] Από αυτούς τους στίχους και από αυτή την περικοπή φαίνεται και με το παραπάνω ότι τα Κύπρια Έπη δεν είναι του Ομήρου αλλά κάποιου άλλου· γιατί στα Κύπρια Έπη λέγεται ότι ο Αλέξανδρος κουβαλώντας την Ελένη έφθασε από τη Σπάρτη στο Ίλιο σε τρεις ημέρες, χάρη στον ευνοϊκό άνεμο και στη γαλήνια θάλασσα· στην Ιλιάδα ωστόσο λέγεται ότι περιπλανήθηκε κουβαλώντας την Ελένη. Ας είναι όμως — αρκετά με τον Όμηρο και τα Κύπρια Έπη.
[2.118.1] Ρώτησα ωστόσο τους ιερείς αν τα όσα λένε οι Έλληνες ότι έγιναν στο Ίλιο είναι κούφια λόγια ή όχι, και αυτοί μου απάντησαν τα εξής, από πληροφορίες, μου είπαν, που τις ήξεραν από τον ίδιο τον Μενέλαο: [2.118.2] μετά την αρπαγή της Ελένης έφτασε στην Τευκρίδα πολύς ελληνικός στρατός για να βοηθήσει τον Μενέλαο, και αφού αποβιβάστηκε ο στρατός στην στεριά και στρατοπέδευσε, έστειλε στο Ίλιο αγγελιαφόρους και μαζί τους πήγε και ο Μενέλαος. [2.118.3] Πέρασαν λοιπόν τα τείχη οι αγγελιαφόροι και ζήτησαν πίσω την Ελένη και τους θησαυρούς που ο Αλέξανδρος είχε κλέψει φεύγοντας, καθώς και αποζημίωση για τις αδικοπραγίες· οι Τευκροί όμως, και τότε και αργότερα, και με όρκο και χωρίς όρκο, είπαν το ίδιο πράγμα, ότι δηλαδή την Ελένη δεν την είχαν αυτοί ούτε τους θησαυρούς, αλλά ότι όλα βρίσκονται στην Αίγυπτο και ότι δεν ήταν δίκαιο να θεωρούνται υπόλογοι για πράγματα που κρατούσε ο Πρωτεύς, ο βασιλιάς της Αιγύπτου. [2.118.4] Οι Έλληνες όμως νόμισαν ότι τους κοροϊδεύουν και έστησαν πολιορκία, ώσπου πήραν την πόλη· πέρασαν ωστόσο τα τείχη και η Ελένη δεν φαινόταν πουθενά, μόνο άκουγαν πάλι οι Έλληνες τα όσα τους είχαν πει παλιότερα, και έτσι πίστεψαν στα πρώτα εκείνα λόγια και έστειλαν τον ίδιο τον Μενέλαο στον Πρωτέα.
[2.119.1] Έφτασε λοιπόν ο Μενέλαος στην Αίγυπτο, ανέβηκε από τον ποταμό στη Μέμφιδα, είπε πώς είχε η υπόθεση, συνάντησε λαμπρή φιλοξενία και πήρε πίσω την Ελένη σώα και αβλαβή και μαζί όλους τους θησαυρούς του. [2.119.2] Μολονότι όμως του φέρθηκαν μ᾽ αυτόν τον τρόπο, ο Μενέλαος φάνηκε άδικος στους Αιγυπτίους, γιατί ξεκίνησε να φύγει και τον εμπόδισε ενάντιος άνεμος, και επειδή το πράγμα παρατραβούσε, αυτός σκαρφίστηκε τούτη την ανόσια πράξη: [2.119.3] πήρε δύο παιδιά ντόπιων γονέων και τα θυσίασε· όταν όμως μαθεύτηκε ότι έκανε τέτοιο πράγμα, τον μίσησαν και τον καταδίωξαν, και αυτός έφυγε γρήγορα με τα πλοία του ίσα για τη Λιβύη. Πού πήγε ο Μενέλαος ύστερα, οι Αιγύπτιοι δεν ήξεραν να πουν, μου είπαν πάντως ότι ένα μέρος από αυτά τα ήξεραν από πληροφορίες, αλλά για τα όσα είχαν γίνει στον τόπο τους, μιλούσαν έχοντας σίγουρη γνώση.